1-1) مسئولیّت قراردادی ………………………………………………………………………. 12
1-2) مسئولیّت قهری ……………………………………………………………………… 13
2) تفاوت مسئولیّت قهری و قراردادی…………………………………………………. 13
گفتار دوم: مبانی نظری مسئولیّت‌مدنی ……………………………………………… 14
بنداوّل) نظریّه تقصبر ……………………………………………………………….. 14
الف) تشخیص تقصیر…………………………………………………… 15
ب) انواع تقصیر……………………………………………………………….. 15
ج) تحوّل مفهوم تقصیر ………………………………………………………. 16
بنددوّم) نظریّه خطر(مسئولیّت بدون تقصیر)……………………………………………. 17
بند سوم) نظریّه مختلط……………………………………………………………… 17
بند چهارم) نظریّه تضمین حق ………………………………………….. 18
گفتارسوم: منابع مسئولیّت‌مدنی در حقوق ایران………………………………. 18
بند اوّل) قانون اساسی …………………………………………….. 19
بنددوّم) قانون كار…………………………………………………………… 19
بند سوم) قانون مجازات اسلامی ……………………………………………………… 19
بند چهارم) قانون مدنی …………………………………………………………….. 20
بند پنجم) قانون مسئولیّت‌مدنی……………………………………. 21
گفتارچهارم: صور تحققّ مسئولیّت‌مدنی…………………… 22
بند اوّل) مسئولیّت‌مدنی ناشی از اشیای تحت مالکیت و تصرف شخص…………………… 22
بنددوّم) مسئولیّت‌مدنی ناشی از فعل غیر…………………………………………. 25
بند سوم) اقسام مسئولیّت‌مدنی ناشی از عمل غیر …………………………. 26
الف) مسئولیّت‌مدنی آموزگار به عنوان سرپرست دانش‌آموزان …………………….. 26
ب) مسئولیّت‌مدنی والدین نسبت به فرزندان خود ………………………………… 26
بندچهارم) اثر فعل زیان دیده بر مسئولیّت‌مدنی عامل زیان …………….. 26
مبحث دوّم) مفاهیم، مبانی، منابع و ارکان مسئولیّت‌مدنی دولت………… 30
گفتاراوّل: مسئولیّت‌مدنی دولت ………………………………………………. 30
بنداوّل) مفهوم لغوی و اصطلاحی دولت………………………………. 31
بند دوّم) ماهیت دولت در مسئولیّت‌مدنی ………………………………………. 32
بندسوم) اهمیّت وقلمرو مسئولیّت‌مدنی دولت …………………………………………. 33
بندچهارم) ضرورت مسئولیّت دولت …………………………………………. 33
گفتاردوّم: مبانی نظری مسئولیّت‌مدنی دولت …………………………. 34
بنداوّل)مبانی فقهی مسئولیّت‌مدنی دولت……………………………………….. 34
بند دوّم) نظریّه مسئولیّت‌مدنی دولت مبتنی بر تقصیر……………………….. 35
الف) نظریّه مسئولیّت مستقیم دولت………………………………………………. 35
ب) نظریّه مسئولیّت غیر مستقیم دولت……………………………………… 36
1) تقصیر مقام عمومی یا مستخدم دولت ………………………….. 36
2) تقصیر دولت ……………………………………………………………………….. 40
بند سوم) مسئولیّت‌مدنی بدون تقصیردولت………………………………… 42
الف) مفهوم مسئولیّت بدون تقصیر…………………………………………………… 43
ب) تعریف مسئولیّت بدون تقصیردولت…………………………………. 43
ج) مصادیق قانونی مسئولیّت ‏ بدون تقصیر در نظام حقوقی ایران…………………………….. 43
بند چهارم) اصول حاکم بر مسئولیّت بدون تقصیر دولت…………………………………….. 44
الف) اصل قانونی بودن……………………………………………………….. 44
ب) اصل مسئولیّت…………………………………………………………………. 45
گفتارسوم) ارکان مسئولیّت‌مدنی …………………………………………….. 45
بنداول) وجودضرر…………………………………………………….. 46
بند دوم) شرایط ضرر قابل مطالبه ………………………………………… 46
بندسوم) فعل زیان بار……………………………………………………… 49
گفتارچهارم: ضرروت وجود رابطه سببیت…………………………….. 49
بنداوّل) اجتماع سبب وشرط …………………………………………….. 50
بنددوّم) اجتماع سبب ومباشر…………………………………………………… 50
بند سوم) نظریّه اجتماع اسباب ……………………………………………… 50
الف) نظریّه‌ی برابری‌اسباب………………………………………….. 51
ب) نظریّه سبب مقدم در تأثیر………………………………………………. 52
ج) نظریّه سبب مستقیم و نزدیک ………………………………………. 52
د) نظریّه سبب مناسب و متعارف …………………………………………… 53
بندچهارم) دخالت عوامل خارجی …………………………………………….. 54
الف) قوه قاهره وحادثه ناگهانی …………………………………………. 54
ب) دخالت شخص ثالث …………………………………………………. 55
خلاصه فصل اول……………………………………………………………………….. 55
فصل دوّم: فعالیّت‌های آموزشی دانش‌آموزی و مسئولیّت‌مدنی اشخاص ………………………. 57
مبحث اوّل: تعریف، اهداف، عوامل وانواع فعالیّت‌های آموزشی ……………………. 57
گفتاراوّل: مفهوم فعالیّت‌های آموزشی در مدارس ……………………………………… 57
بند اوّل) آموزش وپرورش و نظام تعلیم وتربیّت………………………… 58
بند دوّم) اهمیّت آموزش و پرورش ………………………………………………… 60
بندسوم) اهداف آموزش و پرورش………………………………………………….. 60
بند چهارم) نظام آموزش و پرورش و قوانین آن…………………………………………….. 61
گفتار دوّم) اهداف و انواع فعالیّت‌های آموزشی دانش‌آموزان………………….. 62
بند اوّل) دانش‌آموز و اهداف آموزشی در مدارس……………………………………. 62
بند دوّم) انواع فعالیّت‌های آموزشی دانش‌آموزان ……………………………………… 63
بند سوم) دوره‌های آموزشی در مدارس……………………………………………….. 64
بند چهارم) اداره محیط‌های آموزشی و پرورشی ………………………………… 64
گفتار سوم) اوّلیای آموزشی…………………………………… 65
بند اوّل) مدیریت اداره آموزش وپرورش………………………………… 65
بند دوّم) معاون آموزش و پرورش ………………………………………….. 65
بند سوم) مدیر و معاون مدرسه …………………………………………………. 65
بند چهارم) معلم و مربی ……………………………………………………………. 65
گفتارچهارم) فضا‌های آموزشی و انواع آن………………………………………….. 67
بند اوّل) مدرسه و انواع آن ……………………………………………………… 67
بند دوّم) فضای کارگاه ……………………………………………………………… 68
بندسوم) فضای آزمایشگاه……………………………………………. 69
بند چهارم) فضای ورزشی و تفریحی …………………………………………………….. 69
مبحث دوّم: مسئولیّت‌مدنی اشخاص در برابر فعالیّت دانش‌آموزان …………………….. 70
گفتار اوّل: مسئولیّت مقامات اداری در آموزش و پرورش ………………………. 71
بنداوّل) مسئولین اداری آموزش و پرورش در وزارت ………………………… 71
بنددوّم) مسئولین اداری آموزش و پرورش در ادارات کل ……………………. 71
بندسوم) مسئولین اداری آموزش و پرورش در مدیریت‌ها …………………………….. 71
بندچهارم) اولیای آموزشی ومسئولیّت‌های شغلی آنان……………………………………. 72
گفتار دوّم: مسئولیّت معلمان …………………………………………………………… 74
بند اوّل) مسئولیّت عمومی معلمین …………………………………………………………… 74
بنددوّم) مسئولیّت شغلی معلمان در کلاس درس ………………………………………. 75
بندسوم) مسئولیّت شغلی معلمان فنی……………………………………… 75
بندچهارم) مسئولیّت‌مدنی مسئولان مدارس در فعالیّت‌های ورزشی……………… 76
گفتارسوم) مسئولیّت سرپرست یا محافظ صغیر و مجنون (مادّه 7 قانون مسئولیّت‌مدنی)……. ..80
بند اوّل) تعریف قیود مقرر در مادّه 7 ق.م.م……………………………………………. 80
بند دوّم) ماهیت و مبنای مسئولیّت سرپرست محافظ صغیر و مجنون و شرایط تحققّ آن…………………………………. 83
بندسوم) مسئولیّت‌مدنی والدین و اوّلیای آموزشی در برابر اعمال زیان‌بار دانش‌آموز………………………………………. 86
بندچهارم) ضمانت اجرای پیش‌بینی شده در مادّه 7 قانون مسئولیّت مدنی و مادّه 1216 قانون مدنی………………… 87
گفتارچهارم) مسئولیّت‌مدنی دولت در برابر دانش‌آموزان ………………………….. 88
بند اوّل) ماهیت مسئولیّت دولت در برابر دانش‌آموزان………………………………. 88
بند دوم) مسئولیّت وزارت، ادارات کل و مدیریت‌های تابعه آموزش و پرورش …………………………………………….. 89
بندسوم) مسئولیّت اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس………………………………… 89
بند چهارم) مسئولیّت آموزش و پرورش به نمایندگی از دولت……………………….. 89
خلاصه فصل دوم…………………………………………………………………………… 90
فصل سوم: حوادث دانش‌آموزی، ایمنی و جبران خسارت……………………………. 92
مبحث اوّل: حوادث و عوامل حادثه‌زا…………………………………. 92
گفتار اوّل: مفهوم حادثه …………………………………………………………………. 93
بند اوّل) تعریف حادثه ……………………………………………………………… 93
بند دوّم) انواع حادثه…………………………………………………….. 93
بند سوم)حوادث مدرسه‌ای………………………………………………………………. 94
بندچهارم) نحوه وقوع حوادث مدرسه‌ای………………………………………………. 94
گفتار دوّم) علل و مصادیق حوادث طبیعی در محیط‌های آموزشی ……………………………… 95
بند اوّل) حادثه ناشی از عوامل انسانی ………………………………………………….. 95
بنددوّم) صدمه ناشی از عوامل محیطی(شرایط ناایمن)………………………………….. 95
بند سوم) حوادث ناشی از تجهیزات ………………………………………………… 96
بندچهارم) اثر حوادث در دانش‌آموزان امروزی ………………………………………… 96
گفتار سوم) وقایع ناگوار در مدارس ………………………………………………… 96
بند اوّل)بررسی وقایع در مدارس …………………………………………………….. 96
بند دوّم)پیامدهای وقایع ناگوار……………………………………………….. 97
بند سوم) نمونه‌هایی از وقایع دانش‌آموزی ……………………………………………… 98
بند چهارم) راه‌های پیشگیری ………………………………………….. 98
گفتارچهارم) ایمنی در مدارس ……………………………………………. 99
بند اوّل) ایمنی و ضرورت ایمن‌سازی مدارس ………………………………………. 99
بنددوّم) اهمیّت و ضرورت ایمن‌سازی مدارس………………………………….. 99
بندسوم) ویژگی‌های مدارس امن ……………………………….. 100
بندچهارم) راه‌های افزایش ضریب ایمنی مدارس………………………………………………………………..101

مبحث دوّم: اثر مسئولیّت‌مدنی……………………………………. 101
گفتاراوّل: جبران خسارت وارده …………………………………………………… 102
بند اوّل) مفهوم خسارت …………………………………………………………. 102
بند دوّم) انواع خسارت…………………………………………………………………….. 102
بند سوم) خسارات غیر قابل جبران …………………………….. 107
بندچهارم) ناکامی مسئولیّت‌مدنی درجبران خسارت زیان دیدگان …………………………………… 108
گفتار دوّم) شیوه‌های جبران خسارت…………………………………………………………….. 108
بند اول) جبران عینی………………………………………………………………………………… 109
بنددوّم) جبران خسارت از طریق دادن معادل…………………………………….. 110
بند سوم) ارزیابی خسارت و نوسان آن…………………………………………………………….. 112
بند چهارم) وسایل تأمین جبران خسارت…………………………………………………. 114
گفتار سوم) راه‌های تضمین جبران خسارت……………………………………… 115
بند اوّل) تعربف بیمه و انواع آن………………………………………………. 115
بند دوّم) بیمه مسئولیّت ………………………………………………………….. 116
الف)مفهوم بیمه مسئولیّت………………………………………………………. 116
ب)انواع بیمه مسئولیّت……………………………………………………………………… 116
بند سوم) بیمه حوادث ……………………………………………………………………. 117
الف) تعریف بیمه حوادث ………………………………………………………………. 117
ب) مفهوم حادثه در بیمه مسئولیّت …………………………………………….. 117
ج) بیمه حوادث تحصیلی ………………………………………………………………… 117
بند چهارم) صندوق تأمین خسارت از زیان دیده …………………………….. 118
گفتارچهارم) دعوی مسئولیّت‌مدنی ……………………………………………………….. 118
بند اوّل) طرفین دعوای مسئولیّت‌مدنی ………………………………………………… 119
بند دوّم) خواسته دعوی و مراجع صلاحیتدار برای دعوی خسارت آموزشی ………………………….. 120
بند سوم) ماهیت حکم دادگاه در دعوی مسئولیّت‌مدنی …………………………………………………………………..120
بند چهارم) بررسی آرای محاکم در دعوی مسئولیّت‌مدنی ………………….. 121
خلاصه فصل سوم ……………………………………………………………………………. 126
نتیجه……………………………………………………………………………………………… 128

یک مطلب دیگر :

پیشنهادات………………………………………………………………… 132
منابع……………………………………………………………………………………………………… 134
چکیده انگلیسی………………………………………………………… 140
چکیده:
این مطالعه با هدف شناسایی«مسئولیّت حقوقی دولت در جبران خسارت وارده به دانش‌آموزان» تنظیم شد و تلاش گردید تا به این سوال پاسخ داده شود که با استناد به قوانین موجود در نظام حقوقی ایران، ضمن ملاحظه مسئولیّت شخصی دانش‌آموزان، والدین آنان و مسئولیّت اولیای آموزشی و با توجّه به گستردگی روز افزون حوادث و گسترش مفهوم«مسئولیّت‌مدنی»، مسئولیّت حقوقی دولت در جبران خسارت وارده به دانش‌آموزان چگونه است؟ تحقیق از نوع توصیفی بوده وروش به کار رفته در جهت جمع‌آوری داده‌ها«فیش» می‌باشد. در تحصیل داده‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. از مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه می‌توان گفت، هرچند مسئولیّت مدنی در نظام‌های مختلف حقوقی رویكردهای متفاوتی وجود دارد، مسئولیّت مبتنی بر عدم تقصیر نظام جدیدی است که وارد عرصه‌ی حقوقی کشورها شده است. باعنایت به عمده‌ترین هدف مسئولیّت‌مدنی که تحقق جبران کامل خسارت می‌باشد؛ یک تئوری واحد نمی‌تواند در همه موارد مبنای مسئولیّت‌مدنی قرار گیرد. اگرچه در برخی از قوانین حقوق ایران، می‌توان ملاك قانونی پذیرش مسئولیّت مدنی دولت در اَعمال خود را یافت. از آنجایی که مسئولیّت‌مدنی دولت دارای مبنای واحدی نیست؛ با گرایش به نظریه‌های عمومی مسئولیّت و اتکا به اصل مسئولیّت‌پذیری دولت‌ها و به طور عموم اصل جبران کامل خسارت، اقتضا دارد، هر جایی که رابطه تبعیت بین اشخاص وجود داشته باشد، تابع به دلیل ارتکاب فعل زیان‌بار مسئول شناخته شود و متبوع نیز به دلیل اقتدار، کنترل و نظارتی که بر تابع دارد باید مسئول تلقی شود. زیرا تاوان داشتن اقتدار بر دیگری داشتن مسئولیّت ناشی از اعمال وی می‌باشد و دولت به نمایندگی از طرف مردم خسارت را جبران می‌کند. آن چه موجبات مسئولیّت و پرداخت خسارت وارده به دانش‌آموزان توسط دولت را فراهم می‌نماید، تدابیر و دوراندیشی‌هایی است که دولت بابد در جهت تأمین نظم آموزش عمومی، مراقبت و نگهداری از دانش‌آموزان و حفظ سلامت آنان انجام می‌داده است. لذا دولت در برابر حوادث دانش‌آموزی مسئول می‌باشد.
واژگان کلیدی:
مسئولیّت‌مدنی، حوادث دانش‌آموزی، دولت، جبران خسارت.
مقدمه
الف) بیان موضوع تحقیق
اتّفاقاتی که برای دانش‌آموزان حادث می‌شود، علی رغم مراقبت‌های لازم، به علت تعدد عوامل و تنوع متغیّرها، نبود صراحت قانونی، تشتّت نظریات لحاظ شده در برخی از آرا صادره از محاکم در خصوص شناسایی مسئول یا مسئولین و انتساب مسئولیّت و مسئول جبران خسارت از جهاتی عاری از ابهام نمی‌باشد.
چون دغدغه بروز حادثه، خاطر اولیای آموزشی را مشغول می‌سازد، در این تحقیق، نظر بر این است که مبانی مسئولیّت شخصی دانش‌آموزان، والدین آنان، مسئولیّت اولیای آموزشی و مسئولیّت‌مدنی دولت تعیین گردد. جنبه‌های مختلف بروزحوادث، عوامل مؤثر در ورود خسارت و در نهایت تحصیل نقش هر یک شناسایی شود. اگرچه هرکس مسئول اعمال خود بوده و دانش‌آموزان نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ امّا چنان چه دانش‌‌آموزی در راستای فعالیّت‌های آموزشی دچار حادثه گردد و یا سبب خسارت به خود یا دیگری شود؛ نسبت به«یدضمانی»اولیای مدرسه نیز مؤثر واقع می‌شود. مسئولیّت والدین نیز نسبت به فرزندان خود چهره‌ای متمایز از دیگر اشخاص دارد؛ از آنجایی که ماهیت مسئولیّت‌مدنی در نظام‌های مختلف همواره در حال تحوّل بوده است؛ در این رهگذر، «مسئولیّت‌مدنی دولت» نیز از جریان تحولات متأثر گشته است و با اتّکا به اصل مسئولیّت‌پذیری دولت‌ها،«دولت» نیز به عنوان متبوع، در برخی از مواقع در برابر«حوادث آموزشی» مسئول پاسخ‌گویی و جبران خسارت می‌باشد. هرچند به تصریح ماده 11ق.م.م در مواردی که بروز حوادث به نبود، کمبود، نواقص وسایل آموزشی، ورزشی و امکانات دولتی مربوط می‌شود و چنان چه خسارتی بر دانش‌آموزان وارد گردد؛ دولت مسئول به‌شمار مى‌رود. در غیر این صورت مسئولیّتی متوجّه دولت نخواهد بود؛اما باعنایت به «مسئولیّت‌مدنی دولت» با نگاه حقوق عمومی، صرف‌نظر از حقوق و تکالیف دولت، شخصیت حقوقی دولت نه فقط در مقام«تصدی» بلکه به عنوان«حاکمیت» ایجاب مى‌کند که دانش‌آموزان را در مقابل حوادث مورد حمایت قرار دهد و از عهده‌ی جبران زیان وارده برآید. صرف‌نظر از نظریاتی همچون:«عدم مسئولیّت دولت»، «اصل حاکمیت مطلق دولت»، «نظریه سنتی تقصیر» با بازخوانی نظریات و بهره‌گیری از اندیشه‌های حقوقی جدید و بررسی چرایی مسئولیّت و اصل مسئولیّت‌پذیری دولت‌ها، باید پذیرفت که «دولت»، یعنی دولت پاسخگو.
لذا باتوجّه به مراتب در این تحقیق تلاش می‌گردد تا به این سوال پاسخ داده شود که با استناد به قوانین و تئوری‌های ارائه شده؛ علت مسئولیّت حقوقی دولت در جبران خسارت وارده به دانش‌آموزان چه می‌باشد.
ب) پیشینه تحقیق
درباره«مسئولیّت‌مدنی» مباحث زیادی مطرح شده است؛ امّا در خصوص«مسئولیّت‌مدنی دولت» در جبران خسارت وارده به دانش‌آموزان در فعالیّت‌های آموزشی، با عنایت به حدود مطالعات انجام شده به نظر می‌رسد؛ کمتر به این بحث اختصاص یافته است. هرچند مقالاتی تحت عناوین«مسئولیّت بدون تقصیر دولت»، «طرح مسئولیّت‌مدنی آموزگار ناشی از عمل دانش‌آموز» منتشر شده است؛ اما در خصوص چهره مدنی مسئولیّت دولت که وسیله‌ای برای حمایت از دانش‌آموزان در مقابل حوادث می‌باشد؛ به ندرت تحقیق و پژوهش انجام شده است. امید است که بابررسی«مسئولیّت حقوقی دولت» در قبال حوادث آموزشی در خصوص انتساب بیشتر مسئولیّت به دولت با نگاهی نو مدنظر قرار گیرد.
ج)اهمیّت و انگیزه انتخاب موضوع تحقیق
بنا به ضرورت توجّه به حقوق شهروندان و این که دانش‌آموزان نیز بخشی از شهروندان می‌باشند و سرمایه‌های انسانی گران‌قیمتی هستند که سرنوشت آینده جامعه به دست آنان رقم خواهد خورد و قسمتی از عمر خود را در فضاهای آموزشی سپری می‌کنند و امکان بروز حادثه و ورود خسارت جانی و مالی برای آنان در آن فضاها وجود دارد. چه این که در موارد پیش آمده، خسارت وارده به آنان آن طور که باید جبران نشد و یا در بعضی موارد در شناسایی مسئول یا مسئولین و مسئول جبران خسارت نارسایی‌هایی باعث دغدغه اولیای آموزشی گشته که نیاز به تحقیق و بررسی همه جانبه احساس گردید و به نوعی انگیزه اصلی برای انجام این تحقیق محسوب می‌شود که در صورت انجام مطالعه و شناسایی وظایف و مسئولیّت‌های دولت در جبران خسارت وارده به دانش‌آموزی و ارائه آن به مسئولین ذیربط می‌توان انتظار داشت که به میزان زیادی از حوادث دانش‌آموزی که ناشی از جهل مسئولین نسبت به وظایف خود در قبال دانش‌آموزان می‌باشد جلوگیری گردد.انرژی به کار رفته مربوط به دعاوی مطروح درمحاکم، هزینه های دادرسی، اشغال وقت محاکم، هزینه‌های درمان، آثار تلخ وقایع ناگوار بر روح و روان زیان‌دیده، خانواده مصدوم و اجتماع و آثار مفید پیش‌گیری از وقایع قابل پیش‌بینی و پیشگیری و رفع خطر و در نهایت تأمین نیازهای عمومی دانش‌آموزان و جبران خسارت دست آوردهای این تحقیق می‌باشد.