1-8-1- اسکان غیر رسمی………………………………………………………………. 8

1-8-2- ساماندهی……………………………………………………………………….. 8

1-8-3- توانمندسازی……………………………………………………………………… 9

1-8-4- مشارکت…………………………………………………………………………. 9

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

مقدمه…………………………………………………………………………………….. 11

2-1- نظریه ­های پیدایش سكونتگاه‌های غیررسمی………………………………… 11

2-1-1- دیدگاه لیبرال…………………………………………………………………….. 12

2-1-2- دیدگاه بنیادگرایی……………………………………………………………….. 12

2-1-3- جامعه گرایی…………………………………………………………………….. 13

2-1-4- دیدگاه بوم شناسی……………………………………………………………. 13

2-2- گرایش­های شهرنشینی و سكونتگاه‌های غیررسمی…………………………. 13

2-2-1- گرایشهای جهانی………………………………………………………………. 13

2-2-2- گرایش­های شهرنشینی و سكونتگاه‌های غیررسمی در ایران……………… 18

2-3- ویژگی‌های اسکان‌های غیررسمی……………………………………………… 20

2-4- علل پیدایش سكونتگاه‌های غیررسمی………………………………………… 21

2-4-1- عوامل ساختاری جامعه………………………………………………………….21

2-4-2- علل سازمانی…………………………………………………………………….22

2-4-3- فقدان سیستم‎های حمایتی و مشاركتی…………………………………… 22

2-4-4- فعالیت‎های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین…………………………….. 22

2-5- رویکردها و رهیافت‌های مداخله در اسکان­های غیررسمی…………………….. 22

2-5-1- رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی در قالب دیدگاه‌های مختلف…23

2-5-2- بررسی تاریخی رویکردهای مداخله در اسکان‌های غیررسمی…………….. 30

2-5-2-1- مقطع اول (دهه 1960)………………………………………………………… 30

2-5-2-2- مقطع دوم (دهه 1970)……………………………………………………….. 31

2-5-2-3- مقطع سوم (دهه 1980)……………………………………………………… 33

2-6- فرآیند توانمندسازی………………………………………………………………… 35

2-7- ساختار و ابعاد توانمندسازی………………………………………………………. 36

2-8- اهمیت مشارکت در برنامه‌ریزی شهری در راستای توانمندسازی سكونتگاه‌های غیررسمی…39

2-8-1- مشارکت توسعه‌ای………………………………………………………………. 40

2-8-2- الگوی مشارکت ساکنین سکونتگاه‌های غیر رسمی……………………….. 40

2-9- نتیجه­ گیری و ارائه رویکرد نظری تحقیق………………………………………….. 42

فصل سوم: روش­شناسی تحقیق

 

مقدمه………………………………………………………………………………………. 44

3-1- روش تحقیق…………………………………………………………………………. 44

3-2- نوع تحقیق……………………………………………………………………………. 44

3-3- جامعه آماری و نمونه آماری…………………………………………………………. 44

3-4- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری…………………………………………….. 45

3-5- شیوه و موقعیت انتخاب نمونه جهت پیمایش خانوار……………………………. 46

3-6- روش اجرا و جمع آوری اطلاعات……………………………………………………. 46

3-7- روایی پرسشنامه تحقیق………………………………………………………….. 46

3-8- روش آزمون و تحلیل های آماری…………………………………………………… 46

3-9ـ جمع­بندی…………………………………………………………………………….. 50

فصل چهارم: شناخت محدوده مورد مطالعه

مقدمه………………………………………………………………………………………. 52

4-1- موقعیت محدوده در شهر……………………………………………………………. 52

4-2- مطالعات سیر تحول شکل­گیری بافت از لحاظ تغییرات کالبدی………………….. 55

4-2-1- سابقه تحولات و گسترش کالبدی منطقه 19………………………………….. 55

4-2-2- سیر تحول شکل­گیری بافت از لحاظ تغییرات کالبدی محدوده…………………. 56

4-3- سیر تحول شکل­گیری بافت از لحاظ تغییرات اجتماعی………………………….. 59

4-4- سیر تحول شکل­گیری بافت از لحاظ تغییرات اقتصادی……………………………. 60

4-5- مطالعات محیطی و محیط زیستی………………………………………………… 62

4-5-1- اقلیم………………………………………………………………………………. 62

4-5-2-توپوگرافی………………………………………………………………………….. 65

4-5-3-زمین لرزه………………………………………………………………………….. 65

4-5-4- بررسی وضعیت فضاهای سبز و آلودگی سیمای محیط…………………….. 67

4-6- بررسی تحولات جمعیتی منطقه 19…………………………………………….. 71

4-6-1- بررسی تحولات جمعیتی محدوده مطالعاتی…………………………………. 71

4-6-2- بررسی تحولات جمعیتی حوزه فراگیر(منطقه19) سالهای 90-1375……….. 72

4-6-3- مطالعه تحولات بعد خانوار در محدوده مطالعاتی……………………………… 73

4-6-5- مبدأ مهاجرت ساکنین…………………………………………………………… 74

4-6-6- بررسی مدت اقامت مهاجرین در محل قبلی سکونت……………………….. 75

4-6-7- مدت زمان سکونت (سابقه سکونت) ساکنین………………………………..76

4-6-8- توزیع مکانی اجتماعات غیررسمی  در محدوده قانونی منطقه 19………… 76

4-7 جمع­بندی…………………………………………………………………………….. 77

فصل پنجم: تجزیه و تحلیل اطلاعات

مقدمه…………………………………………………………………………………….. 80

5-1- یافته‌های توصیفی تحقیق…………………………………………………………80

5-1-1- مشخصات عمومی پاسخگویان………………………………………………. 80

5-1-1-1- جنس…………………………………………………………………………. 80

5-1-1-2- سن…………………………………………………………………………….81

یک مطلب دیگر :

5-1-1-3- تحصیلات……………………………………………………………………… 81

5-1-1-4- مدت اقامت در محل…………………………………………………………. 82

5-1-2- سؤالات توصیفی مرتبط با فرضیه تحقیق……………………………………. 83

5-1-2-1- تمایل به ترک محل………………………………………………………….. 83

5-1-2-2- مشارکت اجتماعی و ظرفیت سنجی…………………………………….. 84

5-1-2-3- شبکه اجتماعی…………………………………………………………….. 85

5-1-2-4- تعامل اجتماعی…………………………………………………………….. 86

5-1-2-5- پیوندهای همسایگی………………………………………………………. 87

5-1-2-6- اعتماد اجتماعی……………………………………………………………. 88

5-1-3- جمع­بندی و نتیجه ­گیری از یافته­ های توصیفی……………………………. 89

5-2- یافته های استنباطی تحقیق………………………………………………….. 90

5-2-1- آزمون فرضیه اول………………………………………………………………. 90

5-2-2- آزمون فرضیه دوم………………………………………………………………. 92

5-2-2-1- شبکه اجتماعی……………………………………………………………. 92

5-2-2-2- تعامل اجتماعی…………………………………………………………….. 93

5-2-2-3- مشارکت اجتماعی………………………………………………………… 93

5-2-2-4- میزان اعتماد اجتماعی……………………………………………………. 94

5-2-3- آزمون فرضیه سوم……………………………………………………………. 94

5-3- جمع­بندی…………………………………………………………………………. 95

فصل ششم: نتیجه ­گیری و ارائه پیشنهادات

مقدمه………………………………………………………………………………….. 97

6-1- نتایج تحقیق…………………………………………………………………….. 97

6-1-1- نتایج تئوریك………………………………………………………………….. 97

6-1-2- نتایج تجربی………………………………………………………………….. 98

6-1-3- ارزیابی مسائل و مشکلات…………………………………………………. 99

6-1-3-1- مسائل و مشکلات از دید اهالی ساکن در محل………………………. 99

6-1-3-2- مسائل و مشکلات و امکانات از دید کارشناسان……………………… 100

6-2- ارائه راهبردها و سیاست‌های پیشنهادی………………………………….. 103

6-2-1- راهبردها و سیاست های مرتبط با مسكن………………………………. 104

6-2-2- راهبردها و سیاست های مرتبط با مبحث اجتماعی ـ اقتصادی……….. 104

6-2-3- راهبرد و سیاستهای مرتبط با مبحث كاربری زمین……………………… 104

6-2-4- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث حمل و نقل……………………. 104

6-2-5- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث محیط زیست…………………. 105

6-2-6- راهبردها و سیاست‌های مرتبط با مبحث مدیریت و مشاركت………… 105

4-3ـ جمع­بندی ………………………………………………………………………. 106

پیوست……………………………………………………………………………….. 107

پیوست (شناسنامه سکونتگاه‌های غیر رسمی)

منابع وماخذ………………………………………………………………………….. 108

چکیده:

اسكان غیررسمی، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر است كه به ویژه در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری‌هاى منطقه‌ای شكل گرفته و شهرها و خصوصاً كلا نشهرهاى كشور را با مسائل عدیده‌ای مواجه ساخته است. طبق آمار ارائه شده در برنامه اسكان بشری سازمان ملل (2003) از هر سه نفر در جهان یك نفر در خلال 30 سال آینده، زندگی خود را در مناطق حاشیه شهرها و سكونت گاه‌های غیرقانونی طی می‌كند. این تحقیق به بررسی علل شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در منطقه 19 شهر تهران می‌پردازد.آمارهای پایه‌ای داده‌ها مربوط به سال 1390 و پیمایش میدانی می‌باشد و جهت مطالعه و بررسی بهتر بین خانوارهای نمونه اجراء گردید. اعتبار آزمون با کمک فرمول آلفای کرونباخ 62/0: α بدست آمد. روش تحقیق توصیفى- تحلیلى است. جامعه آماری تحقیق کل خانوارهای موجود در محلات هدف بوده است که با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای 107 نفر انتخاب و پرسشنامه‌ها بین آنها توزیع گردید. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که یکی از راهکارهای مهم و اصلی جهت ساماندهی و حل بسیاری از مشکلات خانوارهای اسکان یافته، توانمندسازی ساکنان و احیای بافت کالبدی و ارتقاء فعالیت‌های اقتصادی، اشتغال‌زایی، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و افزایش درآمد است. راهکار دیگری که می‌بایست مورد توجه مسئولین قرار گیرد بهسازی مساکن قابل تخریب است که به علت عدم امکان تملک توسط ساکنین در آنها نیاز به بررسی و اتخاذ روشی جهت بهبود اسکان در سکونتگاه‌های دارای مساکن درحال تخریب است.

پیشگفتار:

در ایران، از ابتدای سده اخیر، در پی رشد روابط و مناسبات سرمایه‌داری، موجبات تشدید فاصله شهر و روستا و درنتیجه مهاجرت بخشی از روستائیان به شهرها، تشکیل و گسترش فضاهای اسکان غیررسمی فراهم آمد. در بین شهرهای ایران، تهران جایگاه ویژه‌ای دارد؛ شکل‌گیری اسکان غیررسمی در بافت داخلی و بلافصل شهر تهران دارای سابقه‌ای طولانی است. اما اسکان غیررسمی به عنوان پدیده‌ی گسترده و فراگیر کلان‌شهری در حواشی و پیرامون شهر تهران مربوط به تحولات سیاسی و اجتماعی– اقتصادی کشور در دهه‌های 1340 و بعد از آن است؛ در مقطع پیروزی انقلاب اسلامی نیز به دلیل عدم ثبات سیاسی و امنیتی کشور، برخی افراد به تصرف بعضی از زمین‌های واقع در محدوده داخلی و حواشی شهرها که فاقد مالکیت مشخص بوده یا مالکین آنها از کشور گریخته و غایب بوده‌اند و یا بر مشروعیت مالکیت آنها خدشه وارد بوده پرداختند و به ایجاد یک شبه مساکن آلونکی در آنها اقدام نمودند که در پی آن بر گستره اسکان اجتماعات غیررسمی کشور و از جمله شهر تهران افزوده شده است. علاوه بر روند مذکور در سه دهه اخیر نیز به جهت افزایش بهای خدمات و هزینه زندگی در کلان شهر تهران بخشی از جمعیت اقشار پائین ساکن در آن نیز به سمت حواشی و حومه‌های آن روی آوردند که بر گستره اسکان غیررسمی در سکونتگاه‌های اقماری کلان‌شهر تهران افزوده است. این امر موجب مرحله‌ای جدید در شکل‌گیری اسکان غیررسمی در منطقه کلان‌شهری تهران شده است.