1-7- تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………………………..8
فصل دوم : بررسی ادبیات تحقیق
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………11
2-2- بخش اول: کلیات ارتباط تحقیق و ترویج……………………………………………………………………………………11
2-1-1- پیوند تحقیق و ترویج…………………………………………………………………………………………………13
2-2-2- نظام دانش و اطلاعات کشاورزی………………………………………………………………………………..16
2-2-3- شیوههای مرسوم ارتباطی تحقیق و ترویج کشاورزی در سطح جهان………………………20
2-2-4- پیشینهی طرحهای مشترک تحقیقی – ترویجی در ایران………………………………………..25
2-3- بخش دوم: کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………………..27
2-3-1- سابقه و پیشینهی تجربی طرح………………………………………………………………………………….27
2-3-2- اهداف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………28
2-3-3- ویژگیهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………29
2-3-4- اهمیت و ضرورت اجرای طرح……………………………………………………………………………………30
2-3-5- رهیافت ترویجی طرح…………………………………………………………………………………………………30
2-3-6- محتوا و موضوع یافتههای تحقیقاتی و کاربردی طرح……………………………………………….31
2-3-7- روند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………..33
2-3-8- الزامات اجرایی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………..34
2-3-9- مناطق اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» در استان کرمانشاه………………..35
2-4- بخش سوم: کلیات ارزشیابی
2-4-1- تعاریف و مفاهیم ارزشیابی…………………………………………………………………………………………38
2-4-2- اهداف ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….41
2-4-3- ویژگیهای ارزشیابی…………………………………………………………………………………………………..43
2-4-4- مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………..43
2-4-5- سطوح ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….45
2-4-6- انواع ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………..47
2-4-6-1- انواع ارزشیابی با توجه به زمان……………………………………………………………….47
2-4-6-2- انواع ارزشیابی از نظر کارائی……………………………………………………………………48
2-4-6-3- انواع ارزشیابی از لحاظ درجهی اعتبار……………………………………………………48
2-4-6-4- انواع ارزشیابی با توجه به ارزشیابان………………………………………………………..50
2-4-7- مدلهای ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………..50
2-4-7-1- مدل ارزشیابی مشارکتی………………………………………………………………………..52
2-4-7-2- مدل ارزیابی سریع و مشارکتی روستایی……………………………………………….56
2-4-7-3- مدل ارزشیابی مبتنی بر طبیعت…………………………………………………………..57
2-4-7-4- مدل ارزشیابی تجربی…………………………………………………………………………….57
2-4-7-5- مدل مفهومی آون………………………………………………………………………………….58
2-4-7-6- مدل سلسله مراتبی بنت………………………………………………………………………..59
2-4-7-7- مدل ارزشیابی تفاوتها (اختلاف یا ناهمخوانی)……………………………………60
2-4-7-8- مدل ارزشیابی اعتبارگذاری……………………………………………………………………61
2-4-7-9- مدل ارزشیابی اعتباربخشی……………………………………………………………………61
2-4-7-10- مدل ارزشیابی مدافعه یا دوسویه………………………………………………………..62
2-4-7-11- مدل ارزشیابی هدف آزاد…………………………………………………………………….62
2-4-7-12- مدل ارزشیابی مناسبات اجرایی………………………………………………………….64
2-4-7-13- مدل ارزشیابی حقوقی…………………………………………………………………………64
2-4-7-14- مدل ارزشیابی قضایی………………………………………………………………………….64
2-4-7-15- مدل ارزشیابی به مثابه روشنگری……………………………………………………….65
2-4-7-16- مدل ارزشیابی مبتنی بر استراتژی وضعیت ویژه………………………………..65
2-4-7-17- مدل ارزشیابی تایلر……………………………………………………………………………..66
2-4-7-18- مدل ارزشیابی استیک…………………………………………………………………………66
2-4-7-19- مدل ارزشیابی تصمیمگیری مدیریتی…………………………………………………67
2-4-7-20- مدل ارزشیابی هدف مدار……………………………………………………………………67
2-4-7-21- مدل عمومی ارزشیابی…………………………………………………………………………68
2-4-7-22- مدل آزمایش اجتماعی………………………………………………………………………..68
2-4-7-23- مدل کارشناسی…………………………………………………………………………………..68
2-4-7-24- مدل تخصص محور……………………………………………………………………………..68
2-4-7-25- ارزشیابی به عنوان خبرگی…………………………………………………………………69
2-4-7-26- مدل منطقی ارزشیابی برنامه………………………………………………………………..69
2-4-7-27- مدل سیپ…………………………………………………………………………………………….70
2-5- بخش چهارم: پیشینهی پژوهش……………………………………………………………………………………………….76
2-6- چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..89
فصل سوم: روش تحقیق
3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………91
3-2- نوع و روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..91
3-3- جامعهی آماری…………………………………………………………………………………………………………………………92
3-4- حجم نمونه و روش نمونهگیری…………………………………………………………………………………………………………………93
3-5- ابزار جمعآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………..94
3-6- تعیین روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….96
3-7- تعیین پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………96
3-8- تجزیه و تحلیل دادهها………………………………………………………………………………………………………………………………….97
فصل چهارم: یافتهها
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….99
4-2- ویژگیهای فردی و حرفهای کشاورزان……………………………………………………………………………………99
4-3- ارزیابی زمینه اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………….101
4-3-1- میزان تأثیر عوامل زمینهای در موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال
یافتهها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101
4-3-2- وضعیت موجود عوامل زمینهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………..102
4-4- ارزیابی دروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»………………………………………………..104
4-4-1- اثربخشی دروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………104
4-4-2- شیوهی اقدام در مورد دروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……….105
4-5- ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………….107
4-6- ارزیابی بروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………108
4-7- ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………..109
4-8- ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» از دیدگاه کشاورزان
مجری طرح…………………………………………………………………………………………………………………………………………111
4-9- نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………………………112
4-10- نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………………….113
4-11- راهکارهای بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»………………………………………..114
4-12- نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………118
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادها
5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………123
5-2- نتایج ارزیابی زمینه……………………………………………………………………………………………………………….123
5-2-1- پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………….125
5-3- نتایج ارزیابی درونداد……………………………………………………………………………………………………………125
5-3-1- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………126
5-4- نتایج ارزیابی فرآیند……………………………………………………………………………………………………………….126
5-4-1- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..127
5-5- نتایج ارزیابی برونداد…………………………………………………………………………………………………………….127
5-5-1- پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..128
5-6- سایر نتایج………………………………………………………………………………………………………………………………128
5-6-1- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………130
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..131
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 2-1 شرکتهای تعاونی تولید همکار در طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»………………………………………33
جدول 2-2 تعداد اولویتهای ایجاد واحدهای بهرهبرداری هدف به تفکیک بخش………………………………………………34
جدول 2-3 سایتهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………………………..36
جدول 2-4 کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» بر اساس مناطق چهارگانه…………………………………………37
جدول 2-5 سطوح قضاوت برای ارزشیابی یک برنامهی ترویجی………………………………………………………………………….46
جدول 2-6 تفاوتهای بین ارزشیابی مشارکتی و سنتی………………………………………………………………………………………55
جدول 2-7 اجزاء مدل آون برای ارزشیابی برنامه…………………………………………………………………………………………………59
جدول 2-8 سلسله مراتب بنت………………………………………………………………………………………………………………………………60
جدول 3-1 سایتهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………………………..93
جدول 3-2 نحوهی پراکنش جامعهی آماری…………………………………………………………………………………………………………94
جدول 3-3 بخشهای مختلف پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………..95
جدول 3-4 میزان ضریب آلفای کرونباخ بخشهای مختلف پرسشنامه……………………………………………………………….96
جدول 4-1 ویژگیهای فردی و حرفهای کشاورزان مجری طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………….99
جدول 4-2 توزیع فراوانی عوامل زمینهای طرح «تسریع انتقال یافتهها» بر اساس میزان تأثیر آنها در موفقیت طرح……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101
جدول 4-3 توزیع فراوانی عوامل زمینهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» بر اساس وضعیت موجود…..103
جدول 4-4 مقایسهی وضعیت موجود و وضعیت مطلوب عوامل زمینهای طرح ترویجی «تسریع انتقال
یافتهها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104
جدول 4-5 توزیع فراوانی دروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» بر اساس میزان تأثیر آنها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104
جدول 4-6 توزیع فراوانی شیوهی اقدام در مورد هر یک از دروندادها بر اساس میزان تأثیر آنها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………106
جدول 4-7 ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………………107
جدول 4-8 ارزیابی بروندادهای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………108
جدول 4-9 ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» بر اساس مدل سیپ………………………………………110
جدول 4-10 ارتباط بین میزان موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» با ویژگیهای فردی و حرفهای کشاورزان مجری طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………….110
جدول 4-11 ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» از دیدگاه کشاورزان……………………111
جدول 4-12 میزان تأثیر اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» بر عملکرد………………………………………….112
جدول 4-13 اولویتبندی نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………112
جدول 4-14 مهمترین نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» از دیدگاه کشاورزان………………………..113
جدول 4-15 نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»……………………………………………………………………….113
جدول 4-16 مهمترین نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» از دیدگاه کشاورزان………………………114
جدول 4-17 راهکارهای بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»………………………………………………….114
جدول 4-18 مهمترین راهکارهای بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها» از دیدگاه
کشاورزان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………116
جدول 4-19 مقدار KMO و آزمون بارتلت……………………………………………………………………………………………………….116
جدول 4-20 راهکارهای استخراج شده به منظور بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………..117
جدول 4-21 مقدار ویژه و درصد واریانس عاملها……………………………………………………………………………………………..118
جدول 4-22 نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»………………………………………………119
جدول 4-23 تعیین نوع نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………….120
یک مطلب دیگر :
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 2-1 نظام اطلاعات کشاورزی……………………………………………………………………………………………………………………..17
نمودار 2-2 مراحل عملیاتی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»…………………………………………………………………….32
نمودار 2-3 عناصر مفهوم ارزشیابی از دیدگاه بیبای…………………………………………………………………………………………….40
نمودار 2-4 مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………………..44
نمودار 2-5 نردبان مشارکت کشاورزان در ارزشیابی ترویج…………………………………………………………………………………..53
نمودار 2-6 عناصر مدل منطقی……………………………………………………………………………………………………………………………..69
نمودار 2-7 اجزای کلیدی مدل ارزشیابی سیپ و روابط مرتبط با برنامه……………………………………………………………..76
نمودار 2-8 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….89
فصل اول
طرح تحقیق
1-1) مقدمه
اشاعهی فناوری یا انتقال دانش عبارت است از یک فرآیند نظامدار آگاهسازی زارعین از نظام یا عناصر فناوریهای جدید و سپس ایجاد علاقه در زارع نسبت به فناوری جدید، تا آنها بتوانند آن را در ارتباط با نظام زراعی و تحت شرایط اقتصادی خود ارزیابی کنند. در این مرحله، کشاورزان تشویق و گاهی کمک میشوند تا فناوری جدید را روی قطعهی کوچکی از مزرعهی خود آزمایش نموده و همینطور در مرحلهی نهایی نیز آنها را در تصمیمگیری برای پذیرش، تعدیل یا ردکردن فناوری راهنمایی کنند. امروزه برای حصول اطمینان از تناسب فناوری با شرایط کشاورزان، وجود پیوندهای محکم بین تحقیق و ترویج در نظام کشاورزی، امری ضروری است (حسینی و چیذری، 1376؛ علیپور، چیذری و فرج ا… حسینی، 1384).
مسئلهی ارتباط تحقیق و ترویج در اغلب نظامهای تحقیقی و ترویجی ملی عمومیت دارد. بهعنوان یک قانون کلی میتوان گفت که هرچقدر از نظر سازمانی مروجان صحرایی از محققان بیشتر جدا شوند، به همان اندازه پیوند دوطرفه ضعیفتر خواهد شد و همچنین پیامها و توصیههای ترویجی بیشتر جنبهی عمومی پیدا کرده و با شرایط خاص محیطی که زارع در آن کشت و کار میکند، مناسبت کمتری خواهد داشت (حسینی و چیذری، 1376).
به منظور برقراری ارتباط کاری نزدیکتر بین مروجان صحرایی و محققان و انتقال مؤثر پیامها و توصیههای ترویجی به بهرهبرداران، شیوههای ارتباطی مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد که یکی از این شیوهها مزارع نمایشی میباشد. استفاده از مزارع نمایشی به عنوان یک روش آموزشی ترویجی و مؤثر در تغییر روشهای تولیدی بهرهبرداران در سال 1903 توسط دکتر سیمان ناپ[1] ابداع شد. به اعتقاد ایشان، مشاهدهی واحدهای بهرهبرداری که توسط ایستگاههای تحقیقاتی و دانشکدههای کشاورزی با هزینهی دولتی ایجاد شده، نمیتواند انگیزهی کافی برای پذیرش شیوههای نوین و مدیرت تولید پیشرفته برای بهرهبرداران داشته باشد. پذیرش و نشر پدیدههای نوین در کشاورزی، به وسیلهی واحدهای بهرهبرداری نمایشی که با مشارکت خود بهرهبرداران تهیه و تحت شرایط محیطی موجود، تدارک دیده شده باشد امکان پذیر است. سالهاست که در ایران از مزارع نمایشی برای آموزش و انتقال یافتهها به بهرهبرداران استفاده میشود. ولی بررسیها نشان میدهد گستردگی و پراکنش و نحوهی اجرای این واحدها، نتوانستهاند حدود انتظارات را برآورده سازند. از طرفی بسیاری از یافتههای تحقیقاتی به صورت گزارشهای پژوهشی و تحقیقی – ترویجی منتشر شده ولی فقط تعدادی از بهرهبرداران از آنها استفاده کردهاند (نوروزی، صعودی و میر گوهر، 1385؛ زمانی پور،1380).
به منظور رفع این مشکل و وسیعتر کردن گسترهی افراد تحت پوشش و واحدهای بهرهبرداری، به منظور انتقال یافتههای تحقیقاتی و کاربردی، با هدف ارتقاء تولید متوسط کشوری و کاهش فاصله آن با تولیدکنندگان برتر، در شهریور 1380 سازمان تحقیقات و آموزش، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم، معاونت زراعت، معاونت ترویج و نظام بهرهبرداری و مؤسسهی تحقیقات اصلاح و تهیهی نهال و بذر و معاونان و مدیران سازمانهای جهاد کشاورزی استانهای آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه و کهکیلویه تصمیم گرفتند تا پیش طرحی که مؤسسهی تحقیقات دیم کشور، تحت عنوان طرح «تسریع انتقال یافتهها» تهیه کرده بود را به صورت الگویی در چهار استان فوق اجرا کنند. با تعیین محقق معین (دیم) برای هر منطقهی اقلیمی، اقدام به تهیهی دستورالعمل فنی[2] گردید و با تشکیل کمیتههای هماهنگی، با دبیری ترویج و مشارکت مردمی، برنامهریزی و تقسیم کار انجام شد و طرح در سطح 4000 هکتار به اجرا درآمد (نوروزی و همکاران، 1385).
اهمیت و ضرورت اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»، افزایش تولید در واحدهای بهرهبرداری با بکارگیری همهجانبهی توصیههای فنی و ارتباط هرچه بیشتر تحقیقات، ترویج، اجرا و بهرهبردار میباشد. بر اساس طرح ترویجی «تسریع انتقال یافتهها»، یافتههای تحقیقاتی و تجارب برتر موجود جمعآوری و به صورت دستورالعمل کاربردی آماده میشود. بخشهای تخصصی، موانع اجرایی موجود را برطرف نموده و انتقال و بکارگیری یافتهها با شیوههای مناسب ترویجی انجام میشود (عزیزی و عظیمی، 1386).
