2-2 اسطوره…………………………………………………………………………………………………. 19

2-2-1  تعریف اسطوره …………………………………………………………………………… 19

2-2-2 اهمیت و کارکرد اساطیر………………………………………………………………….. 20

2-2-3  شخصیت‌های اسطوره‌ای……………………………………………………………… 21

2-2-4 اساطیر ایران……………………………………………………………………………………. 21

2-2-5 تحلیل اسطوره‌شناختی………………………………………………………………………. 22

2-2-6 کارکرد اسطوره در سینما………………………………………………………………….. 22

2-2-7 اسطوره و ادبیات………………………………………………………………………………. 24

2-2-8 نقد اسطوره شناختی…………………………………………………………………….25

2-2-9 ناخودآگاه جمعی………………………………………………………………………………. 26

2-2-10 کهن الگوها………………………………………………………………………………………. 26

2-2-10-1 نمونه‌هایی از کهن الگوها………………………………………………………………..27

2- 3نماد…………………………………………………………………………………………………………….28

2- 3- 1 تعریف نماد……………………………………………………………………………………..28….

2-3-2 کلمه سمبول ……………………………………………………………………………….. 30

2-3-3 نماد در نشانه‌شناسی……………………………………………………………………… 30

2-3-4 نمادگرایی…………………………………………………………………………….33….

2-3-5 سمبولیسم در ادبیات…………………………………………………………………….33..

2-3-6 دیدگاه یونگ درباره نماد ……………………………………………………………..34

2-3-7 نماد در سینما ……………………………………………………………………………35

2- 4 بهرام بیضایی……………………………………………………………………..36

2-4-1 زندگی نامه و آثار…………………………………………………………………37

2-4-2 جایگاه بیضایی در سینمای ایران……………………………………………44

 

2-4-3 نگاه منتقدان به آثار بهرام بیضایی…………………………………………45

2-4-4 فیلم‌شناسی توصیفی آثار بیضایی ………………………………………………..48

2-4-4-1 چریکه تارا…………………………………………………………………………………48

2-4-4-2 مرگ یزدگرد……………………………………………………………………………. 49

2-4-4-3 باشو، غریبه‌ای کوچک………………………………………………………… 51

2-4-4-4 مسافران ………………………………………………………………………………53

             2-4-4-5 سگ کشی…………………………………………………………..57

فصل سوم تجزیه و تحلیل استنتاج………………………………………………….59

3-1 فیلمنامه ……………………………………………………………………………… 60

3-2 تدوین…………………………………………………………………………………. 62

3-3 اسطوره در سینمای بهرام بیضایی…………………………………………..63

3- 3-1 مهر / میترا ……………………………………………………………………….63

3- 3-2 ناهید / اناهید ………………………………………………………………………..63

3-4بن‌مایه‌های مشترک در آثار بیضایی…………………………………………… 64

3- 4-1 زن در آثار بیضایی ……………………………………………………………………. 64

3-4-1-1 زن و طبیعت ………………………………………………………….. 75

3-4-1-1-2 درخت  ……………………………………………………………………………. 75

3-4-1-3  فضای شهری……………………………………………………………………….. 77

3- 4-2 مرگ (جدایی)………………………………………………………………. 78

3- 4-3 آیینه…………………………………………………………………………………. 85

3-5 کارکرد نمایش در آثار سینمایی بیضایی……………………………………….. 88

3- 5-1 نشانه شناسی مکان در تعزیه…………………………………………….. 95

3-6 نشانه‌های شمایلی……………………………………………………………….. 97

3-7 نشانه‌های فرهنگی………………………………………………………………..97                   

فصل چهارم خلاصه، نتیجه گیری و پیشنهادها………………………..100      

4-1 خلاصه و نتیجه گیری ……………………………………………………101

4-2 پیشنهادها…………………………………………………………………..103 

4-3منابع و مآخذ………………………………………………………….104

4- 3-1 مقاله ها……………………………………………………………………………104……

 

یک مطلب دیگر :

4- 3-2 کتاب ها……………………………………………………………………106

4- 3-3 پایان نامه ها …………………………………………………………….108

 

چکیده

نشانه شناسی،دانش عمومی مطالعه نشانه ها، در سالها ی میانی دهه 60   در سدۀ  بیستم بر پایه نظریات فردینان دو سوسور، زبان شناس سوئیسی، پدید آمد. پس از آن بزرگانی چون پیرس،  بارت، اکو،  متز و… آن را توسعه بخشیدند و امروزه یکی از شاخه های مهم در رشته‌ های مختلف از جمله هنر است، قابل ذکر است که نشانه‌شناسی در ایران یک موضوع نو و تقریبا تازه است که هنوز در بسیاری از زمینه ها جای کار و تحقیق و بررسی دارد.

بر اساس اصول نشانه شناسی،هر متن ساختاری متشکل از نشانه‌‌هاست از جمله نشانه‌شناسی ساختار -گرا،فرهنگی و …. نشانه‌شناسی یکی از روش‌های تحلیل متن است و وظیفه نشانه‌شناس، تحلیل و بیرون کشیدن دلالت های درون متن و توضیح و بست آن برای هرچه بهتر درک کردن متن است.

همچنین اسطوره‌شناسی که در زمره تبار شناسی فرهنگ یک ملت  قرار می گیرد، در کنار نشانه‌شناسی منجر به تحلیل  بهتر متن و همینطور تأویل های متنی می گردد. در این بین نماد و نماد شناسی حالتی بینا بینی دارد به طوری که  پیرس در تقسیم بندی خود صراحتا نماد را  در دسته بندی نشانه‌ای  خود قرار داده است.

در این پژوهش کوشش  شده تا  فیلمنامه های انتخاب شده از آثار بهرام بیضایی، فیلمساز، کارگردان و نمایشنامه نویس معاصر، از دریچه‌ی نشانه‌شناسی،اسطوره و نماد مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد تا درک بهتر و دقیق تری نسبت به آن ها حاصل شود و برای رسیدن به این مهم،بنیان تحقیق بر استخراج نشانه‌های تصویری،کلامی،متنی و فرهنگی بوده است چرا که بیضایی از محدود کارگردانان بزرگ ایران‌شناس است که دانشی عمیق نسبت به ریشه‌های اسطوره _ای این مرز و بوم باستانی دارد و برای خلق آثار  بی نظیرش این ریشه ها را در قالبی نشانه‌شناختی با زیبایی خاص مؤلفه های سبکی اش به جامعه‌ی مخاطبان خود عرضه کرده است. همچنین برای درک و فهم موجز تر آثار او از نشانه‌های تصویری وکلامی برای فهم لایه های درونی متن نیز کمک گرفته شده است.

گفتنی است بیضایی در مقام یک کارگردان مؤلف همواره کوشیده است از بیان صریح برای القای اندیشه‌های خود دوری جوید و از نشانه،اسطوره و نماد در سطوح متفاوت و متعدد برای نزدیک شدن به یک بیان هنریِ ناب بهره جوید. همین رویکرد وی را  در عِداد کارگردانان صاحب سبکی قرار می دهد که با چیدمانی وسواس آمیز و گاه نمایشی بر آن است تا از همه عناصر بصری موجود در فیلم برای  انتقال دغدغه ها، اندیشه ها وآگاهی بخشی هنرمندانه و غیر مستقیم استفاده کند.

 

واژگان کلیدی:نماد، نشانه، اسطوره، بهرام بیضایی، فیلمنامه

 

 

 

1-1 مقدمه

در حقیقت نشانه‌شناسی را می‌توان صورت کاربردی زبان‌شناسی دانست؛ تحلیل‌های نشانه‌شناختی در همه‌ی زمینه‌ها، از طراحی لباس و مد گرفته تا تبلیغات و … کار آمد بوده‌اند.

بنیادی‌ترین و اصلی‌ترین مفهومی که در دانش نشانه‌شناسی مطرح می‌شود مفهوم نشانه است. نظریه پردازان نشانه‌شناس، انسان را نوعی نشانه می‌دانندکه قادر به خلق و تغییر معناست. مباحث نشانه‌شناسی و نقد فرهنگی، ضرورتا و همیشه از نشانه شروع می‌شود. (مرزبان،1391 : 8)

در متون ادبی (فیلمنامه ها) نحوه گفتن  و ایجاد تصور از متن توسط نویسنده بسیار مهم است.چرا که به ترتیبی که می نویسد یکی یکی نشانه ها در ذهن متصور می شوند و شکل می‌گیرند و چه بسا با بد‌گویی و یا جا به جایی حتی یک حالت ،ترتیب به هم بریزد و نشانه‌ها‌ی متنی نتوانند خود را نشان دهند،پس این نکته نیز بسیار حائز اهمیت است.یا به بیانی دیگر ،متن در یک تحلیل همنشینی قرار می‌گیرد.

قابل ذکر است که نظم همنشینی بیشتر در قالب نوشتار و متن جای دارد و حضور پر رنگ دارد و خواننده را بر آن می دارد که ترتیب اتفاقات را که همان نشانه ها هستند، آن طور که نویسنده می‌خواهد دنبال کند و در واقع  طبق روابط همنشینی ذهن نویسنده اتفاق بیفتد(که این امر صد در صد نیست)، اما در صحنه و فیلم این قدرت تا حدودی از هنرمند گرفته می شود و از آن جا که هر پرده پر از نشانه‌های مختلف است(شمایلی،نمایه ای،نمادین) ،ترتیب و نحوه قرار گرفتن و درک آن توسط مخاطبان دچار تغییر می شود.

این پروژه که شامل چهارفصل است،در فصل اول به معرفی پایان‌نامه اختصاص یافته و در فصل دوم که سوابق تحقیق است در مورد نشانه‌شناسی،اسطوره و نماد و در آخر بهرام بیضاییصحبت شده و به تعریف، معرفی و بررسی هرکدام از آن‌ها پرداخته شده و همچنین نظریاتی که از جانب متفکرین مربوطه گفته شده وجود دارد. البته ذکر این نکته را ضروری می‌دانم که بخش‌بندی این فصل به ترتیب گفته شده حاکی از این امر است که مسائل مربوط به نماد و نمادشناسی هنری ریشه‌ای مشترک در نشانه‌شناسی و اسطوره دارد،به همین جهت پس از معرفی آن دو بخش مذکور آورده شده‌است و در بخش آخر نیز به معرفی زندگی‌نامه و جایگاه بهرام بیضایی در بین صاحب‌نظران و مفسرین و منتقدین سینمای ایران اختصاص یافته و همچنین آثار هنری وی تیتروار عنوان گردیده و مختصری از پنچ فیلمنامه مورد بررسی، آورده شده‌است.

در فصل سوم تجزیه و تحلیل بر روی فیلمنامه های منتخب بیضایی انجام شده و همچنین بن مایه‌های مشترک در آثار بیضایی بست داده شده و درنهایت در فصل چهارم خلاصه و نتیجه گیری از کل پروژه و قسمت پیشنهاد نیز ذکر گردیده است.

1-2 هدف تحقیق

در این پژوهش،هدف بنیادین بازخوانی فیلمنامه‌های این نویسنده معاصر استتا این آثاراز منظر نقد اسطوره‌شناختی و نمادگرایانه مورد واکاوی قرار گیرند. واکاوی نمادشناسانه فیلمنامه‌های بیضایی به شناخت هرچه بیشتر وجوه هنری و خلاقانه این نویسنده کمک می‌کند ودرک و دریافتی زیباشناسانه، ژرف‌تر و بهتر از آثار وی را در پی خواهد داشت.

1-3 بیان مسئله و موضوع تحقیق