فهرست مطالب  عنوان	صفحه
چکیده………………………………………………..  فصل اول:  مقدمه وکلیات……………………..	1   2
1-1- مقدمه…………………………………	3
1-2- اهمیت فاضلاب………………………	5
1-3- منابع فاضلاب……………………………………….	6
1-3-1-  فاضلاب خانگی…………………………..	6
1-3-2- مواد زاید صنعتی…………………………………	6
1-3-3- مواد زاید كشاورزی…………………………………..	7
1-3-4- مواد پاك كننده…………………………………………………….	7
1-4- گیاه پالایی………………………….	8
1-4-1- فناوری گیاه پالایی…………………………………….	8
1-4-2- مزایا و محدودیت های روش گیاه پالایی…………	9
1-4-       1-5- مشخصات گیاه شناسی آلوئه ورا……………………	10
1-5-1- تاریخچه گیاه…………………………………	12
1-5-2- ترکیبات شیمیایی………………………………………….	13
1-5-3- خواص دارویی……………………………………….	13
1-5-4- مضرات…………………………………………	14
1-5-5- مشخصات ظاهری…………………………………	15
1-5-5-1-  گل ها…………………………………	15

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب  عنوان	صفحه
1-5-5-2-ریشه ها…………………………………………	16
1-5-5-3-  نیازها و عوامل محیطی …………………….	17
1-5-5-  1-5-6- منشاء، زیستگاه و دامنه پراکندگی گیاه……………….	19
1-5-6- 1-5-7- جادوی زمین آلوئه ورا………………………….	20
1-5-7-     1-5-8- کاربرد گیاهان دارویی در کمک های اولیه………	21
1-5-8-     1-5-9- آلوئه ورا در گذر زمان……..	21
1-5-9-     1-5-10- جنس آلوئه ورا و گونه های آن……………..	22
1-5-10-   1-5-11- تحقیقات و  کاربرد دارویی…………	23
1-5-11-        1-5-12-  گیاه قرن بیستم………………………	26
1-5-12-        1-5-13-  آلوئه ورا در جزیره قشم………………	27
1-5-13-   1-5-14- بازار تجاری و جهانی………………………	27
1-5-14-   1-5-15- ترکیبات شگفت آور آلوئه ورا………………	29
1-5-15-1- راز درمانگری برگ های آلوئه ورا…………..	30
1-5-15-        1-5-16- برگ و محتویات آن……………………	31
1-5-16-    1-5-17- شیوه استفاده………………………	31
1-5-17-        1-5-18- آشنایی با مواد موثر گیاهی……….	32
1-5-18-1- گلیکوزیدها…………………………..	32
1-5-18-2- ساپونین ها………	32
1-5-18-3- تانن ها……………………….	33
1-5-18-4- رزین ها………..	33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب  عنوان	صفحه
3-6- صفات مورد اندازه گیری…………………………….	48
3-7- چگونگی اندازه گیری صفات مورد آزمایش……………	48
3-7-1- روش اندازه گیری طول برگ………………………………………..	49
3-7-2- روش شمارش تعداد برگ و پاجوش………………….	49
3-7-3-  روش اندازه گیری زیست توده (وزن تر و خشک ریشه و اندام هوایی)……….	49
3-7-4-  روش اندازه گیری وزن تر و خشک برگ……………………………..	50
3-8- محاسبات آماری ……………………………..	50
فصل چهارم:  نتایج و بحث و پیشنهادات………..	51
4-1- مقدمه………………………………….	52
4-2- اثر کاربرد فاضلاب شهری بر عملکرد گیاه آلوئه ورا……………	52
4-2-1-  تعداد برگ……………………………	54
4-2-2- طول برگ………………………………………….	54
4-2-3-  وزن تر  اندام هوائی………………………………	63
4-2-4-  وزن تر برگ……………………………….	66
4-2-5-  وزن تر کل……………………………….	69
4-2-6- وزن خشک برگ………………………………..	72
4-2-7- تعداد پاجوش………………………………….	76
4-3- نتیجه گیری…………………….	79
4-4- پیشنهادها………………………………………………..	80
منابع و ماخذ

چکیده

به منظور بررسی تأثیر فاضلاب شهری بر رشد گیاه آلوئه ورا آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی در سه تکرار در سال زارعی 93-92، در منطقه بویراحمد اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل، فاضلاب شهری در چهار سطح(آبیاری با آب معمولی(f₁)، پساب فاضلاب تصفیه شده شهری(f₂)، ترکیب پساب با آب معمولی به نسبت 2 به 1(f₃) پساب فاضلاب با آب معمولی به نسبت 1 به  1(f₄) و دور آبیاری در سه سطح(5 روز (a₁)، 10 روز(a₂) و 15 روز(a₃)) اجرا شد. ویژگیهای رشد مانند تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل) و تعداد پا جوش ها مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که کاربرد فاضلاب شهری تأثیر معنی داری بر تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، تعداد پا جوش ها داشت. در سطوح مختلف دور آبیاری بیشترین میانگین تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، تعداد پا جوش ها مربوط به تیمار تنش هر 5 روز یک بار آبیاری(a₁) و کمترین میانگین تعداد برگ، طول برگ، وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل) و

 تعداد پا جوش ها مربوط به تیمار تنش هر 15 روز یک بار آبیاری(a₃) بود. در سطح بر همکنشی بیشترین میانگین تعداد برگ، تعداد پا جوش، طول برگ و وزن تر(اندام هوائی، برگ و کل)، مربوط به تیمار پساب فاضلاب و آب معمولی به نسبت 1:1 و تنش هر 5روز یک بار آبیاری(f₄a₁) و کمترین میانگین تعداد برگ، تعداد پا جوش، طول برگ و وزت تر(اندام هوائی، تر و خشک برگ و کل)، مربوط به تیمار پساب فاضلاب و آب معمولی به نسبت 1:2 و تنش هر 15 روز یک بار آبیاری(f₃a₃) بود. بیشترین اثر افزایشی فاضلاب شهری و دور آبیاری بر صفات کمی گیاه در سطح بر همکنشی، تیمار فاضلاب شهری به نسبت 1:1 و تنش  هر 5روز یک بار آبیاری(f₄a₁) به دست آمده است. به این ترتیب تیمار فاضلاب شهری به نسبت 1:1 و تنش هر 5 روز یک بار آبیاری(f₄a₁) باز خوردی عالی از ترکیب فاضلاب شهری و دور آبیاری برای زیست توده در گیاه آلوئه ورا می باشد.

واژه های کلیدی: فاضلاب شهری، آلوئه ورا(Alveo vera. SPP)، دور آبیاری.

 

مقدمه و کلیات

 امروزه با توجه به رشد روز افزون صنایع و آلایندگی شدید پساب های شهری و همجواری مراکز شهری، شهری و کشاورزی در بیشتر نقاط کشور، ورود آلاینده های آلی و معدنی به خاک و هم چنین نفوذ این آلودگی ها به منابع آب سطحی و زیرزمینی  به یک نگرانی ملی تبدیل شده است. لذا یافتن راه حل هایی برای رفع این خطرات پیش از بروز فاجعه ای  زیست محیطی در بسیاری از نقاط کشور ضروری  می باشد (ذامیادی و همکاران، 1382). با افزایش سریع جمعیت جهان، فشار بر منابع محدود آب شیرین، افزایش می یابد. کشت آبی، بزرگترین بخش مصرف کنندۀ آب است و با نیازهای متناقص دیگر بخش ها مانند بخش های شهری و خانگی، مواجه می شود. با جمعیت فزاینده و آب کمتری که برای تولیدات کشاورزی در دسترس است، تضمین امنیت غذایی برای نسل های آینده، مبهم است. بخش کشاورزی با چالش هایی برای تولید بیش غذا با آب کمتر بواسطه افزایش بهره وری آب زراعی مواجه است (کیجنیتال، 2003)[1]. رشد روزافزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و شهری و همچنین خشکسالی های پی در پی در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک در سال های اخیر موجب شده است که تقاضا برای آب افزایش شود و منابع آب با کیفیت مطلوب به اوج بهره برداری خود برسد و در نتیجه فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. در نتیجه استفاده از منابع دیگر همچون فاضلاب شهری در آبیاری گیاهان مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر با استفاده بهینه از فاضلاب شهری در تغذیه گیاهان می توان تا حدود زیادی از تاثیر نامطلوب زیست محیطی ناشی از رها سازی آنها جلوگیری نمود. آب زیرزمینی و سطحی از مهمترین منابع طبیعی در جهان می باشد، در شرایط کنونی ایران، بخش قابل ملاحظه ای از مصارف آب کشور، به خصوص در بخش شرب، توسط منابع آب زیرزمینی وسطحی تأمین می گردد. بنابراین، حفاظت کیفی از منابع آب از اهمیت زیادی برخوردار است .در بسیاری از موارد آلودگی آب های زیرزمینی، بعد از آلوده شدن چاه های آب شرب شناسایی می شوند. رفع آلودگی آب زیرزمینی بسیار پرهزینه و فرآیندی طولانی است و اغلب زمانی آلودگی تشخیص داده می شود که رفع آلودگی آبخوان تقریباً غیر ممکن می گردد. یکی از راه های مناسب برای جلوگیری از آلودگی آب های زیر زمینی، شناسایی مناطق آسیب پذیر آبخوان و مدیریت  بهره برداری از منابع آب وکاربری اراضی است. آلودگی آب به دلیل تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی، وجود فلزات سنگین سمی و مدیریت نامناسب زباله ها ، سلامتی بشر را به صورت جدی تحت تأثیر قرار می دهد و با توجه به حجم عظیم فاضلاب های تولیدی، تلاش برای دستیابی به نحوه دفع مناسب فاضلاب در محیط زیست ضروری می باشد. متداول ترین فلزات سنگین یافت شده در فاضلاب ها، سرب، مس، روی، كادمیم، كروم و نیكل هستند كه این گونه فلزات به دلیل سمیت و عدم تخریب زیستی نه تنها برای گیاهان و حیوانات بلكه برای انسان ها هم ایجاد مشكل كرده و می توانند در بافت های زنده و در نهایت درزنجیره غذایی تجمع حاصل كنند. تكنیك های مختلفی برای كاهش مقدار یون های فلزی از فاضلاب ها وجود دارد كه هر كدام از آن ها دارای مزایا و مضراتی بر اساس سادگی، انعطاف پذیری، مؤثر بودن فرایندها، قیمت، مشكلات تكنیكی و نگهداری می باشند. در نتیجه تكنیك های آسان، مؤثر، مقرون به صرفه و دوستدار محیط زیست برای تیمار فاضلاب ها

یک مطلب دیگر :

 

به کلمات کلیدی فکر کنید

 مورد نیاز است. آلودگی محیط زیست از منابع گوناگون صورت می‌گیرد. با پیشرفت تمدن بشری و توسعه فن‌آوری و ازدیاد روز افزون جمعیت، در حال حاضر دنیا با مشکلی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو شده است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند. بطوری که در هر کشور حفاظت محیط زیست مورد توجه جدی دولتمردان است. امروزه وضعیت زیست محیطی به گونه‌ای شده است که مردم یک شهر یا حتی یک کشور از آثار آلودگی در شهر یا کشور دیگر در امان نیستند، تجمع آلاینده ها  به چرخه زندگی انسان و دام ممانعت نمود (هشام و راشد، 2002)[2].

لذا با توجه به موضوعات اشاره شده در این پژوهش سعی می گردد تاثیر آبیاری با فاضلاب شهری به صورت آبیاری با آب معمولی، پساب فاضلاب تصفیه شده شهری، ترکیب پساب با آب معمولی به نسبت 2 به 1 و پساب فاضلاب با آب معمولی به نسبت 1 به 1 و  دور آبیاری در سه سطح ( 5 روز، 10 روز و 15 روز ) را بر روی رشد و نمو گیاه «آلوئه ورا» مورد بررسی قرار داد.

اهمیت فاضلاب

رشد روز افزون جمعیت جهان، همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و صنعتی در جهت افزایش تامین مواد غذایی از یک سو و خشکسالی های پی در پی در سال های اخیر از سوی دیگر، موجب شده است که منابع موجود آب شیرین در اکثر کشورهای واقع در کمربند مناطق خشک به اوج بهره برداری خود برسد و بالطبع فشار بیش از اندازه به منابع آب وارد آید. ایران جزء کشورهایی است که برداشت آب ازمنابع آب زیرزمینی آن در مقایسه باسایر کشورها به مراتب بیشتر است لذا در شرایطی که کشور به شدت از لحاظ کمبود منابع آب شیرین رنج می برد و در دراز مدت بحران منابع آب به صورت یک مساله جدی مطرح است، بنابراین توجه به منابع غیر متعارف آب یک ضرورت اجتناب ناپذیر می باشد (اروندی و مقدس، 1379). هرچند مواد و عناصر موجود در فاضلاب بسیار قابل توجه بوده و بررسی کلیه آن ها امری مشکل است، لیکن تعدادی از نمایه های شیمیایی و فیزیکی برای آن در نظر گرفته شده که قبل از استفاده برای کشاورزی بایستی مورد ارزیابی قرار گیرند (دای و ال. ال لودک، 1993) [3]. استفاده از فاضلاب به عنوان یک منبع غذایی گیاهی در تولیدات زراعی و یا به منظور حاصلخیزکردن خاک ها ازقدیم الایام در برخی نواحی آسیاه معمول بوده است. اما اطلاعات  مدون در این زمینه و بخصوص در مورد کاربرد پساب در کشاورزی مربوطه به سال 1351 در بنزولای آلمان و سال 1650 در ایدرن بورف اسکاتلند است (جی هارد، 1959؛ روچینگ، 1911؛ استنبیدج، 1975)[4]. با توسعه روش های تصفیه فاضلاب، توجه به استفاده از پساب حاصله از تصفیه خانه ها در کشاورزی افزایش پیدا کرد. بخصوص این که برخی از متخصصان براین باورند که بهترین روش برای دفع پساب پخش آن در اراضی کشاورزی است. زیرا با این روش چرخه مواد غذایی تکمیل شده و عناصری که در اثر زراعت از خاک خارج شده است دوباره به آن بازگردانده می شود(چیک، 1964)[5].

بنابراین ایده اولیه استفاده از پساب در کشاورزی به سه دلیل عمده شکل گرفت که عبارتند از:

1) جلوگیری از آلوده شدن رودخانه ها.

2) استفاده از مواد غذایی موجود در آن برای زراعت.

3) حفاظت آب و استفاده مجدد از آن در مناطق کم آب نیز به آن اضافه شد.

منابع فاضلاب : مهمترین منابع تولید فاضلاب به شرح زیر می باشد:

 1-3-1- فاضلاب خانگی

 آلودگی آب ها توسط فاضلاب های خانگی یا محل نگهداری چهار پایان از متداولترین نوع آنهاست. این نوع آلودگی ها كه عموماُ خطرناك هستند باعث نا پاكی آب های زیر زمینی وخاک می شوند. بدین ترتیب كه در اثر نفوذ مواد آلوده و جذب نشدن در جریان حركت داخل زمینی خود را به  سفره های آب دار می رسانند (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-2- مواد زاید صنعتی

یكی از انواع آلودگی ورود مواد زاید و آلوده كارخانه ها به جریان های آب سطحی و زیرزمینی می باشد. حتی در مواردی كه از آب در كارخانه ها به عنوان عامل سرد كننده استفاده می شود ریختن  مجدد آب گرم به رودخانه ها باعث پایین آوردن مقدار اكسیژن موجود در آب و در نتیجه بهم زدن تعادل حیاتی آب می شود. فاضلاب های صنعتی موجب انهدام موجودات آبزی چه گیاهی و چه حیوانی و نیز عوامل طبیعی موجود در آب كه برای تصفیه آن وظیفه بسیار مهمی را به عهده دارند می گردند .مواد زاید كارخانه ها عبارت است ازمواد جامد چون نسوج درختان، پوست حیوانات، ذرات مواد معدنی، مواد شیمیائی چون نمك های آهن، روی مس، كرم، سیانور، محلول های اسید ی، فنل، سولفور، نمك های آمونیوم، قیر و هیدرو كربورهای دیگر، مواد رنگی، چربی ها، مواد لعابی، موادپاك كننده قلیائی، موادسلولزی، مواد آلی و بالاخره مواد زایدی كه از كارخانه های لبنیات سازی خارج می شود و به سبب دارا بودن مواد پروتئینی فراوان محیط بسیار مساعدی برای رشد انواع میكروب ها و در نتیجه آلودگی آب می باشد (عبدالهی منصورخانی،  1392).

1-3-3- مواد زاید كشاورزی

 افزایش میزان محصولات كشاورزی سبب ازدیاد مصرف كود های شیمیائی وسموم دفع آفات گیاھی گردیده كه درنتیجه مقداری از آن وارد آب شده و در زمین نفوذ می كند. سموم ممكن است در جریان نفوذ توسط خاك جذب شده و یا در زمین هایی كه قدرت جذب پایین باشد وارد سفره های آب گردد (عبدالهی منصورخانی، 1392).

1-3-4- مواد پاك كننده

تمام این مواد بدلیل خاصیت كم كردن قدرت كشش سطحی آب و  قدرت رطوبت دهی، كف كردن، و بالاخره امو لسیونه شدن قدرت پاك كنندگی دارند .این مواد كه در منازل، صنایعی چون رنگ رزی، مواد معدنی، امولسیون های پو شاننده جاده ها وغیره مصرف دارند. با ریختن به رودخانه ها باعث ایجاد كف فراوان می شوند (سالت و همکاران، 1998).

• گیاه پالایی

 

یک مطلب دیگر :

2-2-2 ساقه. 11

2-2-3 برگ… 12

2-2-4 پنجه زنی.. 12

2-2-5 گل آذین.. 12

2-2-6 ساختمان دانه برنج.. 13

2-3-مراحل رشد و نمو برنج.. 13

2-4- سطح زیر کشت و تولید برنج.. 17

2-5- سازش با محیط (اکولوژی برنج) 18

2-5-1- احتیاجات حرارتی.. 19

2-5-2- احتیاجات نوری.. 19

2-5-3- طول روز 19

2-5-4- خاک… 20

2-5-5- رطوبت نسبی.. 20

2-6- اهمیت تغذیه در گیاه 20

2-7- عنصر فسفر و اهمیت آن در تغذیه برنج.. 21

2-7-1- خسارات ناشی از مصرف کودهای شیمیایی فسفاته. 22

2-7-2- فسفر در گیاه 22

2-7-2-1- مقدار و اشکال مختلف فسفر در گیاه 22

2-7-2-2-نقش فسفر در گیاه 23

2-7-3- علائم کمبود فسفر در گیاه 23

2-7-4- شکلهای مختلف فسفر در خاک… 24

2-7-5- فسفر آلی در خاك… 24

2-7-6- فاكتورهای مؤثر در میزان فسفر آلی خاك… 24

2-7-7- عوامل مؤثر در معدنی شدن فسفر عبارتند از: 25

2-8- کودهای زیستی.. 25

2-8-1- کود زیستی فسفاته بارور2. 26

2-8-2- مزایای کود زیستی بارور2. 26

2-8-3- روش‌های مصرف کودهای زیستی بارور2: 28

2-8-4-نحوه استفاده از کود زیستی فسفاته بارور2 برای نشاء (برنج، گوجه‌فرنگی، گیاهان تزیینی و …) 29

2-8-5- نتایج استفاده از کود زیستی بارور2 بر عملکرد برنج.. 30

فصل سوم:مواد و روش‌ها

3-مواد و روش‌ها 33

3-1- موقعیت جغرافیایی محل آزمایش…. 33

3-2- مشخصات خاک محل اجرای آزمایش…. 34

3-3- مشخصات طرح آزمایشی.. 34

3-4- عملیات زراعی.. 35

3-5- صفات مورد بررسی.. 36

3-5-1- عملکرد دانه. 36

3-5-2- تعداد پنجه. 36

3-5-3- پنجه بارور 36

3-5-4- طول خوشه. 36

3-5-5- وزن خشک ریشه. 36

3-5-6- وزن تر ریشه. 36

3-5-7- وزن خشک برگ… 36

3-5-8- وزن تر برگ… 37

3-5-9- وزن خشک کل.. 37

3-5-10- وزن خشک تک بوته. 37

3-5-11- نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی.. 37

3-5-12- تعداد دانه پر. 37

3-5-13- تعداد دانه خالی.. 37

3-5-14- تعداد کل دانه. 37

3-5-15- وزن هزار دانه. 37

3-5-16- ارتفاع بوته. 38

3-5-17- تعداد خوشه در مترمربع.. 38

 

3-6- محاسبات آماری.. 38

فصل چهارم:نتایج و بحث

4- نتیجه‌گیری و بحث… 40

4-1- عملکرد. 40

4-2- پنجه بارور 45

4-3- وزن خشک کل.. 49

4-4- نسبت ریشه به ساقه. 54

4-5- تعداد دانه کل.. 58

4-6- وزن هزار دانه. 62

4-7- ارتفاع بوته. 67

4-8- طول خوشه. 71

4-9-تعداد خوشه بارور 75

4-10- نتیجه‌گیری.. 79

پیشنهادات… 80

منابع و مأخذ. 81

چکیده

به منظور بررسی تأثیر کود زیستی فسفات بارور2 و سوپر­فسفات­ تریپل بر عملکرد دو رقم برنج (چمپا و گرده) طرحی در سال زراعی 1392-1391 در منطقه چیتاب انجام گردید. این طرح به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. که کود بارور2 و سوپرفسفات­ تریپل به عنوان فاکتور اصلی و رقم­های برنج فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. تیمار­ها شامل:1- شاهد (بدون کود فسفاته و بارور2) 2-کود بارور2 به روش محلول 3-کود بارور2 به روش محلول+کود سوپر­فسفات­ تریپل 4- کود فسفاته بدون بارور2 5- کود بارور2 بدون فسفات بود. صفات مورد اندازه­گیری شامل عملکرد دانه، تعداد پنجه بارور، طول خوشه، وزن خشک کل، نسبت وزن خشک ریشه به اندام هوایی، تعداد کل دانه، وزن هزار­دانه، ارتفاع بوته و تعداد خوشه در مترمربع بود. نتایج نشان داد که اثر کود سوپرفسفات­ تریپل و کود زیستی بارور2، بر میزان عملکرد در سطح احتمال 1% معنی­دار بودند. که بیشترین میزان عملکرد 4/2619 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار 5 گرم در مترمربع سوپرفسفات تریپل و کمترین میزان عملکرد 7/2256 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار شاهد بود. همچنین اثرات متقابل کود سوپر فسفات× بارور2، کود سوپر فسفات× رقم، کود بارور2× رقم و سوپر فسفات× بارور2× رقم بر میزان عملکرد، اختلاف معنی­داری را در سطح 1% نشان داد. بنابراین به نظر می‌رسد، استفاده از کود فسفات بارور2 و سوپرفسفات تریپل در منطقه مورد آزمایش مفید است.

واژه­های کلیدی: عملکرد- برنج (چمپا و گرده)-کود زیستی بارور2-کود سوپرفسفات تریپل

1- کلیات

1-1- مقدمه

یک مطلب دیگر :

شرایط امروز جهان از نظر تولید محصولات کشاورزی و تغذیه جهانی بیش از هر زمانی در گذشته، پیچیده شده است. برای تأمین امنیت غذای بشر باید تولید محصولات کشاورزی افزایش یابد. افزایش تولید با افزایش سطح زیر کشت و یا افزایش عملکرد در واحد سطح میسر می‌شود که گزینه اول بسیار محدود است و این امر سبب توجه هر چه بیشتر به افزایش عملکرد در واحد سطح گردیده است. آشنایی با تکنیک­های صحیح و علمی زراعت به ما کمک می­کند تا از منابع آب و خاک کشور در جهت تأمین تولیدات گیاهی مورد نیاز جامعه به نحو مطلوب بهره­برداری کنیم در غیر این­ صورت اعمال فشار در زمینه تولیدات گیاهی و متوسل شدن به روش‌های ناصحیح و بهره­برداری بیش از حد از منابع طبیعی، نه تنها کمکی به خوداتکایی کشور نمی­کند بلکه خسارت­های جبران­ناپذیری بر محیط‌زیست وارد می­کند. بخش کشاورزی ایران مولد بیش از 25 درصد درآمد ناخالص ملی است و معاش اغلب ساکنین روستاها که در حدود 40 درصد از جمعیت تقریباً 70 میلیونی کشور را شامل می­شوند از راه فعالیت­های کشاورزی تأمین می­گردد. زراعت از نیمه دوم قرن هیجدهم به تدریج جنبه علمی پیدا کرد. زراعت بر پایه خاک، گیاهان زراعی و عوامل محیطی استوار است. در چند دهه گذشته با ظهور تکنولوژی جدید، استفاده از کودهای شیمیایی و سوخت­های فسیلی، کشت ارقام جدید، به‌کارگیری روش‌های مکانیکی، کنترل آفات و … کیفیت و کمیت محصولات زراعی افزایش یافته است (اسمعیلان، 1381).

در سطح دنیا نزدیک به 52٪ زمین­های قابل کشت به کشت غلات اختصاص دارد (امام، 1383). تولید غذا، الیاف (پوشاک) و سوخت همواره در طول تاریخ مهم‌ترین مسأله مورد توجه جوامع انسانی بوده و این چالش عظیم تا به امروز ادامه یافته است. تولیدات گیاهی، اساس تأمین غذا را تشکیل می­دهند، به ­طوری که جیره غذایی بسیاری از مردم تقریباً بر مصرف مستقیم فراورده­های گیاهی متکی است. حتی گوشت و فراورده­های دامی نیز که گاهی به جیره­ی غذایی افزوده می­شوند از تولیدات گیاهی منشأ می­گیرند (اسمعیلان، 1381).

زندگی انسان به گیاه وابسته است زیرا گیاه تأمین‌کننده غذا، پوشاک، دارو و… بوده اما گیاه برای ادامه زندگی و تولید محصول خود به خاک وابسته است به همین دلیل است که انسان از زمان‌های بسیار دور، برای تولید هر چه بیشتر گیاه، اقدام به کوددهی خاک کرده است. نخستین کودهای بکار رفته عبارت بودند از ضایعات و پسماندهای حیوانی، انسانی و گیاهی یا به عبارتی امروزی «کود آلی»، بعدها کودهای شیمیایی شناخته شد و به ساخت و کاربرد آن‌ها در سطح وسیع اقدام گردید به گونه­ای که کودهای آلی و کاربرد آن‌ها در عمل به فراموشی سپرده شد و تنها در کشورهای جهان سومی اهمیت و کاربرد خود در کشاورزی را همچنان حفظ کرده است (کریمیان، 1390).

تولید کودهای شیمیایی در ایران از سال 1324 با راه‌اندازی کارخانه­ای در کرج آغاز شد (شرکت خدمات حمایتی، 1385). و کاربرد آن‌ها در کشاورزی مربوط به سال 1340 یعنی یک سال پس از تأسیس «اداره کل حاصلخیزی خاک» به کمک سازمان جهانی خوار­وبار کشاورزی (فائو) است (بی‌نام، 1340).

هدف­های اصلی تحقیقات در آن سال­ها عبارت بودند از: الف) معرفی فایده­های کاربرد کودهای شیمیایی و ب) تشویق کشاورزان به مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی برای افزایش محصول. و مشکلاتی در مصرف کودهای شیمیایی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: 1- در صورتی که استفاده از کودهای شیمیایی به صورت بی­رویه باشد وارد آب‌های زیرزمینی و در نهایت از طریق محصولات کشاورزی وارد غذای انسان­ها می‌شود. 2- استفاده بی­رویه از کودهای شیمیایی خاک را آلوده می‌کند. 3- سفره­های آب زیر­زمینی در معرض آلودگی قرار می­گیرند. 4- کاربرد نامتعادل کو­دهای ازته ممکن است سبب کاهش و کم شدن قابلیت دسترسی گیاهان به فسفر شود. 5- استفاده مداوم از کودها سبب کاهش عناصر کمیاب مانند روی، آهن، مس، منگنز خواهد شد که بر روی سلامت گیاهان جانوران و انسان نیز تأثیر خواهند گذاشت. 6- شیوع بیماری­ها و آفات متعدد مثلاً نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتاً زاییده مصرف نامتعادل کودها می­باشد. کودهایی که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت کود زیستی فسفاته بارور2 و سوپرفسفات تریپل.

کودهای زیستی حاوی کودهای ریزسازواره­های مفید در تغذیه گیاه می­باشند که می­توانند مشتمل بر گروه­های مختلف از قبیل باکتری­ها، قارچ­ها و مانند آن باشد. امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار و استفاده از اثرات مفید آن‌ها رو به افزایش است (آستارایی و کوچکی، 1375).

کود زیستی فسفات بارور2:

تنها کود زیستی بیولوژیک احیاکننده کود فسفات است که در ایران برای اولین بار توسط شرکت زیست فناور سبز تولید شده است. این کود در آزمایشات انجام شده روی محصولات صیفی و گیاهان زراعی مورد بررسی قرار گرفت. کود زیستی فسفات بارور2 حاصل پژوهش 8 ساله گروهی متشکل از 24 نفر پژوهشگر در جهاد دانشگاهی واحد تهران می­باشد. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کننده فسفات از گونه­های باسیلوس­لنتوس سویه (p₅) و سودوموناس­پوتیرا سویه (p₁₃) می­باشد که به ترتیب با استفاده از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفره نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می­گردند. طی پژوهش‌های 5 ساله، ابتدا جداسازی باکتری­های حل کننده فسفر از خاک‌های مناطق مختلف کشور انجام شد. پس این باکتری­ها تحت آزمایش­های متعددی مانند بررسی مقاومت به تنش­های محیطی (دما، شوری،pH های مختلف) و رقابت با ریزسازواره­های دیگر قرار گرفتند. نتایج حاکی از این بود که این باکتری­ها قادرند دامنه وسیعی از pH  بین 5 تا 11، دمای بالا تا 42 درجه سانتی­گراد و شوری تا 5/3 درصد را به خوبی حل نمایند. وجود چنین مشخصه­ای باعث شد که بتوان این کود زیستی را در طیف گسترده­ای از خاک‌های ایران و برای محصولات گوناگون بکار برد.

زمان به کار بردن کود فسفات:

در همه­ی خاک­ها، کودهای فسفر را بایستی به صورت پایه به کار برد (در زمان شخم). فسفر اصولاً برای پایداری و استحکام نشاء و افزایش طول ریشه آن مورد استفاده قرار می­گیرد. وجود مقدار کافی کود فسفری برای تولید دانه در مراحل اولیه رشد بیش از مراحل بعدی آن موثر است. زیرا برای پنجه­زنی فعال مورد استفاده قرار می­گیرد. تأمین نیاز فراوان گیاه برنج به جذب p مستلزم به کار بردن آن در زمان نشاء کاری است نه دیرتر از آن. به کار بردن کود p در زمان 25 روز پس از نشاء کاری در تولید محصول تأثیر نخواهد داشت. بر خلاف کود اوره، لازم نیست کود p را در چندین مرحله تقسیم کرده، و در مراحل مختلف رشد گیاه برنج بپاشند، زیرا معلوم شده که این کود آب شویی نمی­شود و در خاک باقی می­ماند و به تدریج در اختیار گیاه قرار می­گیرد. بعلاوه، در صورتی که در مرحله آغاز رشد کود p به اندازه کافی توسط برنج جذب شده باشد، بعداً در مراحل بعدی رشد در همه­ی اندام­های گیاه می­تواند توزیع گردد. فسفر در مرحله زایشی به طور فعال از برگ­های کهنه به برگ­های تازه انتقال می­یابد (عادلی­مسبب، انتشار مقالات کشاورزی و علوم وابسته).

در مزارع فسفات به شکل کودهای آلی و یا کودهای شیمیایی فسفاته به خاک اضافه می‌شود. ظرفیت تثبیت فسفر در خاک‌های مختلف با توجه به خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، زیستی، اقلیم و مدیریت زراعی متغیر است (آستارایی، 1375). قابلیت در دسترس بودن فسفر بستگی به عوامل زیادی چون pH، تهویه خاک، رطوبت، دما، مقدار آهن، آلومینیم و منگنز و … دارد (بای­بوردی، 1379). میزان مصرف کودهای شیمیایی فسفر در ایران حدود 750 هزار تن در سال می­باشد که 250 هزار تن از این مقدار در داخل تولید و بقیه آن با واردات این کود جبران می‌شود.

1- 8- 2- معیارهای اقتصادی در تولید کلزا …………………………………… 12

1-9- طبقه بندی کلزا………………………………………………………………………… 13

1- 9-1- مشخصات گیاه شناسی کلزا…………………………………………………… 13

1-9-2- دانه …………………………………………………………………………………….. 13

1-9-3- مواد متشکل دانه کلزا…………………………………………………………. 13

1- 9- 4- ریشه ……………………………………………………………………………. 14

1-9-5- ساقه……………………………………………………………………………….. 15

1-9-6-  برگ……………………………………………………………………………………….. 15

1- 9-7-گل آذین……………………………………………………………………………… 15

1-9-8- میوه…………………………………………………………………………………………. 16

1-10- رشد کلزا……………………………………………………………………………. 16

1-11- موارد مهم در کشت کلزا…………………………………………………….. 18

1-11-1- انتخاب رقم …………………………………………………………………………… 19

1-11-2- آماده سازی زمین …………………………………………………. 19

1-11-3- کوددهی ………………………………………………………………….. 20

1-11-4- تاریخ کاشت…………………………………………………………………………….. 20

1-11- 5- میزان بذر و تراکم بوته…………………………………………………………. 21

1 -11 -6 – عمق کاشت…………………………………………………………………….. 21

1-12- آبیاری مزرعه ……………………………………………………………………… 23

1-13- برداشت کلزا…………………………………………………………………………….. 23

1-14- تعریف  و تاریخچه  کشف زئولیت………………………………………. 24

1-14-1- طبقه بندی زئولیت ها ……………………………………………………. 25

1-14-2- خواص زئولیت ها  ……………………………………………………….. 25

1-14-3- نقش زئولیت در کشاورزی………………………………………………….. 28

1-14-4- كاربرد زئولیت در كشاورزی ………………………………. 28

1-15- سوپرجاذب ها  ( هیدروژل ها)………………………………………………………. 29

1-15-1- ساختمان سوپر جاذب های استاکوسورب……………………………………. 31

1-15-2- مقدار کاربرد سوپر جاذب ها……………………………………………………… 31

1- 15-3- روش كاربرد سوپر جاذب ها…………………………………………………….. 32

فصل دوم: مروری بر پژوهش‎های پیشین…………………………… 34

2-1 – تنش………………………………………………………………………………………. 34

2-2 -تنش خشکی……………………………………………………………………………. 35

2-3 – نقش آب در گیاه…………………………………………………………………………. 36

2 -4 – تنظیم اسمزی……………………………………………………………………. 38

2– 5- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی …………………………………………. 39

2 -5-1- تاثیر تنش خشکی بر تعداد دانه در خورجین……………………………. 41

2– 5-2- تاثیر تنش خشکی بر تعداد خورجین در بوته……………………… 42

2 -5-3- تاثیر تنش خشکی بر وزن هزاردانه …………………………………………… 44

2– 5-4- تاثیر تنش خشکی بر مقدار و درصد روغن دانه ……………………. 45

2-5-5- تاثیر تنش خشکی بر ارتفاع بوته……………………………………………….. 46

2-5-6- تاثیر تنش خشکی بر شاخص برداشت ………………………………………… 47

2-5-7- اثر تنش خشکی بر میزان کلروفیل a + b………………………………. 48

2-6- اثرات فیزیولوژیکی تنش آب……………………………………………………… 49

2-7- اثرات بیوشیمیایی تنش آب……………………………………………………………………. 49

2-7-1-حمایت آنتی اكسیدانی در كلروپلاست ها…………………………….. 50

فصل سوم: مواد و روش‎ها………………………………………………………………………….. 53

3-1- مواد آزمایش………………………………………………………………………………………. 53

3-1-1- موقعیت جغرافیایی و مشخصات اقلیمی محل آزمایش……………………………. 53

3-1-2- خاک محل آزمایش……………………………………………………………….. 53

3-2- روش آزمایش………………………………………………………………………….. 54

3-2-1- نوع و مشخصات طرح آماری به کار رفته در تحقیقات مزرعه ای………………….. 54

3-2-2- عملیات آماده سازی زمین و پیاده نمودن طرح……………………………….. 55

3-2-3- معرفی رقم هائولا 401…………………………………………………. 55

3-2-4- عملیات کاشت………………………………………………………………………… 56

3-2-5- عملیات داشت………………………………………………………………………. 56

3-2-6- عملیات برداشت نهایی………………………………………………………………… 56

3-3- نمونه برداری و اندازه گیری صفات……………………………………………………… 56

3-3-1- اندازه گیری ارتفاع بوته…………………………………………………. 57

3-3-2- عملکرد دانه ………………………………………………………………….. 57

3-3-3- تعیین شاخص برداشت…………………………………………………. 58

3-3-4-  تعیین خصوصیت کیفی(درصد وعملکرد روغن دانه)……………………….. 58

 

3-3-5- اندازه گیری میزان کلروفیل(a+b )………………………………………………….. 58

3-3-6- اندازه گیری میزان فعالیت SOD……………………………………………….. 58

3-3-7- اندازه گیری میزان فعالیت CAT…………………………………………….. 59

3-4- محاسبه آماری…………………………………………………………………. 59

فصل چهارم: نتایج ……………………………………. 60

4-1- اتفاع بوته……………………………………………………………………. 60

4-2- تعداد شاخه فرعی………………………………………………………… 64

4-3- کلروفیل برگ a+b………………………………………………….. 66

4-4- تعداد خورجین در بوته……………………………………………………….. 69

4-5- تعد اد دانه در خورجین…………………………………………………… 74

4-6- وزن هزاردانه………………………………………………………….. 77

4-7- عملکرد دانه……………………………………………………….. 80

4-8- عملکرد بیولوژیک……………………………………………………. 85

4-9- شاخص برداشت……………………………………………………………….. 87

4-10- درصد روغن …………………………………………………………… 89

4-11- عملکرد روغن…………………………………………………………. 93

4-12- آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) ………………………………….. 96

4-13- آنزیم کاتالاز (CAT) ………………………………………………………. 100

4-14- آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز (GPX)  …………………………….. 102

فصل پنجم: بحث و پیشنهادات……………………………….. 106

5-1- نتیجه گیری و بحث……………………………………………………… 106

5-2-پیشنهادات………………………………………………………………………. 107

منابع…………………………………………………………………………….. 108

چکیده

 

این پژوهش جهت بررسی اثر تنش خشکی در مراحل رشدی حساس کلزا و همچنین اثرات کاربرد زئولیت (10تن در هکتار) و سوپرجاذب (1کیلوگرم در هکتار) در قالب طرح بلوک کامل تصادفی به صورت اسپیلت پلات در سه تکرار و در شهرستان شیراز صورت گرفته است و در پایان خصوصیات کمی و کیفی گیاه کلزا تحت تیمارهای ذکر شده مورد آزمایش قرار گرفت.

یک مطلب دیگر :

نتایج نشان داد که تنش خشکی به ویژه در مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی سبب کاهش عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان کلروفیل برگ شد. در صورتی که با کاربرد زئولیت و سوپرجاذب تمامی این صفات افزایش پیدا کرد. همچنین تنش خشکی موجب افزایش میزان آنزیم های آنتی اکسیدانت گشته ولی زئولیت و سوپرجاذب مصرفی اثر عکس داشته و صفات کاهش معنی داری نشان دادند. نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر متقابل تنش خشکی و کاربرد زئولیت و سوپرجاذب بر تمامی صفات معنی دار بود. حداکثر عملکرد دانه به عنوان مهم ترین صفت مورد بررسی از تیمار تنش در مرحله ساقه دهی و کاربرد ده تن در هکتار زئولیت + یک کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب به میزان 4/3528 کیلوگرم در هکتار به دست آمد و کمترین عملکرد دانه متعلق به تیمار تنش در مرحله گلدهی و عدم مصرف زئولیت و یا سوپرجاذب به میزان 2/1678 بود. لذا از نتایج به دست آمده در این آزمایش می توان چنین نتیجه گیری کرد که مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی حساس ترین مراحل در گیاه کلزا می باشند و کاربرد زئولیت (ده تن در هکتار) و سوپرجاذب (یک کیلوگرم در هکتار) برای کاهش اثرات خشکی به عنوان بهترین تیمار مورد بررسی مشخص شد.

 واژه های کلیدی: کلزا- تنش خشکی- زئولیت- سوپرجاذب- عملکرد دانه

 کلیات

• • مقدمه

گیاهان حدود 400 میلیون سال است كه از زمان ترك دریاها و سكنی گزیدن در خشكی‌های كره زمین همواره با تنش رطوبتی مواجه بوده اند. هنگامی كه خشكی روی می‌دهد گیاهان عالی همیشه مجبورند كه آن را تحمل نموده یا چرخه زندگیشان را جهت دوری جستن از آن تنظیم نمایند. برخلاف حیوانات آنها نمی‌توانند به مكان مناسب‌تری نقل مكان نمایند. بنابراین در تكامل گیاهان خشكی زی، نیاز آنها به جستجو، جذب، انتقال و نگهداری آب به عنوان یك نیروی محرك عمده عمل كرده است. با وجود این، خشكی هنوز عمده‌ترین محدودیت در تولید محصولات زراعی است(علیزاده 1378).

امروزه دسترسی و كنترل منابع آبی به یكی از مهمترین مسائل و موضوعات قرن اخیر تبدیل شده است. در گذشته آبیاری معمولی ترین روش برای مقابله با كم آبی بود اما امروزه با كاهش شدید منابع آب، راه حل های دیگری مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال محققان اصلاح نباتات در حال تحقیق بر روی یافتن گیاهان سازگارتر با محیط های مستعد بروز خشكی و نیز دستیابی به گیاهان با بازده مصرف آب بالا و در عین حال ثبات عملكرد بالا می باشند (Anonymous, 2010).

طبق گزارش های سازمان مدیریت منابع آب ایران(1389، 1388)، كشور ایران به سبب واقع شدن بر روی كمربند خشك جهانی همواره در معرض خشكی می باشد(بی نام، 1389). نزدیك به دو سوم بارندگی سالیانه در سطح كره زمین تبخیر شده و از دسترس خارج می گردد و بیش از نیمی از آنچه باقی می ماند بدون استفاده به سمت دریاها جاری می گردد، از سوی دیگر مقدار بارندگی و توزیع آن بسیار متغیر است به طوری كه در یك سال با خشكسالی مواجه بوده و سال دیگر سیل جاری می گردد. سهم آب در بخش كشاورزی در جهان، حدود هفتاد و پنج درصد است در حالیكه این رقم در ایران 94 درصد است. 65 درصد مناطق خشک و 25 درصد مناطق نیمه خشک از اراضی کل کشور با متوسط بارندگی 252 میلی متر در سال، در معرض بسیاری از تنش های محیطی از جمله خشکی، شوری و درجه حرارت بالا است(حیدری شریف آباد،1382).

بررسی ها نشان داده است كه سطوح مختلف تنش خشكی می تواند تاثیرات متفاوتی بر هر یك از صفات فنولوژیك، مرفولوژیك و فیزیولوژیك گیاه بگذارد و گیاهانی كه به این لحاظ تغییرات و خسارات ناخواسته كمتری را متحمل می گردند به لحاظ مقاومت به دوره های كم آبی ارجحیت داشته و پتانسیل بالاتری برای تولید در مناطق خشك و نیمه خشك (Pessarakli, 2006).

ارزیابی کلی از توان بخش کشاورزی نشان می دهد سطح زیر کشت و زمین های کشاورزی کشور چندان قابل افزایش نیست لذا بهترین راه مقابله با این وضعیت، تلاش در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح با مدیریت صحیح در مصرف آب کشاورزی است(بقایی، 1383). در این راستا ضمن توجه به توسعه فیزیکی منابع تامین آب، بایستی بخش بزرگی از سیاست ها به کنترل مصرف آب در داخل مزارع معطوف شود. اتخاذ روش های مختلف به منظور استفاده صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنش های بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری در رأس تحقیقات زراعی قرار دارد(اویسی، 1389). یکی از چالش­های اصلی در تلاش جهت رسیدن به تولید پایدار محصولات کشاورزی، تنش­های محیطی می­باشند. واکنش­های گیاهان به تنش­های محیطی پیچیده بوده و شامل بسیاری از انواع عکس العمل­های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی می­شود (کافی و همکاران، 1385). این قبیل واکنش­ها در گیاهان در معرض تنش در جهت غلبه یافتن، اجتناب و یا خنثی کردن اثرات تنش آغاز می­گردد. تحمل یا حساسیت در برابر یک نوع از شرایط پر تنش بستگی به ریخته ژنتیکی و بیوشیمیایی گونه­ها دارد(Levitt, 1980).

در سطح جهانی به آبیاری علمی و دقیق جهت افزایش بازده آبیاری و کنترل دقیق مصرف آب در مراحل رشد گیاه توجه زیادی شده است معهذا آن بخش از مدیریت مصرف آب کشاورزی که مربوط به نحوۀ استفادۀ آب در داخل مزرعه است به دلیل پیچیدگی­های زیاد روابط آب، خاک، گیاه و هوا کمتر مورد توجه قرار گرفته است(علیزاده 1378). بنابراین اتخاذ روش­هایی به منظور استفادۀ صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنشهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری اهمیت خاص داشته و بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر زئولیت و سوپرجاذب به عنوان مواد جذب کننده رطوبت خاک و کاهش دهنده اثرات تنش خشکی در زراعت کلزا در شرایط کمبود آب می باشد.

• اهمیت تولید دانه های روغنی

روغن یکی از مواد اصلی مورد نیاز انسان است و حدود 20 درصد از کالری روزانه مورد نیاز انسان، بسته به رژیم های غذایی متفاوت، توسط روغن تامین می شود. روغن مورد نیاز انسان از دو منبع حیوانی و گیاهی تامین می شود که در گذشته روغن های حیوانی سهم بیشتری را در تامین روغن مورد نیاز داشتند. روغن های گیاهی مصارف خوراکی کمی داشته و اغلب از روغن های گیاهی در مصارف صنعتی و سوخت استفاده می شد(سید شریفی، 1388).

دانه های روغنی از محصولات با ارزش بخش کشاورزی به شمار می روند که به عنوان ماده اولیه صنایع روغن کشی و تامین کننده نیازهای چربی، پروتئین و ویتامین در حیات موجودات زنده نقش اساسی را ایفا می کنند. دانه های روغنی به عنوان گیاهان صنعتی، به دلیل کاربردهای فراوان در تغذیه انسان و کنجاله آن در تغذیه دام و طیور و مصارف متعدد صنعتی، از جایگاه ویژه ای در بین محصولات کشاورزی برخوردارند. چرخه صنعت روغن نباتی بر وجود دانه های روغنی استوار است(حاجی محمدی، 1388).

ذرت دارای یک گونه می باشد ولی ارقام و واریته های بیشماری از آن وجود دارد به همین لحاظ واریته ها را برحسب ساختمان دانه به گروههای مختلف طبقه بندی می نمایند.

1. ذرت دندان اسبی
2. ذرت بلوری
3. ذرت آردی
4. ذرت شیرین ( قندی) (sweet corn)
5. پاپ کرن(pop corn)
6. ذرت غلاف دار( گلوم دار )
7. ذرت مومی

1-4-1-  ذرت دندان اسبی

اندوسپرم این نوع ذرت از دو قسمت نشاسته ای تشکیل شده است یک قسمت سخت و شاخی که در جوانب و اطراف دانه قرارگرفته و قسمت دیگر در وسط دانه از نشاسته نرم پوشیده شده است . در ضمن خشک شدن دانه و از دست دادن آب ، قسمت محتوی نشاسته نرم مقدار زیادی آب تبخیر می نماید در نتیجه موجب پلاسمولیز ( پژمرده) شدن و ایجاد زائده در رأس دانه می کند که مشخصی فرم ظاهری این نوع ذرت است چون این فرم دانه حاصل شده یعنی بصورت دندان اسب است لذا به همین نام شناخته شده است . این نوع ذرت شاخ و برگ زیاد و دانه های درشت تولید می کند و بیشتر اوقات برای سیلو و علوفه سبز مصرف می شود.

1-4-2-  ذرت بلوری ( ذرت دانه سخت)

در این نوع ذرت بافت شاخی بیشترین قسمت اندوسپرم را اشغال می کند و اندوسپرم نشاسته ای آن به مقدار خیلی کم فقط در اطراف امبریون قرار دارد. این ذرت نیز به نام ذرت شیشه ای نامیده می شود که در رأس گرد می باشد، دارای فرمهای خیلی زودرس تا خیلی دیر رس می باشد. دانه این گونه ذرت بیشتر در مرغداری مورد

 استفاده قرار می گیرد.

1-4-3-  پاپ کرن

اندوسپرم آن کاملاً شاخی است، بجز مقدار بسیار کمی از آن که در اطراف امبریون قرار دارد دانه ها خیلی ریز (140-40گرم ) صاف و غنی از پروتئین می باشند. با حرارت دادن دانه آب وسط اندوسپرم بخار می گردد و حجم دانه ها بطور ناگهانی افزایش و به رنگ سفید شبیه کف صابون در می آید . حجم آن 20-15 برابر می شود. بسیار خوشمزه و مصرف خوراکی دارد.  این ذرت تولید چند تا بلال می کند.

1-4-4-  ذرت آردی

کلیه اندوسپرم این نوع ذرت حاوی نشاسته نرم می باشد و اندازه دانه ها خیلی کوچک ومعمولاً شکل کروی دارند. رنگ دانه سفید و یا آبی است و اغلب بعلت دارا بودن نشاسته زیاد در کارخانجات نشاسته سازی مورد استفاده قرار میگیرند.

 1-4-5- ذرت شیرین

اندوسپرم این واریته ذرت دارای مقدار زیادی مواد قندی و مقدار جزئی نشاسته است دانه های این واریته کوچک چروکیده می باشند . از ذرت قندی در قدیم شیره تهیه می شده. این گونه ذرت دانه های شیشه ای و نشاسته ای شیرین دارد و در زمان رسیدن چروکیده می گردند . این گیاه قدرت زیادی در تولید پاجوش دارد.

1-4-6- ذرت غلاف دار

تیپ این ذرت تا حدودی با مقایسه با سایر انواع ذرت غیر عادی است زیرا هر دانه در یک غلاف قرار دارد و هر بلال مانند سایر تیپ های ذرت خود در یک غلاف قرار گرفته است ذرت فوق برای فروش کاشته نمی شود ولی مورد توجه محققین برای پی بردن به مبدأ ذرت می باشد.

1-4-7- ذرت مومی

این ذرت را روی این اصل ذرت مومی نام گذارده اند که ظاهر دانه تا اندازه ای چسبناک است . ملکول نشاسته ذرت مومی با ذرت های ذکر شده در فوق اختلاف داشته و به گلیکوژن شباهت دارد. نشاسته این رقم ذرت حالت چسبندگی دارد.

1-5- شرایط محیطی و اکولوژی ذرت

1-5-1- پراکندگی ذرت:

 

یک مطلب دیگر :

ذرت دارای تنوع رویشی بسیار گسترده ای است بطوریکه در شرایط مختلف آب و هوایی رشد می نماید. ذرت در نیمکره شمالی تا 58 درجه عرض جغرافیایی در کانادا و روسیه و در نیمکره جنوبی تا عرض جغرافیایی 43-42 درجه در نیوزیلند کشت می گردد کشت ذرت دانه ای در محدودة 42 درجه در نیمکره جنوبی و 53 درجه در نیمکره شمالی صورت می گیرد ولی ذرت علوفه ای را می توان در خارج از این محدوده هم کشت نمود .

 1-5-2- گرما ( حرارت )

ذرت برخلاف غلات ( گندم و جو) احتیاج به گرما و حرارت زیاد دارد، به همین دلیل حرارت عامل محدود کننده رشد و نمو این گیاه محسوب می شود جوانه زنی در ذرت از دمای 10-8 درجه سانتی گراد در عمق کاشت شروع می شود.

مناسب ترین درجه حرارت در طول دوره رشد بین 35-30 درجه سانتی گراد می باشد. در صورتیکه درجه حرارت از 40 درجه سانتی گراد تجاوز نماید جذب آب مشکل خواهد گردید حتی در شرایط آبیاری ( بدلیل تبخیر خیلی شدید ) حاشیه برگها سوخته و چنانچه این زیادی درجه حرارت در زمان گل دهی اتفاق افتد میزان تلقیح کاهش می یابد و با افت عملکرد مواجه می گردند.

1-5-3- رطوبت

یکی از فاکتورهای بسیار مهم در زراعت ذرت مسئله نیاز گیاه به آب می باشد ذرت برای تولید یک واحد ماده خشک بسته به شرایط آب و هوایی بطورمتوسط به 342 واحد آب نیاز دارد. نیاز ذرت برای ساختن یک واحد ماده خشک کمتر از سایر گیاهان زراعی (گندم ، جو، یونجه) است . نیاز آبی ذرت در کشت اول در حدود 8000 متر مکعب و در کشت دوم 6500 متر مکعب گزارش شده است . دورة آبیاری با توجه به نوع خاک و شرایط آب و هوا هر هفت تا 12 روز یکبار می باشد. کمبود آب در مرحله ظهور سنبله ها باعث می گردد که تلقیح بطور کامل در ذرت انجام نگیرد. مرحله بین ظهور سنبله ها تا پایان پرشدن دانه ها از مواد غذایی ( مرحله مومی) حساس ترین مرحله زندگی ذرت نسبت به آب می باشد ( مرحله بحرانی ذرت نسبت به آب) و مدت آن 50 روز می باشد.

1-5-4- خاک مناسب ذرت

ذرت در خاکهایی با بافت لومی عمیق ، نفوذ پذیری مناسب ، مواد آلی کافی و با عناصر غذایی متعادل ، بیشترین عملکرد را دارد. ذرت نسبت به شوری خاک حساس و باید از کاشت آن در این نوع اراضی جلوگیری کرد. در خاکهایی با شرایط مساوی از نظر حاصلخیزی و تأمین رطوبت، ذرت اراضی متوسط و یا سبک را ترجیح می دهد زیرا این گونه اراضی در بهار خیلی زود گرم و شرایط رشد ریشه ها را فراهم می کند . با وجود اینکه ذرت در اراضی با(8-5)pH کشت می گردد ولی حداکثر عملکرد از اراضی با (7-6)pH بدست می آید . در اراضی با pH کمتر از 5 جذب ازت ، فسفر ، پتاس ، سولفور ، کلسیم ، منیزیم  مشکل می شود و در خاکهایی که pH آنها بیش از 8 باشد جذب آهن ، آلومینیوم ، بر ، فسفر ، روی به سختی صورت خواهد گرفت.

انتخاب زمین در هر منطقه متأثر از فاکتورهای ذیل است:

1. عمق آب تحت الارض :

ذرت دارای ریشه قوی بوده و می تواند تا عمق 100 سانتی متری خاک گسترش یابد. از طرفی دفعات زیاد آبیاری در بالا آوردن سطح آب تحت الارضی موثر بوده و ضروریست در انتخاب زمین به سطح آب زیر زمینی توجه شود . حد سطح آب های زیر زمینی برای ذرت بین 3-5/1متر می باشد.

2. زهکش :

با توجه به پتانسیل بالای ذرت در رشد و تولید محصول، تهویه مناسب خاک به عنوان یک فاکتور موثر از اهمیت زیادی برخوردار است . در صورت فراهم نبودن تهویه خوب در خاک محصول بشدت کاهش یافته و حتی می تواند از رشد رویشی گیاه نیز جلوگیری نماید چنانچه مزرعه ذرت عاری از زهکش طبیعی یا مصنوعی باشد آب آبیاری لایه های تحتانی خاک را فرا گرفته و تهویه خاک را از بین برده و مانع رشد گیاه می گردد.

 تسطیح اراضی :

بدلیل مکانیزه بودن زراعت ذرت، معمولاً اراضی بنحوی انتخاب می گردند که از نظر وسعت، مناسب برداشت بوده و از تسطیع نسبی برخوردار باشد . در غیر اینصورت آبیاری صحیح صورت نمی گیرد و مزرعه بطور یکنواخت سبز نخواهد شد (یزدی صمدی و همکاران، 1373).

1-6- نیاز کودی و غذایی ذرت

کود مورد نیاز ذرت بر مبنای توصیه عمومی شامل :

کودسوپر فسفات به میزان 69-46 کیلوگرم فسفر خالص در هكتار

کوداوره به میزان 184 کیلوگرم ازت خالص در هكتار

کود سولفات پتاس به میزان 108-81 کیلوگرم پتاس خالص در هكتار

یک الی دو بار محلول پاشی با کود مرکب میکرو ( یکماه پس از کشت و دوماه پس از کشت)

ذرت به کودهای حیوانی که زمین را ازجهات مختلف اصلاح می کند احتیاج دارد.
بهترین توصیه کودی بر اساس آزمون خاک و با توجه به مواد آلی و عناصر قابل دسترس گیاه درخاک می باشد.