1.1.7. روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………… 5

1.1.8. نتایج علمی و عملی تحقیق…………….   6

1.2. مفاهیم………….. 6

1.2.1. بازیابی……………   6

1.2.1.1. بهره‌ها و فواید…… 7

1.2.1.2. ضرورت و اهداف بازیابی.. 7

1.2.1.3. قواعد  و روش‌های بازیابی.. 7

1.2.2. تأویل………….   8

1.2.3. روایت تفسیری.. 10

1.2.4. گونه‌شناسی روایات تفسیری.. 10

1.2.4.1. روایات آیه ـ سوره شناخت… 11

1.2.4.2. روایات معنا شناخت…….. 11

1.2.4.3. روایات تفسیری ـ تبیینی…….. 11

1.2.4.4. روایات تأویلی.. 11

1.2.4.5. روایات جری و تطبیق……. 11

1.2.4.6. روایات مرتبط. 12

1.2.5. اعتبارسنجی سندی.. 12

1.3. شناخت‌نامه‌ی ابن‌الماهیار. 12

1.3.1. نام و نسب……………..    12

1.3.2. شخصیت علمی.. 13

1.3.2.1. اساتید و مشایخ.. 14

1.3.2.2. شاگردان ابن‌الماهیار.. 15

1.3.2.3. آثار ابن‌الماهیار.. 15

1.3.2.4. سرگذشت آثار… 16

 

1.3.3. شخصیت رجالی ابن‌الماهیار.. 18

1.3.3.1. نماى سیاسى ـ مذهبى قم و بغداد در زمان حیات ابن‌الماهیار.. 19

فصل دوم. 21

2.1. کتب چهارگانه ابن‌الماهیار. 22

2.1.1. طرق ابن‌الماهیار.. 22

2.1.2. استناد و اهمیت کتب ابن‌الماهیار.. 23

2.1.3. سرچشمه‌های انعکاس دهندۀ روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 24

2.1.4. بازتاب روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار در منابع بعد از خود. 25

2.1.5. جایگاه ابن‌الماهیار در انتقال تراث تفسیری امامیه. 26

2.1.6. محتوا و مضمون روایات تفسیری کتب ابن‌الماهیار.. 27

2.1.7. منابع کتب ابن الماهیار.. 27

2.1.8. تفاوت پژوهه حاضر با کتاب تأویل ما نزل من القرآن الکریم. 29

2.2. روش بازیابی روایات تفسیری ابن‌الماهیار.. 31

2.2.1. بازیابی روایات تفسیری ابن الماهیار.. 32

(3) سورة آل عمران. 33

(4) سورة النساء. 36

(5) سورة المائدة 37

(7) سورة الأعراف… 38

(9)سورة التوبة. 39

(13) سورة الرعد. 39

(16) سورة النحل. 41

(17) سورة اسراء. 42

(18) سورة الکهف… 47

(19) سورة مریم. 50

(20) سورة طه. 52

(21) سورة الأنبیاء. 55

(22) سورة الحج. 59

(23) سورة المؤمنون. 68

(24) سورة النور. 70

(25) سورة الفرقان. 73

(26) سورة الشعراء. 76

(27)سورة النمل. 80

(28) سورة القصص…. 84

(29)سورة العنكبوت.. 88

(30) سورة الروم. 91

(31) سورة لقمان. 92

(32)سورة السجدة 93

(33) سورة الأحزاب.. 95

یک مطلب دیگر :

(34) سورة سبأ 100

(35) سورة الملائكة / فاطر. 102

(36) سورة یس… 104

(37)سورة الصافات.. 105

(38) سورة ص…. 107

(39) سورة الزمر. 108

(40)سورة المؤمن. 111

(41)سورة فصلت.. 112

(42)سورة الشوری.. 115

(43) سورة الزخرف… 117

(44) سورة الدخان. 123

(45) سورة الجاثیة. 124

(46) سورة الأحقاف… 125

(47) سورة محمد. 126

(48) سورة الفتح. 128

(49) سورة الحجرات.. 129

(50) سورة ق.. 130

(51) سورة الذاریات.. 131

(52) سورة الطور. 131

(53) سورة النجم. 132

(54) سورة القمر. 136

(55) سورة الرحمن. 136

(56) سورة الواقعه. 139

(57)سورة الحدید. 140

(58) سورة المجادلة. 145

(59) سورة الحشر. 147

(60) سورة الممتحنة. 149

(61) سورة الصف… 149

(62)سورة الجمعة. 152

(63) سورة المنافقون. 152

(64) سورة التغابن. 153

(66) سورة التحریم. 153

(67) سورة الملك.. 154

(68) سورة القلم. 155

(69) سورة الحاقة. 156

(70) سورة المعارج.. 158

(72) سورة الجن. 159

(74) سورة المدثر. 160

(75) سورة القیامة. 161

(76) سورة الإنسان. 161

(77) سورة المرسلات.. 163

(78) سورة النبأ 163

(79) سورة النازعات.. 164

(80) سورة عبس… 165

(81)سورة التکویر. 165

(82) سورة الانفطار. 167

(83) سورة المطففین. 167

(84) سورة الانشقاق.. 169

(85) سورة البروج.. 169

(87) سورة الأعلی.. 170

(88) سورة الغاشیة. 170

(89) سورة الفجر. 171

(90) سورة البلد. 171

(91) سورة الشمس… 172

(92) سورة اللیل. 173

(93) سورة الضحى‏ 174

(94) الشرح‏ 174

(95) سورة التین‏ 175

(97) سورة القدر. 176

1-5-1-فرضیه های اصلی. 8

1-5-2- فرضیه های فرعی. 8

1-6-روش تحقیق. 8

1-7-پیشینه. 8

1-8-تعریف اصطلاحات. 10

فصل دوم: بررسی مسئله بلوغ و نوجوانی و تفاوتهای دختران و پسران

2-1- بخش اول : مفهوم شناسی بلوغ ونوجوانی. 13

2-1-1- تعریف بلوغ(puberty ( 13

2-1-2- تعریف نوجوانی(adolescent). 14

2-1-3- انواع بلوغ. 15

2-1-3-1- بلوغ جسمی(فیزیکی). 15

2-1-3-2- بلوغ جنسی. 15

2-1-3-3- بلوغ روانی. 15

2-1-3-4- بلوغ اقتصادی (اکونومیک)واجتماعی. 16

2-1-3-5- بلوغ شرعی. 17

2-1-4- نیازها وخواسته های دوران بلوغ وجوانی. 17

2-1-4-1- نیازهای زیستی:. 17

2-1-4-2- نیازهای عاطفی(روانی) :. 17

2-1-4-3- نیازهای ذهنی:. 18

2-1-4-4- نیازهای اجتماعی:. 18

2-1-4-5- نیازهای مذهبی :. 18

2-1-5- آثار وپیامدهای بی اطلاعی نوجوانان ازمسائل بلوغ. 19

2-2- بخش دوم:  بلوغ ونوجوانی دردختران. 20

2-2-1- ویژگیها ونشانه های بلوغ در دختران. 20

2-2-1-1- ویژگیهای فیزیولوژی وجسمانی. 20

 

2-2-1-2-  ویژگیهای روانی ورفتاری. 21

2-2-2- مناسبترین زمان برای دادن اطلاعات به دختران درخصوص قاعدگی   22

2-2-3- مسئله بلوغ زودرس وپیامدهای آن. 22

2-2-3-1- بلوغ زودرس چیست ؟. 22

2-2-3-2- پیامدهای بلوغ زودرس. 23

2-2-3-3- عوامل ظهور بلوغ زودرس. 24

2-3- بخش سوم: ویژگیهای دختران وپسران. 25

2-3-1- هویت یکسان وجنسیت متفاوت. 25

2-3-2- هویت انسانی زنان ومردان. 25

2-3-3- تفاوتهای دختران وپسران. 26

2-3-3-1- تفاوت درقوای عقلانی وعاطفی. 26

2-3-3-2- تفاوتهای فیزیکی وجسمانی. 27

2-3-3-3- تفاوت دردین باوری واعتقادات مذهبی دختران وپسران. 28

2-3-4- تفاوتهای زن ومرد راز تکامل. 28

2-4- بخش چهارم :نقش والدین ومربیان دردوران بلوغ ونوجوانی. 29

2-4-1- نقش مادر دردوران بلوغ. 29

2-4-2- نقش پدر دردوران بلوغ درارتباط بادختر. 30

2-4-3-توصیه های تربیتی دوران نوجوانی وبلوغ. 31

فصل سوم: بایسته‌های تربیت دینی دختران جهت ایفای نقشهای او از دیدگاه اسلام

3-1- بخش اول : مفهوم شناسی تربیت دینی. 33

3-1-1- تربیت. 33

3-1-2- تربیت دینی. 33

3-1-3- تربیت ازدیدگاه امام علی (ع). 36

3-1-4- تربیت ازدیدگاه امام خمینی (ره). 39

3-1-5- اهداف کلی تربیت. 40

3-1-5-1- رسیدن انسان به مقام عبودیت. 40

3-1-5-2- هدایت ورشد. 40

3-1-5-3- تعلیم حکمت. 41

3-1-5-4-گسترش تقوا. 41

3-1-5-5- پرورش روح عدالت خواهی. 41

3-1-6- راه وصول به اهداف تربیت. 42

3-1-7- اهمیت نظام تربیتی در اسلام. 42

3-2- بخش دوم : تربیت دینی نوجوانان. 43

3-2-1- گرایش به مذهب وارزشها همزمان با تجلی بلوغ و نوجوانی   43

3-2-2- فطرت خدایی کودکان. 44

3-2-3- عوامل موثر درتربیت دینی و اخلاقی. 45

3-2-3-1- وراثت. 45

3-2-3-2- محیط. 45

یک مطلب دیگر :

3-2-3-3-نقش والدین. 45

3-2-3-4- نقش تغذیه (غذای حرام). 45

3-2-4- عوامل موثر بردرک مفاهیم دینی. 46

3-2-4-1- رشد عقلی. 46

3-2-4-2- حضوردر محیطها ومراسم های دینی. 46

3-2-4-3- ارتباط والدین با محیطها ومراسم دینی واشتغال آنها به اعمال وتکالیف مذهبی…………………………….. 46

3-2-5- نقش باورهای دینی در تحکیم خانواده. 47

3-2-5-1- اعتقاد به توحید واستحکام خانواده. 48

3-2-5-2- اعتقاد به رسالت و امامت دراستحکام خانواده. 48

3-2-5-3- اعتقاد به زندگی پس از مرگ درخانواده. 49

3-2-6-  نقش اعمال عبادی در تحکیم خانواده. 49

3-2-6-1- نماز و خانواده. 50

3-2-7- نماز وتربیت دینی دختران. 50

3-2-6-2-روزه و خانواده. 51

3-2-8- عوامل دین گریزی نوجوانان ازسوی والدین. 51

3-2-9- عوامل دین گریزی نوجوانان ازسوی جامعه. 53

3-2-10- تربیت دینی درمدارس. 56

3-2-11- نحوه انتقال مفاهیم دینی به کودکان ونوجوانان درمدارس   57

3-2-12- نقش معلم و ویژگی های او در تعلیم و تربیت دینی. 58

3-2-13- عواملی که ازسوی معلم سبب جذابیت تربیت دینی می شود. 59

3-2-13-1- مقبولیت. 59

3-2-13-2- محبوبیت. 60

3-2-14- معلم صالح از دیدگاه امام علی(ع). 60

3-3- بخش سوم :تربیت دینی دختران وبایسته های  تربیت دینی دختران   61

3-3-1- جایگاه ممتاز زن درتعالیم وحی. 61

3-3-1-1- زن و تکثیر نسل انسان. 62

3-3-1-2- زن و ایجاد آرامش. 63

3-3-1-3- زن و مقام مادری. 63

3-3-2- انحرافات فكرى انسان گمراه نسبت به جایگاه زن. 64

3-3-3- پاسخ اسلام به انحرافات فكرى نسبت به جایگاه زن. 66

3-3-4- ارزش وبهای فرزند دختراز دیدگاه اسلام. 71

3-3-5- فرزند پروری متناسب باجنسیت. 73

3-3-6- دوجنسی بودن تربیت. 74

3-3-7- دلایل بر دوجنسی بودن تربیت. 74

3-3-8- بهترین نوع تربیت. 75

3-3-9- اهمیت تربیت دینی دختران. 75

3-3-10- اهداف تربیت دینی  دختران. 76

3-3-11- شیوه های تربیتی خاص دختران. 76

3-3-12- بهترین شیوه درتعمیق باورهای مذهبی ، تقویت نیروهای درونی است. 77

3-3-13- تقویت عنصر عقلانی دردختران. 79

3-3-14- نقش الگوسازی والگو پذیری درتربیت دختران. 80

3-3-15- چگونگی بهره گیری ازالگوهای ایده ال دینی درتقویت مهارتهای فردی واجتماعی دختران…………………………………………………………………. 80

3-3-16- الگوهای مورد تأیید خداوند در قرآن کریم. 81

3-3-17- نتیجه حاصل شده  از طرح این مباحث. 84

3-3-18- بسترهای تربیت دینی دختران جوان. 84

3-3-19- نقش مادر درتربیت دختر. 86

3-3-20- نقش پدر درتربیت دختر. 87

3-3-21- فلسفه ضرورت رضایت پدر درازدواج دختر. 89

3-3-22- علاوه برجامعه وخانواده عوامل دیگری دربستر سازی تربیت دینی یا عدم تربیت دینی دختران نقش دارند:. 90

3-3-23- هدف هجوم دشمنان فرهنگی دختران جوان و زنان  هستند. 91

3-3-24- ایجاد آمادگی دردختران برای ایفای نقش مادری. 91

3-3-25- ایجاد آمادگی دردختران برای ایفای نقش همسری. 92

3-3-26- ضرورت ازدواج به موقع دختران و آثارفردی واجتماعی آن. 93

3-3-27- فوائد ازدواج. 94

3-3-28- موانع ازدواج برای دختران جوان. 96

3-3-29- آماده سازی دختران برای ایفای نقش های اجتماعی متناسب باویژگیهای جسمانی وروحی‌شان……………………………………………………… 96

3-3-30- مسئله حجاب وتربیت دینی دختران. 97

3-3-31- جایگاه حجاب در کنترل روابط دختر و پسر. 99

3-3-32- فواید رعایت پوشش دینی در سلامت جامعه و روح و روان دختر و پسر………………………………………………………………………………………………… 100

استاد راهنما

 

دکتر شهاب الدین ذوفقاری

 

استاد مشاور

 

مهدی صدرارحامی

 

یک مطلب دیگر :

 

 

پاییز1392

 

 

مقدمه:

 

یکی از مسائل موجود در زندگی و روابط اجتماعی، پدیده «حسادت­ورزی» است که مشکلات فراوانی را به بار می آورد و به جهت اهمیتی که دارد مورد توجه ویژه دین اسلام قرار گرفته است. حسادت از موضوعات اخلاقی­ای است که ابعاد روانشناختی دارند. لذا بدون شک برخورد منطقی با حسادت خود و دیگران، متوقف بر تحلیل روان شناختی این پدیده است. حسادت از موضوعاتی است که هم از منظر اخلاق و هم از منظر روانشناسی به آن توجه شده است ولی می توان به این نکته اشاره کرد که شاید علمای دین واخلاق کمتر به جنبه های روانشناختی این موضوع پرداخته اند و روانشناسان هم کمتر نگاهی به متون دینی آن داشته اند. هدف اصلی در تنظیم این پژوهش، بررسی آثار حسادت در سلامت روان و راه­های درمان از دیدگاه قرآن و روایات می باشد لذا سعی شده به این موضوع هم از جنبه دین و هم از منظر روانشناسی پرداخته شود.

2-1-3-2 – نکوهش فقر و فقرا……………………. 21

2 -1-4- فقر از دیدگاه سرمایه داری…………….. 22

2-1-5- فقر از دیدگاه عرفانی………………….. 23

2-2- انواع فقر……………………………… 26

2-2-1- فقر مطلق…………………………….. 26

2-2-2- فقر نسبی…………………………….. 27

2-2-3- فقر موردی……………………………. 27

2-2-4- فقر عمومی……………………………. 28

2-2-5- فقر به معنای نیاز انسانها به یکدیگر…….. 28

2-2-6- فقر عقوبتی – فقر کرامتی………………… 29

2-2-7- فقر نفس……………………………… 29

2-2-8 فقر معنوی…………………………….. 30

2-2-9- فقر دینی…………………………….. 31

2-2-10- فقر فرهنگی…………………………… 32

2-2-11 فقرذاتی………………………………. 33

2-2-12- فقر ممدوح و مذموم…………………….. 36

2-3- بیان ادب فقیر در حال فقر………………… 42

فصل سوم: عوامل فقر و آثار فقر

3- 1- عوامل فقر…………………………….. 45

3-1-1- عوامل خود ساخته………………………. 45

3-1-1- 1-تنبلی و بیکاری………………………. 45

3-1-1-2-  تفاقر(فقرنمایی)…………………….. 46

3-1-1-3- ترک تقدیر درمعاش…………………….. 47

3-1-1-4-  اسراف و تبذیر ……………………… 49

3-  1-1-5- گناهان……………………………. 54

3-1-2- عوامل غیر خودی……………………….. 55

3-1-2-1 عوامل طبیعی عبارتند از………………… 55

3-1-2-1-1- حوادث طبیعی ………………………. 55

3-1-2-1-2- نقص عضو…………………………… 55

3-1-2-1-3- دیوانگی…………………………… 56

3-1-2-1-4- انگیزه های فردی……………………. 56

3-1-2-2- عوامل اجتماعی……………………….. 57

3-1-2-2-1- ظلم………………………………. 57

3-1-2-2-2-فقدان برنامه های اقتصادی سالم و منظم …. 60

3-1-2-2-3- جنگ………………………………. 60….

3-1-2-2-4- سقوط درآمدها………………………. 61

3-1-2-2-4- نابرابریهای اقتصادی (بی عدالتی)……… 62

3-2- آثار فقر………………………………. 64

3-2-1- آثار اجتماعی…………………………. 64

3-2-1-1- فقر عامل سلب شخصیت…………………… 64

3-2-1-2- از بین برنده ظاهر انسان………………. 65

3-2-1-3-انزوا……………………………….. 65

3-2-1-4- انزوای سیاسی………………………… 66

3-2-1-5- ضعف اخلاقی و نابهنجاری‌های اجتماعی………. 66

3-2-1-6- ضعف اعتقاد و دینداری…………………. 67

3-2-2- آثار روانی…………………………… 68

3-2-2-1-كاهش عزت‌نفس………………………….. 71

3-2-2-2- اضطراب و تشویش‌خاطر…………………… 73

3-2-2-3-یاس و نامیدی…………………………. 74

3-2-2-4-عدم اعتماد به نفس…………………….. 74

فصل چهارم: شیوه های مبارزه با فقر

1-4- اهمیت  به کار و تلاش…………………….. 78

 

4-2- انفاق ………………………………… 81

4-2-1-برّ…………………………………… 86

4-2-2- ایثار……………………………….. 88

4-3- ایجاد قرض الحسنه ………………………. 89

4-4-  مبارزه با مصرف گرایی و تجمل گرایی……….. 93

4-5- همسان زیستی حاکمان با محرومان……………. 94

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل

منابع و مآخذ………………………………. 111

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه :       

یکی از مسائل آسیب زا و نابهنجار فردی و اجتماعی که نقش مهمی در به خطر انداختن سلامت روحی و روانی افراد دارد مساله فقر است .فقری که بر همه جهات فرد اثر گذاشته و زندگی او را تحت الشعاع قرار می دهد و تا بدانجا پیش می رود که زندگی را برای فرد مختل کرده و او را در همه عرصه ها به عقب می راند.

از آنجا که این امر از دیر باز مورد پژوهش و بررسی قرار گرفته است و راههایی برای از بین رفتن و یا کنترل آن در نظر گرفته شده است اما هنوز هم این مساله در میان برخی جوامع بیداد می کند و حتی رونق و پیشرفت علم و تکنولوژی هم نتوانسته آن را ریشه کن کرده و یا ازآسیبهای آن بکاهد .

فقر را می توان پدیده آشنا ولی پیچیده و ناشناخته دانست که همواره بیرحمانه ، دندان تیز و درنده خون آشام خود را در تار و پود انسانها و جوامع بشری در همه اعصار و قرون فرو کرده است و به فراخور و اقتضای زمان و مکان، هویت، استقلال، شان و ساختارهای جامعه بشری را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مورد تهاجم و آسیب قرار داده است.

. از آن‌جا که فقر پدیده‌ای اقتصادی است، به‌طور طبیعی در حوزه اقتصاد آثاری ویران‌گر برجای می‌نهد. این پدیده چنانچه به موقع شناسایی و نابود نشود، چون غده‌ای سرطانی گسترش یافته، جامعه را فرا می‌گیرد و به مرگ اجتماع می‌انجامد.وقتی که نگرش بر فقر، مساوی و همجوار با مرگ و کفر باشد برای جوامع فقیر دو مشکل پیش می آید.

1- از بین رفتن حیات مادی و معنوی و شخصیت اجتماعی و سیاسی و حقوقی بدین معنا که فرد یا جامعه ای که در فقر باشد قدرت حضور در هیچ صحنه ای پیدا نخواهد کرد. لذا برخوردی هم که با او می شود متناسب با عملکرد خودش خواهد بود .2- ازدست دادن آرمانها، آمال و آرزوها، یعنی همانطور که کفر آرمان سوز است و آنچه را که در جامعه است نابود می کند فقرهم چنین می کنند.

یک مطلب دیگر :

در آموزه های دینی، فقر به معنای نداری مطلق نیست، بلكه به معنای نداشتن ثروت و امكانات كافی برای تأمین شایسته نیازمندی هاست؛ چرا كه به تصریح روایات، هنگامی فقر از میان می رود كه آدمی افزون بر تأمین نیاز زندگی، توانایی مالی در انجام عباداتی همچون صدقه و حج را داشته باشد، چنان كه امام صادق(علیه السلام )درباره مقدار پرداخت زكات به فقیر می فرماید: … یعْطیه ما یأكُلُ وَ یشْرَبُ وَیكْتَسِبُ وَ یتَزَوجُ وَ یتَصَدَقُ وَ یحِجُ. بلكه از (زكات) چندان به فقیر بدهد كه بخورد، بنوشد، بپوشد، ازدواج كند، صدقه دهد و حج را به جای آورد.[1] مكتب اسلام با چنین تعریفی از فقر و با نگاهی واقع بینانه آثار نامطلوب فراوان و بی شماری برای آن برشمرده است؛ آثاری كه هر چند بسیاری از آن كلیت ندارند، ولی برای اکثر فقرا قابل شهود است.

با توجه به آثار سوء این معضل فردی ، اجتماعی باید گفت که این امر هیچگاه مورد ستایش دین نبوده است اگرچه در برخی موارد به احادیث و روایاتی بر می خوریم که در مدح و ستایش فقر آمده است.اما این مدح ،مدح فقر نیست بلکه مدح فقیری است که با صبر و توکل بر خدای متعال در این راه از خود استقامت نشان داده است و خویشتن داری نموده است و هیچگاه از محدوده ایمان خارج نشده است.

پس فقر نمی تواند مورد تأیید اسلام باشد چراكه پیامبر اسلام(صلی الله و علیه و اله) از قول حضرت ابراهیم خلیل نقل می كند : «یا رَبِّ اَلْفَقْرُ اَشَدُّ مِنْ نارِ نَمرودُ ؛ پروردگارا! فقر از آتش نمرود سخت تر است.[2] همچنین پیامبر (صلی الله و علیه و اله ) می فرمایند: « اَلْفَقْرُ اَشَدُّ مِنَ الْقّتْل ِ؛ فقر سخت تر از مرگ است.[3]»

مطالعه تاریخ زندگی پیامبران، امامان و اولیای گرامی خدا نیز نشان می دهد كه آنان اگرچه جهت تسكین آلام و كاهش پریشانی درماندگان و تهی دستان با آنان بنای رفاقت می گذاشتند و زندگی شخصی خود را در سطح فقیرانه قرار می دادند، اما در صدد بودند با فكر و تدبیر، فقر را محو و زندگی شرافتمندانه ای را برای همه انسان ها تدارك ببینند. آری آن فقری كه پیامبر گرامی اسلام به آن افتخار كرده و می فرماید: اَلْفَقْرُ فَخْرِی[4] فقر امكانی است كه تمامی مخلوقات و موجودات ما سوی الله به لحاظ امكانی فقیر هستند و در مرتبه ممكن الوجودی قرار دارند و هستی و ذات آنها وابسته به واجب الوجود است كه پشتوانه و تكیه گاه آنها است

یا اَیهَاالنّاسُ اَنْتُمُ الْفُقَراءُ اِلی اللهِ وَ اللهُ هُوَالْغَنی الْحَمیدُ ؛ ای مردم شما در برابر خدای (واجب الوجود) نیازمند و فقیر هستید و تنها خدای متعال بی نیاز و غنی و شایسته هرگونه حمد و ستایش است[5].

البته در ادبیات عرفانی ، فقیر و فقر، نه تنها دلالت‌های معنایی بد و نازیبا ندارند بلکه به عکس، در جهان‌بینی عارفانه، دور بودن از دنیای مادی موجد نوعی تجربه لذت‌بخش عرفانی می‌شود و به همین دلیل بوده که بسیاری از عارفان و شاعران ما تخلص فقیر داشته‌اند و در ستایش فقر، ابیات و اشعار بسیاری سروده‌اند. واژه فقر در ادبیات عرفانی ما نه تنها به معنی فقدان یا محرومیت نیست بلکه به نوعی به معنای غنا و برخورداری است، اما طبیعتا امروزه چنین برداشتی از فقر در ذهن ما وجود ندارد..

پس تا زمانی که افراد جامعه در آتش فقر می سوزند استعدادها و توانائیهای آنها به شکوفایی نمی رسد و توسعه فکری و فرهنگی محقق نمی شود و نیز تا فقر و کمبودهای اقتصادی درجامعه می باشد تهذیب اخلاقی و تربیت درست در سطح اجتماع صورت نخواهد گرفت و تا موقعی که نیازهای ضروری زندگی روح و فکر افراد را سرکوب می کنند و به آنها مجال توجه به علم و دانش را نمی دهد که افراد با استعداد هرگز به تکامل نخواهند رسید و تا زمانی که فقر و تهیدستی در جامعه وجود دارد اجتماع از نظر بهداشت محروم و درمعرض انواع بیماریها که خود زمینه ساز برای رشد عوامل انحطاط است قرار دارد و تا زمانی که فقر وجود داشته باشد راه نفوذ استعمار و استثمار باز خواهد بو دو تا جلو فقر در اجتماع گرفته نشود دردها چندان درمان نخواهد شد و کشتی به سلامت به ساحل نخواهد رسید.

در این گزیده سعی برآن است که با استناد به قران و متون اسلامی و رجوع به آیات و احادیث وارده از ائمه معصومین علیهم السلام این مساله مو شکافی شده وآثار و پیامدهای ان و عوامل موثر در ایجاد این امر بررسی گردد.

 

1-2-بیان مساله:

دین مقدس اسلام بهره برداری مشروع از نعم الهی و زیباییهای زندگی را مباح و اسراف و زیاده روی را حرام میداند و این بدان جهت است که مسلمانان به تناسب امکانات و توانایی و کارایی خود ،در برابر جامعه مسئولیت دارند .قرآن مجید این حقیقت را در ضمن مباحث اجتماعی در قالبهایی زیبا بیان می کند و با هشدار به پیروان خود می فرمایدکه اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نیازمندیهای مردم مصرف نشود سرنوشت آن جامعه و ملت به هلاکت و سقوط می انجامد و باعث ایجاد پدیده ای به نام فقر می شود .فقری که باعث تزلزل پایه های اعتقادی افراد شده و بر باورهای دینی آنها اثر سوءدارد و بنا به فرمایش حضرت علی (علیه السلام) مایه نقص در دین می شود.(فَاِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةُ لِلدّینِ )[6]

فقر پدیده نامطلوب اجتماعی است که وجود و گستردگی دامنه آن در جامعه باعث پیامدهای زیان آور همه جانبه ای در کوتاه مدت ودراز مدت می شود وبر همه ابعاد فرهنگی ،اقتصادی ،اجتماعی افراد اثر گذاشته و حتی منجر به ایجاد معضلات و مشکلاتی شده که سلامت روحی و روانی افراد را به مخاطره می اندازد.از این روست که  در همه ادیان و فرهنگهای بشری نکوهش شده  و برای زدودن آن از جامعه راهها و روشهایی صورت گرفته است.از لحاظ اجتماعی نیز فقدان امکانات مادی وآثار زیانبارآن برشخصیت افراد ازیک سو و حاکمیت ضد ارزشهای زیاده طلبی در جامعه از سویی دیگر مجالی برای حضور تهیدستان در عرصه های اجتماعی نمی نهد. حضرت علی (علیه السلام)می فرمایند: «اَلْفَقیرُ غَریبُ فی بَلْدَتِهِ ؛فقیر در شهر خود هم غریب است».[7]

فقر مادی و فشارهای اقتصادی ناشی ازآن ، چنان دردآور است که انسان را می آزارد و پیوسته جان و دلش را به خود مشغول می سازد و تشویش و اندوه حاصل از آن آرامش روحی فرد را بهم می زند .آنچنان که شخص احساس حقارت وخود کمتر بینی کرده و نمی تواند شخصیت حقیقی و عزت نفس خویش را باز یابد و در حقیقت از دیدگان دیگران کنار رفته و به فراموشی سپرده می شود.

در قرآن کریم نیز فقر به عنوان عامل منفی در زندگی انسان معرفی شده است .لذا می بینیم که خداوند به پیامبر اکرم می فرماید:

« وَ وَجَدَکَ عائِلاً فَاَغْنی»تو را فقیر یافت سپس توانگر کرد.[8]

یعنی خداوند بر پیامبر منت نهاد و او را از حالت فقر در اورد و غنی ساخت . پس اگر فقیر بودن و فقر ارزش بود غنی کردن پیامبر نمی توانست به عنوان یک ارزش باشد که خدا بر او منت گذارد . همچنین ضد ارزش بودن فقیر را از ایه 268 سوره بقره می توان دریافت که«شیطان همراه با وعده به فقر، امر به فحشا و منکر می نماید .»

اسلام شدیداً طرفدار عدالت اجتماعی و اقتصادی است و اصولاً برپایی قسط و عدل از مهم‌ترین اهداف بعثت انبیا شمرده شده است. از سوی دیگر، می‌دانیم كه فقر در یك جامعه غالباً از نابرابری و بی‌عدالتی سرچشمه می‌گیرد. امیرالمؤمنین علیه السلام  می‌فرماید: «فقیر بخاطر زیاده‌خواهی ثروتمند گرسنه می‌ماند».در دو روایت تقریباً مشابه از امام صادق و امام كاظم علیهم السلام آمده است كه برقراری عدالت موجب غنا و بی‌نیازی مردم می‌شود و در‌واقع، دلیل فقر عده‌ای در جامعه، عدم رعایت عدالت در توزیع ثروت‌هاست.

رهبران دینی به فقر با دیده از میان برنده فضایل انسانی و کرامتهای اخلاقی می نگرند. امام علی (علیه السلام ) در این باره خطاب به فرزند بزرگوار خویش امام حسن مجتبی(علیه السلام) می فرمایند: فرزندم، انسانی را که به دنبال روزی خویش است ملامت مکن، زیرا کسی که هیچ نداشت لغزشهایش بسیار خواهد شد.[9]

بدین ترتیب چهره تیره و تار فقر بر ارزشهای انسانی سایه ای سنگین انداخته، آنان را به فراموشی می سپرد.

با مطالعه مبانی اسلامی، حتی به صورت اجمالی نیک روشن می شود که اسلام در تمامی عرصه ها   جامعیت داشته و مدعی مبارزه با همه ناهنجاریها و کاستیها و از جمله با فقر است و با علل و عوامل آن نیز به نبردی سترگ برخاسته است زیرا در اصل و فرع و تا کوچکترین احکام خود، در تضاد با مترفان، مسرفان مستکبران و متکاثران است.

[1] – کافی ، ج7 ، ص170

[2] – خویی ، منهاج البراعه، ج5، ص338

[3] – مجلسی، بحار الانوار، ج69 ،ص47

[4] – مجلسی ، بحارالانوار ، ج69 ،ص49

2-2- پس از انقلاب چین…………………………………………………………………………..32

• جایگاه زن در یونان……………………………………………………………………………………..35
• جایگاه زن در انگلیس…………………………………………………………………………………..38
• جایگاه زن در فرانسه…………………………………………………………………………………41

بخش دوم: ریشه ها و عواما پیدایش مکتب فمنیسم……………………………………………………………………..46

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….46

1- آراء و نظرات فلاسفه در باره زنان .……………………………………………………………………………………..46

1-1- دیدگاه افلاطون…………………………………………………………………………………………………………48

1-1-1-رفتار شناسی زنان از دیدگاه افلاطون…………………………………………………………. 49

1-1-2- دیدگاه افلاطون در باره تساوی طبیعت و استعدادهای زنان و مردان…………………54

1-1-3-دیدگاه افلاطون در باره نهاد خانواده……………………………………………………………..55

1-2- دیدگاه ارسطو……………………………………………………………………………………………………………60

1-2-1-رفتار شناسی زنان از دیدگاه ارسطو……………………………………………………………………….60

1-2-2- دیدگاه ارسطو در باره نهاد خانواده……………………………………………………………………….63

1-3- دیدگاه ژان ژاك روسو…………………………………………………………………………………………………65

1-3-1-رفتار شناسی زنان از دیدگاه ژان ژاک روسو…………………………………………………………..66

1-3-2- دیدگاه روسو در باره نهاد خانواده……………………………………………………………………….74

1-3-3- دیدگاه روسو در باره تأثیر محیط بر انسان……………………………………………………………74

1-4-رفتار شناسی زنان از دیدگاه فردریش نیچه………………………………………………………………………75

2- عوامل فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………78

3- عوامل اجتماعی و محیطی…………………………………………………………………………………………………….83

4-عوامل حقوقی………………………………………………………………………………………………………………………92

5-عوامل اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………97

6-عوامل سیاسی…………………………………………………………………………………………………………………………99

 

6-1- بی توجهی به زنان در وضع قوانین جهانی……………………………………………………………….100

6-2- قرار گرفتن زنان در اقلیت جامعه سیاسی…………………………………………………………………..101

6-3- عدم توجه به زنان در رسیدن به قدرت………………………………………………………………………101

7- عوامل مذهبی ………………………………………………………………………………………………………………………102

7-1-زن در آئین علمای یهودی…………………………………………………………………………………………..103

7-2- زن در آئین علمای مسیحی………………………………………………………………………………………..105

7-3-زن در فرهنگ مسلمین………………………………………………………………………………………………….110

بخش سوم:امواج سه گانه فمینیسم………………………………………………………………………………………………111

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………….111

• موج اول فمینیسم و زمینه های ظهور آن…………………………………………………………………………..113

1-1-عوامل شکل گیری موج اول…………………………………………………………………………………114

1-2-درخواست های موج اول…………………………………………………………………………………….116

1-3- پیامدهای موج اول…………………………………………………………………………………………….121

1-3-1-پیامدهای مثبت موج اول………………………………….. ………………. ………………….121

1-3-2-پیامد منفی موج اول………………………………………………………………………………..124

2- موج دوم فمینیسم و زمینه های ظهور آن……………………………………………………………………………127

2-1-عوامل شکل گیری موج دوم……………………………………………………………………………….128

2-1-1-تأثیر سرمایه داری بر موقعیت زنان ……………………………………………128

2-1-2-آگاهی زنان از موقعیت فرودستشان با نگارش کتاب ها………………….130

2-1-3-تشکیل سازمان هایی در دفاع از حقوق زنان………………………………..131

2-2-درخواست های موج دوم……………………………………………………………………………………….132

نظرات گرایش معتدلتر موج دوم……………………………………………………………………………..133

2-3-   دستاوردهای مهم موج دوم فمینیسم…………………………………………………………………….134

2-3-1-پیامدهای مثبت موج دوم………………………………………………………………….. 134

2-3-2-پیامد های منفی موج دوم…………………………………………………………………. 135

2-4-نقد موج دوم………………………………………………………………………………………………………….137

3-  موج سوم فمینیسم و زمینه های ظهور آن…………………………………………………………………………….. 139

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 139

3-1-عوامل شکل گیری موج سوم…………………………………………………………………………….. 140

3-1-1-پیدایش تفکّر پست مدرنیسم……………………………………………………………. 140

3-1-2-نگارش کتاب هایی در تأیید بر ویژگی زنانه و ضرورت نقش مادر………….141

3-1-3-اعتراض به باورهای افراطی موج دوم………………………………………………….142

3-2- درخواست های موج سوم…………………………………………………………………………………….142

3-3-  ویژگی موج سوم…………………………………………………………………………………………………………….144

3-3-1-تأكید بر تفاوت های بین زنان………………………………………………………………144

3-3-2-ایجاد مبانی نظری……………………………………………………………………………….144

3-3-3-تولید دانش زنانه………………………………………………………………………………..146

یک مطلب دیگر :

3-3-4-عدم تعمیم صفات در تمامی افراد یک جنس…………………………………………146

3-3-5-نگارش مردانه تاریخ…………………………………………………………………………..147

3-3-6-تعاملات زبانی…………………………………………………………………………………..148

بخش چهارم: گرایش ها و مكاتب فكری فمنیستی……………………………………………………………….150

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….150

1-فمینیست های لیبرال/ اصلاح طلب………………………………………………………………………………151

1 -1- دیدگاه فمنیست لیبرال…………………………………………………………………………..151

1-2- نظریه پردازان فمنیست لیبرال……………………………………………………………….. 155

1-3-بررسی و نقد فمنیست های لیبرال……………………………………………………………. 156

2-فمینیست های رادیکال/انقلابی……………………………………………………………………………………157

2-1-دیدگاه فمینیست رادیکال…………………………………………………………………………158

2-2-نظریه پردازان فمینیست رادیکال………………………………………………………………161

2-3-اهداف فمینیسم رادیكال………………………………………………………………………….163

2-4- محورهای مبارزه و ابزارهای مبارزاتی فمینیسم رادیکال…………………………….. 164

3-فمنیست های ماركسیست……………………………………………………………………………………………170

3-1-دیدگاه فمینیست های مارکسیست……………………………………………………………….170

3-2-نقد نظرات فمینیست مارکسیست…………………………………………………………………172

4- فمینیست های سوسیالیست…………………………………………………………………………………………..173

4-1-دیدگاه فمینیست های سوسیالیست…………………………………………………………………174

4-2- نتایج جنبش های فمینیستی بر اساس زمان…………………………………………………….174

بخش پنجم: پیامدهای کلی فمینیسم…………………………………………………………………………………………..177

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..177

1-پیامدهای مثبت فمینیسم…………………………………………………………………………………………………..178

2- پیامدهای منفی فمینیسم…………………………………………………………………………………………………..181

فصل سوم:جایگاه زن از دیدگاه قرآن و روایات

     مقدمه فصل……………………………………………………………………………………………………………………….186

 

بخش اول: تساوی زن و مرد در برخورداری از مواهب تکوینی و تشریعی(هدایتی)……………………..187

1- وحدت در آفرینش و برخورداری از مواهب دنیوی…………………………………………………..187

2-وحدت در دعوت و برخورداری از مواهب تشریعی(هدایتی)……………………………………….191

بخش دوم: جایگاه مختص رفتاری و حقوقی زن………………………………………………………………………..194

1-جایگاه مختص رفتاری…………………………………………………………………………………………..195

1-1- جایگاه رفتاری زن در مقابل خود…………………………………………………………………195

1-2- جایگاه رفتاری زن در مقابل همسر(یا نقش آفرینی زن در عرصه خانواده)…………197

1-3- جایگاه رفتاری زن در مقابل فرزند……………………………………………………………… 204

1-4- نحوه عملكرد( یا جایگاه رفتاری ) زن در مقابل جامعه…………………………………..212

2- جایگاه مختص حقوقی زن……………….. ………………………………………………………………………..214

2-1- عملكرد مرد در مقابل همسر (حقوق زن در مقابل همسرداری)……………………………..214

2-2-عملكرد پدر در مقابل فرزند دختر………………………………………………………………………225

2-3- عملكرد فرزند در مقابل مادر(حقوق مادر در قبال تولد و تربیت فرزند)………………….233

2-4- (عملكرد یا) وظایف جامعه ی اسلامی در مقابل زن…………………………………………….238

بخش سوم :جایگاه متعادل اخلاقی، عملی و حقوقی زن و مرد…………………………………….. …………241

1- جایگاه متعادل اخلاقی……………………………………………………………………………………………………241

2-جایگاه متعادل عملی( رفتاری ) ………………………………………………………………………………………..245

2-1-اعمال متعادل فردی…………………………………………………………………………………………….245

2-2-اعمال متعادل جمعی……………………………………………………………………………………………246

3-جایگاه متعادل حقوقی………………………………………………………………………………………………………251

3-1-حقوق دنیوی………………………………………………………………………. ……………………………….252

3-2- حقوق اخروی………………………………………………………………………………………………………254

بخش چهارم : نقش زن و مرد در تکامل متقابل یکدیگر……………………………………………………………..255

پایه گذاری خانواده…………………………………………………………………………… …………………………………..257

بخش پنجم: مشاركت زنان…………………………………………………………………………………. …………………..258

1-مشاركت اجتماعی و اقتصادی زنان……………………………………………………………………………….258

2- مشاركت سیاسی و نظامی زنان……………………………………………………………………………………..270

3 – مشاركت فرهنگی…………………………………………………………………………………………………….279

فصل چهارم:مقایسه تطبیقی دو مکتب اسلام و فمینیسم نسبت به زن

مقدمه فصل…………………………………………………………………………………………………………………………….291