2-2-3 انواع زبان از نظر ساختواژه …………………………………………………………………….21

2-2-4 علت تغییر و تحول زبان از نظر ساختواژی…………………………………………………24

2-2-5 واژگان زبان …………………………………………………………………………………………26

2-2-6 مقوله‌های واژگانی…………………………………………………………………………………30

2-3 پیشینه‌ی عملی ………………………………………………………………………………………….33

2-3-1 پیشینه‌ی گویش شناسی در ایران …………………………………………………………………33 2-3-2 پژوهش‌های انجام شده بر روی گویش انارکی ………………………………………………34 2-4 خانواده‌های زبانی هند و اروپایی………………………………………………………………………35

2-4-1 زبان‌های ایرانی……………………………………………………………………………………….36 2-4-1-1 دوره‌ی باستان…………………………………………………………………………………….37 2-4-1-2 دوره‌ی میانه……………………………………………………………………………………….38 2-4-1-3 دوره‌ی نو…………………………………………………………………………………………39 فصل سوم روش شناسی……………………………………………………………………………………41

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………42

 

3-2روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………42

3-3 روش جمع‌آوری داده‌ها ………………………………………………………………………………….43

3-4 جامعه‌ی آماری……………………………………………………………………………………………….43

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………….43

3-6 ابزار جمع‌آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………44

فصل چهارم بررسی و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………45

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….46

4-2 فرآیند تصریف……………………………………………………………………………………………….46

4-2-1 تصریف فعل………………………………………………………………………………………………46

4-2-1-1 ستاک……………………………………………………………………………………………………47

4-2-1-2 صفت مفعولی………………………………………………………………………………………..50

4-2-1-3 وند استمراری……………………………………………………………………………………….50

4-2-1-4 وند نمود کامل……………………………………………………………………………………….51

4-2-1-5 نشانه‌ی مصدر………………………………………………………………………………………..51

4-2-1-6 زمان و انواع فعل…………………………………………………………………………………….51

4-2-1-6-1 زمان گذشته‌ی ساده…………………………………………………………………………….53

4-2-1-6-2 زمان گذشته‌ی نقلی ……………………………………………………………………………55

4-2-1-6-3 زمان گذشته‌ی استمراری……………………………………………………………………..57

4-2-1-6-4 زمان گذشته‌ی بعید …………………………………………………………………………….59

4-2-1-6-5 زمان گذشته‌ی التزامی………………………………………………………………………….61

4-2-1-6-6 زمان گذشته‌ی مستمر………………………………………………………………………….63

4-2-1-6-7 زمان حال اخباری……………………………………………………………………………….65

4-2-1-6-8 زمان حال التزامی……………………………………………………………………………….68

4-2-1-6-9 زمان حال استمراری………………………………………………………………………….70

4-2-1-6-10 زمان آینده……………………………………………………………………………………..72

4-2-1-6-11 منفی‌ساز………………………………………………………………………………………….73

4-2-1-6-12 وند تصریفی فعل سببی …………………………………………………………………….84

4-2-1-6-13 فعل معلوم و مجهول………………………………………………………………………..86

4-2-1-6-13-1 فعل معلوم……………………………………………………………………………………86

4-2-1-6-13-2 فعل مجهول………………………………………………………………………………86

یک مطلب دیگر :

4-2-1-6-14 فعل پرسشی……………………………………………………………………………………87

4-2-1-6-15 فعل امر…………………………………………………………………………………………87

4-2-1-6-16 لازم و متعدی………………………………………………………………………………….88

4-2-1-6-17 فعل معین و وجهی………………………………………………………………………….89

4-2-1-6-17-1 فعل معین…………………………………………………………………………………..89

4-2-1-6-17-2 فعل وجهی………………………………………………………………………………..90

4-2-1-6-18 افعال پیشوندی ………………………………………………………………………………106

4-2-2 تصریف اسم …………………………………………………………………………………………107

4-2-2-1 نشانه‌های جمع…………………………………………………………………………………..107

4-2-2-2 نشانه‌ی معرفه……………………………………………………………………………………108

4-2-2-3 نشانه‌ی نکره………………………………………………………………………………………109

4-2-3 تصریف صفت………………………………………………………………………………………..110

4-2-3-1 نشانه‌ی صفت تفضیلی و عالی………………………………………………………………110

4-2-3-2 صفت ترتیبی……………………………………………………………………………………….111

4-2-3-3 صفت اشاره…………………………………………………………………………………………111

4-2-3-4 صفت مبهم………………………………………………………………………………………….112

4-2-3-5 صفت تعجبی……………………………………………………………………………………..113

فصل پنجم نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………114

5-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………….115

5-2 نتایج………………………………………………………………………………………………………….115

5-3 کاربردها………………………………………………………………………………………………………116

5-4 پیشنهاداتی برای تحقیق بیشتر………………………………………………………………………117

اصطلاحات…………………………………………………………………………………………………….118

مآخذ………………………………………………………………………………………………………………….131

پیوست……………………………………………………………………………………………………………….137

واژه نامه……………………………………………………………………………………………………………..147

مقدمه

زبان هر ملت نشان دهنده‌ی فرهنگ آن ملت است و فرهنگ هر ملت هویت آن قوم را می‌سازد. فرهنگ ما گنجینه‌ی ارزنده‌یپیشینیان ونیاکان ما است که اگر چه گرد و غبار قرن‌ها را با خود همراه دارد، اما آن قدر غنی است که تازگی و رنگ و لعاب تمدن‌های جدید نه تنها از ارزش آن نمی‌کاهد بلکه برای هر ایرانی به مثابه‌یپشتوانه‌های قوی و محکم در مواجه و رویارویی با پدیده‌هایجدید محسوب می‌شود. ملتی که فرهنگ و گذشته‌ی خود را می‌کاود، می‌تواند در افق گسترده؛ آن را به سوی آینده درخشان در پیش‌گیرد و شناخت فرهنگ امکان‌پذیرنیست، مگر از طریق مطالعه و پژوهش در ابعاد گسترده آن از جمله پژوهش‌های زبانی.

در طول قرن‌های متمادی سرزمینایران محل سکونت اقوام مختلفی بوده است که هر کدام از آن‌ها با خود زبان متفاوتی را به اینسرزمین آورده‌اند.پس ایران دارای تنوع زبانی و گویشیبسیار گسترده بوده و هست و برخی کتیبه‌های چند زبانه شاهد این مدعاست که در اینسرزمین اقوامی با زبان‌های متفاوت می‌زیسته‌اند. شناخت و مطالعه‌‌یاینزبان‌ها ما را در شناخت آداب و رسوم و هویت اقوام متعلق به آن‌هایاریبیشتریمی‌رساند و از آنجا که گذشته، در معرض خطر فراموشی است،این تنوع های گویشی و زبانی نیز از این امر مستثنی نیست، به طوری که با مرگ آخرینگویشور از یکگویش محلی آن گویش برای همیشه از بینمی‌رود بدون آنکه با استفاده از روش‌های علمی ثبت و ضبط شود و اثری از آن بجای مانده باشد.

پیشینگیزبان‌شناسی میدانی بر زبان شناسی نظری در حال حاضر بر کمتر کسی پوشیده است. همگان در این خصوص اتفاق نظر دارند که ادعاهای نظری در حوزه‌یزبان تنها و تنها زمانی معتبر است که با محک داده‌های واقعی از کاربرد عادی نظام‌های زبانی نزد گویشوران به آن‌ها آزموده شوند.

از این رو به منظور دستیابی به اهداف یاد شده ( ماندگاری هر گویش محلی) گفتار گویشوران آن زبان و یاگویش را می‌بایست ثبت و ضبط کرد و سپس در دسترس زبان‌شناسان قرار داد تا آن را مورد مطالعه قرار دهند.

2-2-6- باید از خدا ترسید. 10

2-2-7-خدا را باید پرستید. 10

2-2-8- پناهگاه حقیقی انسان خداست.. 10

2-2-9- تنها به خدا باید تکیه داد. 10

2-2-10-به خدا باید امیدوار بود. 10

2-2-11- باید از خدا، شاه و خرد پیروی کرد. 10

2-2-12- خدا بر همه گناهان پنهانی آگاه است.. 11

2-2-13- دوری از گناه. 11

2-2- 14- سخن های خدا گزاف نیست.. 11

2-2-15- دعوت به دین داری.. 11

2-2-16- زهد نمایی به خاطر شکم بیارزش است. 11

2-3- توصیههای اخلاقی.. 12

2-3-1- دعوت به خودشناسی.. 12

2-4- اخلاق و خصوصیات رفتاری پادشاه. 12

2-4-1- نیازمند بودن جهان به پادشاه. 12

2-4-2- شاه نباید چهار ویژگی خیرهرأیی، بددلی، زفتی و کاهلی را داشته باشد. 12

2-4-3- خرد و دانش و هوش بهترین هم نشینان پادشاهند. 12

2-4-4- شاه باید برای هر مقامی بهترین را انتخاب کند. 12

2-4-5- شاه باید دادگر باشد. 13

2-4-6- وزیر شاه باید پیر و فرزانه باشد. 13

2-4-7- حاجب شاه باید خوب کار و خردمند باشد. 13

2-4-8- دبیر شاه باید نیکو خط و داننده باشد. 13

2-4-9- سپاه شاه باید همیشه آماده باشد. 13

2-4-10- شاه باید مردم خود را نکو دارد. 13

2-4-11- هر کدام از زیردستان شاه باید فقط کار خودشان را انجام دهند. 13

 

2-4-12- شاه باید از اتحاد سران سپاه جلوگیری کند. 13

2-4-13- کسی که خطریست برای پادشاهی را باید از تاج و تخت دور کرد. 14

2-4-14- شاه باید به اندازه هنر هر کسی به او توجه کند. 14

2-4-15- پادشاه باید عیب دوستان خود را هم دوست داشته باشد. 14

2-4-16- پادشاه گاهی نیاز است دشمنان داخلی خود را پنهانی نابود کند. 14

2-4-17- پادشاه نباید گزافه گو و دروغ سخن باشد. 14

2-4-18- پادشاه نباید در داوری از کسی طرفداری کند. 14

2-4-19- پادشاه نباید موجب زیان کشاورزان شود. 14

2-4-20- پادشاه نباید اهل مسخره بازی باشد. 15

2-4-21- پادشاه نباید در هنگام خشم زود خند باشد. 15

2-4-22-  نباید بدون دلیل و بیگناه مقام کسی را از او بگیرد. 15

2-4-23- پادشاه باید اهل نیکی کردن باشد. 15

2-4-24- شاه باید بداند که: بی گناهی که بیشتر از او بدگویی می شود صاحب فضل و هنر است. 15

2-4-25- شاه نباید آیین بد نو بگذارد. 15

2-4-26- شاه باید راهزنان را نابود کند. 15

2-4-27- شاه باید فقط با دوست داران واقعی خود یک جا بنشیند. 15

2-4-28- شاه نباید به زن دیگران چشم داشته باشد. 16

2-4-29- شاه نباید در را بر دادخواهان ببندد. 16

2-4-30- شاه چون نیکی کرد و جواب نداد باید سراغ بدی رود. 16

2-4-31- شاه باید سرگذشت گذشتگان را بداند. 16

2-4-32- شاه باید از بدگوی و سخن چین دوری کند. 16

2-4-33- پادشاه باید بر جهان اطراف خود آگاه باشد. 16

2-4-34- شاه به ستمکار نباید پست و مقام بسپارد. 16

2-4-35- شاه نباید هر کسی را به مقام بالا برساند. 17

2-4-36- شاه باید فیلسوفی برای.. 17

2-4- 37- شاه نباید کارها را به افراد ناتوان بسپارد. 17

2-4-38- شاه بدخواه خود را باید نابود کند. 17

2-4-39- شاه نباید بدبین باشد. 17

2-4-40- شاه باید در خوراکی خود دقت کند. 17

2-4-41- شاه باید پزشکان برگزیده. 17

2-4-42- شاه نباید دنبال شهوت باشد. 18

2-4-43- شاه باید هر کسی را پله پله بالا ببرد. 18

2-4-44- شاه در هنگام بار دادن نباید شمشیرداری را در بارگاه جای دهد. 18

2-4-45- شاه نباید در لشکرکشی راز خود را به کسی بگوید.(شاه نباید دشمن را خوار بدارد) 18

2-4-46- شاه برای مشورت هر کدام از موبدان را جدا جدا باید فرا خواند. 18

2-4-47- شاه باید روی خود را گاه گاه به دیگران نشان دهد. 18

2-4-48- شاه باید با فاصله از خود داد دادخواه را بررسی کند. 18

2-4-49- شاه نباید به ناآزموده دل دهد. 18

یک مطلب دیگر :

2-4-50- شاه نباید با زنان ستیزه کند. 19

2-4-51- شاه باید هوشمندانه گنج جمعآوری کند و هوشمندانه آن را هزینه کند. 19

2-4-52- شاه در نامه نباید درشت گویی کند. 19

2-4-52- شاه نباید فرستادگان را زود فرا بخواند. 19

2-4-53- شاه باید با همه به اندازه گفتگو کند. 19

2-4-54- فرستادهی شاه باید دانش پذیر و نهان دان و پاسخگو باشد . 19

2-4-55- شاه در هر سفری باید همراه خود گوهر، اسب نیک و سلاح داشته باشد. 19

2-4-56- شاه باید از احوال دشمن خود هر لحظه آگاه باشد. 19

2-4-57- شاه چون نمی تواند با دشمن بجنگد باید دشمن را با زر فریب دهد. 20

2-4- 58- شاه چون قصد لشکرکشی کرد باید سریع قصد خود را عملی کند. 20

2-4-59- شاه باید به سپاهی خود زر و سیم دهد. 20

2-4-60- شاه در هنگام جنگ نباید اجازه ی چاره گری به دشمن دهد. 20

2-4-61- لشکر شاه باید جای خوابشان پراکنده باشد. 20

2-4-62-  دار باید دلیر و مهربان باشد و شب ها پاسبانان باید بچرخند. 20

2-4-63- پادشاه برای گریختن باید شب را انتخاب کند. 20

2-4-64- پادشاه چون پیروز شد باید از خدا بترسد. 21

2-4-65- پادشاه نباید سریع دشمن خود را بکشد. 21

2-4-66- شاه باید شب هنگام به کار فردای خود بیندیشد. 21

2-4-67- شاه نباید شاهزاده ها را بکشد. 21

2-4-68- شاه نباید از اندازه خود بیرون رود.(باید قدر خود را بداند) 21

2-4-69- شاه نباید بددل باشد. 21

2-4-70- شاه نباید ظالم باشد. 21

2-4-71- شاه باید بر هوای نفس خود مسلط باشد. 21

2-4-72- شاه باید بر تن خود مسلط و دارای هوش و خرد و دانش باشد. 22

2-4-73- شاه باید دارای گوهری بزرگ باشد. 22

2-4-74- شاه باید از زنان، ستم و زفتکاری دوری کند. 22

2-4-75- پادشاه بد کم عمر است. 22

2-4-76- شاه در هر صورت شاه است و هیچ گاه خوار نمی شود. 22

2-4-77- دل پادشاه زود بر میگردد. 22

2-4-78- احوال پادشاه ثابت نیست. 22

2-4-79- باید کمر بسته فرمان شاه را برد. 22

2-4-80- کاری کن که نزدیکان شاه دلسوز او شوند. 23

2-4-81- در نزد شاه چون گنهکاران باش. 23

2-4-82- در نزد شاه در هر کاری دلیری نکن. 23

2-4-83- در نزد شاه از بد آراستن بپرهیز. 23

2-4-84- در حضور شاه در هر صورت باید از او ترسید. 23

2-4-85- چون شاه خشمگین است نباید نزدش بروی. 23

2-4-86- نباید زبان شاه را خواهان باشی.شاه خیرخواه و راستگو باش. 23

2-4-87- در نزد شاه آگاهانه حرف بزن. 23

2-4-88- همیشه سپاسگزار شاه باش. 24

2-4-89- نباید به زیبارویان شاه نظر داشته باشی و مخالف فرمانش قدم برداری. 24

2-4-90- نباید  چیزی از شاه بخواهی که او را خشمگین کند. 24

2-4-91- باید شاه را بستای و دشمنش را نکوهش کنی. 24

2-4-92- باید دوستان شاه را دوست و دشمنانش را دشمن بداری. 24

2-4-93- آنچه در خور شهریار باشد باید به او بدهی. 24

2-4-94- نباید از خندهی شاه دلیر شوی. 24

2-4-95- نباید بر شاه ناز و دلبری کنی. 25

2-4-97- نباید عوض هر کاری چیزی از شاه بخواهی. 25

2-4-98- همیشه فاصله ای را نسبت به شاه رعایت کن. 25

2-4-99- باید مقام خود را از آن پادشاه بدانی.(اگر سرور انجمنی قدردان ا و باش) 25

2-4-100- باید درآموزش شاه با او نرم خو باش و با حیا باش. 25

2-4-101- باید شاه را بپرس. 25

2-4-102- در نزد شاه نباید از نزدیکانش سخن بد بگویی. 25

2-4-103- نباید در خود را با شه برابر نمایی. 26

2-4-104- در فرمان شاه ننگی نیست. 26

2-4-105- دلت را به شاه باید شاد گردانی. 26

2-4-106- شاید که شاه را بد گفت. 26

2-4-107- به خاطر شاه دادگر باید از خدا شاکر باشی. 26

2-5-  چگونگی لشکرکشی.. 26

1ـ 6 ـ اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………… 8

فصل دوم: درباره ترجمه

2ـ 1ـ ترجمه در لغت ……………………………………………………………………………….. 10

2ـ 2ـ ترجمه در اصطلاح …………………………………………………………………………… 11

2ـ 3ـ تاریخچه ترجمه……………………………………………………………………………….. 12

2ـ 4ـ انواع ترجمه ……………………………………………………………………………………. 14

2ـ 4ـ 1ـ ترجمه لفظ به لفظ یا ترجمه تحت اللفظی ………………………………………… 14

2ـ 4ـ 2ـ ترجمه آزاد ………………………………………………………………………………… 15

2ـ 4ـ 3ـ ترجمه تفسیری …………………………………………………………………………… 15

2ـ 4ـ 4ـ ترجمه تلخیصی ………………………………………………………………………….. 15

2- 4- 5- ترجمه ادبی ……………………………………………………………………………… 16

2ـ 4ـ 6 ـ ترجمه دقیق و روان ……………………………………………………………………. 16

2ـ 4ـ 7ـ ترجمه شعر ……………………………………………………………………………….. 16

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ محدودیت­ها­ی ترجمه شعر ……………………………………………………….. 17

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 1ـ محدودیت وزن، قافیه و موسیقی درونی ………………………………….. 17

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 2ـ محدودیت در انتقال صنایع بدیعی ………………………………………….. 17

2ـ 4ـ 8ـ ترجمه شفاهی ……………………………………………………………………………. 17

2ـ 4ـ 8 ـ 1ـ ترجمه همزمان ……………………………………………………………………… 17

2ـ 4ـ 8 ـ 2ـ ترجمه نا­همزمان ……………………………………………………………………. 17

2ـ  5 ـ انواع ترجمه از نظر پیتر نیو مارک ………………………………………………………. 18

2ـ 5 ـ 1ـ ترجمه معنایی ……………………………………………………………………………. 18

2ـ 5 ـ 2ـ ترجمه ارتباطی ………………………………………………………………………….. 18

 

2ـ 6 ـ روش مترجمان عرب در ترجمه …………………………………………………………. 19

2ـ 7ـ شرایط مترجم …………………………………………………………………………………. 19

2ـ 7ـ 1ـ آشنایی کامل با زبان مبدأ ……………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 2ـ آشنایی کامل با زبان مقصد …………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 3ـ آشنایی با موضوع اصلی متن ………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 4ـ امانت و بی­طرفی ………………………………………………………………………… 20

2ـ 7ـ 5 ـ استفاده کردن از واژگان مأنوس در ترجمه ………………………………………… 21

2ـ 7ـ 6 ـ توجه به قواعد دستوری در زبان مبدأ و مقصد ……………………………………. 21

2ـ 7ـ 7ـ تسلط به اصطلاحات خاص …………………………………………………………… 21

2ـ 8ـ خصوصیات مترجم …………………………………………………………………………… 22

2 – 10- فن ترجمه شعر از دیدگاه جاحظ و برخی معاصران ……………………………… 22

2- 11- بحثی درباره­ی ترجمه شعر ……………………………………………………………… 23

2ـ 12ـ روش­ها­ی ترجمه شعر …………………………………………………………………….. 24

فصل سوم: مشکلات ترجمه در اشعار معلقات و صعالیک

3ـ 1ـ فصل یا اعتراض ………………………………………………………………………………. 28

3ـ 2ـ فاصله و ترجمه شعر ………………………………………………………………………… 28

3ـ 3ـ انواع فاصله …………………………………………………………………………………….. 28

3ـ 3ـ 1ـ فاصله میان فعل و فاعل ………………………………………………………………… 28

3ـ 3ـ 2ـ فاصله میان فعل و مفعول ………………………………………………………………. 31

3ـ 3ـ 3ـ فاصله میان موصوف و صفت …………………………………………………………. 32

3ـ 3ـ 4ـ فاصله بین مبتدا و خبر ………………………………………………………………….. 36

3ـ 3ـ 5ـ  فاصله بین اسم و خبر …………………………………………………………………. 38

3ـ 4ـ حذف در شعر ………………………………………………………………………………… 41

3ـ 5ـ انواع حذف …………………………………………………………………………………….. 42

3ـ 5ـ 1ـ حذف حرف ………………………………………………………………………………. 42

3ـ 5ـ 2ـ حذف ارکان جمله ……………………………………………………………………….. 43

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ حذف مبتدا …………………………………………………………………………… 44

یک مطلب دیگر :

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 1ـ حذف مبتدا از آغاز بیت ………………………………………………………. 44

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 2ـ حذف مبتدا در میان بیت ……………………………………………………… 49

3ـ 5ـ 3ـ حذف موصوف …………………………………………………………………………… 50

3ـ 5ـ 4ـ حذف فعل ………………………………………………………………………………… 53

3ـ 5ـ 5ـ حذف فعل ناسخه و اسم آن …………………………………………………………… 54

3ـ 5ـ 6ـ حذف مفعول ……………………………………………………………………………… 54

3ـ 5ـ 7ـ حذف مضاف …………………………………………………………………………….. 54

فصل چهارم: نتیجه­گیری

نتیجه­پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 57

پی­نوشت ………………………………………………………………………………………………… 58

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 59

چکیده عربی……………………………………………………………………………………………… 63

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………. 64

مقدمه

نیاز بشر به آگاهی از فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، انسان­ها را بر آن داشت تا به ترجمه­ی کتب اقوام و ملت­های مختلف اهتمام ورزند. مترجمان شروع به ترجمه­ی کتاب در زمینه­های مختلف نمودند و تلاش کردند که از هر خرمنی خوشه­ای بچینند اما اگر به صفحات تاریخ مراجعه کنیم می­بینیم که مترجمان در سرتاسر دنیا، به ترجمه­ی متون ادبی خصوصا شعر توجه کمتری داشتند؛ زیرا آنان می­دانستند که شعر از احساس شاعر سرچشمه می­گیرد و مترجم قادر نخواهد بود همه­ی آن­چه از احساسات شاعر نشات می­گیرد را در قالب ترجمه­ی خویش بگنجاند.

در میان اشعاری که ترجمه شده­اند، شعر عربی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، بخصوص اشعار جاهلی. زیرا معلومات زیادی از روزگاران گذشته اعراب، در بردارد تا جائی که آن را «دیوان العرب» نام نهاد­ه­اند. این اشعار یکی از ذخایر گران­سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­های عظیم محروم می­کنیم (اقبالی، 1388: 15).

ترجمه­ی شعر عربی با پیچیدگی­های زیادی همراه است و برخی از فرآیند­های نوشتاری دوران کهن، همچون حذف، تقدیم و تأخیر و فصل، موانع بسیاری را بر سر راه مترجم ایجاد می­کند. علاوه بر این مترجم برای ترجمه اشعار معلقات و صعالیک با دشواری­های زیادی روبروست؛ از جمله معادل یابی واژگان، تفاوت فضای جاهلی با زمان حال، سبک زندگی جاهلی، امثال، حکمتها، تشبیهات و غیره.

این پژوهش بر آن است تا علاوه بر تعریف ترجمه، سابقه ترجمه، انواع ترجمه، دشواری­ها و پیچیدگی­های اشعار معلقات و صعالیک را از جنبه صرفی و نحوی مورد بررسی قرار دهد تا بخشی از دشواری­هایی را که سر راه مترجم غیر عرب وجود دارد از میان بردارد.

جامعه آماری در این پژوهش،  دانشجویان کارشناسی ارشد، ترم اول دانشگاه مازندران شهر بابلسر می­باشند. حجم نمونه 15 نفر است که با استفاده از نمونه­گیری خوشه­ای با استفاده از نمونه­گیری تصادفی انتخاب شدند. 10 بیت از اشعار معلقات و صعالیک انتخاب شد و ابیات منتخب به همراه ترجمه واژه­های دشوار آماده گردید. این ابیات برای ترجمه در اختیار دانشجویان قرار داده شد و برای ترجمه هر بیت چند دقیقه به دانشجویان فرصت داده می­شد تا ترجمه خود را بنویسند. بعد از اتمام وقت دشواری که در ترجمه بود توسط محقق توضیح داده می­شد و مجدداً از دانشجویان خواسته می­شد تا ترجمه­های خود را یادداشت کنند. این کار تا آخرین بیت انجام شد. ترجمه­های اولیه و ثانویه دانشجویان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و درصد پاسخ­های صحیح و نادرست مشخص گردید که در پایان هر قسمت ذکر شده است.

این پایان­نامه در چهار فصل تدوین شده است:

فصل اول مربوط به کلیات پژوهش می باشد که در آن به بیان مسأله، پرسش­ها­، فرضیه پژوهش، پیشینه، حدود و اهداف پژوهش می­پردازد.

در فصل دوم به ترجمه، سابقه تاریخی ترجمه، انواع آن و ترجمه­ی شعر پرداخته می­شود.

فصل سوم به بررسی داده­های تحقیق اختصاص دارد و پیچیدگی­ها­ی اشعار معلقات و صعالیک در دو حوزه­ی فاصله  و حذف مورد بررسی قرار می­گیرد.

در فصل چهارم، نتیجه­گیری، پی­نوشت و منابع و مآخذ بیان می­گردد.

1ـ بیان مسأله

انتقال مجموعه میراث­های بشری، از ملتی به ملت دیگر و از زبانی به زبان دیگر، یکی از مهم­ترین ابزارهای توسعه­ی تمدن جدید بشری به شمار می­آید و ترجمه اساسی­ترین نقش را در این انتقال بر عهده دارد (حسن، 1376: 7). ترجمه از طرفی موجب کامل شدن معارف ملت­ها گردیده و نمی‏­گذارد دانش آن­ها در یک مرز خاص توقف کرده راکد باقی بماند و به آنچه از علوم و دانستنی­ها که نزدشان است، بسنده کنند، و از طرفی دیگر با دستیابی به آثار دیگران از راه ترجمه، شخصیت علمی و معنوی خود را رشد داده و آن را بارور می­سازند (همان: 11 و 12).

شناخت ره­آورد­های فکری و هنری ملت­ها و فهم میراث ادبی که در قالب نظم و نثر به یادگار مانده- که در واقع حاصل تجربیات و یافته­های فکری آن­هاست و سازه­های اصلی فرهنگ و تمدن آنان را تشکیل می­دهد- تا حد زیادی در گرو ترجمه­ی متونشان میسر می­گردد. ترجمه متون عربی از آن جهت مهم
می­نماید که زبان این متون، زبان اسلام و تمدن اسلامی است و پیوند دیرینه با زبان فارسی دارد، و این که گذشتگان ما برخی از آثار ارزنده­ی خود را به این زبان ارائه داده­اند بر صحت این ادعا گواهی می­دهد و مؤید آن است که این دو زبان رابطه­ی تنگاتنگ با هم دارند و پویایی هریک از این دو در گرو شناخت دیگری است (اقبالی، 1388: 13).

2-6 حیا در روایات معصومین.. 22

2-7 حیا در فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری.. 28

2-8 مفهوم حیا در آثار منثور و منظوم عرفانی.. 30

2-8-1 مفهوم حیا در اقوال صوفیه. 31

2-8-2 حیا در آثار برجسته منثور عرفانی پیش از مولوی.. 36

2-8-3 حیا در اشعار عرفانی.. 42

فصل سوم : (شرح احوال، آثار و اندیشه‏ی مولوی)

3-1 مقدمه. 48

3-2 زندگی نامه مولوی.. 48

3-3 مرشدان و  مریدان برجسته مولوی.. 51

3-4 جلوه‏های سه‏گانه زندگی مولوی.. 51

3-4-1 دوران طلبگی مولوی.. 52

3-4-2 مولوی و سلوک عملی.. 53

3-4-3 مولوی و ملاقاتش با شمس تبریزی.. 53

3-5 جایگاه شعری مولوی.. 54

3-6 آثار مولوی.. 55

3-6-1 مثنوی معنوی.. 56

3-6-2 غزلیات شمس… 58

3-6-3 فیه ما فیه. 58

3-6-4  مکتوبات.. 59

3-6-5 مجالس سبعه. 59

3-7 آثار مکتوب‏ در خصوص مولوی.. 59

3-8  خاستگاه اندیشه‏ها و باورهای مولوی.. 60

3-8-1 عشق (پایه اصلى مسلك و طریقه عرفانى مولوى‏) 60

3-8-2 تجلّی از دیدگاه مولوی.. 63

3-8-3 وحدت وجود از منظر مولوی.. 64

 

3-8-4 فنا و بقا در نظر مولوی.. 65

3-8-5 انسان کامل از دیدگاه مولوی.. 67

3-9 آثار و نتایج باورهای مولوی.. 68

فصل چهارم : (بررسی مفهوم حیا در اشعار مولوی)

4-1 مقدمه. 70

4-2 مفهوم حیا در اشعار مولوی.. 71

4-3 ویژگی‏های حیا 72

4-3-1 پرهیز از غفلت.. 72

4-3-2 نسبت بین حیا و اختیار انسانی.. 73

4-3-3 حیا و نسبتش با ستاریت الهی.. 74

4-3-4  حیای نکوهیده 77

4-3-4-1 شرم به جهت نقصان. 78

4-3-4-2 شرم از خلق. 80

4-3-5  رابطة حیا‏ و افشای سرّ. 81

4-4 انواع حیا از منظر مولوی.. 84

4-4-1 حیای جنایت.. 85

4-4-2 حیای از تقصیر. 92

4-4-3 حیای ادب.. 98

4-4-4  حیای کرم. 101

4-4-5  حیای اجلال. 104

4-4-6 حیای از هستی.. 107

4-5 حیا از اولیای الهی.. 110

4-6 حیا در ساحت عاشقی و معشوقی.. 115

4-6-1 ساحت حیای معشوقی.. 116

4-6-2 حیای کل عالم نسبت به معشوق. 118

4-6-3  ساحت حیای عاشق. 120

4-6-4 نسبت عشق و حیا 124

4-6-5 حیای در وصال. 127

فصل پنجم: نتیجه‏گیری و ارائه پیشنهاد

 

یک مطلب دیگر :

5-1 نتیجه‏گیری.. 131

5-2 ارائه‏ی پیشنهاد. 132

فهرست منابع و مآخذ. 133

Abstract 139

چکیده

حیا یکی از مفاهیم بسیار مهم و بنیادی در بحث معارف الهی است و یکی از مباحث کلیدی در سلوک عرفانی به‏شمار می‏آید. حیا در لغت به معنی شرم، آزرم است و در اصطلاح، ترک حیا منجر به سرزنش و ملامت می‏گردد. در این پژوهش پس از بیان دیدگاه قرآن و معصومین‏(ع) در باب حیا، به بررسی سخنان عارفان در مسئله حیا پرداخته شده است. سپس بررسی حیا از منظر فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری آمده، همچنین در آثار برجسته منثور عرفانی آمده است. نیز تفسیر بازتاب مفهوم حیا در اشعار تا قبل از مولوی بیان شده است. در نهایت این پژوهش با تحلیل این رویکرد معرفتی در باب حیا در اشعار مولوی به اتمام می‏رسد. هدف از این تحقیق، زمینه‏سازی برای فهم و درک درست‏تر مفهوم حیا در اشعار مولوی است. وی ضمن اثرپذیری از آموزه‏های قرآن و سنّت، و عارفان پیش از خود، چنین به نظر می‏رسد، به صراحت به تعریف عرفانی حیا و ذکر مبانی آن نپرداخته است؛ اما از عنایت و التفات مولوی بدین مضمون همین قدر بس که بسامد قابل توجه‏ای از این واژه و وابسته‏های معنایی آن در مثنوی و غزلیاتش موجود است و افزون بر آن پرداختن مولوی به جنبه‏های خاص حیا و تفاسیر اخلاقی و عرفانی آن، و نیز بعضاً به‏کار گیری روایات اسلامی و اشاره به آیات قرآنی در خصوص حیا و همچنین بهره‏گیری از حکایت‏های نغز و تمثیل‏های پر مغز و دلنشین در این زمینه، به نوعی جلوه‏های گوناگون حیا را تشریح می‏کند.

 

کلید واژه‏ها: عرفان، مقام، حیا، مثنوی، غزلیات شمس، مولوی

مقدمه تحقیق

عرفان طریقه‏ شناخت‏ و‏ معرفت نزد آن دسته از صاحبان دانایی و حکمت است که بر خلاف اهل عقل‏ و برهان‏ در مسیر کشف حقیقت  بیشتر به ذوق و اشراقات‏ روحانی‏ تکیه  دارند. این طریقه‏ در میان مسلمانان معمولاً‏ بر روش‏ و منش صوفیه مشهور است. البته‏ در میان سایر اقوام‏ و ملل  بر‏حسب شرایط مکانی و زمانی‏ دارای‏ اسامی متفاوتی است‏. با وجود این،  عموماً آن همه‏ را تحت عنوان معرفت اهل سرّ می‏شناسند.

عرفان و تصوف اسلامی خود به دو بخش عرفان عملی یا همان سیر و سلوک و عرفان نظری تقسیم می‌شود. در سیر و سلوک عرفانی، سالک از منازل و مراحل گوناگون می‌گذرد که به این منزل‌ها و مراحل در اصطلاح «مقامات» می‌گویند. یکی از مقامات «حیا» است. به طور کلی، عارفان صفت حیا را از احوال مقربان الهی می‏دانند‏. بدین توصیف که هر قدر تقرب و نزدیکی به درگاه الهی افزایش یابد‏، حیا نیز بیشتر خواهد شد‏. بنابراین، رابطه‏ای دوسویه بین مفهوم حیا و قرب قابل تصوّر است‏. حیا از دو منظر عرفانی قابل تأمّل است‏: نخست از دیدگاه مقامات؛ که حیا به صفت اهل مراقبه اطلاق می‏شود و هنگامی است که قلب بنده از هیبت و خوف اشراف خداوند در نور دیده گردد.

بنابراین سالک درگاه حق ظاهر و باطن خویش را از مخالفت احکام الهی به سبب مراقبت نظر حق تعالی‏، محافظت می‏کند‏. این نوع از حیا به دو نحو حیای از معصیت و حیای از تقصیر منقسم می‏گردد‏.

اما دیدگاه دوم احوال است که حیا به صفت خاص اهل مشاهده اطلاق می‏گردد و آن هنگامی است که روح سالک از شکوه مشاهده حق تعالی در خویش در نوردیده گردد (کاشانی‏، 1388 :420-422).

مولانا جلال‏الدین محمد بلخی در کتاب مثنوی معنوی و غزلیات شمس، تشنه لبان دریای معنوی را به تعمق و تدّبر فرا می‌خواند و از منظر و دیدگاهی که خاص و ویژۀ اوست گاه مفهوم حیا را از جنبه‏های اخلاقی و دینی مورد توجه قرار می‏دهد و گاه جنبه‏ها و گرایشات عرفانی و شهودی را مدنظر قرار می‏دهد که این نوع دیدگاه در مثنوی کاملا مشهود است و اما در غزلیات شمس با زبانی سکر‏آمیز به جنبه‏های شهودی و تجارب عرفانی و معنوی تکیه دارد‏. وی در پاره‌ای از اشعار خویش چنین می‌گوید:

 

 

 

 

ای عدوی شرم و اندیشه بیا		که دریدم پرده شرم و  حیا
		(مولوی ،‏1383 : 839)

 

 

 

 

 

از عشق شرم دارم اگر گویمش بشر		می‌ترسم از خدای کو گویم که این خداست
		(همان: 206)

 

 

 

 

 

عاشق باید که روز و شب باده خورد		تا پرده عقل و شرم خود را بدرد
		(همان : 757)

مولوی در این دو اثر ارزشمند خویش هم جنبه‌های اخلاقی و دینی مفهوم شرم و حیا را در نظر دارد و هم جنبه‌ها و گرایشات عرفانی و شهودی را؛ و چنین بر می‌آید که مولوی در کتاب مثنوی بیشتر به جنبه‌های اخلاقی و دینی حیا و شرم تاکید دارد. چنان که تجلی این مفهوم در طی حکایات مثنوی و تمثیلات وی با کاربرد برخی آیات و احادیث نمایان است و در غزلیات شمس مفهوم شرم و حیا به جنبه‌های شهودی و تجارب عرفانی و معنوی آن تکیه دارد. لذا در اشعار خویش به جلوه‌های گوناگونی از شرم و حیای عاشقانه و عارفانه را به تصویر می‌کشد. بنابراین بررسی نسبت بین شرم و عشق و همچنین گرایش‌های دوگانه حیا و ترک حیا در اشعار مولوی منجر به تحلیل مبانی ناب و بکر عرفانی مولوی شده و مدل معرفتی خاصّ وی را به طور مفصل توصیف می‏کند.

این پایان‏نامه در پنج فصل به شرح ذیل تدوین شده است‏:

13ـ3ـ این باد کدام است که از کوی شما خاست…………………………………………………………………….32

14ـ3ـ باغ و صحرا با سهی سروان نسرین بر خوش است…………………………………………………………….34

15ـ3ـ در شب زلف تو مهتابی خوش است……………………………………………………………………………..36

16ـ3ـ کفر سر زلف تو ایمان ماست………………………………………………………………………………………38

17ـ3ـ عقل مرغی ز آشیانه ی ماست…………………………………………………………………………………….. 40

18ـ3ـ چو از بزگ گلش سنبل دمیده است…………………………………………………………………………….. 42

19ـ3ـ ای لبت باده فروش و دل من باده پرست…………………………………………………………………………44

20ـ3ـ بیش از این بی همدمی در خانه نتوانم نشست…………………………………………………………………..46

21ـ3ـ ز عشق غمزه و ابروی آن صنم پبوست…………………………………………………………………………..48

22ـ3ـ کدام دل که گرفتار و پای بند تو نیست………………………………………………………………………….50

23ـ3ـ گر چه کاری چو عشق بازی نیست……………………………………………………………………………….52

24ـ3ـ کاروان خیمه به صحرا زد و محمل بگذشت……………………………………………………………………54

25ـ3ـ ای قمر تابی از بناگوشت…………………………………………………………………………………………….56

26ـ3ـ سپیده دم که جهان بوی نوبهار گرفت……………………………………………………………………………58

27ـ3ـ به جز از کمر ندیدم سر مویی از میانت………………………………………………………………………….60

28ـ3ـ پیه سوز چشم من سرشمع ایوان تو باد……………………………………………………………………………62

29ـ3ـ تا دلم در خم آن زلف سمن سا افتاد……………………………………………………………………………..64

30ـ3ـ بدان ورق که صبا در کف شکوفه نهاد…………………………………………………………………………..66

31ـ3ـ دل من زحمت جان برنتابد…………………………………………………………………………………………..68

32ـ3ـ چون مرا دبده بر آن آتش رخسار افتد……………………………………………………………………………70

33ـ3ـ اگر آن ماه مهربان گردد……………………………………………………………………………………………..72

34ـ3ـ نقاش که او صورت ارژنگ نگارد………………………………………………………………………………..74

35ـ3ـ پشت بر یار کمان ابروی ما نتوان کرد…………………………………………………………………………….76

36ـ3ـ طوطی از پسته ی تنگ تو شکر گرد آورد………………………………………………………………………78

37ـ3ـ مرغ در راه او پر اندازد……………………………………………………………………………………………….80

38ـ3ـ حدبث آرزومندی جوابی هم نمی ارزد………………………………………………………………………….82

39ـ3ـ درد غم عشق را طبیب نباشد………………………………………………………………………………………..84

40ـ3ـ هر که او را قدمی هست ز زر نندیشد…………………………………………………………………………….86

41ـ3ـ خسرو انجم به گه بام برآمد…………………………………………………………………………………………88

42ـ3ـ حدیث عشق ز ما بادگار خواهد ماند……………………………………………………………………………..90

43ـ3ـ خورشید را ز مشک زره پوش کرده اند…………………………………………………………………………92

44ـ3ـ چون خط سبز تو بر آفتاب بنویسند……………………………………………………………………………….94

45ـ3ـ ماه من مشک سیه در دامن گل می کند…………………………………………………………………………96

46ـ3ـ سوی دیرم نگذارند که غیرم دانند………………………………………………………………………………..98

47ـ3ـ اهل تحقیق چو در کوی خرابات آیند………………………………………………………………………….100

48ـ3ـ ترک من گویی که بازش خاطر نخجیر بود…………………………………………………………………..102

49ـ3ـ آن زمان کز من دل سوخته آثار نبود……………………………………………………………………………104

50ـ آن دم که نه شمع و نه لگن بود……………………………………………………………………………………..106

51ـ3ـ ای که هر دم عنبرت بر نسترن چنبر شود………………………………………………………………………108

 

52ـ3ـ گرمی خسرو و شیرین به شکر کم نشود…………………………………………………………………….. 110

53ـ3ـ چون برقع شبرنگ ز عارض بگشاید……………………………………………………………………………112

54ـ3ـ سبزه پیرامن سرچشمه ی نوشش نگرید……………………………………………………………………….114

55ـ3ـ چو هست قرب حقیقی چه غم ز بعد مزار…………………………………………………………………….116

56ـ3ـ ای خوشا وصل یار و فصل بهار………………………………………………………………………………….118

57ـ3ـ حبذا پای گل و صبحدم و فصل بهار…………………………………………………………………………..120

58ـ3ـ آشنای تو ز بیگانه و خویشش چه خبر…………………………………………………………………………122

59ـ3ـ برگیر دل ز ملک جهان و جهان بگیر………………………………………………………………………….124

60ـ3ـ معنی این صورت از صورتگران چین بپرس………………………………………………………………….126

61ـ3ـ الوداع ای دلبر نامهربان بدرود باش……………………………………………………………………………..128

62ـ3ـ رخت شمع شبستان می نهندش………………………………………………………………………………….130

63ـ3ـ گلزار جنت است رخ حور پیکرش…………………………………………………………………………… 132

64ـ3ـ ای شبت غالیه آسا و مهت غالیه پوش………………………………………………………………………….134

65ـ3ـ شمیم باغ بهشت است یا نسیم عراق…………………………………………………………………………….136

66ـ3ـ سری بالعیس اصحابی ولی فی العیس معشوق……………………………………………………………….138

67ـ3ـ یک دم ز قال بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………139

68ـ3ـ ای ماه تو مهر انور دل………………………………………………………………………………………………141

69ـ3ـ هر گه که ز خرگه به چمن بار دهد گل………………………………………………………………………143

70ـ3ـ عارض ترکان نگر در چین جعد مشک فام…………………………………………………………………..145

71ـ3ـ گر چه من آب رخ از خاک درت یافته ام……………………………………………………………………147

72ـ3ـ من ز دست دیده و دل در بلا افتاده ام…………………………………………………………………………149

73ـ3ـ چشم پر خواب گشودی و ببستی خوابم………………………………………………………………………151

74ـ3ـ رند و دردی کش و مستم چه توان کرد چو هستم……………………………………………………….. 153

75ـ3ـ ای تنم کرده ز غم مویی و در مو زده خم…………………………………………………………………….155

76ـ3ـ نشان روی تو جستم به هر کجا که رسیدم…………………………………………………………………….157

77ـ3ـ به گدایی به سر کوی شما آمده ایم…………………………………………………………………………….159

78ـ3ـ ما به نظاره ی رویت به جهان آمده ایم…………………………………………………………………………161

79ـ3ـ اشارت کرده بودی تا بیایم………………………………………………………………………………………..163

80ـ3ـ داریم دلی پر غم و غمخوار نداریم……………………………………………………………………………..165

81ـ3ـ ای چشم می پرستت آشوب چشم بندان……………………………………………………………………….167

82ـ3ـ ای غمزه ی جادویت افسونگر بیماران………………………………………………………………………….169

83ـ3ـ یارب ز باغ بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………….171

84ـ3ـ دلا از جان زبان درکش که جانان……………………………………………………………………………….173

85ـ3ـ سخن عشق نشاید بر هر کس گفتن……………………………………………………………………………..175

86ـ3ـ دوش چون از لعل میگون تو می گفتم سخن…………………………………………………………………177

87ـ3ـ ای هیچ در میان نه ز موی میان تو……………………………………………………………………………….179

88ـ3ـ ای چراغ دیده ی جان روی تو…………………………………………………………………………………..181

89ـ3ـ ای بو تو مرا پر آب دیده…………………………………………………………………………………………..183

یک مطلب دیگر :

90ـ3ـ بساز چاره ی این دردمند بیچاره…………………………………………………………………………………185

91ـ3ـ ترک من هر لحظه گیرد با من از سر خرخشه………………………………………………………………..187

92ـ3ـ پرده ی ابر سیاه از مه تابان بگشای………………………………………………………………………………189

93ـ3ـ از مشک سوده دام بر آتش نهاده ای……………………………………………………………………………191

94ـ4ـ در باغ چون بالای تو سروی ندیدم راستی…………………………………………………………………….193

95ـ3ـ کجا باز آید آن مرغی که با من همنفس بودی………………………………………………………………195

96ـ3ـ گر آن مه در نظر بودی چه بودی………………………………………………………………………………..197

97ـ3ـ ای شمع چگل دوش در ایوان که بودی……………………………………………………………………….199

98ـ3ـ ای مهر ماه روی. تو را زهره مشتری……………………………………………………………………………201

99ـ3ـ چگونه سرو روان گویمت که عین روانی…………………………………………………………………….203

100ـ3ـ برخیز که بنشیند فریاد ز هر سویی…………………………………………………………………………….205

4ـ فصل چهارم: جداول و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………207

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………….210

چکیده ی انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………….211

چکیده:

این پایان نامه پژوهشی در مورد « بررسی و تحلیل موسیقی شعر در غزلیات خواجوی کرمانی» است که برای دستیابی به این هدف موسیقی شعر خواجو وچگونگی استفاده از ظرفیت ها و آفرینش های هنری و امکانات ادبی به کار رفته در غزلیات وی مورد بررسی قرارگرفته است. خواجو دارای934 غزل است که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از دیوان او انتخاب گردیده است.

این پایان نامه درچهار فصل تدوین شده است. فصل اول مشتمل برکلیات، فصل دوم درباره ی مقدمه و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

فصل اول:کلیات تحقیق

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

تعریف مفاهیم تحقیق

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

سؤال های تحقیق

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

سؤال فرعی:

فرضیه های تحقیق

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

فرضیه های فرعی:

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

به عنوان مثال پایان نامه هایی با عناوین زیر مشاهده شد.

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

ضرورت ها و اهداف تحقیق

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.