1- 8- 2- معیارهای اقتصادی در تولید کلزا …………………………………… 12

1-9- طبقه بندی کلزا………………………………………………………………………… 13

1- 9-1- مشخصات گیاه شناسی کلزا…………………………………………………… 13

1-9-2- دانه …………………………………………………………………………………….. 13

1-9-3- مواد متشکل دانه کلزا…………………………………………………………. 13

1- 9- 4- ریشه ……………………………………………………………………………. 14

1-9-5- ساقه……………………………………………………………………………….. 15

1-9-6-  برگ……………………………………………………………………………………….. 15

1- 9-7-گل آذین……………………………………………………………………………… 15

1-9-8- میوه…………………………………………………………………………………………. 16

1-10- رشد کلزا……………………………………………………………………………. 16

1-11- موارد مهم در کشت کلزا…………………………………………………….. 18

1-11-1- انتخاب رقم …………………………………………………………………………… 19

1-11-2- آماده سازی زمین …………………………………………………. 19

1-11-3- کوددهی ………………………………………………………………….. 20

1-11-4- تاریخ کاشت…………………………………………………………………………….. 20

1-11- 5- میزان بذر و تراکم بوته…………………………………………………………. 21

1 -11 -6 – عمق کاشت…………………………………………………………………….. 21

1-12- آبیاری مزرعه ……………………………………………………………………… 23

1-13- برداشت کلزا…………………………………………………………………………….. 23

1-14- تعریف  و تاریخچه  کشف زئولیت………………………………………. 24

1-14-1- طبقه بندی زئولیت ها ……………………………………………………. 25

1-14-2- خواص زئولیت ها  ……………………………………………………….. 25

1-14-3- نقش زئولیت در کشاورزی………………………………………………….. 28

1-14-4- كاربرد زئولیت در كشاورزی ………………………………. 28

1-15- سوپرجاذب ها  ( هیدروژل ها)………………………………………………………. 29

1-15-1- ساختمان سوپر جاذب های استاکوسورب……………………………………. 31

1-15-2- مقدار کاربرد سوپر جاذب ها……………………………………………………… 31

1- 15-3- روش كاربرد سوپر جاذب ها…………………………………………………….. 32

فصل دوم: مروری بر پژوهش‎های پیشین…………………………… 34

2-1 – تنش………………………………………………………………………………………. 34

2-2 -تنش خشکی……………………………………………………………………………. 35

2-3 – نقش آب در گیاه…………………………………………………………………………. 36

2 -4 – تنظیم اسمزی……………………………………………………………………. 38

2– 5- عکس العمل کلزا در برابر تنش خشکی …………………………………………. 39

2 -5-1- تاثیر تنش خشکی بر تعداد دانه در خورجین……………………………. 41

2– 5-2- تاثیر تنش خشکی بر تعداد خورجین در بوته……………………… 42

2 -5-3- تاثیر تنش خشکی بر وزن هزاردانه …………………………………………… 44

2– 5-4- تاثیر تنش خشکی بر مقدار و درصد روغن دانه ……………………. 45

2-5-5- تاثیر تنش خشکی بر ارتفاع بوته……………………………………………….. 46

2-5-6- تاثیر تنش خشکی بر شاخص برداشت ………………………………………… 47

2-5-7- اثر تنش خشکی بر میزان کلروفیل a + b………………………………. 48

2-6- اثرات فیزیولوژیکی تنش آب……………………………………………………… 49

2-7- اثرات بیوشیمیایی تنش آب……………………………………………………………………. 49

2-7-1-حمایت آنتی اكسیدانی در كلروپلاست ها…………………………….. 50

فصل سوم: مواد و روش‎ها………………………………………………………………………….. 53

3-1- مواد آزمایش………………………………………………………………………………………. 53

3-1-1- موقعیت جغرافیایی و مشخصات اقلیمی محل آزمایش……………………………. 53

3-1-2- خاک محل آزمایش……………………………………………………………….. 53

3-2- روش آزمایش………………………………………………………………………….. 54

3-2-1- نوع و مشخصات طرح آماری به کار رفته در تحقیقات مزرعه ای………………….. 54

3-2-2- عملیات آماده سازی زمین و پیاده نمودن طرح……………………………….. 55

3-2-3- معرفی رقم هائولا 401…………………………………………………. 55

3-2-4- عملیات کاشت………………………………………………………………………… 56

3-2-5- عملیات داشت………………………………………………………………………. 56

3-2-6- عملیات برداشت نهایی………………………………………………………………… 56

3-3- نمونه برداری و اندازه گیری صفات……………………………………………………… 56

3-3-1- اندازه گیری ارتفاع بوته…………………………………………………. 57

3-3-2- عملکرد دانه ………………………………………………………………….. 57

3-3-3- تعیین شاخص برداشت…………………………………………………. 58

3-3-4-  تعیین خصوصیت کیفی(درصد وعملکرد روغن دانه)……………………….. 58

 

3-3-5- اندازه گیری میزان کلروفیل(a+b )………………………………………………….. 58

3-3-6- اندازه گیری میزان فعالیت SOD……………………………………………….. 58

3-3-7- اندازه گیری میزان فعالیت CAT…………………………………………….. 59

3-4- محاسبه آماری…………………………………………………………………. 59

فصل چهارم: نتایج ……………………………………. 60

4-1- اتفاع بوته……………………………………………………………………. 60

4-2- تعداد شاخه فرعی………………………………………………………… 64

4-3- کلروفیل برگ a+b………………………………………………….. 66

4-4- تعداد خورجین در بوته……………………………………………………….. 69

4-5- تعد اد دانه در خورجین…………………………………………………… 74

4-6- وزن هزاردانه………………………………………………………….. 77

4-7- عملکرد دانه……………………………………………………….. 80

4-8- عملکرد بیولوژیک……………………………………………………. 85

4-9- شاخص برداشت……………………………………………………………….. 87

4-10- درصد روغن …………………………………………………………… 89

4-11- عملکرد روغن…………………………………………………………. 93

4-12- آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) ………………………………….. 96

4-13- آنزیم کاتالاز (CAT) ………………………………………………………. 100

4-14- آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز (GPX)  …………………………….. 102

فصل پنجم: بحث و پیشنهادات……………………………….. 106

5-1- نتیجه گیری و بحث……………………………………………………… 106

5-2-پیشنهادات………………………………………………………………………. 107

منابع…………………………………………………………………………….. 108

چکیده

 

این پژوهش جهت بررسی اثر تنش خشکی در مراحل رشدی حساس کلزا و همچنین اثرات کاربرد زئولیت (10تن در هکتار) و سوپرجاذب (1کیلوگرم در هکتار) در قالب طرح بلوک کامل تصادفی به صورت اسپیلت پلات در سه تکرار و در شهرستان شیراز صورت گرفته است و در پایان خصوصیات کمی و کیفی گیاه کلزا تحت تیمارهای ذکر شده مورد آزمایش قرار گرفت.

یک مطلب دیگر :

نتایج نشان داد که تنش خشکی به ویژه در مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی سبب کاهش عملکرد دانه، عملکرد روغن و میزان کلروفیل برگ شد. در صورتی که با کاربرد زئولیت و سوپرجاذب تمامی این صفات افزایش پیدا کرد. همچنین تنش خشکی موجب افزایش میزان آنزیم های آنتی اکسیدانت گشته ولی زئولیت و سوپرجاذب مصرفی اثر عکس داشته و صفات کاهش معنی داری نشان دادند. نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر متقابل تنش خشکی و کاربرد زئولیت و سوپرجاذب بر تمامی صفات معنی دار بود. حداکثر عملکرد دانه به عنوان مهم ترین صفت مورد بررسی از تیمار تنش در مرحله ساقه دهی و کاربرد ده تن در هکتار زئولیت + یک کیلوگرم در هکتار سوپرجاذب به میزان 4/3528 کیلوگرم در هکتار به دست آمد و کمترین عملکرد دانه متعلق به تیمار تنش در مرحله گلدهی و عدم مصرف زئولیت و یا سوپرجاذب به میزان 2/1678 بود. لذا از نتایج به دست آمده در این آزمایش می توان چنین نتیجه گیری کرد که مرحله گلدهی و سپس خورجین دهی حساس ترین مراحل در گیاه کلزا می باشند و کاربرد زئولیت (ده تن در هکتار) و سوپرجاذب (یک کیلوگرم در هکتار) برای کاهش اثرات خشکی به عنوان بهترین تیمار مورد بررسی مشخص شد.

 واژه های کلیدی: کلزا- تنش خشکی- زئولیت- سوپرجاذب- عملکرد دانه

 کلیات

• • مقدمه

گیاهان حدود 400 میلیون سال است كه از زمان ترك دریاها و سكنی گزیدن در خشكی‌های كره زمین همواره با تنش رطوبتی مواجه بوده اند. هنگامی كه خشكی روی می‌دهد گیاهان عالی همیشه مجبورند كه آن را تحمل نموده یا چرخه زندگیشان را جهت دوری جستن از آن تنظیم نمایند. برخلاف حیوانات آنها نمی‌توانند به مكان مناسب‌تری نقل مكان نمایند. بنابراین در تكامل گیاهان خشكی زی، نیاز آنها به جستجو، جذب، انتقال و نگهداری آب به عنوان یك نیروی محرك عمده عمل كرده است. با وجود این، خشكی هنوز عمده‌ترین محدودیت در تولید محصولات زراعی است(علیزاده 1378).

امروزه دسترسی و كنترل منابع آبی به یكی از مهمترین مسائل و موضوعات قرن اخیر تبدیل شده است. در گذشته آبیاری معمولی ترین روش برای مقابله با كم آبی بود اما امروزه با كاهش شدید منابع آب، راه حل های دیگری مورد توجه قرار گرفته است. برای مثال محققان اصلاح نباتات در حال تحقیق بر روی یافتن گیاهان سازگارتر با محیط های مستعد بروز خشكی و نیز دستیابی به گیاهان با بازده مصرف آب بالا و در عین حال ثبات عملكرد بالا می باشند (Anonymous, 2010).

طبق گزارش های سازمان مدیریت منابع آب ایران(1389، 1388)، كشور ایران به سبب واقع شدن بر روی كمربند خشك جهانی همواره در معرض خشكی می باشد(بی نام، 1389). نزدیك به دو سوم بارندگی سالیانه در سطح كره زمین تبخیر شده و از دسترس خارج می گردد و بیش از نیمی از آنچه باقی می ماند بدون استفاده به سمت دریاها جاری می گردد، از سوی دیگر مقدار بارندگی و توزیع آن بسیار متغیر است به طوری كه در یك سال با خشكسالی مواجه بوده و سال دیگر سیل جاری می گردد. سهم آب در بخش كشاورزی در جهان، حدود هفتاد و پنج درصد است در حالیكه این رقم در ایران 94 درصد است. 65 درصد مناطق خشک و 25 درصد مناطق نیمه خشک از اراضی کل کشور با متوسط بارندگی 252 میلی متر در سال، در معرض بسیاری از تنش های محیطی از جمله خشکی، شوری و درجه حرارت بالا است(حیدری شریف آباد،1382).

بررسی ها نشان داده است كه سطوح مختلف تنش خشكی می تواند تاثیرات متفاوتی بر هر یك از صفات فنولوژیك، مرفولوژیك و فیزیولوژیك گیاه بگذارد و گیاهانی كه به این لحاظ تغییرات و خسارات ناخواسته كمتری را متحمل می گردند به لحاظ مقاومت به دوره های كم آبی ارجحیت داشته و پتانسیل بالاتری برای تولید در مناطق خشك و نیمه خشك (Pessarakli, 2006).

ارزیابی کلی از توان بخش کشاورزی نشان می دهد سطح زیر کشت و زمین های کشاورزی کشور چندان قابل افزایش نیست لذا بهترین راه مقابله با این وضعیت، تلاش در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح با مدیریت صحیح در مصرف آب کشاورزی است(بقایی، 1383). در این راستا ضمن توجه به توسعه فیزیکی منابع تامین آب، بایستی بخش بزرگی از سیاست ها به کنترل مصرف آب در داخل مزارع معطوف شود. اتخاذ روش های مختلف به منظور استفاده صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنش های بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری در رأس تحقیقات زراعی قرار دارد(اویسی، 1389). یکی از چالش­های اصلی در تلاش جهت رسیدن به تولید پایدار محصولات کشاورزی، تنش­های محیطی می­باشند. واکنش­های گیاهان به تنش­های محیطی پیچیده بوده و شامل بسیاری از انواع عکس العمل­های فیزیولوژیک و بیوشیمیایی می­شود (کافی و همکاران، 1385). این قبیل واکنش­ها در گیاهان در معرض تنش در جهت غلبه یافتن، اجتناب و یا خنثی کردن اثرات تنش آغاز می­گردد. تحمل یا حساسیت در برابر یک نوع از شرایط پر تنش بستگی به ریخته ژنتیکی و بیوشیمیایی گونه­ها دارد(Levitt, 1980).

در سطح جهانی به آبیاری علمی و دقیق جهت افزایش بازده آبیاری و کنترل دقیق مصرف آب در مراحل رشد گیاه توجه زیادی شده است معهذا آن بخش از مدیریت مصرف آب کشاورزی که مربوط به نحوۀ استفادۀ آب در داخل مزرعه است به دلیل پیچیدگی­های زیاد روابط آب، خاک، گیاه و هوا کمتر مورد توجه قرار گرفته است(علیزاده 1378). بنابراین اتخاذ روش­هایی به منظور استفادۀ صحیح و بهینه از منابع آب و همچنین شناخت روابط آب در مراحل مختلف رشد، به همراه بررسی اثرات کمبود آب بر واکنشهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه، از لحاظ سازوکارهای مقاومت، تحمل و سازگاری اهمیت خاص داشته و بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر زئولیت و سوپرجاذب به عنوان مواد جذب کننده رطوبت خاک و کاهش دهنده اثرات تنش خشکی در زراعت کلزا در شرایط کمبود آب می باشد.

• اهمیت تولید دانه های روغنی

روغن یکی از مواد اصلی مورد نیاز انسان است و حدود 20 درصد از کالری روزانه مورد نیاز انسان، بسته به رژیم های غذایی متفاوت، توسط روغن تامین می شود. روغن مورد نیاز انسان از دو منبع حیوانی و گیاهی تامین می شود که در گذشته روغن های حیوانی سهم بیشتری را در تامین روغن مورد نیاز داشتند. روغن های گیاهی مصارف خوراکی کمی داشته و اغلب از روغن های گیاهی در مصارف صنعتی و سوخت استفاده می شد(سید شریفی، 1388).

دانه های روغنی از محصولات با ارزش بخش کشاورزی به شمار می روند که به عنوان ماده اولیه صنایع روغن کشی و تامین کننده نیازهای چربی، پروتئین و ویتامین در حیات موجودات زنده نقش اساسی را ایفا می کنند. دانه های روغنی به عنوان گیاهان صنعتی، به دلیل کاربردهای فراوان در تغذیه انسان و کنجاله آن در تغذیه دام و طیور و مصارف متعدد صنعتی، از جایگاه ویژه ای در بین محصولات کشاورزی برخوردارند. چرخه صنعت روغن نباتی بر وجود دانه های روغنی استوار است(حاجی محمدی، 1388).