(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی و تحلیل نشانه‌های بومی در آثار هنرمندان جریان سقاخانه (مورد پژوهشی؛ صادق تبربزی، پرویز تناولی و حسین زنده‌رودی) می‌پردازد. این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: نشانه‌های بومی در جریان سقاخانه کدامند؟ اساتید نام‌برده چگونه و با چه روندی از این نشانه‌ها بهره جسته‌اند؟ ویژگی‌های کمی و کیفی این نشانه‌ها چیست و تمایز و تشابه نشانه‌های بومی در آثار این هنرمندان کدامند؟ در روند مطالعۀ کتابخانه‌ای، علل شکل‌گیری این جریان، ویژگی‌های زیباشناسانه آن، نشانه‌گرایی در این جریان و به‌طور کلی طبقه‌بندی نشانه‌ها بررسی شد. در این پژوهش، بررسی و تحلیل نشانه‌های بومی در جریان سقاخانه به عنوان هدف اصلی و آشنائی با نقش بیانی نشانه‌های بومی در آثار نقاشان سقاخانه‌ای و همچنین بررسی قابلیت‌های زیبائی‌شناختی این نشانه‌ها در آثار این سه نقاش سرآمد به عنوان اهداف فرعی دنبال می‌گردد. بنابراین پرداختن به فضای سقاخانه‌ای آثار هنرمندان یادشده این امکان را فراهم می‌کند که در تحقیق حاضر، رابطۀ فضای این آثار و نشانه‌های بومی درون آن به‌لحاظ ویژگی‌های کمی و کیفی بررسی شود. در این راستا با استفاده از دو روش میدانی و تحلیلی سعی شده‌است مجهولات طرح‌شده در این پژوهش به‌دست آید. نتیجه تحقیق حاضر آن است که هدف این سه هنرمند از به‌کارگیری نشانه‌ها به‌ویژه نشانه‌های بومی و ملی، کیفیت‌های مفهومی و بیانی آن‌ها نبوده بلكه با آشنایی‌زدایی این نشانه‌ها قصد داشته‌اند وارد فضائی متفاوت، خاص و جدید شده و جایگاه خود را در عرصه هنر جهانی تعیین كنند.

 

کلید واژه: نشانه، نشانه های بومی، سقاخانه، زنده رودی، تناولی، تبریزی

 

آنچه که امروزه در کشور ما به عنوان هنر نقاشی ایران به دست ما رسیده سالهای پر افت و خیزی را پشت سر گذاشته است.« نقاشی ایران در سراسر تاریخ با فرهنگ‌های بیگانه و سنت‌های ناهمگون شرقی و غربی برخورد کرده و غالبا به نتایج جدید دست یافته است. به راستی، ادوار شکوفائی و بالندگی این هنر را باید محصول اقتباس‌های سنجیده و ابداعات تازه دانست. اما، باوجود تاثیرات خارجی گوناگون و دگرگون کننده، می‌توان نوعی پیوستگی درونی را در تحولات تاریخی نقاشی ایران تشخیص داد.»(پاکباز، 1379، 8) البته طی این تحولات، مکتب‌های مختلفی وجود داشته‌اند چنانکه هنرمندان داخل یا خارج از مكاتب بر حسب توانائی‌های ذاتی خود شاهکارهای هنری این مکاتب را پدید می‌آورند. مكتب‌ها تنها راه می‌گشایند و محیط را آماده می‌كنند و در این میان «مکتب سقاخانه»[1] نیز مستثنی نبوده است. آثار ماندنی سقاخانه‌ای، از دست‌آوردهای دیگران نه كم‌تر است و نه بیشتر. آن چه مهم است روحیه‌ای است كه مكتب سقاخانه همراه خود آورد. مكتب «ملی» پیش‌از ظهور سقاخانه‌ای‌ها یك رویای آسمانی بود. سقاخانه‌ای ها نشان دادند كه با استفاده از مصالح آشنای دم دست، خیلی آسان‌تر می‌توان به این مكتب رسید.‍(كریم امامی، 1356، 9)

نقاشان سقاخانه، همچون بسیاری از نقاشان دیگر در آثار خود از نشانه‌های گوناگونی استفاده کرده‌اند، که در این‌میان نشانه‌های بومی نقش بسزائی در ساختار زیباشناختی آثار این هنرمندان داشته‌اند. بنابراین بررسی و تحلیل این نشانه‌ها در آثار هنرمندان سقاخانه‌ای، به‌ویژه افراد شاخصی چون حسین زنده‌رودی، پرویز تناولی و صادق تبریزی، بیش از پیش می‌تواند مسیر حرکتی آن را شفاف سازد.

اما در تحقیقات تاریخی و زیباشناسانه هنر معاصر،تاثیر نشانه‌های بومی در نقاشی سقاخانه‌ای از یک‌ طرف و نگاه دوسویه به مفاهیم این نشانه‌ها در آثار هنرمندان سقاخانه‌ایی از سوی دیگر، بستر مناسبی را برای مطالعه و بررسی نمادها و نشانه‌های سنتی و بومی در آثار این هنرمندان فراهم نموده است. از این منظر چند پرسش مطرح است: نشانه‌های بومی در جریان سقاخانه کدامند؟ افراد نام برده چگونه و با چه روندی از آن‌ها بهره جسته‌اند؟ ویژگی‌های کمی و کیفی این نشانه‌ها چیست؟ و سرانجام تمایزات و تشابهات این نشانه‌ها در آثار این هنرمندان چه بوده‌است؟

به‌منظور پاسخ‌دهی به این پرسش‌ها و با هدف بررسی و تحلیل نشانه های بومی در نقاشی سقاخانه ای مطالعه موردی( حسین زنده رودی ، پرویز تناولی و صادق تبریزی) به عنوان هدف اصلی و آشنایی با نقش بیانی نشانه‌های بومی در آثار نقاشان سقاخانه‌ایی به عنوان هدف فرعی، نگارندة پژوهش حاضر قصد دارد ویژگیهای زیباشناسی و قابلیت‌های بیانی نشانه‌های بومی را به‌ویژه در آثار این سه نقاش سرآمد بررسی و تحلیل کند. در این راستا شش فرضیه به شرح ذیل محتمل است:

• به نظر می رسد نشانه های بومی که نقاشان جریان سقاخانه از آنها بهره برده اند عموما نشانه هائی بوده اند که ریشه در فرهنگ و سنت مردم داشته اند.
• یک مطلب دیگر :
• روانشناسی در مورد مدل های کیفیت زندگی
• نقش نشانه های بومی در شکل گیری آثار نقاشان سقاخانه بسیار بااهمیت است.
• میان هنر مدرن و هنرهای سنتی ایران اسلامی نزدیکی های زیادی وجود دارد ومی توان از این تشابهات در خلق آثار مدرن استفاده کرد.
• ویژگیهای کمی و کیفی آثار هنرمندان جریان سقاخانه مجموعه ای از عناصر و رفتارهای بصری هستند که در شاخه های مذهبی، قومی و بومی با هم عجین شده اند.
• باتوجه به نگرش نوپای نقاشی سقاخانه به سوی نگاه ((دیگری)) و همچنین فراوانی قابلیتهای تصویری در فرهنگ بومی، مذهبی، آئینی، سنتی ایران، فرض محتمل است که هر سه هنرمند فوق گاه با دیدگاه بیانگرایانه و گاه زیباشناسانه به نشانه های بومی، مذهبی، ملی و سنتی تمایل نشان داده اند.
• هنرمندان یادشده در بکارگیری نشانه های بومی و ملی، از لحاظ عدم توجه به کیفیت های مفهومی و بیانی این نشانه ها و داشتن نگاه ظاهری به آنها مشترک بوده اند.

البته لازم به ذکر است، گرچه ساختار نقاشی سقاخانه، ترکیبی از عوامل بصری نقاشی مدرن با نقش‌مایه‌های سنتی است. اما به‌نظر می‌رسد نقاشی سقاخانه‌ای، حرکتی در جهت احیای سنت‌های بومی بوده است و نقاشان ضمن توجه به روند نقاشی معاصر جهان، هویت بصری خود را در آثارشان نشان داده‌اندو در این راه نشانه های بومی تاثیر شایانی در کارهای آنها داشته است. این جریان، نه تنها بر نقاشی تازه شکل‌گرفته و مدرن ایران تاثیری شگرف داشت بلکه بر روند نقاشی و نشانه‌شناسی در هنر نیز تاثیر بسزایی گذاشت.

با این مقدمه کوتاه پژوهش حاضر به‌منظور بررسی کامل موارد مطرح شده و رسیدن به هدف مورد نظر، در روشی توصیفی و تحلیلی با مدد از منابع کتابخانه ایی و تحقیقات میدانی،  برای یافتن پاسخ سوالات مطرح‌شده، روند پژوهش در شش فصل تنظیم گردیده‌است. فصل نخست به کلیات پژوهش و فصل دوم به تاریخچۀ جریان سقاخانه، علل شکل‌گیری آن، هنرمندان موثردر جریان سقاخانه و نیز ویژگی‌های زیباشناسانه این جریان پرداخته شده است. در فصل سوم تعریف نشانه، ارتباط نشانه‌گرائی با جریان سقاخانه و رویکردهای آن در این جریان، علل گرایش به نشانه‌گرائی، طبقه‌بندی نشانه‌ها و بررسی آن‌ها در مقیاس‌های ملی و جهانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم نیز با جزئیات بیشتری به نشانه‌های بومی در آثار سه هنرمند یاد شده پرداخته و ویژگی‌های کمی و کیفی این نشانه‌ها و بیان و کارکرد آن‌ها را در آثار با استفاده از روش تحلیلی مطالعه نموده است. اما در فصل پنجم به ارزیابی تمایزات و تشابهات این نشانه‌ها  از لحاظ ساختار و کیفیات بصری اختصاص یافته و در نهایت، فصل ششم دربرگیرندة نتایجی است که از مطالعات و بررسی‌های تحلیلی، به دست آمده است. لازم به‌ ذکر است که در هر فصل، برای درک بیشتر مطالب، کروکی‌هایی خطی جهت تحلیل های زیباشناسانه  و مقایسه کارکرد نشانه ها در آثار هنرمند و همچنین روند تطبیقی آنها میان آثار سه هنرمند، طراحی شده است. امید است با مطالعة این پژوهش، هدف اصلی نویسنده که بررسی و تحلیل نشانه های بومی در جریان سقاخانه بالاخص هنرمندان شاخص این جریان، زنده رودی، تناولی و تبریزی  بوده است محقق شود.

2-11 آشنایی با مراکز هنرهای تجسمی. 23

2-11-1 تاریخچه ای مختصر از هنرستانهای هنرهای زیبای تبریز 24

2-11-2  هنرهای زیبای اصفهان. 25

2-11-3 مدرسه صنیع الملک تا هنرستان هنر 26

2-11-4 اولین هنرستان ها در یزد: 27

فصل سوم: رویكرد طراحی.. 29

3-1 مقدمه: 30

3-2 مفهوم مکان: 31

3-3 مفهوم حس مکان: 31

3-4 نظریه دلبستگی: 32

3-5 تعریف و تبیین دلبستگی به مکان: 34

3-6 عوامل موثر در شکل گیری دلبستگی به مکان. 37

3-7 ابعاد مختلف دلبستگی به مکان. 38

3-7-1 بعد انسانی دلبستگی به مکان. 38

3-7-1-1  دلبستگی فردی به مکان. 38

3-7-1-2  دلبستگی جمعی به مکان: 40

 

3-7-2 فرایند روانی دلبستگی به مکان. 41

3-7-2-1 سطح عاطفی دلبستگی به مکان: 41

3-7-2-2سطح شناختی دلبستگی به مکان. 42

3-7-2-3 سطح رفتاری دلبستگی به مکان. 47

3-7-3 عامل مکانی دلبستگی به مکان. 51

3-7-3-1 بعد اجتماعی مکان در دلبستگی به مکان. 51

3-7-3-2 بعد کالبدی مکان در دلبستگی به مکان. 53

3-8 سطوح مختلف حس تعلق به مکان 55

3-9 اثرات و نتایج دلبستگی به مکان. 57

3-9-1  بقاء وامنیت. 57

3-9-2  نیل به اهداف و ارزیابی فردی. 58

3-9-3  تداوم شخصیتی. 59

فصل چهارم: بررسی مصادیق.. 61

4-1 بررسی مصادیق معماری: 62

4-1-1 هنرستان دخترانه پاپلی خلعتبری، تهران: 62

4-1-2  دانشکده هنرهای زیبا: (پردیس فعلی هنرهای زیبا) 64

4-1-3  نتیجه گیری : 75

4-2 طرح پژوهشی: 76

4-3 جمع بندی: 77

فصل پنجم: برنامه ریزی و طراحی معماری.. 79

5-1 مقدمه : 80

5-2 برنامه ریزی معماری. 80

5-2-1 فضاهای هنرستان: 80

5-2-1-1 فضاهای آموزشی: 80

5-2-1-2-فضاهای کمک آموزشی : 82

5-2-1-3 فضاهای خدماتی : 83

5-2-1-4 فضاهای اداری : 84

5-2-2 جدول برنامه فیزیکی فضاهای هنرستان دخترانه هنرهای تجسمی یزد 85

5-3 معرفی بستر طراحی : 88

یک مطلب دیگر :

5-3-1 شرایط اقلیمی یزد : 88

5-3-2 مشخصات آب و هوایی : 89

5-3-3 دستورالعملهای طراحی و ساخت در اقلیم گرم و خشک (یزد) 90

5-3-4 تحلیل پتانسیلهای سایت: 91

5-3-4-1 موقعیت سایت در محدوده شهر یزد 91

5-3-4-2 همسایگی و همجواری: 92

5-3-4-3 راهها و شریانهای ارتباطی: 93

5-3-4-4 تحلیل عوامل اقلیمی: 96

5-3-4-6  آلودگی صوتی: 97

5-3-4-7 شیب عمومی: 97

5-3-4-8 مستحدثات و تاسیسات موجود در زمین: 97

5-3-4-9 شبکههای آب،برق،گاز،مخابرات،فاضلاب: 97

5-3-4-10 دید از داخل به بیرون. 97

5-4 مبانی نظری طراحی و طرحمایه 98

5-4-1 مبانی نظری مرتبط با موضوع و رویکرد طراحی. 99

6-4-2 مبانی نظری مرتبط با بهره برداران. 102

6-4-3 مبانی نظری مرتبط با مكان طرح. 103

5-5 روند طراحی. 105

5-5-1 اسكیس های اولیه 105

5-5-2 شناخت و تحلیل مكان طرح. 108

5-5-3 دیا گرام و لكه گذاری. 109

5-5-4 طراحی كروكی ها و ماكت حجمی. 109

5-5-5 معرفی و توجیه طرح نهایی. 111

5-5-5-1 معرفی طرح. 112

5-5-5-2 ارائه طرح. 116

پیوست: 129

معنای رنگ‌ها: 130

منابع فارسی: 137

مقدمه:

“در روند آفرینش یك اثر هنری، هنرمند از طریق دریافت های حسی خود از جهان پیرامون، شكلی را برگزیده و آن را در مسیر جریانات تحلیلی ذهنی قرار می دهد و در اثر حالت های عناصر ذهنی هنرمند، شكل مورد نظر صورتی نمادین به خود می گیرد. سپس آن را در جریان مرحله آفرینش قرار داده و تبدیل به یك آفریده هنری می كند.

در مرحله آفرینش علاوه بر انتخاب مصالح و مواد و ابزار كار و تعیین سبكی هماهنگ، موضوع و محتوای اثر، هنرمند نیاز به درك و شناختی عمیق از عوامل و عناصری دارد، تا اشكال و صورت های برگزیده شده توسط ذهن به عرصه میان درآمده و پیام های ذهنی هنرمند را به دیگران انتقال دهد. ” (فلامكی، 1383، ص 30)

با توجه به اینكه هنر های تجسمی، جزء هنرهای زیبا محسوب شده و می تواند نیازهای روحی فرد را پاسخگو باشد و معانی متعالی را انتقال دهد، ضرورت طراحی فضایی جهت یادگیری و آفرینش این هنر و تشویق دانش آموزان برای گراییدن به رشته های هنری بیش از پیش آشكار می گردد.

در این بخش و در ابتدای مسیر شایسته است جهت روشن نمودن مسیر این مسأله، آشنایی با مبدأ مسیر، مقصد و چگونگی نزدیك شدن و رسیدن به مقصد مطالبی را ذكر كرده و در ادامه به بیان مسأله، روش تحقیق و مراحل انجام كا اشاره كرد.

1-2 طرح مسأله :

« یک کیفیت محوری وجود دارد که مبنای اصلی حیات و روح هر انسان ، شهر ، بنا یا طبیعت بکر است. این کیفیت عینی و دقیق است اما نمی­توان نامی برآن گذاشت. تلاش ما برای یافتن این کیفیت در زندگی خودمان چیزی است که همه انسان ها به دنبال آن­اند و موضوع اصلی در ماجرای زندگی هرکسی است. این تلاش همان طلب اوقات و حالاتی است که در آن زنده­تریم.»[1] همانطور که در بالا آمده است غایت هر معماری کیفیت بخشی به فضا و ارتقای زندگی

انسان ها است.

توجه به این کیفیت­های گوناگون در فضا از مضامین رساله پیش روست.

دستمایه این تمرین فضای آموزشی هنرستان می­باشد.امروزه مدارس هنری کمتر توانسته اند متناسب با نیازها و توقعات نوجوانان هنرآموز بوده و انگیزه لازم را برای ورود به رشته های هنری به وجود آورند.در واقع معمولا ساختمان هنر های تجسمی نتیجه تغییر کاربری بناهای دیگر بوده که برای این هدف طراحی نشده اند و یا از طرح های بدون کیفیت برخوردار هستند که کمتر توجهی به مخاطب چند ساله آنها نشده است. این در حالیست که دوران نوجوانی تاثیر بسزایی در شکل گیری هویت آنها داشته و نقش مکان در این فرایند غیر قابل انکار است.

نیاز به دلبستگی و تعلق برای هنرجویی که باید روزانه ساعاتی را در کلاس بنشیند و الفبای هنر بیاموزد ضروریست.

نوجوان باید بتواند با حس آشنا بودن مکان و بدون چالش با محیط اطراف در مدرسه رشد کرده ، آموزش ببیند و با گذراندن این دوران با خاطراتی شیرین آماده مراحل بعدی در زندگی گردد.

چاپ، آغاز طراحی گرافیک بود.

اعلان های لوترک، بر اساس قدرت او در طراحی و مهارتش در لیتوگرافی بنا گردید.(تصویر 1-3) گرچه مجموعا بیش از 30 اعلان از لوترک بر جای نماند، ولی همین تعداد کم نیز تاثیر بسزایی را در این هنر بر جای گذارد.

« از اوایل قرن بیستم، دو جنبه هنری و تجاری و در هر جنبه، دو شاخه اطلاعاتی و انگیزشی بر هنر اعلان سازی غلبه یافت. از سال 1920 به بعد، هنر عکاسی به تدریج در حوزه
اعلان سازی نفوذ کرد و در بسیاری از موارد به جای نقش های تصویری از عکس استفاده شد؛ و تلفیقی از عکس، نقاشی و خط نیز در اعلان ها به کار رفت.» ( پرآور، portal.nlai.ir،1388)

 

تصویر 1 – 3 : پوستر تئاتر، اثر هانری دوتولوز- لوترک

در دوران جنگ جهانی دوم، طراحی اعلان های سیاسی رواج پیدا کرد ( تصویر 1-4)، اما پس از پایان جنگ تا اوایل دهه 1960، اعلان سازی از رونق افتاد و سپس مسیر عادی خود را در پیش گرفت تا اینکه امروزه به موقعیت ممتاز خود رسیده است.

تصویر 1 – 4 : پوستر نیروی هوایی امریکا، اثر یوزف بایندر[4]، 1941

« دلایل کسب این موقعیت ویژه عبارتند از : 1 – نوسازی پس از جنگ و به وجود آمدن جامعه مصرف کننده و رواج پوسترهای تجاری؛ 2 – ایجاد گرایش های گوناگون سیاسی و انتشار
اعلان های سیاسی؛ 3 – رواج اعلان های تبلیغاتی درباره پیشرفت های فرهنگی و جهانگردی و نیاز به شناساندن جاذبه های گوناگون و جلب توجه همگان به آثار و رویدادهای فرهنگی؛ اعلان نقش اخیر را به بهترین وجه بر عهده دارد، به طوری که هم اکنون در سراسر جهان هر روز هزاران اعلان طراحی و عرضه می شود. » (پرآور، portal.nlai.ir،1388)

با گذشت زمان، طراحی اعلان ها نیز تغییر کرده و ساده و ساده تر شد و از حالت نقاشی های سنتی پا فراتر گذاشته و هنر اعلان سازی، شخصیتی مستقل یافت و تغییر از سبک سنتی و پیروی از طبیعت و جهش به سوی سبک جدید توصیفی و آرایشی ساده، آزادی تازه ای بود که در طرح اعلان ها وجود داشت و می توان گفت که امروزه اعلان 

یک مطلب دیگر :

بهینه سازی سایت با کلمات کلیدی

های مصور با بهره گیری از حروف متنوع، طراحی و نقاشی و عکاسی، به منزله نمونه های پیشرفته ای از هنر گرافیک نوین شناخته می شوند.

 

1 – 2 – انواع اعلان

طراحی اعلان دورنمایی از نظام های ارتباط غیر کلامی را میسر می سازد. بنا به نظریه
زبان شناسان روش های ارتباط غیر کلامی اعلان ها به سه گروه تقسیم می شود :

1 – ارتباط تصویری بدون کمک گرفتن از نوشته ها که پیام را به تنهایی انتقال می دهد. این اعلان ها شامل تصاویر پایدار و ثابت قابل تجزیه هستند، مانند نقاشی و علائم رانندگی. ( تصویر 1 – 5 )

تصویر 1- 5

2 – ارتباط کلامی که صرفا از نوشتار تهیه شده اند. در اینگونه اعلان ها، برای اعلام مطلب یا پیامی ممکن است چند کلمه درشت به عنوان پیام اصلی و کلمات کوچکتر برای توضیحات فرعی به کار رود. اعلان های علمی در همایش ها و اطلاعیه های مذهبی و دولتی جزو این گروه هستند. ( تصویر 1 – 6 )

3 – اعلان هایی که در آنها از خط و تصویر به طور هماهنگ و تلفیقی استفاده شده است. ( تصویر 1 – 7 )

 

تصویر 1 – 6                                                           تصویر 1 – 7

اعلان ها را می توان از نظر موضوعی به سه گروه تجاری، فرهنگی و اجتماعی تقسیم کرد. « تقسیم سه گانه موضوع اعلان ها در واقع بر اساس نوع و شیوه جلب نظر کردن آنهاست. زیرا لحن و محتوا و موضوع، عمر خبر و پیام آن و طرز برخورد با بیننده است که تفاوت ها را به وجود می آورد و طراح باید در این موارد شناخت کافی داشته باشد و با پختگی موضوع را پرورش دهد و با تصاویر مناسب و هماهنگ در اعلان مطرح کند. » ( ممیز، 1367، 156 )

موضوع اعلان های گروه تجاری، محصولات تولید شده در زمینه های مختلف و نیز خدمات بازرگانی است. « عامل زمان بیشترین نقش را در طراحی این نوع اعلان دارد. زیرا اعلان باید فورا دیده و به سرعت فهمیده شود. هرچه زودتر اعلان تجاری درک شود و موضوع آن بر ذهن تماشاچی نقش بندد، موفق تر خواهد بود » ( ممیز، 1367، 155 )

تفکیک سه گروه تجاری، فرهنگی و اجتماعی از یکدیگر همیشه به سهولت میسر نیست؛ به طور مثال، گاهی اعلان فیلم را یک اعلان تجاری می شناسند زیرا تنها به فروش فیلم کمک شایانی می کند و گاهی آن را اعلان فرهنگی به شمار می آورند زیرا هنر سینما یک موضوع فرهنگی است.

یک اعلان تجاری بهتر است به سرعت تاثیر خود را بگذارد و در نتیجه در آن از پیچیدگی های تصویر و مقدار واژگان کمتری نسبت به انواع دیگر اعلان استفاده می گردد. زیرا مسئله، مطرح کردن یک موضوع مصرفی است که باید در شرایط فشرده رقابت به سرعت مطرح و مصرف شود. بنابراین باید بسیار ساده، شکیل، دقیق و با استفاده از رنگ و زیبایی های تکنیکی طراحی شود. ( تصویر 1 – 8 )

در سده­های آغازین حاکمیت اسلام، هنر کتاب­آرایی شامل کتاب­های مذهبی و به­خصوص کلام­الله مجید می­شده­ است و آرایش کتاب­ها مشتمل بر نقوش هندسی و غیرهندسی بود که در سرفصل سوره­های مبارکه قرآن، لابلای سطور و حاشیه صفحات مورد استفاده قرار می­گرفت. عدم رغبت هنرمندان اسلامی به تقلید از طبیعت، تاکید بر مفاهیم ذهنی و نمادین، چکیده­نگاری و نقش­مایه­های تزئینی از ویژگی­های شکلی مشترک این نقوش می­باشد.

از آنجا که هنر تذهیب در آرایش کلام­الله مجید بیشتر مورد استفاده قرار می­گرفت و دارای بار معنایی غنی اسلامی بود لذا تذهیب­ قرآن­های مختلف در طول تاریخ تا دوره معاصر مورد مطالعه قرار گرفت و ویژگی­های قومی، ساختاری و ترکیب­بندی آنها تحقیق گردید.

تاکنون بیشتر بررسی­ها و تحقیقات صورت گرفته درخصوص تذهیب قرآن به­صورت کلی بوده است، به شکل اختصاصی در زمینه­ سرسوره­ها کار خاصی انجام نگرفته و اگر مطلبی هم نوشته شده، نقیصه­هایی داشته است.­ اما شناخت هرچه بیشتر این هنرها منوط به پرداختن به جزئیات، تحلیل ویژگی­ها و در کنار هم بررسی کردن آنها می­باشد. لذا در این تحقیق سعی بر آن بوده که با توجه به احساس نیاز برای پرداختن به چنین موضوعی و شناسایی بهتر شاخصه­های هنری قرآن، با تحلیل نقوش در دوره­های مختلف تاریخی از صدر اسلام تا دوره صفوی، ویژگی­های شکلی و تذهیب­های این دوران و همچنین دلایل به­کارگیری سرسوره­ها در این کتب قرآنی مشخص گردد.

 

بر این اساس، پژوهش حاضر ضمن بررسی شرایط تاریخی، فرهنگی و هنری، به اهمیت جایگاه کتاب­آرایی قرآن در پنج دوره­ صدر اسلام، عباسی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری (از سده­های اول تا نهم ه.ق) پرداخته و با توجه به اینکه تاکید اصلی بر تحلیل نقوش تذهیب و همچنین نحوه استفاده از سرسوره­ها و تاثیرات آنها درشکل­گیری هنرهای قرآنی است و بدان جهت که خط و خوشنویسی نیازمند شرحی وسیع­تر می­باشد، لذا برای پرهیز از اطاله­ کلام و ارائه مطالب تکراری، به مفاهیم گسترده­ای چون تاریخچه خط و کتابت و … چندان پرداخته نشده­ است.

 

1-2- پرسش­های پژوهش

1- چه ویژگی­های بصری و هنری در سرسوره­ قرآن­های آستان قدس رضوی در دوران صدر اسلام تا تیموری وجود دارد؟

2- آیا این سرسوره­ها می­تواند ما را در شناسایی بهتر و بیشتر سیر تحول تذهیب، کتاب­آرایی و گسترش تکنیک­های جدید یاری کند؟

3- آیا الگو و سنت خاصی در ترسیم نقوش رعایت شده­ است؟

4- آیا ساختار فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی در پیدایش و شکل­گیری سرسوره­ها تأثیری داشته ­است؟

5- تذهیب­های قرآنی دارای چه ویژگی­های بصری هستند که دربر دارنده برخی از مفاهیم عرفانی و اسلامی هستند؟

1-3- فرضیه­های پژوهش

به نظر می­رسد نقوش تذهیب سرسوره­ها در قرآن­های مجموعه آستان قدس، از ویژگی­های بصری حاکم بر مکتب کتاب­آرایی دوران خود برخوردار بوده­اند.

به نظر می­رسد آرایه­های تزئینی نقش و رنگ در سرسوره­ قرآن­ها ابزارهای مناسبی جهت شناسایی هنرهای قرآنی در دوران مورد مطالعه می­باشند.

به نظر می­رسد سیر تحول سرسوره­ها به زمان انجامشان بستگی دارد و نسبت به موقعیت فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی هر زمان تکنیک ساخت آنها نیز تغییر کرده ­است.

به نظر می­رسد شرایط سیاسی و اجتماعی مناسب در کنار حمایت مادی و معنوی، فراهم ساختن محیط آموزش و فعالیت، بستر مناسبی برای خلق آثار هنری و پیشرفت همه جانبه آنها مهیا می­کند.

به نظر می­رسد نوع سیاست­های مملکت­داری، شعبه مذهبی، علایق و سلایق حاکمان و درجه اهمیت دادن آنها به فرهنگ و هنر و … هریک از این حکومت­ها دخالت مستقیمی در تربیت هنرمندان تذهیب­کار و خطاطان آن زمان داشته است.

یک مطلب دیگر :

1-4- اهداف و ارزش نظری پژوهش

اگر به ­صورتی دقیق به تذهیب­های دوران مختلف نگاه کنیم، حرکت و تحول آن ­را در طول تاریخ می­بینیم. هنر کتاب­آرایی که در دوره­ ساسانی رو به افول گذارده بود با نفوذ اسلام در ایران زنده شد و آذین کردن قرآن­ رشد این هنرها را به همراه داشت.

در ابتدای دوران اسلامی بهره­گیری از تذهیب محدود بود و نقوش به ­کار رفته از تجرد کافی برخوردار نبوده است. اما از قرن چهارم هجری به بعد- که تقریبا هنر اسلامی شکل مشخصی به خود گرفت و اندک اندک رشد کرد- اکثر نقوش تزئینی در سطوحی که به شدت تجرید شده و با تخیل و ذهن خلاق هنرمند درهم آمیخته­اند، مصور گشت، به شکلی که در دوره­های اولیه­ اسلامی، عباسی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری؛ هنر تذهیب از رشدی تکاملی برخوردار شد.

وجود ویژگی­هایی متعدد از جمله قدمت، تنوع، غنای نقش و رنگ، ظرافت­ها و ریزه­کاری­ها، منحصر به فرد بودن و … در مکاتب مذکور سبب شد تا پژوهش حاضر به منظور دستیابی به ویژگی­های هنری و شاخصه­های تذهیب، وجوه تشابه و تفارق نقش و رنگ را مد نظر قرار داده و با توجه به غنای منابع و مآخذ، به­ویژه کثرت مصاحف شریفه و نسخه­های خطی نفیس در گنجینه مخطوطات موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، منتخبی از سرسوره­های قرآن­ را بررسی و به شناسایی، تجزیه و تحلیل تکنیکی آنها بپردازد.

1-5- سابقه، پیشینه و ادبیات نظری پژوهش

در مطالعات و بررسی­های صورت گرفته در مراکز و سازمان­های مختلف مانند کتابخانه دانشگاه سوره، کتابخانه فرهنگستان هنر، کتابخانه آستان قدس مشهد، سایت­های مختلف اینترنتی و … به منظور دست یافتن به مباحث نظری و تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع این پژوهش، مشخص گردید که در زمینه خط و تذهیب و کتاب­آرایی قرآن کریم کتاب­ها و مقالات نسبتا زیادی نوشته شده­ است، اما در مورد سرسوره­ها و سیر تحولشان در جهان اسلام کتابی در ایران موجود نمی­باشد و آنچه هست تعدادی مقاله­، مصاحبه و چند نمونه پایان­نامه می­باشد.

مقاله از پروین برزین که به بررسی روند تغییرات تذهیب به­صورت کلی اشاره دارد. برزین، پروین، آبان 1345. نگاهی به تاریخچه تذهیب قرآن، هنر و مردم، شماره 49.

سلیمی نمین، ه، زمستان 1388، کتابت و تذهیب در قرآن­های چهار قرن اولیه اسلام، هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، شماره 40، ص 52-41.

پایان­نامه­ها: تفرشی، م. 1388، بررسی هنر تذهیب در قرآن­های سده­های نخستین قرن اول تا قرن چهارم هجری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، پژوهش هنر، دانشگاه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

پایان نامه­ای تحت عنوان “بررسی سرسوره­های قرآن از صدر اسلام تا دوره صفوی” در دانشگاه سوره در مقطع کارشناسی، اخیرا نوشته شده که نویسنده به جمع­آوری تصاویر قرآنی موجود در تمام موزه­ها و مجموعه­های ایران همت گماشته است، لیکن با توجه به موضوع پایان­نامه اینجانب، سعی در بررسی قرآن­های موجود در مجموعه آستان قدس رضوی و همچنین تحلیل آثار موجود در آنجا دارم که با پایان­نامه موجود تفاوت­های بسیاری خواهد داشت.

 

فصل سوم: انیمیشن و هنر مدرن

• نقاشان مدرنیسم و تجربه­ی حرکت

  • هانس ریشتر
  • فرنان لژه
  • ویکینگ اِگِلینگ
  • اسکار فیشینگر

• هنر مدرن و انیمیشن حرفه­ای

  • استودیوهای آغازین
  • والت دیزنی
  • استودیوی UPA
• انیمیشن محدود

• 

•  

• انیمیشن تجربی

• انیمیشن اروپای شرقی

  • وضعیت عمومی تولید انیمشن در اروپای شرقی- نیمه­ی اول قرن بیستم
  • یان سوانکمایر
  • هرمینا تیرلوا
  • کارِل زِمان
  • یِری ترنکا روکا
  • الکساندر الکسیف
  • لوت راینیگر
  • ژبیگینو ریبژنسکی
• انیمیشن انتزاعی
• یک مطلب دیگر :
• پایان نامه درباره ازدواج سفید/:ازدواج سفید و زنا
• تصویر و قابلیت ادراک انتزاعی

فصل چهارم: تحلیل یافته های پژوهش

مقدمه

• زیربناهای فکری مدرنیسم چگونه شکل گرفتند؟
• بازتاب تحولات سیاسی/ اجتماعی در کار هنرمندان
• بهره گیری نقاشان از تجارب علمی
• آشنایی نقاشان اروپایی با هنر شرق و دیگر اقوام

• نگاهی نو به محیط پیرامون

  • نقاشان و محیط شهری
  • تغییر نگاه به حرمت مضامین هنر نقاشی
• نقش عکس و عکاسی در پیشبرد اهداف هنرمندان نقاش
• گذر از تصویر ثابت به تصویر متحرک

فصل پنجم: جمع­بندی و نتیجه گیری

• فضای حرفه­ای نقاشان مدرن و انیماتورها در دهه­های نخستین سده­ی بیستم
• تغییر نگاه هنرمندان نسبت به جهان طبیعی و ذهنیات انسانی
• تجارب و دغدغه­های مشترک نقاشان مدرن وانیماتورها

فهرست منابع

پیوست: گزارش روند تولید کار عملی: انیمیشن با عنوان Fuelish

 

مقدمه