1-3- پرسش های پژوهش…………………………………………………………………………………… 3

1-4- بیان اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………. 3

1-5- تشریح روش کار پژوهش…………………………………………………………………………….. 4

 

 

فصل دوم: مبانی و چارچوب نظری پژوهش

بخش اول: مرور پایه­های مفهومی و تجربی مرتبط با اسکان غیررسمی

2-1- تعریف و ساختیابی اسکان غیررسمی…………………………………………………………….. 5

2-2- ویژگی های سکونتگاه های غیر رسمی…………………………………………………………… 6

2-2-1-  اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………………. 7

2-2-1-1- مفهوم بخش غیررسمی اقتصاد………………………………………………………………………………………. 8

2-2-2-  فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………………… 10

2-2-3-  اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2-4-  حقوقی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 10

2-2-4-1-  انواع مالکیتها و نحوه تملک………………………………………………………………………………………… 11

2-2-5-  کالبدی……………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

2-2-5-1-  انواع استقرار و مکانیابی……………………………………………………………………………………………… 12

2-2-6- مسکن…………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

2-2-7- بافت سکونتگاهها و ساختار شبکه ارتباطی……………………………………………………………………. 13

2-2-8- دسترسی به خدمات و امکانات روبنایی و زیربنایی………………………………………………………… 13

2-3- مروری بر سیر اسکان غیررسمی در جهان…………………………………………………… 15

2-4- روند تکوین و تکامل سکونتگاههای غیررسمی……………………………………………… 16

2-4-1- تهاجم سازمان یافته………………………………………………………………………………………………………….. 17

2-4-2- تصرف خزنده…………………………………………………………………………………………………………………….. 18

2-4-3- بازتقسیم زمین…………………………………………………………………………………………………………………. 18

2-5-  طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی………………………………………………………… 19

2-6-  بررسی دلایل شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه….. 21

2-6-1- عوامل ساختاری جامعه…………………………………………………………………………………………………….. 23

2-6-2- عوامل سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………. 23

2-6-3- فقدان سیستم های حمایتی و مشارکتی………………………………………………………………………… 23

2-6-4- فعالیتهای باندهای (مافیایی) نامشروع زمین………………………………………………………………….. 24

2-6-5- ناکارآمدی سیاستهای تأمین مسکن……………………………………………………………………………….. 24

2-6-6- غیرقابل استطاعت بودن واحدهای مسکونی برای فقرای شهری…………………………………… 24

2-7- فقر شهری و ارتباط آن با اسکان غیررسمی…………………………………………………. 25

2-7-1- تعریف فقر:…………………………………………………………………………………………………………………………. 25

2-7-2- فقر و اسکان غیر رسمی…………………………………………………………………………………………………… 26

2-8- شناخت برنامه نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیررسمی و دیدگاههای آنها……. 28

2-8-1- بانک جهانی (Word Bank)……………………………………………………………………………………………. 28

2-8-2- هبیتات(UN-HABITAT)………………………………………………………………………………………………. 30

2-8-3- برنامه عمران ملل متحد (UNDP)…………………………………………………………………………………. 32

2-9- رویکردهای فلسفی- سیاسی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی…………………… 33

2-9-1- دسته اول: لیبرال………………………………………………………………………………………………………………. 33

2-9-2- دسته دوم: رادیکالی…………………………………………………………………………………………………………. 33

2-9-3- دسته سوم: جامعه گرایی…………………………………………………………………………………………………. 34

2-10-  رویکردهای مداخله در توسعه سکونتگاه های غیررسمی:…………………………….. 34

2-10-1- دوره اول (دهه 1960)……………………………………………………………………………………………………….. 35

2-10-1-1- رویکرد نادیده انگاری…………………………………………………………………………………………………. 37

2-10-1-2- رویکرد حذف و تخلیه اجباری…………………………………………………………………………………… 38

2-10-1-3- رویکرد مسکن عمومی:………………………………………………………………………………………………. 39

2-10-2- دوره دوم (دهه 1970)……………………………………………………………………………………………………….. 40

2-10-2-1- رویکرد زمین و خدمات………………………………………………………………………………………………. 42

2-10-2-2- رویکرد ارتقاءبخشی (بهسازی)………………………………………………………………………………….. 43

2-10-2-3- توسعه اندک افزا (افزایشی)………………………………………………………………………………………. 46

2-10-2-4- رویکرد خودیاری……………………………………………………………………………………………………….. 46

2-10-3- دوره سوم (دهه 1980)……………………………………………………………………………………………………. 47

2-10-3-1- رویکرد ارتقای محیطی………………………………………………………………………………………………. 49

2-10-3-2- رویکرد توانمندسازی…………………………………………………………………………………………………. 51

2-10-4- دوره چهارم (دهه اخیر)………………………………………………………………………………………………….. 58

2-10-4-1- حکمروایی خوب………………………………………………………………………………………………………… 58

2-11- جمع بندی و نتیجه گیری…………………………………………………………………………. 65

 

بخش دوم: مرور مفاهیم مرتبط با سرمایه اجتماعی

2-12-  اهمیت سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………. 68

2-13- تعریف سرمایه اجتماعی………………………………………………………………………….. 69

2-14- گونه های مختلف سرمایه اجتماعی……………………………………………………………. 70

2-14-1- سرمایه اجتماعی درون گروهی……………………………………………………………………………………….. 71

2-14-2-  سرمایۀ اجتماعی بین گروهی………………………………………………………………………………………… 71

2-14-3- سرمایۀ اجتماعی ارتباطی………………………………………………………………………………………………. 71

2-15- دیدگاه های نظری سرمایه اجتماعی…………………………………………………………… 72

2-15-1- دیدگاه مبتنی بر اجتماع محلی………………………………………………………………………………………. 72

2-15-2- دیدگاه شبکه ها……………………………………………………………………………………………………………… 73

2-15-3- دیدگاه نهادی………………………………………………………………………………………………………………….. 74

2-15-4- دیدگاه هم افزایی……………………………………………………………………………………………………………. 75

2-16- عوامل موثر بر ایجاد، حفظ و نابودی سرمایۀ اجتماعی…………………………………… 76

2-16-1- بستگی شبکه های اجتماعی………………………………………………………………………………………….. 76

2-16-2- ثبات…………………………………………………………………………………………………………………………………. 77

2-16-3- ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………………… 77

2-16-4- وابستگی افراد به یکدیگر………………………………………………………………………………………………. 77

2-17- سنجش سرمایه اجتماعی………………………………………………………………………… 78

2-17-1- الگوهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………. 78

2-17-2- سطوح تحلیل………………………………………………………………………………………………………………….. 79

2-17-2-1- سطح خرد…………………………………………………………………………………………………………………. 79

2-17-2-2- سطح میانی………………………………………………………………………………………………………………. 80

2-17-2-3- سطح کلان……………………………………………………………………………………………………………….. 80

2-18- ابعاد سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………… 81

2-19- شاخصهای سرمایۀ اجتماعی……………………………………………………………………… 81

2-20- جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………… 85

 

 

فصل سوم: بررسی ویژگی­ها و فرآیند شکل­گیری سکونتگاه­های غیررسمی در ایران

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 1

3-1-  چگونگی و عوامل موثر بر شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در ایران………. 86

3-2- برنامه ریزی شهری در ایران راهی برای تشدید مشکل سکونتگاه های غیررسمی 91

3-3- عوامل موثر بر شکل گیری متفاوت سکونتگاه های غیررسمی در ایران در مقایسه با سایر کشورها     92

3-4- مروری بر راهکارهای چاره جویی اسکان غیررسمی در ایران…………………………. 93

3-4-1-  نگاهی بر سند توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی در ایران………………………………… 93

3-5- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………. 98

 

 

فصل چهارم: ویژگی­ها و مشخصات عام سکونتگاه غیررسمی شهر ساری

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 99

4-1- معرفی مورد پژوهی و دلایل انتخاب آن………………………………………………………… 99

4-2- روند تکوین و تکامل محله هدف………………………………………………………………… 100

4-3- ویژگی های محله هدف……………………………………………………………………………. 101

4-3-1-  اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………………………… 101

4-3-1-1- ساختار اشتغال و گروه های درآمد- هزینه…………………………………………………………………. 101

4-3-1-2- موقعیت مکانی و نوع فعالیت اقتصادی گروه های عمده شغلی…………………………………… 101

4-3-2- فرهنگی…………………………………………………………………………………………………………………………… 103

4-3-2-1- ترکیب اجتماعی………………………………………………………………………………………………………… 103

4-3-2-2- توزیع گروه های اجتماعی بر حسب بافت فرهنگی……………………………………………………. 103

4-3-3-  اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………… 104

4-3-3-1- جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………… 104

4-3-3-2- بررسی ویژگی خانوار – بعد خانوار…………………………………………………………………………….. 104

4-3-3-3- شناخت جریان های مهاجرتی و منشأ………………………………………………………………………. 104

4-3-4- حقوقی…………………………………………………………………………………………………………………………….. 105

4-3-4-1- انواع مالکیت و نحوه تملک………………………………………………………………………………………… 105

4-3-5-  کالبدی……………………………………………………………………………………………………………………………. 105

4-3-5-1- خدمات موجود در محله……………………………………………………………………………………………. 105

4-3-5-2- نظام ساخت و ساز……………………………………………………………………………………………………. 108

4-3-5-3- نظام سازه ابنیه………………………………………………………………………………………………………… 109

4-3-5-4- نظام دفع آب های سطحی…………………………………………………………………………………………. 110

4-3-5-5-  انواع استقرار و مکانیابی…………………………………………………………………………………………… 111

4-3-6-مسکن………………………………………………………………………………………………………………………………… 111

4-3-7- بافت سکونتگاه………………………………………………………………………………………………………………… 111

4-3-7-1-  موضع شناسی…………………………………………………………………………………………………………… 111

4-3-7-2-  ریخت شناسی…………………………………………………………………………………………………………. 112

4-3-7-3- گونه شناسی…………………………………………………………………………………………………………….. 112

4-3-8- ساختار شبکه ارتباطی…………………………………………………………………………………………………… 113

4-3-8-1- نظام دسترسی: بر حسب سلسله مراتب……………………………………………………………………. 113

4-3-8-2- نظام دسترسی: بر حسب عرض…………………………………………………………………………………. 113

4-3-8-3- نظام دسترسی: بر حسب پوشش کف………………………………………………………………………… 114

4-3-8-4- نظام دسترسی: بر حسب شیب…………………………………………………………………………………. 114

 

 

فصل پنجم: سنجش و تحلیل میزان سرمایه اجتماعی موجود در سکونتگاه غیررسمی شهر ساری

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 116

5-1- سنجش میزان سرمایه اجتماعی………………………………………………………………… 116

5-1-1- روش تدوین پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………….. 117

5-1-2-  روش تکمیل پرسشنامه………………………………………………………………………………………………….. 119

5-1-3- روش تحلیل پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………… 119

یک مطلب دیگر :

5-1-3-1- گروه ها و شبکه ها……………………………………………………………………………………………………… 120

5-1-3-2- اعتماد و همبستگی……………………………………………………………………………………………………. 120

5-1-3-3- تعاون و عمل جمعی…………………………………………………………………………………………………… 122

5-1-3-4- ارتباطات و اطلاعات………………………………………………………………………………………………….. 122

5-1-3-5- همبستگی اجتماعی…………………………………………………………………………………………………. 122

5-1-3-6- اقدامات سیاسی و توانمندسازی………………………………………………………………………………. 123

5-2- جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………… 123

 

 

فصل ششم: راهکارها و پیشنهادات

6-1-  راهکارها و پیشنهادات……………………………………………………………………………. 125

6-1-1- راهکارها و پیشنهادات در سطح کلان……………………………………………………………………………… 126

6-1-2- راهکارها و پیشنهادات در سطح خرد……………………………………………………………………………… 129

 

 

منابع

منابع……………………………………………………………………………………………………………… 131

منابع فارسی:…………………………………………………………………………………………………………………………………… 131

منابع لاتین……………………………………………………………………………………………………………………………………… 135

پیوست شماره یک: پرسشنامه ساکنین

فهرست جداول                                                                                                                                    شماره صفحه

جدول 2-1- ویژگی های بخش رسمی و غیررسمی……………………………………………………………………………………… 9

جدول 2-2- اصطلاحات رایج برای توصیف سکونتگاه های غیررسمی………………………………………………………….. 19

جدول 2-3- معیارهای طبقه بندی سکونتگاه های غیر رسمی……………………………………………………………………. 20

جدول 2-4- عمده ترین طبقه بندی های تحلیل محله های تهیدستان……………………………………………………… 21

جدول2-5- دوره های زمانی و فعالیت های مرتبط بانک جهانی در سکونتگاه های غیررسمی………………………. 29

جدول2-6- دلایل تشکیل اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه……………………………………………. 34

جدول2-7- اجزای پروژه بهسازی و ارتقای محله کم درآمدها……………………………………………………………………… 45

جدول 2-8- عناصر و اجزای بهسازی از نگاه ائتلاف شهرها…………………………………………………………………………. 45

جدول 2-9- شاخص های ظرفیت: عرصه ها و عوامل………………………………………………………………………………….. 56

جدول 2-10- ویژگی های حاکمیت خوب شهری……………………………………………………………………………………… 63

جدول2-11- تعاریف سرمایۀ اجتماعی از دیدگاه اندیشمندان مختلف………………………………………………………….. 69

جدول2-12- چهار نظریۀ اصلی سرمایۀ اجتماعی………………………………………………………………………………………. 76

جدول 2-13- ویژگی های الگوهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی………………………………………………………………. 79

جدول2-14- شاخص های سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………………………… 82

جدول2-15- شاخص های سرمایه اجتماعی گروترت (1998)…………………………………………………………………… 82

جدول2-16- سنجه های محوری سرمایه اجتماعی، تعیین کننده ها و پیامدها……………………………………………. 83

جدول2-17- شاخص های سرمایۀ اجتماعی و معنای مفهومی شاخص ها………………………………………………….. 84

جدول 3-1- اهداف، راهبردها، سیاستها و اصول های سند ملی توانمندسازی……………………………………………….. 96

جدول 4-1- سطح خدمات محله هدف با توجه به سرانه پیشنهادی طرح تفصیلی شهر ساری…………………… 106

جدول 5-1- شاخص های سرمایه اجتماعی در سنجش سرمایه اجتماعی در محله هدف…………………………… 118

جدول 5-2- تحلیل پاسخ های شاخص اعتماد و همبستگی…………………………………………………………………….. 121

جدول 5-3- تحلیل میزان اعتماد به افراد مختلف جامعه…………………………………………………………………………… 121

جدول 5-4- تحلیل شاخص همبستگی اجتماعی……………………………………………………………………………………. 122

جدول 5-5- تحلیل تعیین کننده های شاخص اقدامات سیاسی و توانمندسازی……………………………………….. 123

جدول6-1- راهبردها و پیشنهادات تقویت سرمایه اجتماعی در سطح کلان………………………………………………. 127

جدول 6-2- راهبردها و پیشنهادات تقویت سرمایه اجتماعی در سطح خرد………………………………………………. 130

 

 

فهرست شکل ها                                                                                                                                   شماره صفحه

شکل 2-1- تاثیر عوامل داخلی و خارجی در پیدایش و توسعه سکونتگاه غیررسمی…………………………………. 16

شکل 2-2-  عوامل اصلی در شکل گیری اسکان های غیررسمی در کشورهای در حال توسعه………………….. 22

شکل 2-3- جنبه های مختلف فقر شهری…………………………………………………………………………………………….. 26

شکل 2-4- پیامدهای انباشتی فقر شهری…………………………………………………………………………………………….. 27

شکل 2-5-  شکل گیری محله های فقیرنشین و رابطه آن با فقر……………………………………………………………. 27

شکل 2-6- چارچوب نظری توانمندسازی و ارتقای محیطی اسکان غیررسمی…………………………………………. 57

شکل 2-7- عوامل موثر بر تسهیل حاکمیت خوب…………………………………………………………………………………. 60

شکل 2-8- روابط کنشگران شهری……………………………………………………………………………………………………….. 62

شکل 2-9- ویژگی های حکمروایی خوب شهری…………………………………………………………………………………… 64

شکل 2-10- جایگاه سرمایه اجتماعی در توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی…………………………………… 67

شکل 2-11- سطوح تحلیل سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………………….. 80

شکل 3-1-  چارچوب نظری سه سطحی در رابطه با شرایط ایران………………………………………………………….. 90

شکل 4-1-  موقعیت محله هدف در شهر ساری………………………………………………………………………………….. 100

شکل 4-2- موقعیت محله هدف در ناحیه 3 شهر ساری………………………………………………………………………. 100

شکل 4-5- نوع مصالح بکارگرفته شده در ساخت و سازهای محله هدف………………………………………………. 108

شکل 4-6- بنایی با سازه ناپایدار در انتهای کوی غفاری………………………………………………………………………. 109

شکل 4-7- بنایی با سازه مصالح بنایی در محدوده جنوبی کوی آزادی…………………………………………………. 109

شکل 4-8- سازه ساختمان در لبه شرقی محدوده –حاشیه حریم لوله گاز……………………………………………. 109

شکل 4-9- آبگرفتگی معبر اصلی کوی آزادی  و شکل 4-10- آبگرفتگی معبر اصلی کوی غفاری…………… 110

شکل 4-11- نقاط بحرانی دفع آب های سطحی در محله هدف…………………………………………………………… 110

شکل 4-12- نظام آبراهه ها و پیاده راه های بین اراضی کشاورزی قبل از تکوین بافت…………………………… 111

شکل 4-13- مورفولوژی بافت بر حسب نظام راه یابی…………………………………………………………………………. 112

شکل 4-14- نظام گونه شناسی بافت بر حسب دانه بندی قطعات و نظام توده و فضا……………………………. 113

شکل 4-15- سلسله مراتب نظام دسترسی در وضع موجود………………………………………………………………….. 113

شکل 4-16- عرض معابر موجود در محله هدف…………………………………………………………………………………… 114

شکل 4-17- پوشش کف معابر در وضع موجود در محله هدف……………………………………………………………… 114

شکل5-1- پیوند میان مدل اعتماد و مدل پیوستگی پاکستون در سنجش سرمایه اجتماعی…………………… 117