2-4باد های آذربایجان………………………………………………………………………14

2-5-حوزه های آبریز و رودخانه های شمال غرب ایران :……………………16

2-5-1-رودهای آذربایجان شرقی:………………………………………………………………………………………..16

2-5-2-رودهای آذربایجان غربی :    ……………………………………………………………………………………18

2-6-موقعیت جغرافیایی ،طبیعی،اجتماعی و سیاسی هریس:……………………………………………………20

2-7-اوضاع طبیعی:……………………………………………………………………………………………………………21

2-8-رودخانه زرنق:…………………………………………………………………………………………………………..21

2-9-لهجه و زبان:…………………………………………………………………………………………………………….22

2-10-دین و مذهب………………………………………………………………………………………………………..22

2-11-شهر زرنق…………………………………………………………………………………………………………….23

2-12-اقلیم شهر زرنق:    ………………………………………………………………………………………………..24

2-13-برسی وضع توپوگرافی و شیب های اصلی شهر زرنق………………………………………………..24

2-14-تصویر كلی از وضعیت اقتصادی منطقه :  ……………………………………………………………..24

2-15-وزش باد در زرنق ………………………………………………………………………………………………26

2-16-برسی وضعیت تاریخی شمال غرب ایران………………………………………………………………..28

2-17-جغرافیای تاریخی شمال غرب ایران……………………………………………………………………….30

2-18-سابقه تقسیمات کشوری در شمال غرب ………………………………………………………………..30

فهرست تصاویر فصل دوم……………………………………………………………………………………………….38

فصل سوم: نگاهی به باستانشناسی شمال­غرب ایران از آغاز تا پایان عصر مفرغ قدیم……………….41

3-1-پیشینه باستان شناسی شمال غرب ایران از آغاز تا عصر برنز قدیم………………………………..42

3-2- نگاهی کوتاه به  فرهنگ کورا ارس……………………………………………………………………………….42

 

3-2-1-منشاء فرهنگ کورا ارس……………………………………………………………………………………………47

3-2-2-دلایل مهاجرت………………………………………………………………………………………………………..52

3-3-تقسیم بندی فرهنگ کورا ارس………………………………………………………………………………………55

3-4-مرحله II فرهنگ کورا ارس 2600/2700الی 3300 ق.م……………………………………………………55

3-5-مرحلهIII فرهنگ کورا ارس از2000الی2200/2700ق.م ………………………………………………….56

3-6-سنت سفالگری فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………………57

3-6-سنت سفالگری فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………………58

3-8-معماری عصر مفرغ قدیم ……………………………………………………………………………………………58

3-7-سفال ها ی نوع شکل گیری کورا ارس…………………………………………………………………………58

3-9-عصر مفرغ قدیم فاز II:اواخر هزاره سوم تا میانه هزاره دوم ق.م……………………………………..60

3-10-هنر های تجسمی فرهنگ کورا ارس…………………………………………………………………………61

3-11-فلزکاری………………………………………………………………………………………………………………..61

محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در جمهوری آذربایجان عبارتند از:……………………………54

3-19-محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس(یانیق) در ایران عبارتند از:…………………………….67

3-67- محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در آناتولی…………………………………………………90

محوطه های مربوط به فرهنگ کورا ارس در ارمنستان………………………………………………………….23

3-82-عصر مفرغ قدیم در گرجستان( کواتسخلبی)……………………………………………………………110

تصاویر فصل سوم:………………………………………………………………………………………………………..120

فصل چهار :گزارش حفاری تپه زرنق هریس……………………………………………………………………136

4-1-موقعیت طبیعی وجغرافیایی شهرستان هریس و شهر زرنق…………………………………………137

4-2-تپه باستانی زرنق(دوزده باغیر)…………………………………………………………………………………139

4-3-اهداف و روش کاوش……………………………………………………………………………………………140

4-4-سوالات:………………………………………………………………………………………………………………140

4-5-فرضیات:…………………………………………………………………………………………………………….140

4-6-ب – روش کاوش……………………………………………………………………………………………….141

4-7-روش کار………………………………………………………………………………………………………….141

فصل پنج:تحلیل معماری تپه زرنق………………………………………………………………………………..147

5-1- فاز I در شمال تپه زرنق در کارگاه E ………………………………………………………………….148

5-2-فاز II در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………….149

یک مطلب دیگر :

5_3_فازIII در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………..153

5-4-فازIV در شمال تپه زرنق در کارگاه E………………………………………………………………..153

جدول معماری کارگاه E……………………………………………………………………………………………157

5-5-کارگاه F………………………………………………………………………………………………………….158

5-6-فازIکارگاه F…………………………………………………………………………………………………..158

5-7-فازIIکارگاه F…………………………………………………………………………………………………158

جدول معماری کارگاه F…………………………………………………………………………………………160

5-8-ترانشه4 B……………………………………………………………………………………………………161

5-9-کارگاه 5 B…………………………………………………………………………………………………..162

5-10-ترانشه 6  B …………………………………………………………………………………………….163

5-11-ترانشه:V …………………………………………………………………………………………………165

جدول معماری کارگاه V…………………………………………………………………………………….170

5-12-تکنیک ساخت مصالح معماری عصر مفرغ در تپه زرنق…………………………………171

تصاویر فصل پنچ………………………………………………………………………………….174

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………194

منابع………………………………………………………………………………………………….19

 

چکیده:

معماری و مصالح مربوط به آن یکی از داده های مهم باستان شناسی است.یکی از شاخصه های مهم معماری در عصرمفرغ قدیم ،معماری با پلان مدور می باشد که در خلال عصر مفرغ قدیم در شمال غرب ایران،قفقاز و لوانت و بیشتر محوطه های مربوط به کورا ارس شناخته شده است.

در این پایان نامه سعی شده است معماری مدور کورا_ارس درعصر مفرغ قدیم بطور کامل بررسی و نحوه ی انتقال این شیوه ی معماری از دوره مس و سنگ جدید به دوره مفرغ و چگونگی گسترش این گونه معماری در دوره مفرغ قدیم در تمامی محوطه های کورا_ارس مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد بطوریکه ویژگی معماری با پلان مدور عصر مفرغ قدیم در همه محوطه های حفاری شده در شمال غرب ایران ،قفقاز و لوانت را شامل می شود و لذا مناطق مذکور توضیح داده شده است.

اما آنچه در معماری با پلان مدور فرهنگ کورا-ارس اهمیت دارد فرضیات و نظرات باستان شناسان در زمینه های مهاجرت و نوع کاربری این ساختارها می باشد که در فصل پنج پایان نامه با تکیه بر مطالعات و کاوش های باستان شناسی تپه زرنق و مقایسه آن با سایر محوطه های کورا-ارسی در داخل و خارج ایران مورد برسی قرار گرفته است.

کلید واژه:عصر مفرغ قدیم،کورا_ارس،معماری با پلان مدور،شمال غرب ایران،قفقاز،تپه زرنق

 

مقدمه:

دوره مفرغ قدیم در مناطق مختلف ایران با توجه به فرهنگ­های ناهمگونی که در این دوره وجود داشته است، شناخته می­شود. این فرهنگ­ها از لحاظ زمانی لزوماً با یکدیگر همخوانی ندارند و علاوه بر این مواد فرهنگی آن­ها نیز ناهمگون می­باشد. در این میان دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران با توجه به سفال سیاه براق و معماری مدور بسیار شاخص می­باشد. ظهور غریب این داده­ها با توجه به اینکه در دوره مس و سنگ این منطقه شناخته نشده است و همچنین با توجه به اینکه ویژگی معماری شاخص این دوره در دوره دوم (خانه­های مدور) و سفال با دسته نخجوانی گونه­های اولیه آن­ها در منطقه قفقاز و شرق آناتولی شناخته شده است بنابراین در بررسی دوره مفرغ قدیم شمال­غرب ایران باید آن را در یک چارچوب فرهنگی وسیع­تری (کورا-ارس)مورد بررسی قرار داد.

واحد شمال­غربی شامل مجموعه ناهمواری­هایی است که در محدوده سیاسی آذربایجان، کردستان و زنجان تا مدار 35 درجه شمالی گسترده شده­اند. این ناهمواریها از سوی شمال، به وسیله فرورفتگی دره ارس از کوه­های قفقاز و ارمنستان جدا شده­اند. مرز غربی را هم مرز سیاسی کشور با ترکیه تعیین می­کند که در بیشتر مسیر، منطبق بر خط­الرأس کوه­های آذربایجان­غربی است. در مشرق، ناهمواری­های شمال­غرب توسط کوه­های طالش محدود شده­اند. اما در جهت جنوبی، مرز مشخصی برای جداکردن آن از زمین­های مجاور نمی­توان یافت.

 1-1- بیان مساله:

جوامع در دوره مس_سنگ(مس سنگی) جدید در منطقه شمالغرب ایران همزمان با حسنلویVIII مانند محوطه گوی تپه، دستخوش تغییراتی بنیادین درعناصر فرهنگی خود کردند. بعضی از این جوامع پس از یک وقفه کوتاه مدت مجدد مورد سکونت قرار گرفت و برخی برای همیشه ترک گردید.

عصر مفرغ قدیم شمالغرب ایران را با توجه به فرهنگ های ناهمگون رایج در آن به سه دوره کوتاه تر قدیم،میانه،جدید تقسیم می شود.تنها محوطه ای که در شمالغرب ایران در بردارنده فاز یک کورا_ارس(یانیق) هستند گوی تپه لایه KI میباشد. از بارزترین مشخصات مادی این فرهنگ در مناطقی که یاد شد ودر حدود 1500 سال حضورپیوسته داشته اند ،می توان به خانه هایی ساخته شده از خشت و جگن و با پلان مدور،چهارگوش،اجاق هایی  بشکل حیوان و انسان اشاره کرد،  چارلز برنی برای این فرهنگ سه دوره تكاملی پیشنهاد كرده است: این سه دوره عبارت است از فرهنگ کورا-ارسI ، II و III. در دوره یانیقIIپلان خانه­ها مدور است و بر روی ظروف سفالی تزئینات كنده دیده می­شود كه برنی به استناد نقشه دایره‌ای خانه­ها این مردمان را كوچ­رو می­داند؛ در دوره کورا-ارس III پلان خانه­ها به صورت چهارگوش درآمده و تزئینات كنده بر روی ظروف سفالی از بین می­رود.(رضالو 1386،3) تنها محوطه­ای كه درشمال­غرب ایران دربرگیرنده قدیمی­ترین دوران یعنی یانیقI می­باشد گوی­تپه لایه kI می‌باشد.( Burney, C.A., Lang 1972 )

سفال های دست ساز سیقلی در رنگ های سیاه وخاکستری،قرمز و قهوه ای دیده می شوند.ابزارهای استخوانی و فلزی با ترکیب ارسنیک،مجسمه گلی حیوانات شاخدار کوچک و ابزارهای سنگی ساخته شده از سنگ چخماق ابسیدین اشاره کرد