2.2.5.              رسانه منبر 53

2.2.6.              منبر و سایر رسانه‌ها 66

2.3.        عناصر منبر_ 72

2.3.1.              رویکردشناسی محتوای منبر 72

2.3.2.              اسلوب‌های اقناع اندیشه 77

2.3.3.              روش‌های تحریک احساس_ 80

2.3.4.              مخاطب شناسی منبر 81

2.3.5.              رفتار غیرکلامی_ 85

فصل سوم: روش تحقیق—  90

3.1.       روش آینده‌نگاری   90

3.2.        سئوالات کلیدی تحقیق_ 96

3.3.       روش مورداستفاده 96

3.4.       ابزار گردآوری و تحلیل اطلاعات   97

3.5.        جامعه آماری_ 97

3.6.       نمونه تحقیق   97

3.7.        تعریف عملیاتی متغیرها 98

فصل چهارم: بررسی یافته‌های تحقیق—  101

4.1.       حجت‌الاسلام شیخ محمدتقی فلسفی_ 101

4.1.1.              رویکردشناسی منبر فلسفی_ 112

4.1.2.              اسلوب‌های اقناع اندیشه 113

 

4.1.3.              روش‌های تحریک احساس_ 114

4.1.4.              مخاطب شناسی منبر 115

4.1.5.              ارتباطات غیرکلامی_ 116

4.2.       حجت‌الاسلام شیخ احمد کافی_ 118

4.2.1.              رویکردشناسی منبر کافی_ 125

4.2.2.              اسلوب‌های اقناع اندیشه 126

4.2.3.              روش‌های تحریک احساس_ 126

4.2.4.              مخاطب شناسی منبر 127

4.2.5.              ارتباطات غیرکلامی_ 128

4.3.       حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان_ 130

4.3.1.              رویکردشناسی منبر انصاریان_ 144

4.3.2.              اسلوب‌های اقناع اندیشه 145

4.3.3.              روش‌های تحریک احساس_ 145

4.3.4.              مخاطب شناسی منبر 145

4.3.5.              ارتباطات غیرکلامی_ 146

4.4.       حجت‌الاسلام شیخ علیرضا پناهیان_ 148

4.4.1.              رویکردشناسی منبر پناهیان_ 155

4.4.2.              اسلوب‌های اقناع اندیشه 156

4.4.3.              روش‌های تحریک احساس_ 156

4.4.4.              مخاطب شناسی منبر 157

4.4.5.              ارتباطات غیرکلامی_ 159

فصـل پنجم: جمع‌بندی و نتیجه‌گیری–  162

5.1.                  تحلیل محیط خارجی_ 162

5.2.                  تحلیل محیط داخلی_ 163

منابع_ 169

منابع مکتوب—— 169

منابع غیرمکتوب—   172

فهرست جداول

 

جدول1ـ- ویژگی‌های مورد انتظار جامعه ایرانی و مردمان آن در افق 1404 بر اساس سند چشم‌انداز كشور…. 19

جدول 2ـ تعریف عملیاتی متغیرها………………………………………………………………………………………………………………………. 99

جدول 3ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبر حجت‌الاسلام فلسفی………………………………………………………… 117

جدول 4ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام کافی……………………………………………………………. 129

جدول 5ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام انصاریان………………………………………………………. 147

جدول 6ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی منبرحجت‌الاسلام پناهیان……………………………………………………….. 160

جدول 7ـ جمع‌بندی مؤلفه های موردبررسی در چهار نمونه تحقیق………………………………………………………………. 167

مقدمه

منبر ازجمله ارتباطات چهره به چهره‌ای است که با تأکید بر ارتباطات کلامی و نیروی نهفته در کلمات و افکار در پس هر کلمه، به مخاطب منتقل می‌شود. لذا منبر ازجمله

یک مطلب دیگر :

مدیریت : عملکرد شرکت از دیدگاه بازار مشتری – مجله علمی خبری رهاجو

 هنرهای کلامی است که سابقه‌ای طولانی و تأثیرگذاری بسیاری از گذشته داشته و تاکنون نیز این تأثیرگذار را حفظ کرده است. تکیه منبر بر عقاید و علوم دینی و به‌خصوص تأکید بر اخلاق الهی اعتبار بسیاری به آن بخشیده است. مخاطب پای منبر می‌رود تا کلام دینی بشنود و از آن بیاموزد.

می‌دانیم در سراسر دوران گذشته، خطیبان زبان‌آور بسیار بوده‌اند. قصاصان، مذکّران و ذاکران نام‌های آشنا داشته‌اند. مقدمه موضوع پندهای اخلاقی و دینی بود. درراه و روش مألوف و معمول تعلیم و تربیتی، منبر و مواعظ دینی و اخلاقی روضه‌خوانی و تعزیه و شبیه‌خوانی، نیز فنون بلاغی و بیانی سینه‌به‌سینه حفظ‌شده است. معانی بیان جنبه‌های نوشتاری این فنون را دربرمی‌گرفت و از زمانی که رسماً درس و فن ضروری شناخته شد شأن شایسته‌ی خود را در نظام تعلیم و تربیت گذشته‌ی ما حفظ کرد و رسالات عدیده‌ای در آن نوشتند.

به‌علاوه، از آغاز تکوین انقلاب مشروطیت به بعد اقبال مخصوص به جنبه‌های سیاسی سخنرانی مشهود افتاده است. اگرچه در طول تاریخ اجتماعی و فرهنگی گرانبار ما ازاین‌گونه شواهد کم نیست. (میلر ص9)

با ظهور انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت مبتنی بر دین، جایگاه و وظایف منبر تغییر کرد. همچنین تحولات اجتماعی و رسانه‌ای جامعه ایرانی عرصه را بر منبر تنگ کرد و شرایط را به‌گونه‌ای رقم زد که لاجرم منبر به‌عنوان رشته تخصصی ذیل تبلیغ دینی تعریف شد.

هم‌اکنون فارغ‌التحصیلان رشته تخصصی تبلیغ در عرصه‌های مختلف تبلیغی کشور مثل دانشگاه‌ها، امامت جمعه، مدارس و … فعالیت می‌کنند. ازاین‌رو بسیار شایسته است موفقان تبلیغ را به این مجموعه نزدیک کرده و نقایص آن را برطرف کنند تا تأثیرگذاری‌ها بیشتر شود.

حوزه‌های علمیه به‌عنوان پایه‌های اصلی این امر هم‌اینک برنامه‌های تبلیغی بسیاری در دستور کار دارند. به‌عنوان نمونه مجموعه سفیران هدایت 1600 طلبه تحت آموزش دارد و با 28 شعبه در ایران در حال فعالیت است. بعضی از ایده‌های امام راحل رحمه‌الله و مقام معظم رهبری و بزرگان حوزه‌های علمیه و دلسوزان عرصه تبلیغ در این مجموعه موردتوجه قرارگرفته و انشاء الله با گسترش مطالعات و تحقیقات و تتبع و تدقیق بیشتر در روش‌های ارتباطی و منابع و مستندات و الهام گیری از ضعف‌ها و قوت‌های گذشتگان به توان این عرصه را پربارتر از گذشته کرد.

این تحقیق شامل پنج فصل هست: در فصل اول کلیات پژوهش ارائه‌شده، در فصل دوم چهارچوب مفهومی بحث شامل آینده‌نگاری تحولات، افق چشم‌انداز 1404 جمهوری اسلامی ایران، رابطه دین و رسانه و نیز رسانه دینی موردبررسی قرارگرفته است. در این فصل همچنین به موضوع «رسانه منبر» و ویژگی‌های آن نیز به‌طور مبسوط توجه شده است. فصل سوم، روش تحقیق و متغیرهای موردبررسی را مورد مداقه قرارداده است. فصل چهارم به بررسی یافته‌های تحقیق به‌صورت بررسی جداگانه آقایان «فلسفی»، «کافی»، «انصاریان» و «پناهیان» پرداخته است و در فصل پایانی (پنجم) جمع‌بندی و نتیجه‌گیری شده است.

امید که این تحقیق بتواند چشم‌اندازی مقدماتی در ترسیم نقشه آینده‌نگاری رسانه‌های دینی باشد و با تلاش اساتید حوزه و دانشگاه تکمیل و روز آوری گردد

1.1.        بیان مسئله

«تبلیغ» به مفهوم عام آن، عبارت است از: «روش یا روش‌های به‌هم‌پیوسته (در قالب یک مجموعه) برای جهت دادن به نیروهای اجتماعی و فردی، از طریق نفوذ در شخصیت، افکار، عقاید و احساسات افراد، به‌منظور رسیدن به یک هدف مشخص که ممکن است سیاسی، نظامی، فرهنگی و… باشد.­»

در تعریف دیگر آورده‌اند: «تبلیغ عبارت است از: انتقال فکر، به جهت تأثیرگذاری بر افکار و اعمال دیگران و نیل به مقاصد خاص، با استفاده از ابزار و شیوه‌های گوناگون در زمان و مکانی محدود.»

در این تعاریف، «تبلیغ» به معنای عام آن که در لغت عرب با واژه‌هایی چون: «دعوت»، «اعلام»، «دِعایه» و در فرهنگ غربی با واژه‌ی «­Propagand » معادل است، شناسانده شده است؛ امّا «تبلیغ» در فرهنگ اسلامی از منظری خاص معرفی شده؛ ازجمله «هو اعلاء کلمه اللّه فی کل بکافة وسائل الاتصال المناسبة لکلّ عصر والّتی لا تناقض مقاصد الشریعه الاسلامیه؛ برافراشتن کلمه‌ی توحید در هر زمان با هر وسیله‌ی ممکن و مناسب آن عصر که با مقاصد و اهداف شریعت اسلامی در تناقض و مخالفت نباشد.»

دعوت و هدایت، از زمان آدم ابوالبشر آغاز شده است تا بعثت حضرت محمد (ص) هزاران پیام‌آور در عرصه‌ی ارشاد و هدایت، گام برداشته‌اند «و لقد بعثنا فی کل امة رسولاً ان اعبدوا اللّه واجتنبوا الطّاغوت؛ ما در میان هر امتی پیامبری فرستادیم، با این هدف که خدا را پرستش کنند و از طاغوت، اجتناب نمایند.»

قرآن کریم و روایات ائمه‌ی معصومین (ع) ده‌ها شیوه‌ی تبلیغی از انبیا و پیامبران ذکر می‌کند. آنان علاوه بر دعوت مشترک به توحید، معاد و اصول اخلاقی، بر جنبه‌های خاص نیز تکیه داشته‌اند. پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام نیز، «تبلیغ» به‌ویژه در شکل «خطابه» و «منبر» یکی از ابزارهای اصلی انتقال معارف اسلامی بود، خطبه‌های ارزشمند امام علی (ع)، سخنان گهربار ائمه‌ی معصومین در مناسبت‌های مختلف و تشکیل جلسات علمی و موعظه، مبیّن این اهتمام است. این نکته نیز قابل‌ذکر است که پس از واقعه‌ی کربلا به توصیه‌ی امامان (ع) موضوع عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) نیز به تبلیغ شیعه، جهت خاص داد؛ حوزه‌ی شناخت و عمل با حوزه‌ی عاطفه درهم‌آمیخته شد.

«تبلیغ» و «خطابه» در طول تاریخ تا امروز، دستخوش تحولات فراوان بوده است؛ امّا اساس و بنای آن، به‌ویژه در قالب «منبر»، اصالت خود را حفظ نموده و در فراز و نشیب‌های مختلف تاریخ، مورداستفاده قرارگرفته است. فرآیند «تبلیغ» دربردارنده‌ی عناصر مبلّغ، مخاطب (جامعه‌ی تبلیغی)، موضوع، شیوه، ابزار، هدف، زمان و مکان است. ازآنجاکه عنصر اصلی تبلیغ دینی از قدیم‌الایام «منبر» بوده، لذا به‌عنوان یک رسانه عمومی‌شناخته‌شده است.

ارتباط دین و رسانه با توجه به تنوع پیام‏ها و آموزه‏های دین و متقابلاً تنوع رسانه‏ها و ظرفیت‏های متفاوت آن‌ها، متفاوت خواهد بود. رسانه‏های گوناگون نوشتاری، گفتاری، صوتی و تصویری هر یك به‌تناسب ظرفیت‏ها و محدودیت‏های ذاتی، راهبردهای فرهنگی، سیاست‏های برنامه‏سازی، نوع و قالب برنامه، میزان تقاضا، نقش‏ها، كاركردها، اهداف و انتظارات، نسبت‏های متفاوتی با دین دارند. علاوه بر اینكه اقتضائات و ظرفیت‏های زمینه‏ای و بافت فرهنگی ـ اجتماعی محل فعالیت رسانه، ویژگی مخاطبان، سطح و نوع تقاضا، امكانات بهره‏وری از توان‌های بالفعل و بالقوّه رسانه، درجه و توان حرفه‏ای گردانندگان رسانه، مدیریت رسانه، امكانات جانبی فعالیت‏های رسانه‏ای و… نیز در این نسبت سنجی مؤثر خواهند بود. پیام‌های دینی نیز فی‏نفسه تنوع درخور توجهی دارند. گاه این تنوع در مقام ابلاغ و ارائه، پیچیدگی بیشتری می‏یابد.

برای بررسی آینده رسانه «منبر» نیم‌قرن اخیر در نظر گرفته شد که با فرآیند پژوهی نسبت به آینده‌نگاری منبر اقدام شود، ازاین‌رو خطیب شهیر مرحوم حجت‌الاسلام محمدتقی فلسفی و حجت‌الاسلام شیخ احمد کافی موردمطالعه قرار می‌گیرد و سپس حجت‌الاسلام شیخ حسین انصاریان و حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان موردمطالعه می‌باشند. خصوصیت هر چهار نفر این است که مورد اقبال عمومی قرارگرفته‌اند و جریان ساز بوده‌اند. لذا این تحقیق با فرآیند پژوهی تاریخی منبر این چهار نفر نسبت به آینده‌نگاری تحولات رسانه دینی منبر در افق 1404 جمهوری اسلامی ایران اقدام خواهد نمود.