واژه­های کلیدی: امام علی، نهج البلاغه، تقوا، تصاویر ادبی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                   صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………… 3

1-2 بیان مسأله…………………………………………………………………………………………………… 4

1-3 سوالات پژوهش…………………………………………………………………………………………… 5

1-4 فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………. 6

1-5 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………. 6

1-6 روش پژوهش……………………………………………………………………………………………… 6

1-7 پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 6

فصل دوم: معرفی شخصیت امام علی وبیان مفاهیم وتعاریف

2-1 شخصیت امام علی(ع)…………………………………………………………………………………… 11

2-2 بلاغت امیر المؤمنین(ع)  ……………………………………………………………………………….. 14

2-3 معرفی نهج البلاغه………………………………………………………………………………………… 17

2-3-1 خطابه……………………………………………………………………………………………………. 19

2-3-2 جایگاه خطابه………………………………………………………………………………………….. 19

2-3-3 تاریخچه خطابه………………………………………………………………………………………… 21

2-3-4 فواید خطابه…………………………………………………………………………………………….. 22

2-3-5 علی (ع) بزرگترین خطیب تاریخ………………………………………………………………….. 23

2-4- تقوا واهمیت آن………………………………………………………………………………………….. 24

فصل سوم: بررسی وتحلیل تصاویر ادبی تقوا در نهج البلاغه

3-1 تصویر……………………………………………………………………………………………………….. 29

3-2 خیال…………………………………………………………………………………………………………. 29

3-3 تشبیه………………………………………………………………………………………………………… 32

3-3-1 تشبیه  تقوا در نهج البلاغه……………………………………………………………………………. 33

3-4 استعاره………………………………………………………………………………………………………. 46

3-4-1 استعاره تقوا در نهج البلاغه………………………………………………………………………….. 48

3-5 کنایه…………………………………………………………………………………………………………. 60

فهرست مطالب

یک مطلب دیگر :

عنوان                                                                                                   صفحه

3-5-1 کنایه تقوا در نهج البلاغه……………………………………………………………………………… 62

3-6 مجاز…………………………………………………………………………………………………………. 76

3-6-1مجاز تقوا در نهج البلاغه……………………………………………………………………………… 77

فصل چهارم: نتیجه گیری ومنابع

4-1نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………….. 85

منابع………………………………………………………………………………………………………………… 91

1 مقدمه

یکی از جلوه­های زیبا و شگفت انگیز نهج‌البلاغه فصاحت و بلاغت آن است. ساختار جملات، استفاده دقیق و مناسب کلمات، آهنگ دلنشین و موزون و بلاغت کم نظیر و شاید بی نظیر نهج‌البلاغه موجب شده است حتی پس از گذشت 14 قرن باز هم کسی کتابی هم ردیف آن نیاورد. نهج‌البلاغه اثر ادبی بی نظیری است که حضرت علی مفاهیم ناب آن را در بهترین قالب و صورت بیان کرده است. تأمل در نهج‌البلاغه و درک نکات بلاغی آن، راز زیبایی نهج‌البلاغه را برای انسان نمایان می سازد. هر خواننده تیزهوش، با تأملی اندک درمی یابد که امام چه زیبا توانسته است بسیاری از وجوه و ظرایف علم بلاغت را، چه در بحث معانی وچه در مباحث علم بیان، در نهج‌البلاغه مخصوصاً در خطبه­ها به بهترین و زیباترین شکل در جهت کمک به فهم مخاطب از مسایل دینی به کارگیرد.

موضوع تقوا یکی از موضوعاتی است که امام علی (ع) با دقّت وظرافت خاصی به آن پرداخته است. در نهج‌ البلاغه امام علی سعی کرده است با جملاتی گیرا و جذّاب مخاطب را جذب کند؛ به این معنا که دنیا با همه زرق و برق­ها ممکن است آن­ها را بفریبد و تنها چیزی که ممکن است انسان­ها را در برابر دنیای فانی مصون دارد، داشتن تقواست. با نگاهی گذرا به نهج‌ البلاغه می­توان پی برد که امام، تقوا را بهترین وسیله برای نجات انسان معرفی می کند.

تقوا برکات فراوانی به ارمغان می آورد به خصوص در نهج‌البلاغه که دومین منبع معارف اسلامی به شمار می رود، مسئله تقوا و آثار آن به نحو گسترده مطرح شده است به گونه ای که کمتر خطبه­ای را می‌توان یافت که در آن از تقوا و پرهیزگاری سخنی به میان نیامده باشد.

امام، تقوا را حالتی معنوی و روحانی دانسته است که حافظ و نگهبان انسان است و ترس از خدا را در وجود انسان تثبیت می کند. از اینجا می­توان پی برد که تقوا به معنی ترس نیست؛ بلکه یکی از آثار تقوا این است که خوف را ملازم دل قرار می دهد. « همانا تقواى الهى، دوستان خدا را از انجام محرّمات باز مى­دارد، و قلب­هایشان را پراز ترس خدا مى سازد; چنان كه شب هاى آنان با بى­خوابى و روزهایشان با تحمل تشنگى و روزه دارى سپرى مى گردد»( دشتی، 1383: 154).

بهره­گیری هنرمندانه از صور خیال یکی از جذاب­ ترین و لطیف ترین أشکال بیان است و هر صاحب سخنی را در جایگاهی والا قرار داده و تأثیر سخنان او را در میان مخاطبان افزایش می­دهد، به طوری که مدت­ها سخنانش بر سر زبان­ها جاری می­گردد. امام علی در سخنانش در نهج‌البلاغه از انواع صور خیال بهره برده است.

سخنان علی بن ابی طالب در این کتاب در سه باب آمده است:

باب اول: خطبه­ها واوامر، باب دوم: نامه­ها و رسایل وصایا و باب سوم: کلمات قصار، حکمت آمیز و مواعظ.

با مطالعه منابع دینی و روایی  درمی­یابیم خطابه­های علی(ع) فراوان بوده و سید رضی از این میان 239 خطبه را نقل کرده که جنبه ادبی قوی­­تری داشته است. با این وجود بخش عظیمی از نهج‌البلاغه را خطبه­ها در برمی­گیرد و در این خطبه­ها از موضوعات گوناگونی سخن به میان آمده است. موضوع تقوا یکی از موضوعات بسیار مهم در نهج‌البلاغه است که علی(ع) تأکید بسیار زیادی بر آن دارد.

پژوهش حاضر در سه فصل نگاشته شده است که فصل اول شامل کلیات است: در کلیات تحقیق به مسائلی از قبیل تعریف مسأله، فرضیات، اهداف پژوهش، روش انجام تحقیق، سابقه و ضرورت آن پرداخته شده و در فصل دوم با معرفی شخصیت (جایگاه)امام علی، بلاغت و خطبه­های ایشان و دیدگاه اسلام در مورد تقوا مورد بررسی قرار می گیرد.فصل سوم که از لحاظ ادبی حائز اهمیت بالایی است، شامل تجزیه و تحلیل و بررسی تصاویر ادبی تقوا در خطبه­های نهج‌البلاغه می­باشد.