1-5- فرضیه های  پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-6-تعریف نظری و عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………………………………………….. 9

فصل دوم : پیشنیه تحقیق

2-1- بخش اول:مبانی نظری پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-1-1- طرحواره های ناسازگار اولیه………………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-1-2-  طرحواره :………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13

2-1-3- ریشه های شکلگیری طرحواره………………………………………………………………………………………………………………. 15

2-1-4- طرحواره های ناسازگار اولیه………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-1-5- حوزه های طرحواره و طرحواره ناسازگار اولیه:………………………………………………………………………………………… 19

2-1-5-1- حوزه اول؛ بریدگی/طرد……………………………………………………………………………………………………………………. 19

2-1-5-2- حوزه دوم ؛ خودگردانی و عملکرد مختل…………………………………………………………………………………………….. 20

2-1-5-3- حوزه سوم: محدودیت های مختل……………………………………………………………………………………………………….. 21

2-1-5-4- حوزه چهارم،دیگر جهت مندی………………………………………………………………………………………………………….. 22

2-1-5-5- حوزه پنجم:گوش به زنگی بیش از حد و بازداری…………………………………………………………………………………. 23

2-1-2- رفتارهای پرخطر………………………………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-1-2-1- موادمخدر و روان گردان…………………………………………………………………………………………………………………… 26

2-1-2-1-1- تعریف اعتیاد و ملاکهای تشخیص آن…………………………………………………………………………………………….. 26

2-1-2-1-2- عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد……………………………………………………………………………………………….. 28

1- عوامل مخاطره آمیز فردی……………………………………………………………………………………………………………………………… 28

2- عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی………………………………………………………………………………………………………….. 30

3-  عوامل مخاطره آمیز اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………… 31

2-1-2-1-3- عوامل مؤثردرادامه مصرف :…………………………………………………………………………………………………………… 31

2-1-2-1-4- عوامل مؤثردرتداوم مصرف:…………………………………………………………………………………………………………… 31

2-1-2-1-5- دیدگاههای مطرح روانشناختی در زمینه سوءمصرف مواد…………………………………………………………………… 32

1- دیدگاه روان تحلیلی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

2- دیدگاه زیستی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

3- دیدگاه فرآیند متضاد…………………………………………………………………………………………………………………………………… 34

4- دیدگاه الگوهای تقویت مثبت………………………………………………………………………………………………………………………. 35

5- نظریه یادگیری اجتماعی بندورا……………………………………………………………………………………………………………………… 35

6- دیدگاه الگوهای شرطی سازی و یادگیری………………………………………………………………………………………………………. 36

2-1-2-1-6- نقش تکامل شخصیت در اعتیاد:…………………………………………………………………………………………………….. 36

2-1-2-1-7- نقش دوره نوجوانی در اعتیاد:………………………………………………………………………………………………………… 37

2-1-2-1-8- نقش صفات شخصیتی در اعتیاد:……………………………………………………………………………………………………. 38

2-1-2-1-9- دیدگاه اسلام در مورد اعتیاد………………………………………………………………………………………………………….. 40

2-1-2-2- دخانیات………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 40

2-1-2-2-1- علل گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف سیگار……………………………………………………………………………… 41

2-1-2-3- مشروبات الکلی………………………………………………………………………………………………………………………………… 41

2-1-2-3-1- اثرات مشروبات الکل بر بدن:…………………………………………………………………………………………………………. 42

2-1-2-4- ایدز……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

2-1-2-4-1- آمار ایدز در ایران………………………………………………………………………………………………………………………… 47

2-1-2-5- خشونت………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-1-2-5-1 نظریه های خشونت:……………………………………………………………………………………………………………………….. 51

1- نظریه رفتار غریزی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

2-  نظریه زیست محیطی……………………………………………………………………………………………………………………………………. 52

3-  نظریه پالایش روانی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-  نظریه ناکامی- پرخاشگری……………………………………………………………………………………………………………………………. 53

5- نظریه مبادله………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 53

6- نظریه نظارت اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

7- نظریه های کارکرد گرایی……………………………………………………………………………………………………………………………. 54

8- نظریه منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

9- نظریه سیستمی…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

10- نظریه یادگیری اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

2-2- بخش دوم:مطالعات انجام شده داخلی وخارجی……………………………………………………………………………………………….. 56

2-2-1- سوابق مربوط به طرحواره های ناسازگار اولیه:………………………………………………………………………………………….. 56

2-2-2- سوابق مربوط به رفتارهای پرخطر…………………………………………………………………………………………………………… 58

فصل سوم:روش پژوهش

3-1- روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

3-2- جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 65

3-3- نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

3-4- ابزار پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 66

3-4-1- فرم كوتاه پرسشنامه طرح‎واره ها‎ی یانگ (YSQ-SF)……………………………………………………………………………….. 66

3-4-2- پرسشنامه محقق ساخته رفتارهای پرخطر…………………………………………………………………………………………………. 67

3-5- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

3-6- روش آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 68

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71

4-2- توصیف داده ها………………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

4-3- تحلیل داده ای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 90

5-2- پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

5-3-محددیت های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………. 95

فهرست منابع:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 103

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 111

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                   صفحه

جدول 2-1: موارد مبتلا به ایدز در ایران تا تیرماه 91…………………………………………………………………………………………….. 49

جدول 2-2: آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 48

جدول 2-3 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 48

جدول 2-4 :آمار ایدز در استان خراسان رضوی تا تاریخ 01/04/1391…………………………………………………………………… 49

جدول 4-1 : فراوانی و درصد نمونه دانشآموزان دختر و پسر بر اساس پایه تحصیلی…………………………………………………… 71

جدول 4-2 : فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان دختر و پسر بر اساس رشته تحصیلی………………………………………………. 72

جدول 4-5: فراوانی و درصد نمونه دانش آموزان بر اساس همزیستی با والدین………………………………………………………….. 73

جدول 4-3: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به طرحواره ناسازگار اولیه در دانش آموزان دختر و پسر…. 74

جدول 4-4: مقایسه میانگین و انحراف استاندارد نمرات مربوط به رفتارهای پرخطر در دانش آموزان دختر و پسر………….. 75

جدول 4-5: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر دانش آموزان           75

جدول 4-6: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی رهاشدگی/بی ثباتی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 76

جدول 4-7: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی بی اعتمادی/بدرفتاری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

جدول 4-8: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی محرومیت هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77

جدول 4-9: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی نقص/شرم و رفتارهای پرخطر دانش آموزان            78

جدول 4-10: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی انزوای اجتماعی/بیگانگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 79

جدول 4-11: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی وابستگی/بی کفایتی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 79

جدول 4-12: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون بین طرحواره ی آسیب پذیری نسبت به زیان وبیماری و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 80

جدول 4-13: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی گرفتار/ خود تحول نیافته و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 81

جدول 4-14: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی شکست  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان  81

جدول 4-15: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی استحقاق/بزرگ منشی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 82

یک مطلب دیگر :

جدول 4-16: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی خویشتن داری / خودانضباطی ناکافی  و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

جدول 4-17: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی اطاعت و رفتارهای پرخطر دانش آموزان     83

جدول 4-18: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی ازخودگذشتگی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان        84

جدول 4-19: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی بازداری هیجانی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان       84

جدول 4-20: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل ضریب همبستگی پیرسون طرحواره ی سرسختانه/عیب جویی افراطی و رفتارهای پرخطر دانش آموزان……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 85

جدول 4-21:نتایج حاصل از رگرسیون ساده  و گام به گام…………………………………………………………………………………….. 86

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                        صفحه

نمودار4-1: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس پایه تحصیلی.. 74

نمودار4-2: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس رشته تحصیلی.. 72

نمودار4-3: درصد نمونه دانش آموزان پسر و دختر بر اساس همزیستی با والدین.. 73

 

 

چکیده

طرحواره های ناسازگار به عنوان زیرساخت های شناختی منجر به تشكیل باورهای غیرمنطقی می شوند هنگامی كه طرحواره­های ناسازگار اولیه فعال می­شوند سطوحی از هیجان منتشر می­شود و مستقیم یا غیرمستقیم منجر به اشكال مختلفی از آشفتگی­های روان شناختی نظیر افسردگی، اضطراب، عدم توانایی شغلی، سوء مصرف مواد، تعارضات بین فردی و مانند آن می­شود با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در نظر دارد به خاطر گستردگی و ارتباط نزدیكی كه بین طرحواره های ناسازگار اولیه و رفتارهای پرخطر وجود دارد به طور جامع این دو متغیر را در رابطه با هم مورد بررسی قرار دهد.

نمونه تحقیق 415 دانش آموز مقاطع سوم متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان (204پسر، 211دختر)را دربر می گیرد که با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.برای سنجش خطر پذیری از مقیاس خطرپذیری محقق ساخته(رجایی،شفیعی،1391) و برای سنجش طرحواره ناسازگار اولیه از پرسشنامه کوتاه طرحواره یانگ استفاده شد.

نتایج نشان می دهد رابطه مثبت و معناداری بین مؤلفه های طرحواره  ناسازگار اولیه با رفتارهای پرخطر وجود دارد.همچنین مؤلفه های آسیب پذیری از بیماری(26/0)،محرومیت هیجانی(33/0)،وابستگی عاطفی (36/0)،استحقاق/بزرگ منشی(39/0)،خویشتن­داری(4/0) و معیار سرسختانه(41/0) بیشترین واریانس رفتارهای پرخطر را در دانش آموزان تبیین می سازد.

 

کلیدواژه: طرحواره ناسازگار اولیه،رفتارهای پرخطر،

 

      فصل اول مقدمه پژوهش

 

1-1-مقدمه

نوجوانی یکی از دشوارترین، تنش زاترین و در عین حال هیجان انگیزترین دوره زندگی، هم برای خود نوجوان و هم والدین و مربیان به شمار می آید. در خلال این دوره، لذت ناشی از استقلال و خودمختاری، صمیمیت، خوش بینی و امید به آینده از زمره لذات جدیدی هستند که قبل از آن  تجربه نشده اند.

تغییرات روانی اجتماعی، شناختی و بیولوژیكی در دورة نوجوانی، فرصت­های تحولی بی­شماری را برای نوجوان فراهم می­كند تا در رفتارهایی درگیر شود كه به طور ضمنی، در اتخاذ سبك زندگی همراه با سلامت و یا به خطر انداختن سلامت اهمیت دارد (هریس، دانکن و بایس جولی، 2002 ). از طرفی، نوجوانان به كشف موقعیت های مخاطره ای تمایل دارند و این امر ظرفیت آنها را برای نداشتن زندگی طولانی و حتی مرگ بالا برده است (استویبر و گاد[1]، 1995).

كركمر و گرین[2] (2000) مخاطره جویی را تمایل برای درگیر شدن در رفتارهایی می دانند كه تهدید آمیز است یا به سلامت ذهنی و فیزیكی شخص آسیب می رساند. درباره‌ی این که چه عواملی باعث می‌شود بعضی افراد میل به رفتارهای پرخطر داشته باشند، نظریه‌های مختلفی وجود دارد.

طرحواره­ها، هسته اصلی خودپنداره­ی فرد را تشکیل می­دهند و پردازش اطلاعات فرد را درباره خود، دنیا و دیگران هدایت می­کنند. طبق نظریه یانگ طرحواره­های ناسازگار اولیه موضوعات ثابت، فراگیر و پایداری هستند که از خاطرات، هیجان­ها، شناخت­ها و احساس­های بدنی تشکیل شده­اند. این طرحواره­ها از طریق تعامل خلق و خوی کودک با تجربیات منفی و مداوم وی شکل می­گیرند و به سازگاری فرد با خانواده یا محیطش کمک می­کنند. اما، این طرحواره­ها در دوران­های بعدی زندگی ممکن است ناسازگارانه باشند، زیرا طرحواره­ها انعطاف­ ناپذیر و در مقابل تغییر مقاوم هستند.این طرحواره ها باعث تحریک افکار خودآیند منفی و ناراحتی روانی شدیدی می­شوند. به این ترتیب، طرحواره­ها ممکن است هسته­ی اصلی آسیب­شناسی در بسیاری از اختلالات باشند(فتی و همکاران، 1388).

از آن جا كه طرح­واره­ها نیز بنیادهای شناختی فرد را تشكیل داده و می­توانند رفتارهای فرد را شكل داده و به آن سمت و سو دهند، لذا می­توان بین طرحواره­های ناسازگار اولیه به عنوان بخش زیرین و سخت شناختهای افراد كه اغلب در دوره های تحولی رشد شكل گرفته­اند، با رفتارهای ناسازگارانه در مقاطع بعدی رشد افراد، رابطه برقرار نمود طرحواره­ها از جمله علل فردی و روانشناختی است كه در مطالعه­ی وابستگی به مواد از اهمیت ویژه ای برخوردارند، طرحواره­ها موجب سوگیری در تفسیرهای فرد از رویدادها شده و این سوگیریها خود را به صورت نگرشهای تحریف شده، گمانه­های نادرست، اهداف و چشمداشت­های غیر واقع­بینانه نشان می­دهند، طرحواره­های ناسازگار اولیه، الگوها یا درونمایه­های عمیق و فراگیری هستند كه به رابطه­ی فرد با خود یا دیگران ارتباط دارند و به شدت ناكارآمد هستند(حقیقت منش،1386).

در این پژوهش به بررسی نقش طرحواره های ناسازگار اولیه بر رفتارهای پرخطر دانش آموزان مقاطع سوم  متوسطه و پیش دانشگاهی شهرستان فریمان پرداخته شده است.

1-2-بیان مسأله

در عصر حاضر به علت پیشرفت های فناوری و تأثیر مستقیم آن برکیفیت زندگی انسان، پرداختن به مسئله سلامت و عوامل تأثیرگذار بر آن اهمیت ویژه­ای یافته است و تأمین سلامتی افراد جامعه یکی از مهمترین مسائل اساسی در هر کشوری محسوب می شود(نیدوو[3]،2000).