• 1. 1. انواع رویکرد معناشناسانه به متون دینی. 24
• 1. زبان شناسی و معناشناسی. 25

زبان. 26

1. 8. 1. زبان شناسی توصیفی و تاریخی. 26
2. 8. 1. چیستی معنا شناسی و جایگاه آن در مطالعات زبانی. 27
3. 8. 1.تعریف علم معنا شناسی. 28
4. 8. 1. هدف معناشناسی. 29
5. 8. 1. تاریخچه روش معناشناسی. 30

معنا شناسی مکتب بن. 31

6. 8. 1. تفاوت معناشناسی با تفسیر قرآن به قرآن. 32

پیش نیازهای معناشناسی. 33

7. 8. 1. ایزوتسو و معنا‌شناسی در آیات قرآن. 34
8. 8. 1. نوآوری‌های ایزوتسو. 36
9. 8. 1. سه اصل کلی در روش معناشناختی ایزوتسو. 37
10. 8. 1. مراحل دریافت معنای واژگان (با اصلاح روش ایزوتسو) : 38
11. 1. برخی از اصطلاحات علم معناشناسی. 39
12. 9. 1. معنا 39
13. 1. 9. 1. معنای اساسی. 39
14. 1. 9. 1. معنای نسبی. 40
15. 1. رابطه همنشینی و جانشینی. 41
16. 10. 1. فرآیند همنشینی. 41
17. 10. 1. فرآیند جانشینی. 41
18. 2. 10. 1. ترادف یا هم‌معنایی. 42
19. 1. حوزه های معناشناختی. 42
20. 11. 1. چگونگی تشکیل حوزه معنایی. 43
21. 1. کلمات کلیدی. 45
22. 12. 1.کلمه کانونی. 46
23. 1. معنا شناسی همزمانی(توصیفی) و معنا شناسی زمانگذر(تاریخی) 47
24. 1. جهان بینی معناشناختی. 49

فصل دوم معناشناسی تاریخی. 51

1. 2. سطوح معناشناسی تاریخی. 53
2. 2. معنای لغوی واژه ألم 55
3. 2. 2.معادل معنایی ألم در زبان انگلیسی. 56
4. 2.معنای اصطلاحی ألم 57
5. 2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران جاهلی(پیش از نهج البلاغه) 58
6. 4. 2. بررسی و شناخت جاهلیت.. 58
7. 4. 2. معنای واژه جاهلیت.. 59

نمودار 2ـ5ـ2 ویژگی های عصر جاهلیت در نهج البلاغه 62

3. 4. 2. واژه ألم در شعر جاهلی. 63
4. 4. 2. وجوه معنایی واژه ألم در عصر جاهلی. 64
5. 4. 4. 2. درد جسمی. 64
6. 4. 4. 2. ألم و وجع. 65
7. 4. 4. 2. درد گرسنگی. 65
8. 4. 4. 2.همنشینی واژه ألم با سوء. 66
9. 2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران بعثت پیامبر(نزول قرآن) 67

واژگان قرآن. 68

1. 5. 2. ألم و مشتقات آن در قرآن. 69
2. 5. 2.حوزه معنایی واژه ألم در قرآن. 72
3. 2. 5. 2. عقاب.. 72
4. 2. 5. 2. ظلم 72
5. 2. 5. 2. رجاء. 73

6. 

7.  

8. 2. 5. 2. اعتداء. 74
9. 2. 5. 2. کذب.. 74
10. 2. 5. 2. نفاق. 75
11. 2. 5. 2. عبادت.. 75
12. 2. 5. 2. استکبار. 76
13. 2. 5. 2. کفر. 77
14. 2. 5. 2. فحش.. 78
15. 2. واژگان متقابل با ألم در قرآن. 79
16. 6. 2. ایمان به آخرت.. 79
17. 6. 2.جهاد 80
18. 2. معناشناسی تاریخی ألم در دوران امامان معصوم 82

ألم در روایات.. 82

8. 2.نتیجه گیری. 89

فصل سوم مفاهیم جانشین. 90

1. 3.معناشناسی توصیفی. 91

حوزه معنایی ترادفی. 92

1. 1. 3. ساختمان معنایی ألم در نهج البلاغه 93
2. 1. 3. ألم و مشتقات آن در نهج البلاغه 95
3. 3. مفاهیم جانشین ألم در نهج البلاغه 96
4. 2. 3. داء. 96
5. 2. 3. وجع. 100
6. 2. 3. أسی. 104
7. 2. 3. بلاء. 104
8. 2. 3.عناء. 107
9. 2. 3. مرض… 109
10. 2. 3. همّ 110
11. 2. 3. فجعه 111
12. 2. 3. مشقة 112
13. 2. 3. تعب.. 114
14. 2. 3. فناء. 115
15. 2. 3. مؤونة 115
16. 2. 3.حزن. 116
17. 2. 3. وَحوحه 118
18. 2. 3. نصب.. 119
19. 2. 3. وصب.. 120
20. یک مطلب دیگر :
21. پایان نامه با کلید واژه های اطلاع رسانی، نیروی انسانی، تغییر سازمانی
23. 2. 3. محنة 121
24. 2. 3. شدة 122
25. 2. 3.ملامت.. 124
26. 2. 3. كِظَّة 126
27. 2. 3. مصیبة 127
28. 2. 3. جشوبة 129
29. 2. 3.کدح. 130

فصل چهارم مفاهیم همنشین. 132

1. 4.بررسی واژه‌های همنشین با ألم در نهج البلاغه 134
2. 1. 4. دنیا 134
3. 1. 4. قضای الهی. 137
4. 1. 4. موت.. 138
5. 1. 4. حکمت.. 140
6. 1. 4. نفاق. 141
7. 1. 4. باطل. 141
8. 1. 4. صبر. 142
9. 1. 4. قذی. 146
10. 1. 4. طاعة 147
11. 1. 4. قلب.. 148
12. 1. 4. جهل. 150
13. 1. 4. حسد 151
14. 1. 4. شکوه 153
15. 1. 4. جسم 154
16. 1. 4. ظلم 156
17. 1. 4. سقم 156
18. 1. 4. ابتلاء. 158
19. 1. 4. فقر. 160
20. 1. 4. جهاد 161
21. 1. 4. بصر. 163

فصل پنجم مفاهیم متقابل. 166

1. 5. نسبت تقابل. 167

تباین معنایی. 169

1. 1. 5. انس.. 170
2. 1. 5.نبوت (پیامبراسلام) 171
3. 1. 5. تقوا 173
4. 1. 5. قرآن. 176
5. 1. 5. زهد 178
6. 1. 5.صدقه 180
7. 1. 5. دواء. 181
8. 1. 5. بلول. 183
9. 1. 5. شفاء. 184
10. 1. 5. سلامة 186
11. 1. 5. فرح. 187
12. 1. 5. فاکهه 189
13. 1. 5. لذة 190
14. 1. 5. جذل. 191
15. 1. 5. رجاء. 192

نتایج و پیشنهادات.. 195

نتیجه‌گیری. 196

پیشنهادات.. 198

منابع و مآخذ 199

2-3-2 سانسور اخلاقی.. 14

2-3-3 سانسور دینی.. 14

2-4 سانسور در خدمات كتابداری.. 14

2-4-1 سانسور در مرحله مجموعه‌سازی: 15

2-4-2 سانسور در مرحله سازماندهی مواد. 15

2-4-3 سانسور در مرحله امانت.. 15

2-5 سانسور در عصر حاضر. 16

2-6 نظارت استبدادی.. 19

2-6-1 عصر محمدشاه قاجار. 19

2-6-2 عصر ناصرالدین شاه 20

2-6-2-2 وزارت انطباعات.. 22

2-6-2-3 اداره سانسور. 23

2-6-3 عصر مظفر الدین شاه 24

2-6-3-1 امین السلطان. 24

2-6-3-2 عین الدوله. 25

2-6-3-3 امین الدوله. 25

2-6-3-4 نظارت مظفری و تشکیل مجلس… 25

2-6-3-5 صدور و مجوز امتیاز. 25

2-1-3-6 تصویب قانون اساسی.. 26

2-7 سانسور در دورة رضاشاه 27

2-7-1 مطبوعات داخلی……………………….27

2-7-2 مطبوعات برون مرزی.. 31

2-8 پیشینه تحقیق…………………………34

3 -1 به قدرت رسیدن محمد رضا شاه 37

3-2 ایدئولوژی حكومت پهلوی هاا…………………..38

3-3 قوانین مصوبه در امر مطبوعات.. 51

3-3-1 قانون سوم دیماه سال 1321: 51

3-3-2 قانون مطبوعاتی زنگنه. 54

3-3-3 قانون مطبوعاتی دکتر مصدق.. 57

3-3-4 قانون مطبوعاتی  1334………………59

4-1 سانسور در سال های 1320 تا 1332. 62

4-2 پدیده جانشینی.. 68

4-3 تشکل های مطبوعاتی.. 73

4-4 مجلس و مطبوعات.. 77

4-5 سانسور مطبوعات پس از کودتای 28 مرداد. 89

نتیجه گیری.. 101

منابع: 104

کتاب و مقاله. 104

اسناد. 109

مذاکرات مجلس… 109

روزنامه ها 110

منابع انگلیسی.. 111

پیشگفتار:

سانسور، محدودیت آزادی گفتار و کردار است و در زمینه‌های اخلاقی و سیاسی در همه جوامع کم و بیش اعمال می‌شود. حتی در آزادترین جوامع، معیارهای رفتاری معینی وجود­دارد و تا زمانی­که تغییر­نکرده ـ به آهستگی و تدریجی ـ سانسور را اجتناب­ناپذیر می­سازد.  در این پژوهش، سانسور در مطبوعات در نظر است و دامنه تاریخی آن، دوران پهلوی دوم را دربرمی­گیرد.

یک مطلب دیگر :

در سال­های حکومت رضاشاه که مطبوعات گسترش کمی و کیفی بی­سابقه­ای یافت، به همان نسبت یک دستگاه سانسور نیرومند برپا شد که کارآمدترین سانسور را در یک دوره نسبتاً دراز تاریخ ایران برقرارکرد. مطبوعات بیش از همه، زبان طبقه متوسط است و طبقه متوسط کوچک ایران آن روز، گرایش و توانایی چالش­کردن دستگاه شهربانی رضاشاهی را نداشت. مخالفت­ها اندک و محدود بود و کنترل آن، آسان. روزنامه­ها جز آنچه دلخواه مقامات دولتی بود، نمی­نوشتند. روزنامه­های مخالف، مانند دنیا، عمری کوتاه داشتند. نشریات زیرزمینی و بیشتر اعلامیه­ها اندک بودند و چاپخانه­های‌شان زود کشف می­شد. شیوه­های بی­رحمانه سرکوبگری بی­آنکه پردامنه باشد، برای به­راه­آوردن مخالفان و ناراضیان بسنده می­بود. پس از رضاشاه، در آن دوازده سالی که پنج سالش در اشغال خارجی گذشت، همان اوضاع و احوال پیش از رضاشاه با ابعاد بزرگ­تر بازگشت. از هر گوشه صدها روزنامه رنگارنگ ـ به اندازه­ای که دیگر در یافتن نام برای روزنامه­ها درمی­ماندند، سربرآوردند. آزادی مطبوعات به بالاترین درجه بود و سانسور و هر کنترل دیگری، از جمله مسوولیت مدنی مطبوعات، تقریباً ناموجود. در سال ۱۳۲1، نخست­وزیر وقت، قوام، که عضو اشرافیت کهن ایران بود، با همه ویژگی­های استبدادی آن، همه روزنامه­ها را توقیف­کرد و چند روزنامه دولتی را به­جای آنها انتشار داد، ولی حکومتش دیری نپایید و سایه این ضربتی که به مطبوعات زد، تا پایان زندگی سیاسی­اش، او را دنبال­کرد. آزادی مطبوعات در آن سال­ها، بیشتر با حکومت نظامی محدود می­شد که با رأی مجلس برقرارشد و مقررات آن، اجازه دستگیری نامحدود افراد و توقیف روزنامه‌ها را می­داد. در دوره سال­های 1320 تا 1332، فراوانی امتیاز روزنامه­هایی که اساساً برای انتشار مرتب گرفته نشده­بود، به مدیران روزنامه­های توقیف­شده اجازه­می­داد تا روزنامه خود را با نام تازه ـ که در زیرش با حروف ریزتر می­نوشتند «بجای ـ به همان صورت انتشاردهند.

حمله یا انتقاد تند به پادشاه، مخالفت با حکومت وقت، تبلیغات کمونیستی در دوره رضاشاه و پس از ۱۳۲۷ و غیرقانونی­شدن حزب توده، هواداری از کودتا، انقلاب و مبارزات چریکی در جهان زمینه­های اصلی سانسور بودند.

محمدرضاشاه در سال‌های قدرت مطلق خود، از سال ۱۳۳۲ و به­ویژه از سال ۱۳۳۴، نمونه دوران رضاشاه را پیش­چشم داشت، ولی او با طبقه متوسطی بسیار نیرومندتر روبرو بود که بخش بزرگی از آن، سرنگونی رژیم پادشاهی را می­خواست و بخش بزرگتری مشارکت در فرایند سیاسی را. مطبوعات ایران که در دوره رضاشاه حرفه­ای شده بود، در سال­های پس از او، رشد همه سویه­ای کرد و به یک رکن مهم نظام سیاسی تبدیل­شد. کنترل این مطبوعات در سال­های دیکتاتوری محمدرضاشاه به مراجع سانسوری واگذارشد که هرگز نه فرماندهی یگانه یافتند و نه استراتژی روشنی. ساواک یک سر سانسور بود و اداره انتشارات و تبلیغات زیرنظر نخست­وزیر (بعداً وزارت اطلاعات و باز بعداً وزارت اطلاعات و جهانگردی) سر دیگر آن و وزارت فرهنگ و هنر سانسور کتاب، فیلم و تئاتر را برعهده داشت.

این پژوهش شامل چهارفصل است. فصل اول به كلیات پژوهش می­پردازد. در فصل دوم پیشینة سانسور در ایران را از ورود روزنامه و در قالب دوره­های حکومتی هر یک از شاهان از دورة محمدشاه تا پایان دورة پهلوی اول دربردارد. در فصل سوم به ساختار قدرت در دورة پهلوی دوم و قوانین مصوبه در امر مطبوعات: قانون سوم دی­ماه1321، قانون مطبوعاتی زنگنه و قانون مطبوعاتی دکتر مصدق و قانون 1334 پرداخته­شده است که برای درک بهتر از شرایط و چگونگی ایجاد سانسور ضروری به نظر می رسید. فصل چهارم به سانسور مطبوعات در دوران پهلوی دوم اختصاص دارد. در این فصل به تفصیل، روند سانسور مطبوعات و دوره­های انقباض و انبساط آن در دوره­های مختلف اشاره دارد و در بخش های مجلس و مطبوعات، سانسور مطبوعات در سال­های 1320 تا 1332، پدیدة جانشینی، تشکل­های مطبوعاتی و سانسور مطبوعات پس از کودتای 28 مرداد تنظیم­شده است.

1-1 بیان مسأله:

از انتشار روزنامه کاغذ اخبار توسط میرزا صالح شیرازی تا انقلاب مشروطه، دورة تأسیس و تکوین مطبوعات ایران است. در این بازة زمانی مطبوعات رشد کمی و کیفی چشمگیری یافتند. همین امر سبب شد که ادارة سانسور به پیشنهاد اعتمادالسلطنه و در زمان ناصرالدین شاه شکل بگیرد. فعالیت­های مطبوعاتی از انقلاب مشروطه تا استقرار پهلوی اول، با وجود محدودیت­ها و فشارهای گوناگون نسبتاً پویا و پررونق بود. با تثبیت قدرت رضاشاه، از رونق و پویایی مطبوعات کاسته شد و نظارت و سانسور دولتی افزایش یافت. از آنجا که وی نقد آزادی­خواهان را برنمی­تافت بر مطبوعات سانسور شدیدی اعمال کرد. در آغاز، وزارت داخله و معارف این وظیفه را بر عهده داشتند، اما از سال 1308 به بعد وزارت دربار با مسوولیت عبدالحسین تیمور تاش پایة اصلی سانسور مطبوعات شده و یگانه مرجع رسیدگی به توقیف جراید، وزیر دربار شد. پس از کشته­شدن تیمور تاش، مجدداً وزرات داخله و معارف مجری سانسور مطبوعات شدند. با تأسیس ادارة راهنمای نامه نگاری این نهاد مجری سانسور مطبوعات شد و هیچ روزنامه­ای حق نداشت مطالب خود را بدون اجازه این نهاد منتشر نمایند.

سانسور مطبوعات در دورة پهلوی دوم دارای فراز و فرودهای فراوانی بوده است. به طور کلی در ارتباط با

سانسور  مطبوعات سه دوره از هم قابل تمیز است:

• دورة از شهریور 1320تا کودتای 28 مرداد 1332
• از کودتای 28 مرداد تا 1356
• سال های 1356 و 1357

پایان زمامداری پهلوی اول آغاز آرایش سیاسی جدیدی در مطبوعات بود به طوری که نیروهای سرکوب شده در دهة پیش به صحنة سیاسی آمدند. گسترش کمی و تنوع فکری سیاسی-اجتماعی افراد فعال در عرصة مطبوعات از ویژگی­های این دوره است. بر خلاف سال­های حکومت رضا شاه، فضای حاکم بر مطبوعات این دوره، فضای انتقاد و حتی مخالف بود. این ویژگی با وجود تلاش­های دولت تا کودتای 28 مرداد دوام آورد. پس از کودتا سیاست سانسور و تحدید مطبوعات با شدت و جدیت بیشتری دنبال شد و فضای سنگین و نفس­گیری که محصول حکومت کودتا بود، ادامة حیات را روز به روز برای مطبوعات دشوارتر کرد.

سانسور مطبوعات در دورة پهلوی دوم شامل حوزه­های سیاسی بود، اما پس از 15خرداد 1342 حوزه­های مذهبی را نیز دربرگرفت. قریب ده سال پس از کودتا، سانسور منحصراً با فرمانداری نظامی سازمان امنیت بود. از حکومت علم به بعد سانسور مطبوعات به ادارة کل انتشارات و رادیو که بعداً به وزارت اطلاعات تبدیل شد، محول گردید. در سال 1356 با اعلام فضای باز سیاسی دوران تازه­ای در حیات مطبوعات ایران آغاز و در اواسط سال1357 سانسور به کلی برداشته شد.

1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق :

نبودن پژوهش و تحقیقی جامع در ارتباط با سانسور مطبوعات در دوره پهلوی دوم، احساس نیاز و خلاءی بود که نگارنده را بر آن داشت تا با پژوهشی در این زمینه بتواند بخشی از این خلاء را پر نمایند به ویژه آن که تکیه اصلی این پژوهش بر اسناد این دوره است.

1-3  اهداف تحقیق

1-3-1 هدف اصلی

1.5 پیشینۀ تحقیق. 14

1.6چارچوب نظری تحقیق. 15

1.6.1 مراحل تحقیق. 15

1.6.2 اصول و مبانی نظری. 16

1.6.2.1 تعریف معناشناسی…………………………………………………….. 17

1.6.2.2 معناشناسی میدانهای معنایی…………………………………………… 18

1.6.2.3 اصول و مبانی معناشناسی میدانهای معنایی…………………………… 23

1.6.2.3.1 معنای «اساسی» و «نسبی»…………………………………….. 23

1.6.2.3.2 حوزه‌ها و میدان‌های معنایی……………………………………… 24

1.6.2.3.3 واژگان و جهانبینی قرآن…………………………………………. 24

1.6.2.3.4 معناشناسی درزمان و زمان­گذر………………………………….. 25

1.6.2.3.5 نسبتهای معنایی………………………………………………….. 26

1.6.2.3.5.1 همنشینی. 26

1.6.2.3.5.2 معناشناسی میدانهای معنایی و بینامتنیّت تفسیری. 27

1.6.3میدانهای معنایی تقدیر الهی. 29

1.6.3.1 سیر تاریخی بحث تقدیر………………………………………………. 30

1.6.3.2 میدان معنایی…………………………………………………………… 32

فصل دوم: تحلیل معناشناختی میدانهای معنایی صرفی و نحوی قدر و مشتقاتش.. 34

2.1مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………35

2.2 تحلیل معناشناختی تقدیر الهی بر اساس وجوه صرفی. 37

2.2.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن اسم فاعل. 38

2.2.1.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن فعیل…………………………… 42

2.2.2 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن (قَدَر) 45

2.2.3 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن (قَدر) 51

2.2.4 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس وزن تفعیل. 57

2.2.5 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس نقش “مقدار” و “مقدور”. 58

2.3 تحلیل معناشناختی متعلّقات قدر. 59

2.3.1 تحلیل معناشناختی متعلّقات قدرت الهی. 61

2.3.1.1 زمان وقوع قدرت الهی بر متعلّقات آن………………………………… 61

2.3.1.2 کیفیت دنیوی و اخروی بودن متعلّقات قدرت الهی……………………. 64

2.3.1.3 لوازم متعلقات قدرت الهی…………………………………………….. 66

2.3.2 تحلیل معناشناختی متعلّقات تقدیر الهی. 67

2.3.2.1 زمان وقوع تقدیر الهی بر متعلّقات آن…………………………………. 68

2.3.2.2 نقد یک فرضیه………………………………………………………… 74

2.3.2.3 تقدیر الهی بر متعلّقات ثابت و متغیّر………………………………….. 74

2.3.2.4 تقدیر الهی بر متعلّقات دنیوی و اخروی………………………………. 76

2.3.2.5 تقدیر الهی بر متعلّقات تدریجی و دفعی……………………………….. 77

2.3.2.6 لوازم متعلّقات تقدیر الهی……………………………………………… 79

2.3.2.7 جمع بندی و تصویرسازی متعلّقات تقدیر الهی……………………….. 81

فصل سوم: تحلیل معناشناختی مشتقات. 83

3.1 تحلیل معناشناختی قدر بر اساس حوزه های معنایی همنشینها 84

3.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با علم 85

3.1.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قادر و قدیر با علم……………………….. 86

3.1.1.1.1 علم و قدرت خداوند به مراحل خلقت و زندگی انسان……………. 88

3.1.1.1.2 علم خداوند به غیر انسان………………………………………… 90

3.1.2 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با علم 92

3.1.2.1 تقدیر و مقدر کردن خلقت……………………………………………… 92

3.1.2.2 تقدیر و اندازه مشخص مخلوقات………………………………………. 93

3.1.2.3 تقدیر و تنگی روزی………………………………………………….. 93

3.1.2.4 نسبت سنجی بین ، تقدیر، قدرت، علم………………………………… 94

3.1.3 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قدر با مشیت.. 95

3.1.3.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قدیر و قدرت با مشیت…………………… 96

3.1.3.1.1 تحلیل معناشناختی همنشینی علی کل شیء قدیر با مشیت……….. 96

3.1.3.1.2 تحلیل معناشناختی همنشینی علی ذلک قدیر با مشیت.. 99

3.1.3.1.3 تحلیل معناشناختی همنشینی اذا یشاء قدیر با مشیت.. 100

3.1.3.1.4 تحلیل معناشناختی همنشینی علیم قدیربا مشیت………………….. 100

3.1.4 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با مشیت.. 101

3.1.4.1 تحلیل معناشناختی همنشینی مستقیم تقدیر با مشیت…………………… 101

3.1.4.1.1 تنگی در روزی………………………………………………….. 101

3.1.4.1.2 اندازه گیری روزی………………………………………………. 104

3.1.4.2 تحلیل معناشناختی همنشینی غیر مستقیم تقدیر با مشیت………………. 104

3.1.5 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با اراده 107

3.1.5.1 اراده الهی به معنای خواست، قصد وهدف خداوند……………………. 108

یک مطلب دیگر :

3.1.5.1.1 هدف خداوند از وضع احکام…………………………………….. 109

3.1.5.1.2 هدف خداوند از آوردن مثال……………………………………… 110

3.1.5.1.3 هدف و مقصود خداوند از فعل خود……………………………… 110

3.1.5.2 اراده الهی به معنای یکی از مراحل تحقق فعل خداوند……………….. 111

3.1.5.2.1 اراده کلی خداوند…………………………………………………. 111

3.1.5.2.1.1 اراده تکوینی و تشریعی. 112

3.1.5.2.1.2 کیفیت تحقق اراده الهی. 113

3.1.5.2.1.3 رابطه اراده الهی و قضی و مشیت.. 114

3.1.5.2.2 متعلقات اراده خداوند…………………………………………….. 115

3.1.5.2.3 نمودار رابطه اراده و مشیت…………………………………….. 116

3.1.6 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قَدر با قضی. 117

3.1.6.1 قضای الهی در حوزه معنایی سپری کردن، به اتمام رسیدن و مرگ(فیصله دادن)         118

3.1.6.2 قضای الهی در حوزه معنایی داوری کردن……………………………. 119

3.1.6.3 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم الهی……………………….. 119

3.1.6.3.1 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم تکوینی الهی…………. 121

3.1.6.3.2 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم تشریعی الهی………… 122

3.1.6.3.3 قضای الهی در حوزه معنایی اجرای حکم حتمی و غیرحتمی الهی 123

3.1.6.4 قضای الهی و تقدیر……………………………………………………. 123

3.1.7 تحلیل معناشناختی همنشینی مشتقات قدر با خلقت.. 124

3.1.7.1 تحلیل معناشناختی همنشینی قدرت با مشتقات «خلقت»………………. 125

3.1.7.1.1 خلقت در میدان معنایی قدرت بر هر چیز……………………….. 125

3.1.7.1.1.1 همنشنی بدون اشاره به مراحل خلقت.. 125

3.1.7.1.1.2 همنشینی با اشاره به مراحل خلقت.. 126

3.1.7.1.1.2.1 تحلیل قدرت الهی در میدان معنایی مراحل خلقت انسان. 127

3.1.7.1.1.2.2 تحلیل قدرت الهی در میدان معنایی مراحل خلقت انسان. 128

3.1.7.1.2 خلقت در میدان معنایی قدرت بر برخی اشیا…………………….. 130

3.1.7.2 تحلیل معناشناختی همنشینی تقدیر با خلقت……………………………. 131

3.1.7.2.1 خلقت در میدان معنایی تقدیر کل اشیاء………………………….. 132

3.1.7.2.2 خلقت در میدان معنایی تقدیر برخی اشیاء……………………….. 132

3.1.7.3 نسبت سنجی بین تقدیر و قدرت در همنشینی با خلقت………………… 133

فصل چهارم: نتایج و پیشنهادات. 135

4.1 نتیجه­گیری محتوایی. 136

4.1.1 ساخت جهانبینی تقدیر الهی. 136

4.1.1.1 جهانبینی قدرت الهی………………………………………………….. 137

4.1.1.1.1 لوازم قدرت الهی…………………………………………………. 137

4.1.1.2 جهانبینی تقدیر الهی…………………………………………………… 138

4.1.1.2.1 لوازم تقدیر الهی…………………………………………………. 139

4.1.1.2.1.1 علم الهی. 140

4.1.1.2.1.2 مشیت الهی. 140

4.1.1.2.1.3 ارادۀ  الهی. 140

4.1.1.2.1.4 قضای الهی. 141

4.1.1.2.2 تقدیر الهی، صفت ذات یا فعل…………………………………… 142

4.2 دست آورد‌های روش شناختی. 143

4.2.1 برجسته کردن بحث بینامتنیت.. 143

4.2.2 تغییر نسبت‌های معنایی. 143

4.2.3 تغییر در قواعد کاربردی. 144

4.3 مشکلات….. 144

4.3.1 مشکلات روشی. 144

4.3.2 مشکلات محتوایی. 145

4.4 پیشنهادها…. ………………………..145

5.فهرست شکل­ها………………………………………………………………………………………………………….146

6.کتابنامه…………………………………………………………………………………………………………………………..148

6.1منابع عربی………………………………………………………………………………………………………………………148

6.2منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………….150

1-5-1پرسش های پژوهش:

-واژه نور و در مقابل آن ظلمت در متون تفسیری کهن تا چه حد است؟

-معنی شناسی این واژه از نظر مفسرین قدیم چه حیطه ای را فرا میگیرد؟

-کدام یک از مفاهیم تفسیری این واژه بیشتر استفاده شده است ودر نتیجه این مورد فتح بابی است بر ای فراوانی این واژه،واژه نور در تفاسیر کهن تبیین و برای

 دانشجویان و اهل دانش قابل استفاده باشد

-معرفی اجمالی متون تفسیری کهن فارسی و بررسی آیات مرتبط با واژه نور ؟

یک مطلب دیگر :

-واژه نور در آیات قرآن – واژه نور از نظر لغوی و اصطلاحی

-بحثی درمفهوم کهن ودرآمدی برواژه فارسی یاتفاسیرفارسیانه کهن

-معرفی هر تفسیر و مفسر به ترتیب زمانی ؟

-جمع بندی کل آیات مورد نظر از تفاسیر مربوطه:

2-2- بخش دوم- بصیرت دینی 18

2-3- بخش سوم- تقلید در احکام فقهی 22

2-4- بخش چهارم- شرایط تحقق دینداری 24

2-4-1- حوزه اعتقادات 24

2-4-1-1- توحید      24

2-4-1-2- عدل                                                                                 25

2-4-1-3- نبوت                                                                                26

2-4-1-4- امامت      27

2-4-1-5- معاد                                                                                28

2-4-2- حوزه احکام و عبادات 28

2-4-2-1- نماز                                                                                29

2-4-2-2- روزه                                                                                30

2-4-2-3- خمس و زکات 30

2-4-2-4- حج                                                    31

2-4-2-5- جهاد                                                                                32

2-4-2-6- امر به معروف و نهی از منکر 33

2-4-2-7- تولی و تبری……………………………. ……………………………. 34

2-4-3- حوزه اخلاقیات 37

2-4-3-1- محبت        37

2-4-3-2- توکل                                                                                38

2-4-3-3- کذب                                                                                 40

2-4-3-4- بخل                                                                                 41

2-5- تفاوت انتساب به یک دین و تدین به آن 44

فصل 3- تکلیف دینی و دینداری تکلیف محور 46

3-1- بخش اول- مفهوم مکلّف بودن در دین 47

3-2- بخش دوم- تکلیف دینی و آزادی  انسان 52

3-3- بخش سوم- مروری بر رابطه حق و تکلیف از دیدگاه اسلام 55

3-4- بخش چهارم-  مفهوم سهله و سمحه بودن شریعت اسلام 60

3-5- بخش پنجم- مبانی تسهیل و تسمیح در شریعت اسلام 67

3-6- بخش ششم- قاعده نفی حرج و قاعده لاضرر در فقه اسلامی 74

3-6-1- مفهوم قاعده  نفی حرج 74

3-6-2- مفهوم قاعده لاضرر 79

3-7- بخش هفتم-  دینداری تکلیف محور 81

فصل 4- بررسی و نقد سخت گیری در دینداری 90

4-1- بخش اول- ثبات عقیده و تفاوت آن با سخت کیشی 91

4-2- بخش دوم- گونه های انحراف از معیارهای ثبات در عقیده 94

4-2-1- خرافات 95

4-2-2- غلوّ 96

4-2-3- کثرت گرایی 99

4-2-4- تعصب    100

4-3- بخش سوم- پایبندی عملی به دستورات دینی 103

4-4- بخش چهارم- گونه های انحراف از تقید دینی در عمل 105

4-4-1-1- وسواس      105

4-4-2- تقلید از عوام 110

4-4-3- بدعت 112

4-4-4- آداب و رسوم قومی و محلی غلط 115

یک مطلب دیگر :

4-4-5- امیال شخصی 118

4-5- بخش پنجم- بررسی قاعده احتیاط 121

4-6- بخش ششم- عوامل مؤثر در دینداری عاری از تکلّف 123

4-6-1- تقوی 123

4-6-2- اخلاص    124

4-6-3- یقین 127

4-6-4- علم به حکمت عبادات 128

فصل 5- جمع بندی و نتیجه گیری 131

5-1- بخش اول- نتایج کلی 134

5-2- بخش دوم- پیشنهادات وراه کارها 134

منابع……………………………………………………………………………………………………………………….. ….136

مقدمه

سپاس خدایی را سزاست که اسلام را واضح و آشکار قرار داد، برای کسی که در آن وارد گردد، راههای سرچشمه آن را آسان گردانید و ارکان و پایه های آن را محکم و استوار نمود، تا کسی نتواند بر آن غلبه و فزونی یابد پس آن را امن قرار داد برای کسی که خود را به آن متصل کرد و نشانه (رستگاری) برای کسی که به فراست راه حق را جست، و عبرت و آگاهی برای کسی که پند پذیرفت. پس اسلام روشن ترین روشها و آشکارترین دین هاست. «أَبْلَجُ الْمَنَاهِجِ وَ أَوْضَحُ الْوَلَائِج»‏(نهج البلاغه خطبه 105) و دین و آیین چه کسی بهتر است از آن کسی که خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد. «وَ مَنْ أَحْسَنُ دیناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِن»‏( نساء/ 125) همچنین قرآن را به عنوان کتاب هدایت در معیّت دین نازل نمود تا هدایتی برای متقین «هُدىً لِلْمُتَّقین»‏         ( بقره/ 2 ) و تذکری برای مومنان باشد. «ذِكْرى‏ لِلْمُؤْمِنین»‏(اعراف/2) مومنان، دیندارانی هستند که در طول حیات مادی خویش برای رسیدن به حیات معنوی با بهره گیری از تعالیم الهی و انجام تکالیف شرعی از دین، این امانت الهی حفاظت کنند. «وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُون»(مومنون/8 ) و آنان از انحراف در عقیده و عمل به دور بوده و به سوی آیین راست ابراهیمی ( همان کسی که از آیین های خرافی به دور است)، هدایت یافته اند. «قُلْ إِنَّنی‏ هَدانی‏ رَبِّی إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ دیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفا» (انعام/ 161)  پس مراقب دین خویش هستند تا از ضلالت گمراهی  مصون باشند. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ»( مائده /104) گمراهان عقیده، سخت کیشانی هستند که جاهلاً یا عامداً زمینه تکلّف در دین را فراهم نموده و مسیر دینداری را برای خود و دیگران ناهموار می نمایند، شاید منطقی به نظر برسد اگر نقطه آغازین این خصیصه مذموم را،  اعراض شیطان از درگاه حق بدانیم، زمانی که خطاب به حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش بر خلاف دستور الهی، پیشنهاد جاودانگی نمود تا آنان  با قرب به شجره ممنوعه از مقام خود هبوط کنند. «فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطانُ قالَ یا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلى‏ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْكٍ لا یَبْلى»‏ (طه/ 120 ) و این انحراف در ادیان و اعصار بعد و در حال حاضر با مساعد بودن شزایط و زمینه ها، به گونه ای هدفمند ظاهر و باعث وهن اسلام گردیده است.

پس در این نوشتار با در نظر گرفتن موضوع فوق و با استعانت از الطاف الهی سعی بر آن است،  ریشه ها و پیامدهای تکلّف در دین که سبب آسیبهای فردی و اجتماعی گشته، با توجه به مقتضیات جهان کنونی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. بدین ترتیب در فصل اول، کلیاتی از این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد، در فصل دوم، مفهوم و روش دینداری از دیدگاه آیات و روایات، و طی آن مفهوم دین و دیدگاههای گوناگون درباره آن، بصیرت دینی، تقلید در احکام فقهی، تفاوت انتساب به یک دین و تدین به آن  تبیین می شود. تکلیف دینی و دینداری تکلیف محور و مفهوم مکلّف بودن در دین، تکلیف دینی و آزادی انسان، مروری بر رابطه حق و تکلیف از دیدگاه اسلام، مفهوم و معیار تساهل و تسامح و قاعده نفی حرج و قاعده لاضرر در فقه اسلامی، در فصل سوم بررسی خواهد شد.

و در فصل چهارم، به بررسی و نقد سخت گیری در دینداری از نظر عقیده و عمل پرداخته می شود. خرافات، غلو، کثرت گرایی، و تعصب از جمله گونه های انحراف از معیارهای ثبات عقیده، و وسواس، تقلید از عوام، بدعتها و پیرایه ها، آداب و رسوم قومی و محلی غلط و امیال شخصی از جمله گونه های انحراف از تقید دینی صحیح است که ضمن بررسی آن، عوامل مؤثر در دینداری عاری از تکلّف مثل تقوا، اخلاص، یقین، و علم به حکمت عبادات بیان می شود. و در این ارتباط بررسی قاعده احتیاط در تفهیم موضوع مؤثر است.

جمع بندی و نتیجه گیری از بحث مذکور، در فصل پنجم تکمیل کننده بحث می باشد.

همچنین قابل ذکر است جهت ترجمه آیات قرآن، از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی وجهت ترجمه جملات نهج البلاغه، از ترجمه محمد دشتی استفاده شده است.

از آن جایی که هرکاری بدون توکل بر خدا و استعانت ائمه معصومین (علیهم السلام) ابتر و ناقص است، با زبان وحی از او می خواهم:

رَبِّ أَدْخِلْنی‏ مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنی‏ مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی‏ مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصیراً

خداوندا (در هر کار) مرا با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری کننده برایم قرار ده.

فصل 1-         کلیات