2-1-5 تغییرات اجتماعی …………………………………………………………………………………………………. 16

2-1-5-1 تعریف تغییرات اجتماعی ………………………………………………………………………………….. 17

2-2 تحول اجتماعی و تفاوت آن با تغییر اجتماعی ……………………………………………………………… 17

2-3 خصوصیات اصلی یک تغییر اجتماعی ………………………………………………………………………… 17

2-3-1 عوامل تغییر …………………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-2 شرایط تغییر ………………………………………………………………………………………………………… 18

2-3-3 كارگزاران تغییر  …………………………………………………………………………………………………… 19

2-4 تضادگرائی و تغییرات اجتماعی ………………………………………………………………………………….. 19

 فصل سوم: خلاصه داستانها و تحلیل آثار منتخب ………………………………………………………… 22

3-1 خانواده و روابط آدمهای آن ……………………………………………………………………………………….. 23

3-2 جامعه و گروه های مرجع …………………………………………………………………………………………. 35

3-3 جنگ و آدمهای بعد از جنگ ……………………………………………………………………………………… 53

3-4 زن در جامعه …………………………………………………………………………………………………………… 60

3-5 حکومت و نظام حاکم ………………………………………………………………………………………………. 67

3-6 تحزب ……………………………………………………………………………………………………………………. 72

 فصل چهارم: نتیجه گیری  ……………………………………………………………………………………….. 77

جامعه در لبه پرتگاه فروپاشی اخلاقی ………………………………………………………………………………… 79

مقایسه نظرات موافقان و مخالفان وضع موجود …………………………………………………………………… 82

منابع و ماخذ …………………………………………………………………………………………………………. 84

پروژه عملی: نمایشنامه: گورکن ……………………………………………………………………………….. 88

پیشگفتار:

فكر و ایده ی اولیه این پژوهش در كلاس نقد ادبی به ذهنم خطور كرد. زمانی كه صحبت از نمایشنامه های چخوف در میان بود. استاد معتقد بود كه چخوف در برخی از نمایشنامه هایش از جمله “باغ آلبالو” نسبت به آینده ی جامعه هشدار داده و انقلاب روسیه را پیش بینی كرده بود. این موضوع برایم فوق العاده جالب بود كه یك نویسنده توانسته به چنان دركی از جامعه و پارامترهای تعیین كننده ی آن برسد كه بتواند پیش از دیگران نسبت به جامعه و آینده ی آن هشدار دهد. علاقه ی من به این موضوع به رشته تحصیلی من در دوره ی كارشناسی مربوط می شود. من در این دوره علوم اجتماعی خوانده بودم و طبیعتا” نگاه جامعه شناختی به ادبیات نمایشی می توانست به بخشی از دغدغه های اجتماعی ام پاسخ گوید.

پس ازمشورت با دوستان وهمكلاسی هایم طرح اولیه پژوهش به نگارش درآمد و پس از كش و قوسهای معمول اینگونه پژوهش ها، پورپوزال اولیه تصویب و كار نهائی پس از یك سال به فرجام رسید.

این كار همچون هر كار فرهنگی دیگری، مشكلاتی بر سر راه داشت. از جمله اینكه دسترسی به
نمایشنامه هائی كه در دهه ی هشتاد به نگارش درآمده بودند، فوق العاده سخت بود. اغلب این كارها در بازار كتاب موجود نبودند. علت این غیبت عدم تجدید چاپ آنها

یک مطلب دیگر :

معرفی بازی Tap Adventure: Time Travel؛ فقط پنج دقیقه دیگر

 بود و من برای دسترسی به آنها مجبور می شدم با نویسندگانشان تماس گرفته و درخواست نسخه ی تایپی شان را بكنم. برخی از این دوستان و اساتید همكاری های مهربانانه ای می كردند و بلافاصله نسخه PDF یا world اثرشان را برایم می فرستادند، اما برخی به دیده ظنّ و تردید به موضوع نگاه می كردند و تصور می كردند این حقیر از نمایشنامه ای كه قبلا جائی چاپ شده و یا حداقل اجرای عمومی شده، قصد سوء استفاده دارم! با این حال گفتنی است تعداد این دوستان كم بود و اغلب نویسندگان با من همكاری كردند كه جا دارد از این عزیزان تشكر كنم: خانم ها و آقایان حسین فدائی حسین، آرش عباسی، هاله مشتاقی نیا، سلما سلامتی، محمد یعقوبی، فارس باقری، علیرضا نادری، ندا ثابتی، امیر محمد یاراحمدی.

ادب حكم می كند تا از راهنمائی های استاد گرانقدر دكتر قطب الدین صادقی كه بی حضور مهربانانه ایشان این كار به ثمر نمی نشست، تشكر كنم. ایشان علیرغم نداشتن فرصت كافی، صبورانه دستنوشته های مرا خوانده و مرا در طی مسیر تا رسیدن به حصول نتیجه راهنمائی كردند و همچنین از دوست بسیار عزیزم جناب فارس باقری كه همواره یار و یاور من در نگارش این رساله بود؛ و نیز از همسر نازنینم كه مرا از نخستین روزهای نگارش تا جلسه ی دفاع همراهی ام كرد.

امید كه این پژوهش بتواند مقدمه ای برای پژوهش های اینچنینی باشد و راه را برای نگاه جامعه شناختی به ادبیات نمایشی هموار كند.

مقدمه:

جامعه‌شناسی ادبیات بویژه در حوزه ادبیات نمایشی‌، عرصه كمتر شناخته شده ای برای پژوهشگران است. بخشی از این بیگانگی به ضرورت آشنایی با دو رشته جامعه شناسی و ادبیات نمایشی بصورت توامان بر می گردد که در نوع خود تحدیدگر است‌؛ و بخشی دیگر مربوط به کم کاری نسبی در این حوزه. البته پژوهش هائی انجام گرفته و منتقدانی چون گئورک لوکاچ[1] (1971-1885) و لوسین گلدمن[2] در این باره كارهای ارزنده ای انجام داده اند.

پژوهشی که در پی خواهد آمد‌، ابتدا تلاشی است در این زمینه تا در صورت توفیق‌، گام هر چند كوچكی در این مسیر برداشته شده باشد‌؛ و در مرحله بعد تصویر روشنی از تغییرات اجتماعی کشورمان در محتوای آثار نمایشی ترسیم شود.

پژوهشگران عرصه ادبیات و هنر اغلب برای شناخت آثار هنری/ادبی به شرایط اجتماعی و خانوادگی نویسنده رجوع می كنند. آنها با بررسی شرایط فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و … نویسنده در دورانهای مختلف زندگی اش، تلاش می كنند تا منشاء آثار هنری/ادبی نویسنده را دریافته و به كشف مسائل پنهان در آثار نائل شوند. به معنای دیگر این پژوهشگران از شرایط محیطی نویسنده شروع كرده و به آثار پدیدآمده می رسند. اما نگارنده در این پژوهش، سنت شكنی كرده و در حركتی عكسِ آنچه كه تا به حال مرسوم بوده از آثار پدید آمده شروع كرده و سپس به شرایط اجتماعی رسیده است.

برای این مهم، دهه 80 خورشیدی به لحاظ قرابت زمانی و در نتیجه كاربردی بودن نتیجه پژوهش، مدنظر قرار گرفته و تلاش شده تا از همه طیف های هنری آثاری بازخوانی و تحلیل شود. سعی جدی بر این موضوع متمركز شده كه انتخاب، تحلیل و نتایج حاصله در كمال بی طرفی صورت پذیرد تا ماحصل كار از ارزش علمی و پژوهشی برخوردار باشد.