2) اقتضائات اقدام مصلحانه. 34
3) سیاست های مورد نیاز حکومت اسلامی.. 35
4) تحلیلی از وضعیت موجود. 37
5) ضرورت فرهنگ سازی درونی.. 39
6) نقش جمهوری اسلامی ایران در تحقق اهداف اسلامی.. 40
7) ضرورت حرکت برای ایجاد جامعه آرمانی شیعی.. 41
بخش دوم: بنیادهای معرفتی انسان شناسانه در اسلام. 48
فصل نخست: انسان شناسی و ضرورت پردازش آن در همه شاخه های علوم انسانی 49
گفتار نخست: ضرورت نگرش جامع به انسان در علوم انسانی.. 49
1) رویکردهای انسان شناسی.. 49
2) تاثیر شناخت انسان. 51
3) ویژگی های انسان شناسی دینی.. 57
گفتار دوم: بررسی قوای انسانی و رابطه بین آن ها 59
1) قوای چهارگانه نفس… 59
2) ماهیت فضایل و رذایل در قوای چهارگانه و اقسام آنها 60
3) عدالت به عنوان ام الفضایل.. 62
4) تناسب صور اخروی با ملكات نفس… 64
5) ارتباط قوا با نفس و بالعکس… 66
فصل دوم: نقش آموزه های شریعت قدسیه اسلام در سوق دادن جامعه انسانی به سمت حیات طیبه و جامعه آرمانی 70
گفتار نخست: رابطه انسان با خدا 71
فطرت… 72
گفتار دوم: رابطه انسان با خود. 87
1) معرفت شناسی ابعاد وجودی انسان (ارگانیسم انسانیت) 88
2) معرفت شناسی حیات طیبه ایمانی (ارگانیسم الهیت) 97
بخش سوم: بنیاد های نظری ولایت در اندیشه تشیع و ارتباط آن با مقوله مهدویت 111
فصل نخست: شیعه و گفتمان ولایت… 112
گفتار نخست: طرح بحث و كلیات… 112
1) تعریف لغوی و مفهوم اصطلاحی ولایت… 112
2) مفهوم ولایت در مکتب تشیع. 114
گفتار دوم: حقیقت ولایت در مکتب تشیع. 120
1) مسئله ولایت «الله» عز اسمه و جل جلاله. 120
2) مسئله «ولایت انسان» و مقام خلیفه اللهی او در زمین.. 125
فصل دوم: شیعه و گفتمان مهدویت… 135
گفتار نخست: فلسفه امامت در تشیع. 135
1) برهان لطف… 135
2) قاعده وجوب اصلح.. 143
3) برهان امکان اشرف… 143
4) برهان عنایت… 147
گفتار دوم: فلسفه غیبت… 156
1) غیبت و مهدویت… 157
2) فلسفه غیبت از زبان دانایان غیب… 158
3) رحلت امام صادق و تاویل مهدی.. 160
4) ضرورت تبیین عقلی غیبت… 161
5) الطاف خداوند در وجود امام غائب… 161
6) شیخ صدوق و فلسفه غیبت… 166
7) فلسفه غیبت از نظر کلام مفید. 169
8) فلسفه غیبت در نگاه شریف مرتضی.. 172
9) غیبت براساس دیدگاه شهید صدر دوم. 173
10) فلسفه غیبت از نظر شیخ طوسی.. 176
گفتار سوم: رمزگشایی از فلسفه غیبت و آرمان مهدویت… 178
1) علل غیبت در روایات… 178
2) تحلیل و بررسی دلایل غیبت… 179
3) ارگانیسم اصلاح و تمهید شرایط.. 181
4) شواهد روایی دلالت کننده بر وجود اقتضائات برای ظهور. 182
بخش چهارم: اقتضائات رهیافت سیاسی در راهبرد مهدویت… 191
فصل نخست: بررسی تحلیلی مفاهیم اصلی در علوم سیاسی.. 192
گفتار نخست: حکومت و حاکمیت… 192
1) حوزه معنایی حکومت… 192
2) حوزه معنایی حاکمیت… 193
3) حكومت دینى در اندیشه ملاصدرا 194
4) معناى مشروعیت… 195
5) معنای مقبولیت… 196
6) رابطه مشروعیت با مقبولیت… 196
گفتار دوم: مردم و حاکمیت… 197
1) نقش مردم در حكومت اسلامى.. 197
2) مردم به مثابه مبنای اقتدار در نظام اسلامی.. 205
گفتار سوم: قدرت و اقتدار. 209
فصل دوم: فرهنگ ایده آل عامل پایدارنده ثبات در سیاست داخلی و سیاست خارجی 214
گفتار نخست: رمزگشایی از مفهوم «فرهنگ ایده آل» 215
1) فرهنگ ایده آل عامل پایدارنده ثبات سیاسی در داخل.. 216
2) اقتدار حاصل آمده از نهادینه شدن فرهنگ ایده آل به مثابه رکن سیاست خارجی 223
گفتار دوم: نهادینه کردن فرهنگ ایده آل در جامعه، اصلی ترین هدف حکومت اسلامی 225
1) تقویت بنیادهای فرهنگ ایده آل نیاز اساسی برای توسعه سیاسی 225
2) ابتنای فرهنگ سیاسی اسلام بر بصیرت آحاد. 227
3) شاخص های اصلی برای خطاناپذیر شدن شناخت حق از باطل (تحصیل بصیرت) 230
4) رمز گشایی از نسبت میان حقیقت تقوا و حقیقت فرهنگ ایده آل 233
5) در بیان اتمام و اکمال مکارم اخلاق.. 234
فصل سوم: کارویژه های حکومت اسلامی در عصر غیبت… 239
گفتار نخست: هدایت محور بودن معرفت سیاسی در اسلام. 239
1) وظایف حکومت اسلامی از نظر ملا صدرا 240
2) سعادتمندی حقیقی مردم هدف اصلی حکومت اسلامی در عصر غیبت 241
3) علل محرومیت جوامع از سعادت دنیوی و اخروی.. 242
گفتار دوم: تعالی به مثابه روح اصلی و مشخصه حکومت اسلامی.. 243
1) اقتضائات توسعه دینی و سعادتمندی انسان. 245
2) وظایف و اختیارات حکومت اسلامی.. 248
بخش پنجم: بررسی نهاد های موثر در راهبرد نهادینه كردن فرهنگ اسلامی در جامعه 256
فصل نخست: آسیب شناسی اجمالی از وضعیت کنونی فرهنگ در جامعه. 257
گفتار نخست: جامعه، فرهنگ اسلامی و تهاجم فرهنگی.. 259
1) خطر فراگیر شدن فرهنگ دین زدایی و دین زدایی فرهنگی.. 261
2) آسیب رسانی فرهنگی در سایه نظریه فرهنگ جهانی.. 263
3) تغییر در جهان بینی نتیجه قطعی استیلای دین زدایی فرهنگی.. 265
4) آسیب نظام گسیختگی نتیجه ای برای جریان تغییر فرهنگی.. 265
گفتار دوم: آسیب شناسی فرهنگی انقلاب اسلامی.. 270
فصل دوم: شناسایی نهادهای موثر و کارآمد و بررسی جایگاه آن ها در ساختار فرهنگی جدید 277
گفتار نخست: شناسایی نهادهای موثر و كار آمد. 277
1) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 278
2) سازمان تبلیغات اسلامی.. 280
3) صدا و سیما 285
4) حوزه های علمیه و مساجد. 291
5) آموزش و پرورش… 295
گفتار دوم: بررسی جایگاه نهادهای فرهنگی در نهادینه كردن فرهنگ اسلامی در جامعه 302
گفتار سوم: طراحی ساختار فرهنگی جدید و کیفیت اجرای آن در سطح کشور 305
1) ترسیم اهداف… 305
2) شناخت امکانات و بسیج هدفمند آن ها 307
3) صورت بندی نظام نوین تعلیمی ـ تربیتی (ارائه بهترین شیوه اجرا) 311
نتیجه گیری.. 316
منابع. 320
بخش نخست: کلیات
فصل نخست: مقدمه و تبیین نمایه کلی پژوهش
مقدمه
بسم الله الرحمن الرحمن الرحیم. اذا جاء نصر الله و الفتح. و رایت الناس یدخلون فی دین الله افواجا. فسبح بحمد ربک و استغفره انه کان توابا.
اللهم لا حول لنا الا بقوتک ولا قوه لنا الا بعونک فایدنا بتوفیقک و سددنا بتسدیدک و اعم ابصار قلوبنا عما خالف محبتک و لا تجعل لشیء من جوارحنا نفوذا فی معصیتک فصل علی محمد و آله.
رساله پیش رو با عنوان «راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر گفتمان مهدویت»، به منظور بررسی نسبت میان «شریعت مقدس اسلام»، «فرهنگ جامعه اسلامی» و «اقتضائات جامعه مهدوی» در دستور کار قرار گرفت و در جریان این پژوهش، ضرورت نهادینه کردن فرهنگ آرمانی اسلام در جامعه و تاثیر این مهم در استحکام پایه های حاکمیت سیاسی اسلام در عصر غیبت و نیز نقش آن در تمهید شرایط ظهور منجی عالم بشریت ارواحنا فداه به موضع فحص و بررسی نهاده شد.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یگانه پرچمدار حاکمیت تشیع در عصر حاضر که بی شباهت به عصر آخر الزمان نیست، نقش و اهمیت ویژه ای در تحقق اهداف آرمانی شیعه دارد. بدیهی است این اهداف آرمانی که ریشه در معارف حقه اسلام و آموزه های اصیل اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام دارد، تحت ولایت، زعامت و درایت «فقیه جامع الشرایط» و نیز رهنمودهای علمای ربانی و عرفای الهی کیان اسلامی پیگیری می شود. در این راستا باید متذکر شد که اهداف آرمانی و آموزه های ربانی در اعماق خود با حقیقت و واقعیت پیوندی ژرف و ظریف دارد که نیل به ژرفای این حقایق جز از راه سیر انفسی و آفاقی بسی سخت و دشوار خواهد بود و لازمه آن نیز حرکت زیر لوای پیران طریق و حکیمان رشید است تا از رهگذر آن حقایق الهیه درونی افراد شود و فهمی عمیق نسبت به معارف دین برای آحاد حاصل آید و در پرتو آن، ایمان عمیق و خلق کریم در قلب آحاد مستقر شود و زمینه برای تجلی فرهنگ آرمانی اسلام مهیا گردد.
در این رساله اصل بر آن است که فرهنگ اسلام در شکل آرمانی خود زمانی بر جامعه مستولی می شود که اعمال آحاد مسلمین از حدود الهی تجاوز نکند و مکارم اخلاق در سطح گسترده به صورت نهادی شده در جامعه عینیت یابد و به تبع آن مطالبات حضرت حق ـ عز اسمه ـ به مطالبات مردمی مبدل شود. بدیهی است در شرایطی که زمامداران صالح مسلمان، زمام امور حاکمیتی را به دست دارند و به دنبال عینیت بخشیدن به مطالبات الهی هستند، تبدیل شدن مطالبات ذات اقدس الهی به مطالبات مردمی (این امر نتیجه پروسه نهادینه کردن شکل صحیح فرهنگ اسلامی در جامعه خواهد بود)، پیکره امت و امامت را به پیکره ای واحد و منسجم مبدل کرده و میان دو روی سکه سیاست که «مردم» اند و «حاکمیت» پیوندی ناگسستنی برقرار می کند. پس دور از حقیقت نیست که نهادینه شدن شکل صحیح «فرهنگ اسلام» در جامعه را به مثابه عنصری اساسی تلقی کنیم که تحقق آن در جامعه به اصلاح مناسبات «مردم ـ مردم»، «مردم ـ حاکمیت» و «حاکمیت ـ مردم» منجر شود و انسجام ملی و ثبات سیاسی را نتیجه دهد.
از سوی دیگر باید تاکید کرد که یکی از کارویژه های اساسی حکومت اسلامی در نظام ولایی شیعی، تنظیم رابطه معنوی ولایت محور میان حاکمیت و آحاد ملت است. (ضرورت ایجاد سنخیت و همگونی بنیادی میان امام و ماموم در عقیده و رفتار) بر این اساس می توان مدعی شد، این مهم نیز جز از طریق نهادینه کردن فرهنگ اسلامی (اسلام ناب محمدی) در جامعه و تربیت نفوس متقی، مهذب و متکامل میسر نمی باشد. بدیهی است تحصیل توفیق در این زمینه نیازمند اراده دستگاه حاکمیت و نظام سیاسی است که با نگاهی فعال و پویا به پدیده فرهنگ، آن را به گونه ای سامان بخشد که از طرفی موجب تعالی و تکامل فرهنگ دین بنیاد شود و از طرف دیگر فرهنگ تکامل یافته موجب استحکام پایه های اقتدار ملی و برقراری پیوند حداکثری میان حاکمیت و مردم گردد. از این حیث تحقق هدف مذکور مستلزم اتخاذ راهبرد فرهنگی ـ سیاسی از سوی دستگاه حاکمیت است تا از رهگذر آن زمینه های لازم برای اصلاح و بهسازی حداکثری در دو حوزه: 1) مناسبات میان حاکمیت و مردم (جامعه با حاکمیت) و
یک مطلب دیگر :
پایان نامه با موضوع اکسیداسیون، دی اکسید کربن، رطوبت نسبی، دینامیکی
2) مناسبات فردی – اجتماعی در جامعه (مناسبات جامعه با خود) فراهم آید. ضمنا متذکر می شود در رساله پیش رو جامعه مهدوی (آرمان شهر اسلامی) به مثابه هدف غایی مورد توجه بوده و حاکمیت اسلامی در عصر غیبت به مثابه نهاد هماهنگ کننده وضع موجود (جامعه فعلی) با وضع مطلوب (جامعه مهدوی) معرفی خواهد شد و افق مهدویت در این حوزه مورد تاکید است.
مطالبات آرمانی مذکور در شرایطی بیان می شود که ما به این مسئله اذعان داریم که با وجود اینکه انقلاب اسلامی ایران پدیده ای ذاتا فرهنگی ـ سیاسی بوده، به نظر می رسد پس از تشکیل جمهوری اسلامی ایران تداوم بعد فرهنگی آن برای تحقق جامعه آرمانی شیعی تا حد زیادی مغفول واقع شده و یا در مسیر صحیح و کارشناسی شده هدایت نشده است. این در حالی است که طی این سال ها بر بعد سیاسی انقلاب بیشتر پای فشرده شده است. در همین راستا باید متذکر شد بازتاب عملکرد دستگاه های فرهنگی در طول 30 سال گذشته بیانگر آن است که وضعیت مناسبات فردی ـ اجتماعی جامعه کنونی ما فاصله ای چشمگیر با جامعه مطلوب و ایده آل شیعی دارد و از سوی دیگر هجمه های نرم فرهنگی و رویارویی نامتناسب و نامتقارن نهادهای فرهنگی داخلی با این هجمه ها همواره بر این فاصله چشمگیر می افزاید و این رویارویی خطیر این اصل را بر ما مسلم می کند که بهینه سازی اوضاع کنونی نیازمند تبیین ساختارهای فرهنگی کار آمد است که این ساختار باید با افق مهدویت و آرمان شهر اسلامی قابل انطباق باشد.
با این وصف نگارنده معتقد است تحصیل توفیق در بعد سیاسی ارتباطی تنگاتنگ با کسب موفقیت های روز افزون در حوزه فرهنگ و نهادینه سازی بنیادهای فرهنگ دینی در بستر جامعه دارد. چه، یکی از کارویژه های اساسی و مهم حکومت اسلامی بسط فرهنگ و اندیشه اسلامی در جامعه است. به همین منظور وجود نگاه راهبردی به این دو حوزه از سوی حاکمیت اسلامی عصر غیبت ضرورتی انکارناپذیر است و در حاکمیت سیاسی شیعی تمام جهت گیری ها باید با توجه به آرمان مهدویت صورت پذیرد. بنابر این پیشینه تحقیق حاضر، ناظر بر تمام پژوهش های حوزه مهدویت است که در این میان غیر از شیعیان بسیاری از بزرگان و علمای اهل سنت نیز در این باب آثاری بر جای گذاشته اند و طی سال های اخیر این پژوهش ها وجه پویاتری به خود گرفته است. برگزاری همایش های بین المللی مهدویت طی سالیان اخیر شاهد بر این مدعا است که طی آن پژوهش هایی در باب «زمینه سازی ظهور»، «وظایف دولت زمینه ساز»، «مهدویت و رسانه» و … مورد بررسی قرار گرفته اند و در سال های آتی نیز این محورها پیگیری خواهند شد. بر این اساس، فضای گفتمانی برای طرح موضوع این رساله تا حدود زیادی فراهم بوده و بلکه پرداختن به آن را می توان امری ضروری تلقی کرد چراکه به نظر می رسد نوع نگاه حاکمیت شیعی به حوزه فرهنگ و سیاست باید ملهم از آرمان مهدویت باشد و این مسئله را می توان یکی از نیازهای تئوریک کشور دانست.
بر این مبنا رساله حاضر کوشش می کند این کارویژه را در چارچوب سیاست های جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد؛ امید که بتواند برای متولیان سیاستگذاری در این عرصه مفید واقع شود.
در این مجال با توجه به توضیحات ارائه شده در بالا و همچنین برای روشن تر شدن فضای گفتمانی پژوهش حاضر، در زیر به طرح سوال اصلی و سوالات پیرامونی و بیان فرضیه اصلی و فرضیات پیرامونی می پردازیم.
این پژوهش در صدد پاسخگویی به این سوال اصلی است که رویکرد سیاسی مطلوب به حاکمیت، جامعه و فرهنگ در جهت گذار از وضع موجود (جامعه و حکومت فعلی) به وضع مطلوب (جامعه و حکومت مهدوی) چه اقتضائاتی در طراحی راهبرد فرهنگی سیاسی مطلوب دارد؟
و به تبع آن سوالاتی از قبیل:
1) فرهنگ اسلامی در تدوین راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران چه جایگاهی دارد؟
2) حاکمیت اسلامی در عصر غیبت از چه جایگاهی برخوردار است؟
3) اهداف و کارویژه های حکومت اسلامی در عصرغیبت چیست؟
4) حاکمیت سیاسی جهت نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه از چه ابزارهایی می تواند استفاده کند؟
در طرح اولیه تحقیق برای سوالات مذکور پاسخ های ابتدایی در قالب فرضیه های تحقیق بیان شد به این ترتیب که در پاسخ به سوال اصلی، این فرضیه اصلی ایراد شد که ایجاد جامعه مهدوی (آرمان شهر اسلامی) مستلزم تحقق نظام سیاسی ـ اجتماعی متکامل شیعی است که در شکل ایده آل این نظام، میان امام معصوم علیه السلام به عنوان ولی علی الاطلاق و مامومین به مثابه امت اسلامی، سنخیت و همگونی بنیادی وجود دارد. بر این اساس بدیهی است که در عصر غیبت این مهم (ایجاد سنخیت و همگونی بنیادی میان امام و ماموم) می تواند از مجرای اراده حاکمیت اسلامی محقق شود تا از این راه بستر های لازم برای پذیرش ولایت کلیه الهیه ـ که در وجود مقدس حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف متجلی است ـ از جانب مردم فراهم شود. از این رو توجه به گفتمان مهدویت در تدوین راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران با رویکردهای ذکر شده اهمیتی مضاعف می یابد.
همچنین در طرح تحقیق پاسخ هایی برای سوالات فرعی در نظر گرفته شد که در اینجا با رعایت ترتیب و توالی آن ها تحت عنوان فرضیه های فرعی تحقیق مورد اشاره قرار می گیرد:
1) فرهنگ اسلامی از یک سو به مثابه منشا و خاستگاه راهبرد فرهنگی ـ سیاسی جمهوری اسلامی ایران است و از سوی دیگر اجرای راهبرد فرهنگی ـ سیاسی، نهادینه شدن فرهنگ اسلامی در جامعه را در پی خواهد داشت.
2) حاکمیت اسلامی در عصر غیبت به مثابه نهاد هماهنگ کننده وضع موجود (جامعه فعلی) با وضع مطلوب (جامعه مهدوی) محسوب می شود که در این راستا باید تمام ظرفیت های مادی و معنوی خود را برای تحقق جامعه آرمانی شیعه بسیج کند.
3) توجه به مقوله تربیت دینی آحاد ملت و نهادینه کردن فرهنگ اسلامی در جامعه، از کارویژه های اصلی حکومت اسلامی در عصر غیبت است.
4) از میان نهادهای فرهنگی موجود در کشور، نهاد تعلیمی ـ تربیتی (نظام آموزش و پرورش) ابزاری مناسب، سریع و زود بازده جهت برقراری ارتباط پایدار و فراگیر میان حکومت و بدنه جامعه است که از طریق ایجاد اصلاحات ساختاری در آن و طراحی نظام تعلیمی ـ تربیتی نوین می توان تا حدود زیادی فرهنگ اسلامی را در جامعه نهادینه کرد.
همچنانکه ملاحظه می شود ایده اولیه این رساله با هدف حرکت در جهت ایجاد یک نظام سیاسی ـ اجتماعی متعالی شیعی در مقام طرح و تبیین قرار گرفته و از این حیث رساله وجه کاربردی دارد اما از سوی دیگر باید توجه داشت که ترسیم وجه متعالی نظام سیاسی ـ اجتماعی شیعی نیازمند باریک بینی و مداقه در باب مسایل نظری و اعتقادی است. در این میان با عنایت به رویکرد اصلی رساله، توجه به مبانی انسان شناسی اسلامی و نیز مبانی اندیشه های ولایی تشیع و طرح مسایل نظری پیرامون گفتمان مهدویت از اهمیت ویژه ای برخوردار است که از این منظر رساله وجه نظری دارد.
بنابراین پژوهش حاضر در 5 بخش اصلی تدوین شده است که عبارتند از:
|
[پنجشنبه 1399-08-08] [ 09:13:00 ق.ظ ]
|
