2-1  تعریف زبان. 17

2-2  پیدایش زبان. 18

2-3  زبانشناسی و نشانه شناسی. 18

2-4  مکاتب زبانشناسی. 20

2-4-1  مکتب فرمالیسم (صورت گرایی) 20

2-4-2  مکتب ساخت گرایی و گشتار زایشی. 21

2-4-2-1 مکتب پراگ.. 25

2-4-2-2 مکتب کپنهاگ.. 26

2-5  دلالت و معناشناسی. 27

2-6  معناشناسی و زبانشناسی. 28

2-7  پیشینه زبان و معنا 29

2-7-1  مطالعه زبان و معنا در یونان. 29

2-7-2  مطالعه زبان و معنا در هند. 30

2-7-3  مطالعه زبان و معنا در بین مسلمانان. 31

2-7-4  مطالعه زبان و معنا در قرن نوزدهم و بیستم. 33

فصل سوم : نظریات معناشناسی و انواع دلالت.. 36

3-1  انواع نظریه های معنایی. 37

3-1-1  معناشناسی دستوری. 37

3-1-2  نظریه بافت.. 38

3-1-3 نظریه حوزه معنایی. 41

3-2  انواع دلالت.. 43

3-2-1  دلالت صوتی. 43

3-2-1-1  اندام های گفتار 44

3-2-1-2 دسته بندی اصوات زبان. 44

3-2-1-3 صفات حروف.. 45

3-2-1-3-1  مجهور (واکدار) 45

3-2-1-3-2  مهموس (بی واک) 46

3-2-1-3-3  آوای شدید (انفجاری) 46

3-2-2  دلالت صرفی. 46

3-2-2-1  دلالت اسم. 47

3-2-2-2  دلالت فعل. 47

3-2-4-1 ترادف.. 47

3-2-4-2  تضاد 48

3-2-4-5 شمول معنایی. 49

فصل چهارم : بررسی دلالی و معنایی سوره الواقعه و الرحمن. 50

4-1 سوره الواقعه. 51

4-2  محتوای سوره الواقعه. 51

4-2-1 دلالت صوت.. 52

4-2-1-1  صامت.. 52

4-2-1-1-1  اصوات مجهور 53

4-2-1-1-1-1  شدت عقوبت گمراهان. 54

4-2-1-1-1-2  تفکر در نعمت های الهی. 55

4-2-1-1-2  اصوات مهموس.. 56

4-2-1-1-2-1  سرانجام خوش بهشتیان. 56

4-2-1-1-3  آوای شدید (انفجاری) 57

4-2-1-1-3-1  توصیف حادثه هولناک قیامت.. 57

4-2-1-1-3-2  سوال از معاد همراه با انکار 59

4-2-1-1-4  اصوات رخوت سایشی. 60

4-2-1-1-4-1  برشمردن نعمت های بهشتی. 60

4-2-1-1-4-2  جواب خداوند به منکران خدا و نعمت هایش… 61

4-2-1-1-5  اصوات متوسط (روان) 62

4-2-1-1-5-1  سرنوشت مومنان. 63

4-2-1-2-1  مصوت کشیده وبلند. 64

4-2-1-2-1-1  توصیف عاقبت بهشتیان و بشارت به آرامشو انذار از عذاب.. 64

4-2-1-2-1-2  توصیف عذاب جهنمیان. 65

4-2-1-2-2  مصوت کوتاه 66

4-2-1-2-2-1  پاسخ به منکران خدا 67

4-2-1-2-2-3   عظمت قسم به ستارگان و قرآن. 67

4-2-2  دلالت صرفی. 68

 

4-2-2-1  مفرد و جمع آوردن کلمات.. 69

4-2-2-1-2  ارتقای مقام و منزلت.. 69

4-2-2-1-3  مفرد آوردن کلمات جمع. 70

4-2-2-2  دلالت حرف (حرف جر علی «معنای فوق – استیلا و … ») 71

4-2-2-3  دلالت اسم فاعل. 73

4-2-3   هماهنگی بین صوت و صرف.. 76

4-2-4   دلالت نحوی. 77

4-2-4-1  تقدیم و تاخیر 78

4-2-4-2   تقدیم مسند الیه با روش نفی. 78

4-2-4-3  حذف.. 79

4-2-4-4  تکرار 80

4-2-4-5  بلاغت تکرار در قرآن کریم. 81

4-2-5   دلالت واژگانی. 83

4-2-5-1  معنای اصلی و نسبی. 83

4-2-5-2  مترادف.. 84

4-2-5-3  تضاد 85

4-2-5-4  شمول معنایی. 87

4-3  سوره الرحمن. 88

4-3-1  دلالت صوتی. 90

4-3-1-1  صامت.. 90

4-3-1-1-1  اصوات مجهور 90

4-3-1-1-1-1  ناتوانی جن و انس برای عبور از مرزهای آسمانی و زمین. 91

4-2-1-1-1-2  انکار جهنم. 92

4-3-1-1-2   اصوات مهموس.. 92

4-3-1-1-3  سرآغاز نعمت های الهی. 92

4-3-1-1-4  آوای شدید (انفجاری) 95

4-3-1-1-4-1  تهدید کافران و تکذیب کنندگان. 95

4-3-1-1-4-2  اصوات رخوت سایشی. 96

4-3-1-1-4-3  رعایت عدل و قسط.. 96

یک مطلب دیگر :

4-3-1-1-5   اصوات روان (متوسط) 97

4-3-1-1-5-1  دریاها با ذخایر گران بهایشان. 97

4-3-1-2  مصوت کشیده و بلند. 98

4-3-1-2-1 یادآوری نعمت ها و دعوت غیر مستقیم به شکرگذاری. 99

4-3-1-3  مصوت کوتاه(عظمت و بزرگی خداوند) 99

4-3-1-3  دلالت صرفی. 100

-3-2-1  جمع آوردن کلمات مفرد 101

4-3-2-2  دلالت حرف.. 102

4-3-3  دلالت نحوی. 103

4-3-3-1  تقدیم و تاخیر 103

4-3-3-2  تهویل و انذار 104

4-3-3-3  ذکر نعمت های بهشتی. 104

4-3-3-4  تکرار 105

4-3-3-5  حذف.. 106

4-3-3-6  دلالت فعل مضارع. 107

4-3-4 دلالت واژگانی. 107

4-3-4-1  معنای اصلی و نسبی. 107

4-3-4-3  کلمات متضاد-الفاظ مترادف.. 109

4-3-4-4 شمول معنایی. 110

5-1 فصل پنجم نتیجه گیری. 111

پی نوشت.. 114

منابع عربی. 116

منابع فارسی. 117

مقالات.. 120

سایت.. 121

چکیده انگلیسی. 122

 

چکیده

زبان نظام پیچیده ای از کلمات است که پشت هر یک از آنها معنای ویژه ای است لذا کلمات با کنار هم قرار گرفتن شان مفاهیم مختلفی را منتقل می کنند . معناشناسی نیز روشی است که به وسیله ی آن می توان معنای نهفته ی کلمات و جملات را دریافت . این روش شناخت معنا ، باید با نوع متن و مفهوم هماهنگ باشد . پس معناشناسی بهترین ابزار برای شناخت معنا است که در این پژوهش به کار گرفته شده است . البته گاهی معنای عبارات یا کلمات بایکدیگر اشتباه گرفته می شوند و مفهوم حقیقی از آنها در ذهن شکل نمی بندد . علم دلالت برای رفع این مشکل به کار می آید و به گونه ای پیام عبارت را تاکید می کند یعنی پررنگ تر می کند .این پژوهش به خصوص در فصل چهارم مفصلّا بیان خواهد کرد که چگونه دلالت صوت وصرف (تاکید معنایی)در فهم بهتر مفهوم آیات دو سوره الرحمن والواقعه کمک کرده است .

این پژوهش در پی آن است که با کند و کاو هایی که در این دو سوره انجام داده ، انواع دلالت (صوت ، صرف و نحو ، واژگان) را با بهره گیری از برخی از نظریات فرمالیسم ها و ساخت گراها بررسی کند و به تحلیل کارکرد هر یک از این دلالت ها در کشف معنا بپردازد .کلمات و واژگانی که در قرآن به کار رفته همچون آجرهای یک عمارت زیبا ، منظم و بی نقص در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که مخارج حروفی هماهنگ و صوتی درخور ، زیبایی و انسجام آنرا دو چندان کرده است . به عبارتی مثل یک اثر موسیقیایی ، هم خوش آهنگ است و هم پر محتوا . لذا محتوا و آهنگ منسجم و هماهنگ می باشد . نیز این پژوهش در پی آن است که تأثیر و اهمیت دلالت ها اعم از صوت ، جایگاه صامت ها و مصوت ها و صرف و نحو ( ساخت کلمه و جمله و واژگان )که در برگیرنده ی معنای اصلی ، نسبی ، ترادف ، تضاد و شمول معنایی است ، را در بافت آیات مشخص کند . پس بافت و سیاق در بیان معنا بسیار موثر است .

 

کلید واژه : زبان ، دلالت صوت ، صرف و نحو ، سوره ی الرحمن و الواقعه .

 

مقدمه

معناشناسی ، دانش بررسی و مطالعه معانی در زبان انسان است . به طور کلی بررسی ارتباط میان واژه و معنا را معناشناسی می گویند . این علم معمولا بر روی دلالت کننده ها مانند لغات ، عبارات ، علایم و نشانه ها و اینکه از معانی شان چه استفاده ای می شود ، تمرکز دارد . از لحاظ زبانشناسی ، دانش معناشناسی به موضوعات پایه ای خود می پردازد ؛ نظیر چند معنایی (آرایه ای که به ابهامات معنایی می پردازد) ، ترادف (آرایه ای که پیرامون لغات هم معنی می باشد) و تضاد (معانی مخالف یک لغت) ، هم آوایی و … . در واقع معناشناسی یکی از بخش های دانش زبانشناسی است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است . زیرا می توان زبان را به شکل پدیده ای که دارای دو حوزه است ، در نظر گرفت . حوزه لفظ و حوزه محتوا . در لفظ با شکل و ساختار عناصر زبانی سر و کار داریم و در محتوا با معنا و مفهوم . (باقری ،1380: 183)

شناخت معنا را در چهار سطح می توان فراگرفت :

 

سطح آوایی

صوت ، مظهر انفعالات درونی است و انفعال درونی آن است که به تنوع صوت یعنی مد و لین و غنّه و … منجر می شود . (رافعی ، 2005 :145) در قرآن کریم روشی به کار رفته است که  هنگامی که قرآن خوانده می شود به بهترین وجه ممکن بر مخاطب اثر می گذارد و توجه مخاطب را به خوبی جلب   می کند . تاجایی که شنونده- ی آن نمی تواند از گوش دادن به آن دست بکشد و تحت تأثیر احساسات و عواطف قرار می گیرد و در واقع قرآن کریم نوع خاصی از موسیقیای زبانی است که انسجام و هماهنگی کامل و توازن تام در آن قابل ملاحظه است . (همان : 148)  یک نوع هماهنگی و توازن در موسیقی و ایقاع آیات قرآن وجود دارد . تکرار بعضی از صوت ها و کلمات در افزایش ایقاع و اثرگذاری سوره و آهنگین کردن آن موثر است و بین این اصوات و جو آیه و معنایی را که آیه درصدد بیان آن است ، رابطه ی تنگاتنگی وجود دارد . همچنین موسیقی در ترکیب برخی جمله ها چنان موثر واقع شده است که جایگزینی یک کلمه با کلمه ی دیگر باعث از بین رفتن موسیقی کلام می شود ، مثلا در آیه ی (انّه لقول رسول کریم) ، (قرآن ، تکویر ، آیه 19) تکرار حرف (ل) بر موسیقی آیه می افزاید و تکرار سه لام زیبایی را افزون میکند به گونه ای که اگر کلمه ی دیگری جایگزین یکی از کلمات کنیم ، بی تردید موسیقی کلام از بین خواهد رفت .(عبدالرحمن ،2006 : 7)