3-1- اهمیت و ضرورت  پژوهش4

4-1- اهداف پژوهش 7

5-1- سوالهای پژوهش 7

6-1- فرضیه های  پژوهش8

7-1- متغییر های پژوهش و تعریف عملیاتی آنها9

فصل دوم  :مبانی نظری و پیشینه پژوهش

بخش اول : مبانی نظری

1-2-مقدمه     13

2-2-تاریخچه اعتیاد در جهان                                                                                   15

3-2-تاریخچه مواد مخدر  در ایران  17

4-2-ماهیت مواد مخدر  20

5-2- مفهوم اعتیاد 22

6-2-تعریف مواد مخدر  24

7-2- راههای مصرف مواد مخدر 25

8-2- طبقه بندی مواد مخدر 26

9-2- خطرات مصرف مواد مخدر                                                                                 27

10-2-دیدگاههای نظری و تئوریک اعتیاد  28

11-2-پیامدها و عوارض ناشی از مصرف مواد 30

12-2- پیشگیری از اعتیاد به مواد و انواع آن  31

13-2-مراکز درمانی تخصصی سوء مصرف مواد مخدر32

14-2-شیوه های درمان 34

15-2-اقدامات درمانی  36

16-2-برنامه نگهدارنده متادون36

17-2-استفاده ازروش درمانی گروهی 39

18-2-خصوصیات افراد شرکت کننده در گروه درمانی 40

19-2-روشهای کمک به معتادان از طریق گروه درمانی41

20-2-اهداف گروه درمانی 43

21-2-تعریف گروه معتادان گمنام45

22-2-برنامه معتادان گمنام 46

23-2-سلامت روان49

24-2-نظریه های سلامت روان 50

25-2-حمایت اجتماعی 53

26-2-  منابع حمایت اجتماعی 57

27-2-ابعاد حمایت اجتماعی                                                                                    58

28-2- سیستم های حمایت اجتماعی                                                                         59

29-2-طبقه بندی حمایت اجتماعی و انواع آن                                                               61

30-2-مهارتهای مقابله ای                                                                                        64

31-2-ارزیابی سبک های مقابله ای                                                                             74

 

32-2-تفاوتهای فردی در سبکهای مقابله ای74

بخش دوم :

33-2- پژوهشهای انجام شده در ایران                                                                           76

34-2- پژوهشهای انجام شده در خارج از ایران82

فصل سوم  : روش شناسی

1-3-روش پژوهش                                                                                                 88

2-3- جامعه آماری.گروه نمونه و روش نمونه گیری                                                            88

3-3- ابزار گرد آوری اطلاعات89

4-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری91

فصل چهارم  :نتایج پژوهش

1-4- یافته های پژوهش                                                                                         93

2-4-آزمون فرضیه های پژوهش                                                                               105

فصل پنجم  : بحث و نتیجه گیری

1-5- تبیین و تفسیر داده ها113

2-5- پیشنهادها و راهکارها 114

3-5-پیشنهادها برای تحقیقات آتی116

4-5- مشکلات و محدودیتهای پژوهش117

منابع و ماخذ                                                                                                                  118

ضمایم و پیوست 129

 

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

-1-1مقدمه :

بی شک بیماری اعتیاد، یک معضل بزرگ و رویدادی در حال رشد و فزاینده است. در جوامع امروزی کمتر کشور پیدا می شود که با مسئله اعتیاد دست و پنجه نرم نکند. امروزه مساله اعتیاد دیگر مشکلی فردی تلقی نمی شود.شخص معتاد علاوه برزیانهای جسمی و روانی که بر پیکرهء وجودی خود وارد می سازد در سطحی وسیعتر بهداشت روانی و اجتماعی افراد مرتبط با وی یعنی اعضای خانواده اش,دوستان و همسالان و همکارانش و در نهایت کل افراد یک جامعه انسانی را نیز به مخاطره می اندازد.

یک مطلب دیگر :

علاوه بر آن مصرف مواد مخدر زیانها و خسارتهایی را از بعد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به کشورها وارد می کند.

استعمال مواد مخدر به عنوان مسئله مهم مورد تحقیق و بررسی بهداشت عمومی در سراسر جهان است؛کهدر معنای لغویش به عنوان نوعی وابستگی جسمی و روانی تعریف میشود اما در معنای پویشی و روانشناختی نوعی اختلال و بیماری به حساب می آید. اگرچه از بارزترین آسیب های روانی و اجتماعی است که پویایی انسانی را به مخاطره انداخته است و امکانات مادی و معنوی یک جامعه را تباه می سازد. بیماری اعتیاد بیماری وسوسه آمیزی است که افراد درگیر با آن به تنهایی برای رهایی از آن و رسیدن به نقطه نسبی از سلامت جسم و روان موفق نخواهند بود.

2-1-بیان مسئله:

پدیده سوء مصرف مواد مخدر به عنوان یکی از مهمترین آسیب های اجتماعی بخصوص درمیان نسل جوان توجه بسیاری از متخصصان و مسئولین سیاسی ,فرهنگی,تربیتی و آموزشی در اکثر کشورها را به خود معطوف ساخته است.

در كشور ایران  به دلیل وجود بافت جوان جمعیتی این موضوع پیچیدگی خاص خود را یافته است. لذا شناسایی و تبیین درست آن برای یافتن ‌راه‌حلهای مناسب ضروری به نظر می‌رسد.بر طبق آمار رسمی در ایران نیز شمار مصرف کنندگان مواد مخدر نزدیک به 1/8 تا 3/3 میلیون نفر برآورد شده است که مواد افیونی بیشترین مواد مصرفی را تشکیل می دهند.(مکری.2002)

بررسی ها همچنین نشان می دهند 20/0 تا 90/0 معتادانی که تحت درمان قرار می گیرند دچار عود یا بازگشت به مصرف مجدد مواد می گردند . مروم مطالعات گذشته نشان میدهد اثر بخشی درمانهای نگهدارندهء دارویی بدون مداخله های روانی_اجتماعی  به علت اطاعت دارویی پایین و میزان بالای ریزش ضعیف می باشد.(بوالهری.1387)

انسان برای مداوای بیماری ها، تسکین درد و کاهش رنج روان خود هزاران سال است که از مواد مخدر استفاده می کند اما سود مصرف مواد امروزه پا را از مرزهای بهداشتی درمانی فرانهاده و به عنوان یک معضل روانی- اجتماعی تبدیل شده است. افزایش مصرف مواد مخدر طی سدۀ گذشته نگرانی‌های روزافزونی را برای کلیۀ جوامع در پی داشته است. کشور ایرانبه دلیل اینکه در سر راه یکی از مسیرهای اصلی حمل و نقل مواد افیونی قرار دارد و نیز بهدلایل تاریخی-اجتماعی، یکی از قربانیان مواد مخدر در جهان به شمار می‌رود . (حیدریوهمکاران، 1382).

گزارش سازمان ملل در سال 2005  حاکی است ایران بالاترین آمار به دست آمده معتادان به هروئین و تریاک را در جهان دارد. براساس این گزارش در ایران از هر هفده نفر، یک نفر معتاد به مواد مخدر است.این رقم حدود 20/0 جامعۀ ایران است (سپهرمنش، احمدوند،  و موسوی، 1387 و نوری مقدم 1388).

آمارهای منتشره از سوی سازمانهای بین المللی، به خصوص سازمان بهداشت جهانی و یا کمیته کنترل مواد مخدر یونسکو، حکایت از افزایش فزاینده این مواد در سطح دنیا دارد؛ تنها تفاوت موجود بین کشورها و در رده های سنی مختلف، الگوی مصرف آنهاست. گسترش این روند باعث نابودی تمامی بنیاد های اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی یک جامعه شده و آنرا از درون دچار تباهی و فساد کرده و نهایتا به انحطاط خواهد کشانید.(سازمان بهزیستی.1387)

اعتیاد  به انواع مواد مخدر از معضلات  مهم در جامعه ایران به شمار می‌رود كه مسئولان و خانواده ها  را نگران نموده و لازم است که برای رفع آن تدابیر و اندیشه‌های مختلفی داشته و به مرحله اجرا گذاشته شود.  آمارهای منتشره از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می دهد که بیش از 2 میلیون معتاد در کشورمان وجود دارند. این موضوع سبب شده است که کشورمان به عنوان یکی از کشورهایی که بیشترین تعداد معتاد به مواد مخدر را دارد مطرح گردد. به همین دلیل مدیران در برنامه ریزیهای اجتماعی خود اهمیت زیادی را برای مقوله ترک اعتیاد و درمان مناسب آن قایل هستند.درسالهای اخیر  موضوع ترک اعتیاد به عنوان یک موضوع تخصصی و بین رشته ای مطرح می باشد که با توجه به نگرانی هایی که در زمینه گرایش جوانان به اعتیاد در سالهای اخیر مطرح شده است لازم است تا روشهای موفق و اثر بخش در زمینه اعتیاد شناسایی گردد. روشهای مختلفی تاکنون در مورد ترک اعتیاد مطرح گردیده است و هر ساله تعداد زیادی از معتادان سعی می کنند تا به روشهای متعدد اعتیاد خود را ترک نمایند. درمان از طریق متادون به عنوان یک روش درمانی  نگهدارنده در سالهای اخیر از سوی پزشکان به معتادان پیشنهاد گردیده است و نتایج مطلوبی را به همراه داشته است. معمولا افرادی که برای ترک اعتیاد خود مراجعه می نمایند اگر از حمایتهای اجتماعی بالاتری برخوردار باشند میزان موفقیت بیشتری را در چرخه ترک اعتیاد تجربه می کنند. به اعتقاد  دیویدسون (2010) حمایت اجتماعی می تواند زمینه و شرایط مناسب را برای ترک افراد فراهم آورد. معتادان در صورتی که از شبکه اجتماعی حمایتگر مناسبی برخوردار باشند می توانند دشواری مراحل ترک را آسان تر طی نمایند.استانتون (1989)بیان می کند که مناسبترین شیوه برخورد با معتادان برای درمان این است که علاوه برفرد معتاد در پرداختن به مسائل اوبه روند اعتیاد و خانواده او نیز توجه شود و غلاوه براین لازم است که بر الگوهای رفتاری خانواده وی نیز دقت  کافی شود.

از طرف دیگر مفهوم قابل بررسی بعدی روش مقابله ای[3]  اشخاص با یک مشکل یا رویداد است.راهبرد مقابله ای یا شیوه مقابله افراد با شرایط و و موقعیت های مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. به نظر لازاروس و فولکمن(1984) مقابله یکسری تغییرات با دوام و تلاشهای رفتاری و شناختی ایجاد شده توسط شخص است که به منظور کنترل و اداره خواسته های بیرونی و دورنی ویژه ایست که بر منابع و توانایی های فرد برتری یافته اند و به وی فشار طاقت فرسایی وارد می سازند. به نظرلازاروس (2004) مقابله دوکارکرد مهم دارد:1-تنظیم هیجانهای ناگوار و درمانده کننده و 2-در پیش گرفتن کنشی برای بهبود و تغییر مسئله ای که باعث ناراحتی شده است.

بر این اساس ما دو نوع مقابله داریم:مقابله معطوف به حل مسئله[4] و مقابله هیجان مدار[5].

راهبرد مقابله مسئله محور روشهای فعالی است که به صورت عمل کردن یا اندیشیدن در جهت برطرف کردن مشکل ایجاد شده بکار گرفته می شود.

راهبرد مقابله عاطفه محور شیوه هایی است که از طریق آنها افراد به سطح بهینه از تنظیم هیجانی و توانایی برخورد با احساسات شدید و بحرانی دست می یابند.(سارنی2010)

افراد معتاد در روند زندگی، زمانی که با رویدادهای مسئله ساز که نیاز به بررسی و حل کردن اساسی دارند به چه طریقی عمل می کنند. چه تفاوتی هایی در افراد مختلف در نحوه روبرو شدن و مقابله با مشکلات وجود دارد.(ابراهیمی.1385)

به دلیل اهمیت خاص پدیده اعتیاد ونیز باتوجه به عوامل متعددی که می توانند هم به عنوان پیش درآمد ظهور چنین معضلی مطرح شوند وهم  به دلیل کاستی هایی تلقی گردند که باعث تداوم در مصرف مواد مخدر یا لغزش وبازگشت دوباره به مصرف گردند در این رساله به بررسی  و مقایسه  میزان حمایت اجتماعی، راهبرد مقابله ای و سلامت روانی در معتادان گمنام بامعتادان تحت درمان با متادون پرداخته شده است.

1- General Health Question (GHQ(

2- coping strategies