اصطلاحات	مفهوم لاتین		اختصار
تبادل الکترونیکی اطلاعات		Electronic Data Interchang	EDI
شورای تجارت خدمات		General Agreement on Trade in Services	GATS
موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت		General Agreement on Trade & Tariffs	GATT
مدل سیاست گذاری و برنامه ریزی دریایی		Maritime Policy & Planning Model	MPPM
روش سناریو		Scenario Approach	SA
واحد بیست فوتی کانتینر		Twenty foot Eqivalent unit	TEU
توسعه بنادر و کشتیرانی منطقه ای		Regional Shipping & Port Development	RSPD
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل		United Nation Conference on Trade and Development	UNCTAD

چکیده

در این تحقیق سناریوهای آینده نگاری ترافیك كانتینری بندر شهید رجایی به منظور تحلیل ظرفیت آن بندرجهت جذب و انتقال بخشی از تقاضاهای بالقوه آن بندر در سال 1404 مورد پژوهش قرار گرفته است. در این تحقیق، به كمك بررسی روندها و رویدادهای صورت گرفته در حوزه های اقتصاد، تجارت و حمل و نقل دریایی،تحولات كشتیرانی، بندر و پسكرانه جهت انتقال بخشی از كانتینرهای عبوری از این بندرتحت پنج سناریو مطرح گردیده است. سناریوی آینده نگاری ترافیك كانتینری بندر شهید رجایی به وسیله روش سناریو كه برای تصویرسازی آینده در شرایط عدم اطمینان به كار می رود، وضعیت آینده های قابل تصور را  بر اساس سه تم اصلی شامل؛ جغرافیایی، فنی و اقتصادی بسط داده شده است. نتایج حاصله از طرح سناریوهای مطرح شده نشان می دهد كه كل  تقاضای كانتینرهای بندر شهید رجایی  بر مبنای  مدل عمومی تعریف شده در سال 1404 تحت پنج سناریو خوشبینانه، خوشبینانه-میانه، میانه، میانه – بدبینانه و بدبینانه به ترتیب برابر با 43830470، 17511835، 7218285، 4453726 و 3062277 تی ای یو خواهد بود و از سویی دیگر تعدادگنتری كرین ها، ترانستینرها، کشنده ها، تعداد اسکله ها و اراضی پسکرانه ها در صورت بروز برخی از سناریوهای مطرح شده،  پاسخگوی تقاضاهای ترافیك كانتینری آن بندر در سال 1404 نمی باشد.

فهرست مطالب

 

فصل اول : كلیات……………………………………………………………………………………………………….1

1-1مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….1

2-1بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………2

1-3 اهمیت،ضرورت و كاربرد نتایج………………………………………………………………………………….3

1-4 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………..4

1-5 فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………..5

1-6 قلمرو زمانی و مكانی تحقیق……………………………………………………………………………………5

1-7 روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………6

1-7-1 روش گردآوری داده ها……………………………………………………………………………………6

1-7-2 روش تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………….6

1-8 ساختارتحقیق…………………………………………………………………………………………………….6

1-9 نوآوری تحقیق……………………………………………………………………………………………………7

1-10 استفاده كنندگان نتایج تحقیق………………………………………………………………………………7

فصل دوم : پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………8

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………..8

2-2 بررسی پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………….9

2-2-1 مطالعات انجام شده در زمینه عملیات ترمینال كانتینری با استفاده از روشهای مختلف………9

2-2-2 كاربرد سناریو در سایر بخشها………………………………………………………………………..11

2-2-3 كاربرد روش سناریو در حمل و نقل…………………………………………………………………12

2-3 نوآوری در تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….13

فصل سوم: روندها و رویدادهای حوزه اقتصاد بین الملل، ایران و تحولات حوزه كشتیرانی و …………………..14

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………….14

3-2 بررسی و تحلیل وضعیت اقتصادی جهان و ایران………………………………………………………..15

3-2-1 توسعه كسب و كار به منظور رفاه بشر………………………………………………………………16

3-2-2 نگاهی به سازمان تجارت جهانی…………………………………………………………………….16

3-2-3 جهانی شدن و اقتصاد جهانی………………………………………………………………………..16

3-2-4 ابزارهای جهانی شدن…………………………………………………………………………………17

3-2-4-1 تجارت بین الملل…………………………………………………………………………………..17

3-2-4-2 بین المللی شدن تولید…………………………………………………………………………….18

3-2-5 چشم انداز اقتصاد ایران……………………………………………………………………………….18

3-3 تحولات كشتیرانی، بندر و پسكرانه………………………………………………………………………..19

3-3-1 تحولات حمل و نقل بین المللی دریایی……………………………………………………………19

3-3-1-1 مسیرهای حمل و نقل شرق-غرب………………………………………………………………21

3-3-1-2 مسیرهای حمل و نقل تركیبی شرق-غرب ……………………………………………………22

3-3-2 حمل و نقل كانتینری…………………………………………………………………………………22

3-3-2-1  ویژگیهای یک بندر کانتینری…………………………………………………………………..23

3-3-3 تحولات حوزه كشتیرانی…………………………………………………………………………….23

3-3-3-1 شكل گیری نظام همكاری جدید در قالب اتحادهای استراتژیك…………………………..24

3-3-3-2 از ادغام تا اتحاد ……………………………………………………………………………………………………………….24

3-3-3-3 مزایای اتحادهای استراتژیك……………………………………………………………………25

3-3-3-4  مدیریت زنجیره عرضه به عنوان اصلی ترین عامل  یكپارچگی نظام حمل و نقل………25

3-3-3-5  اتحاد استراتژیك و صنعت كشتیرانی…………………………………………………………26

3-3-3-6 اتحادها در كشتیرانی كانتینری: مروری بر ادبیات…………………………………………..28

3-3-3-7 كانتینریزاسیون وتاثیرات آن بر بنادر و كشتیرانی…………………………………………..28

3-3-3-8 چالش های بنادر در تحولات حوزه كشتیرانی……………………………………………….29

3-3-4 تحولات بندری………………………………………………………………………………………30

3-3-4-1  رقابت در بنادر………………………………………………………………………………….30

3-3-4-2 تغییرات تكنولوژی دریایی……………………………………………………………………..30

3-3-4-3  سلسله مراتب بنادر………………………………………………………………………………………………………31

3-3-5 چشم انداز ترمینال كانتینری بندر شهید رجایی……………………………………………..32

3-3-6 نقش بنادر خشک درتوسعه پسکرانه به عنوان راهكاری جهت بهبود عملکرد بنادر……….32

3-3-6-1 بنادر خشک در ایران………………………………………………………………………….33

فصل چهارم : روش سناریو……………………………………………………………………………………..34

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………….34

4-2  برنامهریزی آینده………………………………………………………………………………………34

4-2-1 پیش بینی………………………………………………………………………………………..35

4-2-2  ضعفهای پیش بینی……………………………………………………………………………36

4-3  برنامه ریزی و تحلیل تحت شرایط عدم اطمینان………………………………………………..36

4-4  سناریو چیست؟………………………………………………………………………………..37

4-4-1 تعاریف و ویژگی های سناریو…………………………………………………………………37

4-4-2 عناصر سناریو……………………………………………………………………………………38

4-4-3   انسجام درونی سناریو………………………………………………………………………..39

4-4-4  بعد زمانی سناریو……………………………………………………………………………..40

4-4-5  روشهای سناریوسازی………………………………………………………………………..40

4-4-6 كاربرد سناریو: فرمول بندی استراتژی……………………………………………………..41

4-5  ویژگیهای عمومی موضوع مورد مطالعه…………………………………………………………42

4-6  صورت كلی سناریوی ترافیك كانتینری بندر شهید رجایی در افق 1404   ……………..43

4-7 عوامل موثر بر سناریوی ترافیك كانتینری بندر شهید رجایی……………………………….43

فصل پنجم : مدل سازی، تحلیل و ارزیابی سناریوها…………………………………………………………………….44

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………….44

5-2 برآورد تجارت كانتینری جهان و ایران در سال 2025   ……………………………………..44

5-2-1 پروژه  MPPM……………………………………………………………………………..45

5-2-2 پروژه  RSPD……………………………………………………………………………….46

5-2-3 تعریف مدل عمومی تعیین كانتینری بندر شهید رجایی در افق 1404……………48

5-9:  مقایسه رشد GDP ایران و جهان در سال های 2010-1992………………………56

5-3 تم جغرافیایی……………………………………………………………………………………..58

5-4  تم فنی ………………………………………………………………………………………………………………………….60

5-4-1  تحلیل ظرفیت…………………………………………………………………………….62

5-4-1-1 محاسبه ظرفیت مورد نیاز بر مبنای تقاضای بالقوه……………………………………..64

5-5 تم اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………………….69

5-5-1  تخمین هزینه های زیرساختی یك ترمینال كانتینری جدید……………………..71

5-6  خلاصه و نتیجه گیری…………………………………………………………………………74

فصل ششم:  بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………….75

6-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………75

6-2  ضعف های اصلی سناریو بر مبنای هر تم…………………………………………………76

یک مطلب دیگر :

6-3 یافته های تحقیق……………………………………………………………………………..77

6-4 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………….78

6- 5 محدودیتها…………………………………………………………………………………………..79

6-6 پیشنهادات……………………………………………………………………………………79

منابع و مراجع……………………………………………………………………………………..80

مراجع فارسی……………………………………………………………………………………..80

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………82

پیوست یک : برآورد تجهیزات مورد نیاز در سال 1404………………………………….86

پیوست دو : تخمین هزینه تامین تجهیزات عملیات کانتینری……………………………………92

 

فهرست اشکال

 

شکل3-1: مدل مفهومی عملكرد بنادر و كشتیرانی ها در اقتصاد جهانی…………………………………………..15

شکل 3-2: نقش بنادر هاب و اسپاك در زنجیره توزیع جهانی……………………………………………………..20

شکل3-3: مسیرهای تجارت شرق-غرب……………………………………………………………………………..21

شکل3-4: مسیرهای حمل و نقل تركیبی شرق-غرب…………………………………………………………………………………………..22

شکل3-5: نیروهای مؤثر و تغییر مناسبات میان خطوط كشتیرانی………………………………………………………………………26

شکل3-6: جایگاه خطوط كشتیرانی از نگرش سنتی تا رویكردیكپارچه در زنجیره عرضه……………………………………27

شکل3-7: عوامل تمركز  در كشتیرانی لاینر…………………………………………………………………………29

شکل 4-1: الگوی انسجام درونی سناریو……………………………………………………………………………..40

شکل 4‑2: نقش سناریو در درك استراتژی…………………………………………………………………………………………………………..42

شکل 5-2: پیش بینی نرخ اقتصاد جهانی تا 2011 بوسیله پروژه MPPM……………………………………………………….46

شکل 5-3: پیش بینی رشد GDP مناطق حوزه اسكاپ……………………………………………………………………………………..47

شکل 5-4: پیش بینی حجم تجارت كانتینری جهان از سال 2015- 1980……………………………………………………..47

شکل 5-5: مدل تعیین حجم ترافیك كانتینری ایران و جهان……………………………………………………………………………49

شکل 5-6:  سیكل های تجاری اقتصاد……………………………………………………………………………..50

نمودار5-7: مقایسه نرخ رشد اقتصادی و تجارت كانتینری………………………………………………………..53

نمودار 5-8: تطبیق نرخ رشد اقتصادی و كانتینری طی سال های 2009-1991……………………………………………..53

شکل 5-9:  مقایسه رشد GDP ایران و جهان در سال های 2010-1992……………………………………………………..56

شکل5-10: تطبیق نرخ رشد كانتینری ایران و جهان در سال  های1992-2010……………………………..56

شکل 5-11: سهم بندر شهید رجایی از تجارت كانتینری جهان طی سال های 1992-2010……………………….57

شکل 5-12: عملیات تخلیه و بارگیری كشتی در بنادر كانتینری بوسیله تجهیزات تخصصی………………………….62

شكل 5-13 : تعداد كشنده مورد نیاز برای عملیات 40 فوتی……………………………………………………69

فهرست جداول

 

جدول4-1: تفاوت تحلیل به وسیله روش سناریو با روش های سنتی آماری…………………………………………………………..38

جدول 5-1: حالت های  رشد اقتصادی مبتنی بر سیکلهای اقتصادی…………………………………………………………………….51

جدول5-2: سناریوهای رشد كانتینری میتنی بر سیکلهای اقتصادی……………………………………………………………………..51

جدول5-3: مقایسه میانگین رشد اقتصادی و كانتینری جهان……………………………………………………………………………….52

جدول5-4: حجم تجارت كانتینری جهان در سالهای 1991-2010…………………………………………………………………….53

جدول5-5: ترافیك كانتینری جهان در 2025 …………………………………………………………………………………………………….54

جدول5-6: مقایسه آیتم های اقتصادی و كانتینری ایران و جهان در سال های 2010-1992…………………………54

جدول 5-7: برآورد حجم ترافیك كانتینری بندر شهید رجایی در سال 1404…………………………………………………58

جدول5-8:  تعداد و نوع تسهیلات بندر شهید رجائی ……………………………………………………………………………………….62

جدول 5-9: برآورد تعداد تجهیزات و تسهیلات ترمینال كانتینری شهید رجائی در سال 1404……………………..67

جدول 5-10: پیش بینی شاخص های مهم اقتصادی بر مبنای سند استراتژی توسعه صنعتی……………………….70

جدول 5-11: تخمین هزینه های احداث تجهیزات وتسهیلات بندر شهید رجایی در سال 1404 ………………..73

جدول 6-1: برآورد تعداد و هزینه تجهیزات و تسهیلات كانتینری بندر شهید رجایی در سال 1404……………77

جدول پ 1-1 برآورد حجم ترافیک کانتینری جهان بر اساس مدل سناریو……………………………………………………86

جدول پ 1-2 برآورد حجم ترافیک کانتینری بندر شهید رجایی بر اساس مدل سناریو……………………………….87