گفتار سوم: دور اول رقابت شرکت‌های نفتی آمریکایی و انگلیسی………………. 23
بند اول: قرارداد آرمیتاژ اسمیت…………………………………… 25
بند دوم: لغو امتیاز نامه دارسی………………………………….. 25
بند سوم: قرارداد 1933…………………………………. 27
گفتار چهارم: دور دوم رقابتهای شرکتهای نفتی آمریکایی و انگلیسی………………… 30
بند اول: درخواست شوروی برای اخذ امتیاز نفت شمال ایران……………………….. 30
بند دوم: استعفای ساعد…………………………………. 33
بند سوم: اعتراض آمریکا و انگلستان به اقدامات شوروی………………………………….. 34
گفتار پنجم: موافقت نامه قوام-سادچیکف…………………………………… 34
بند اول: واکنش انگلیسی‌ها در برابر قرارداد قوام-سادچیکف………………………. 35
بند دوم: عدم تصویب موافقت نامه قوام-سادچیکف توسط مجلس شورای ملی………….. 36
بندسوم: نظر آمریکا و انگلیس با اخذ امتیاز نفت شمال توسط شوروی…………….. 37
بند چهارم: قرارداد الحاقی گس-گلشائیان…………………………………. 38
بند پنجم: تشکیل کمیسیون خاص نفت…………………………………… 40
گفتار ششم: دکتر مصدق و نهضت ملی شدن صنعت نفت………………………………….. 41
بند اول: استعفای علاء…………………………………. 42
بند دوم: واکنش انگلیس و آمریکا به ملی شدن صنعت نفت ایران…………………………………. 43
بند سوم: قطع روابط ایران و انگلیس…………………………………… 45
گفتار ششم: قرارداد 1333 (1954) کنسرسیوم…………………………………. 46
بند اول: قرارداد خرید و فروش 1973-سن موریتس…………………………………… 47
بند دوم: آخرین دسته قراردادهای نفتی پیش از انقلاب 1357…………………………………. 48
فصل دوم: سیر تحولات قراردادهای نفتی………………………………….. 49
مبحث اول: سیر قراردادهای نفتی………………………………….. 49
گفتار اول: تعریف قراردادهای نفتی………………………………….. 50
مبحث دوم: انواع قراردادهای نفتی ایران…………………………………. 52
1- قراردادهای امتیازی………………………………….. 52
2-قراردادهای مشارکت…………………………………… 52
3-قراردادهای خدماتی………………………………….. 52
4-قراردادهای مشارکت درسرمایه گذاری………………………………….. 53
5-قراردادهای عملیاتی مشترک………………………………….. 53
6-قراردادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری………………………………….. 53
7-قراردادهای هیبریدی………………………………….. 54
گفتار اول: قراردادهای امتیازی (مالکیت کل محصول درون مخزن)………………………… 54
بند اول: ویژگی‌های مهم قراردادهای امتیازی………………………………….. 56
بند دوم: حقوق دارنده امتیاز…………………………………. 57
بند سوم: وظایف دارنده امتیاز…………………………………. 57
بند چهارم: طول مدت قرارداد امتیازی………………………………….. 57
بند پنجم: انواع قراردادهای امتیازی………………………………….. 57
1ـ قراردادهای امتیازی سنتی………………………………….. 57
2ـ قراردادهای امتیازی مدرن…………………………………. 58
بند ششم: مقایسه مدل سنتی و مدرن قراردادهای امتیازی…………….. 59
گفتار دوم: قراردادهای مشارکت در تولید…………………………………. 60
بند اول: ساختار قراردادهای مشارکت در تولید………………………………….61
بند دوم: طول مدت قرارداد‌های مشارکت در تولید…………………………………. 61
بند سوم: سه رکن اساسی قراردادهای مشارکت در تولید……………………. 61
1ـ جبران هزینه…………………………………. 62
2ـ تقسیم تولید…………………………………. 62
3ـ مالیات…………………………………… 62
بند چهارم: اولین قرارداد مشارکت…………………………………… 63
بند پنجم: دومین قرارداد مشارکت- قرارداد مشارکت با کمپانی پان آمریکن……….. 63
گفتار سوم: قراردادهای خدمات…………………………………… 64
بند اول: ویژگی‌های قراردادهای خدمات…………………………………… 67
بند دوم: قراردادهای اکتشاف و توسعه…………………………………. 68
بند سوم: قرارداد‌های صرفا خدماتی………………………………….. 69
بند چهارم: قراردادهای خدماتی خطرپذیر…………………………………. 70
1ـ قراردادهای کاملا خطر پذیر…………………………………. 70
2ـ قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 71
بند پنجم: قراردادهای خدمت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی……………….. 72
گفتار چهارم: قراردادهای سرمایه گذاری مشترک………………………………….. 73
بند اول: ویژگی‌های قراردادهای سرمایه گذاری مشترک………………………………….. 74
بند دوم: عوامل موثر بر تشکیل قراردادهای سرمایه گذاری مشترک……………………. 74
گفتار پنجم: قراردادهای عملیاتی مشترک………………………………….. 75
گفتار ششم: قرادادهای ساخت، بهره برداری و واگذاری………………………………….. 75
بند اول: طرفهای اصلی قرارداد …………………………………. 76
بند دوم: طول مدت قرارداد ………………………………… 76
بند سوم: اهم ویژگی‌های قراردادهای ………………………………… 76
بند چهارم: مزایای قراردادهای ………………………………… 77
بند پنجم: معایب قراردادهای………………………………… 77
گفتار هفتم: قراردادهای هیبریدی………………………………….. 78
فصل سوم: تجارت متقابل………………………………….. 79
مبحث اول: تعریف و انواع تجارت متقابل………………………………….. 79
گفتار اول: انواع تجارت متقابل………………………………….. 80
بند اول: معاملات تهاتری………………………………….. 80
بند دوم: خرید متقابل………………………………….. 80
بند سوم: قراردادهای بیع متقابل (بای بک) …………………………………80
بند چهارم: قراردادهای افست…………………………………… 81
بند پنجم: قراردادهای خرید از پیش…………………………………… 81
بند ششم: قراردادهای تسویه تهاتری………………………………….. 81
بند هفتم: قرارداد واگذاری تهاتری (معاملات انتقالی)………………………………… 82
بند هشتم: قرارداد تعویض (سوآپ) …………………………………82
بند نهم: قرارداد معاوضه دیون…………………………………. 82
گفتار دوم: قراردادهای بالادستی………………………………….. 82
بند اول: تعریف قراردادهای بالادستی………………………………….. 83
گفتار سوم: تحولات تقنینی قراردادهای بالا دستی نفت و گاز…………………….83
1-قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی………………………………….. 83
2-قانون بودجه سال 1382…………………………………. 83
3-قانون برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران……………….. 84
4-ماده 14 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران…………. 84
5-قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران 1394-1390………………. 85
6-قانون اصلاح قانون نفت مصوب تیر ماه 1390…………………………………. 85
7-قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت مصوب 1391…………………………………. 85
مبحث دوم: تاریخچه قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 86
گفتاراول: نحوه به وجود آمدن بیع متقابل………………………………….. 88
بند اول: تعریف بیع متقابل………………………………….. 89
بند دوم: مشخصات قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 90
1ـ طولانی بودن پروژه………………………………… 91
2ـ سنگین بودن قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 91
3ـ ارتباط تولیدی بین کالاهای صادراتی و محصولات بازخرید شده …………91
4ـ وجود دو قرارداد مجزا…………………………………91
بند سوم: ساز و کار قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 91
بند چهارم: موارد مهم در قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 93
بند پنجم: ویژگی‌های اصلی قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 94
بند ششم: انواع قراردادهای بیع متقابل از نظر موضوعی………………………………….. 95
1ـ قرارداد بیع متقابل اکتشاف…………………………………… 95
2ـ قرارداد بیع متقابل توسعه…………………………………. 95
بند هفتم: شروط قراردادی قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 96
1ـ شرط انتخاب قانون حاکم…………………………………. 96
2ـ شرط حل و فصل اختلافات…………………………………… 97
3ـ شرط مدیریت مشترک و مشارکت…………………………………… 97
4ـ شرط واگذاری………………………………….. 97
بند هشتم:کمیته مدیریت مشترک………………………………….. 97
بند نهم: حل و فصل اختلاف در قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 98
بند دهم: بیع متقابل از لحاظ حسابداری………………………………….. 98
بند یازدهم: نظام مالی بیع متقابل………………………………….. 99
1ـ هزینه‌های سرمایه‌ای………………………………….. 99
2ـ هزینه‌های غیر سرمایه‌ای………………………………….. 99
3ـ هزینه‌های بهره برداری………………………………….. 100
4ـ هزینه‌های بانکی………………………………….. 100
بند دوازدهم: روشهای ثبت پروژه بیع متقابل………………………………….. 101
بند سیزدهم: مراحل کلی در یک قرارداد بیع متقابل………………………………….. 101
بند چهاردهم: محورهای اساسی در بیع متقابل………………………………….. 101
1ـ جنبه‌ی فنی………………………………….. 101
2ـ جنبه‌ی مالی………………………………….. 102
3ـ جنبه‌ی حقوقی………………………………….. 102
گفتاردوم: چارچوب عمومی قراردادهای بیع متقابل در بخش نفت و گاز…………….. 103
گفتار سوم: چارچوب کلی قرارداد‌های بیع متقابل………………………………….. 105
گفتار چهارم: ماهیت قراردادهای بیع متقابل در ایران…………………………………. 107
گفتار پنجم: اهداف قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 108
گفتار ششم: اصول حاکم بر قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 108
گفتار هفتم: مراحل انعقاد قراداد بیع متقابل در صنعت نفت ایران…………………… 109
گفتار هشتم: بیع متقابل در قانون برنامه پنج ساله اول، دوم و سوم توسعه جمهوری اسلامی ایران…………… 110
1-بند «ی» تبصره 29 قانون پنج ساله اول…………………………………. 110
2-بند «و» تبصره 22 قانون برنامه پنج ساله دوم…………………………………. 110
3-بند «م» تبصره 22 قانون پنج ساله دوم…………………………………. 111
4-بند «پ» تبصره 25 قانون پنج ساله دوم…………………………………. 111
5-بیع متقابل در قانون برنامه سوم توسعه…………………………………. 111
گفتار نهم: مقایسه قراردادهای امتیازی با قراردادهای بیع متقابل………………………………….. 112
گفتار دهم: مقایسه قراردادهای مشارکت در تولید با قراردادهای بیع متقابل……………………… 113
گفتار یازدهم: مقایسه قراردادهای بی او تی با قراردادهای بیع متقابل……………………………….. 113
مبحث سوم: اوپک…………………………………… 114
گفتار اول: عملکرد اوپک………………………………….. 118
مبحث چهارم: اهمیت جذب سرمایه گذاری خارجی و منافع ملی………………………………….. 119
گفتاراول: چالش‌‌های سرمایه گذاری کلان اقتصادی………………………………….. 121
نتیجه گیری………………………………….. 124
پیشنهادات…………………………………… 126
منابع و ماخذ…………………………………. 127
پیوست‌ها………………………………… 134
چکیده:
نفت، نیرو بخش موتور اقتصادی، تسریع کننده پیشرفت‌های فن‌آوری و باعث افزایش توان تولید در کشورها بوده است. سهم نفت در تامین منابع انرژی در بخش حمل و نقل در حال حاضر 97 درصد می‌باشد. از آنجا که هیچ گونه فعالیتی در هیچ یک از عرصه‌های زندگی و درجهان هستی بدون استفاده از انرژی میسر و امکان پذیر نیست. بنابراین به سادگی می‌توان دریافت که اقتصاد جوامع بشری بدون وجود انرژی ممکن نمی‌باشد. نفت نیز به عنوان یکی از منابع مهم تامین نیازهای انرژی جهانی به شمار می‌رود، بنابراین اقتصاد نفت خام جنبه بین‌المللی پیدا کرده است هر چند که اقتصاد فرآورده‌های نفتی مربوط به نیاز داخلی جوامع و کشورها است با این حال در زمینه اقتصاد مشتقات و فرآورده‌های نفتی نیز جنبه جهانی آن مشهور است. در جهان امروز نفت، نه تنها به عنوان یک عامل تعیین کننده اقتصادی و صنعتی، بلکه به عنوان یک عامل سیاسی و امنیتی نیز مطرح می‌باشد. در واقع نفت یک فاکتور اساسی در جهت رسیدن به هدفهای اقتصادی، صنعتی، سیاسی و در جهت تامین امنیت ملی به حساب می‌آید رشد اقتصادی که همه کشورها به دنبال آن هستند برابر است با برخورداری و بهره وری از دو عامل سرمایه و انرژی می‌باشد. تجارت متقابل می‌تواند به عنوان یکی از ابزارهای موثر در پیشبرد سیاستهای اقتصادی کشورها در جبران موازنه تجاری و کسری تراز پرداختهای بین‌المللی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. قراردادهای بیع متقابل از لحاظ حقوقی در گروه قراردادهای تجارت متقابل قرار می‌گیرند لذا برای شناخت ماهیت حقوقی آنها لازم است قراردادهای تجارت متقابل نیز مورد توجه قرار گیرند.
مقدمه:

خاورمیانه در زمره نقاط حساس و استراتژیک دنیا است که به لحاظ موقعیت حساس جغرافیایی و تجاری، و به خصوص به واسطه برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز، از اهمیت و نقش فوق‌العاده‌ای در روابط بین‌الملل برخوردار است.
پیدایش نفت در خاورمیانه اهمیت استراتژیک این منطقه را نسبت به گذشته چندین برابر کرد و باعث حضور مستقیم و غیر مستقیم شرکتهای خارجی در منطقه شد. پیدایش نفت در خاورمیانه در آغاز در ایران مشاهده شد، و باعث دگرگونی‌های بزرگ داخلی و خارجی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شد به طوری که اگر این ماده نبود این منطقه جایگاه بین‌المللی و استراتژیک کنونی را پیدا نمی‌کرد.
تحلیل گران سراسر جهان بر این باورند که در منطقه خاورمیانه به ویژه شرق آن که منطقه خلیج فارس نامیده می‌شود از نظر استراتژیک منطقه‌ای بسیار مهم با آینده‌ای نامشخص خواهد بود. تا جایی که نشریه نفت و گاز در سال 2000 سهم خاورمیانه را از نظر ذخایر نفتی 4/66 درصد اعلام کرد.
نفت که زمانی ماده‌ای جادویی و درمانی بود و از آن برای استحکام در خشت زنی و صیقل دادن کشتی‌ها استفاده می‌کردند، نه تنها به ماده اصلی در ساختار انرژی تبدیل شد، بلکه به دلیل ماهیت شیمیایی‌اش نقش تعیین کننده‌ای در صنایع شیمیایی دارد. به عبارتی امروزه ما به بیش از 70 درصد انرژی نفت و گاز و 15 تا 25 درصد زغال سنگ و حدود 10 درصد هم به برق و اتم نیازمندیم.
توجه به اهمیت نقش روز افزون نفت در آستانه نیمه دوم قرن آتش رقابت را در میان غولان بزرگ عضو کارتل بین‌المللی نفت دامن می‌زند.
مالک نفت بودن در جهان امروز به معنای تأمین و کسب سرمایه نیز می‌باشد. از لحاظ تأمین سرمایه تجارت نفت خام از نظر ارزش پولی، ده درصد از مجموع تجارت جهان را به خود اختصاص داده است که در مقایسه با کالاهای تجاری دیگر مثل گندم با 3 تا 4 درصد سهم از کل تجارت جهانی، اهمیت آن در تأمین سرمایه گذاری کشورهای دارای نفت و در جهت رشد اقتصادی بیشتر نمایان می‌شود.
سرمایه‌گذاری یک مقوله تخصصی و نیازمند تدبیر و تدبر در جهت حصول اهداف معنوی و مادی
می‌باشد. موضوع انجام سرمایه گذاری برای کشف ذخایر جدید نفت و گاز طبیعی به یک مقوله حساس و پیچیده در مرحله اجرای عملیات اکتشافی و ارزیابی در عملیات نفتی تبدیل شده است و بالطبع انجام معاملات تجاری در این زمینه نیز شکل خاصی به خود خواهد گرفت، منظور از شکل خاص نوع خاصی از قراردادهای رایج در عرصه بین‌المللی است که به عملیات بالا دستی صنایع نفت و گاز مربوط می‌شود یعنی قراردادهای اکتشافی، ارزیابی، توسعه‌ای و تولید یا بهره‌برداری از میادین نفت و گاز طبیعی که شناخت ماهیت آنها زمینه را برای ورود به عرصه فعالیت‌های حقوقی و قراردادی، مالی، حسابداری و اقتصادی مرتبط با صنعت نفت و گاز طبیعی فراهم می‌آورد.
در واقع سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های بزرگ نفتی منحصر به کشور‌های در حال توسعه نیست یک نظر بر فعالیتهای نفتی عظیم روشن می‌کند که این شرکت‌ها همان طور که در کشور‌های توسعه یافته فعالیت دارند در نواحی واقع در قلمرو کشورهای صنعتی نیز عمل می‌کنند بلکه جریان سرمایه‌گذاری عمدتاً متوجه به نواحی صنعتی دنیا است.
قراردادهای نفتی معمولاً وقتی منعقد می‌شوند که کشور صاحب نفت از امکانات خود بهره مند باشد ولی سرمایه و تخصص لازم جهت استفاده از آن را ندارد و در وضعیتی قرار گرفته است که ناچار شرایط طرف‌های قوی را می‌پذیرد، آن گاه که عملیات تخصصی و اکتشاف به پایان رسید و مرحله تولید نفت آغاز شد کشور نفتی خود را در پایگاهی مستحکم‌تر می‌یابد و طبعاً درصدد برمی‌آید تا وضع خویش را ترمیم کند و نصیب بیشتری از درآمد نفت را بدست آورد.
پس از جنگ جهانی اول (1914-1918) کوشش مداوم و پیگیر به منظور بین‌المللی کردن قراردادهای نفتی آغاز شد. هدف از این کوشش آن بود که بر اعتبار و دوام امتیازات بیفزاید و آنها را از آسیب تصمیم‌های یک طرفه دولت‌های امتیاز دهنده بر کنار و مصون نگه دارند. اهمیت نفت در جریان جنگ با تبدیل سوخت کشتی‌ها از زغال سنگ به نفت و پس از خاتمه جنگ با توسعه روز افزون مصرف نفت در صنایع حمل و نقل اهمیت حیاتی این ماده بر همگان روشن گشت.

یک مطلب دیگر :

قراردادهای نفتی جزء قراردادهای فراملی هستند زیرا معمولاً در این قراردادها یک طرف سرمایه گذار خارجی است و طرف دیگر دولت یا دستگاهی که از سوی دولت عمل می‌کند. معمولاً موضوع این قراردادها عملیات در زمینه توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی است، مدت این قراردادها اکثر طولانی است، مرجع رسیدگی به اختلافات این قراردادها معمولاً محاکم داخلی کشور طرف قرارداد نیست.
در واقع قراردادهای نفتی جزء قراردادهای مربوط به بازرگانی بین‌المللی هستند که چنان که از عنوان آن پیداست پای طرف‌هایی را در میان می‌کشد که هر کدام ملیت جداگانه دارند و قاعدتاً از قوانین جاریه کشور خود تبعیت می‌کنند. تاریخچه تحولات قراردادهای نفتی حاکی از جنگ و گریز مستمری است که در میان طرفین وجود داشته است.
قراردادهای نفتی از نوع قراردادهایی است که در اصطلاح برخی از حقوقدان‌ها، قراردادهای بین‌المللی توسعه خوانده شده‌اند، این قراردادها دارای جنبه نیمه خصوصی و نیمه عمومی می‌باشند. موضوع آنها معمولاً یا انجام خدمات مربوط به رفاه عامه است و یا فعالیت‌های مرتبط با توسعه بهره برداری ذخایر طبیعی است. یکی از دو طرف این قراردادها، یک موسسه دولتی است.
– قراردادهای نفتی یا هر قرارداد دیگر، هر چه جامع و مفصل باشد نمی‌توانند تمام جزئیات مربوط به جریانات و اتفاقاتی را که در طول مدت اجر وقوع خواهد یافت پیش بینی کند. قرارداد نفتی نیز مانند هر قرارداد دیگر متضمن الزامات و تعهداتی برای هر دو طرف قرار داد است.
– قراردادهای نفتی در ابتدا به صورت امتیاز نامه بودند ولی به تدریج امتیاز نامه نفتی به سوی قرارداد و تآکید روز افزون برجنبه قراردادی یعنی الزام آور بودن و دو طرفی بودن آنها پیش رفتیم.
در قرن حاضر قرار دادهای نفتی طوری منعقد شده‌اند که هر تغییری در یکی از آنها حاصل شود آثار آن در قراردادهای دیگر هم انعکاس می‌یابد.
طی چند دهه گذشته، قراردادهای نفتی از نظر نحوه نگارش و تدوین متون مورد استفاده، به لحاظ شکلی دچار تغییراتی شده است.
قراردادهای نفتی در کشورهای مختلف جهان چارچوب مشخص دارد مثلا قراردادهای نفتی در داخل ایالات متحده آمریکا عمدتا از نوع اجاره و در انگلستان و استرالیا و برخی از کشورها از نوع امتیازی یا از نوع مشارکتی (مانند قراردادهای مشارکت در تولید) یا خدماتی می‌باشند.
در قراردادهای اجاره، مالک مخازن در مقابل دریافت حق امتیاز، کلیه فعالیت‌های نفتی را واگذار می‌کند در این حالت بدیهی است وقتی کلیه عملیات، منافع و عواید حاصل از قرارداد (بر مبنای شرایط اجاره‌ای) به یک شرکت نفتی پیمانکار واگذار می‌شود نیاز به انعقاد موافقت نامه عملیاتی مشترک نخواهد بود.
– زمانی که بنا شود منافع حاصل از یک طرح، پروژه یا هر فعالیت نفتی بین دو یا چند طرف (یا اشخاص مختلف حقوقی) تسهیم شود، موضوع چگونگی اجرای عملیات و نحوه یا مکانیزم تسهیم هزینه‌های مربوطه به میان می‌آید. در این حالت، معمولا موافقت نامه یا سند عملیات مشترک تنظیم می‌گردد، که مشخص خواهد ساخت کدام طرف، متصدی عملیات خواهد بود، دارایی حاصل از سرمایه گذاری چگونه مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت، و هزینه‌های مربوط چگونه تسهیم خواهد شد.
– شرکتهای نفتی خارجی عموما (با توجه به فرمول‌های رایج سرمایه گذاری در کشورهای دارای ذخایر هیدرو کربنی) از انواع مختلف قراردادهای نفتی به اشکال متنوع استفاده می‌کنند.
همچنین تحولات توسعه و رشد اقتصادی کشور نیز گویای نقش و اهمیت عواید حاصله از نفت در اقتصاد است. در سالهای 1937 الی 1945 عواید حاصله از نفت 13 در صد کل هزینه‌های کشور را تأمین می‌کرد.
هدف از عقد چنین قراردادهایی تأمین بهره برداری دراز مدت از ذخایر طبیعی است و بنابراین قراردادهای مزبور مشتمل بر عملیاتی است که انجام آنها مستلزم سرمایه گذاری عظیم در تاسیسات و کارخانه‌ها و غیره است.
صنعت نفت مراحل مختلفی را چون اکتشاف، استخراج و تولید، حمل و نقل، پالایش، پتروشیمی و توزیع را شامل می‌گردد، که در تمام مراحل فوق علم بشری به کار گرفته می‌شود، قراردادهای نفتی یا به صورت بالا دستی و یا به صورت پایین دستی می‌باشند:
قراردادهای بالا دستی شامل اکتشاف و توصیف و توسعه و بهره برداری است، یعنی تا مرحله انتقال که شامل مصرف و صادرات است و قراردادهای پایین دستی شامل توزیع در منطقه، حمل و نقل و فروش است یعنی به عبارتی به بعد از انتقال می‌باشد.
به طور کلی می‌توان گفت:
بالادستی: آنچه زیر زمین است. اکتشاف، استخراج، توسعه، بهره برداری و تولید را شامل می‌شود.
پایین دستی: آنچه روی زمین است. ناظر به انتقال نفت، پالایش، پخش و فروش است.
میان دستی: انتقال نفت از میدان نفتی به پالایشگاه
پروژه‌هایی که به صورت عمده در بخش بالا دستی اجرا می‌شود. پروژه اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری از مخزن تا پایان عمر آن است، به طور معمول عملیات اکتشافی 2 سال، مدت عملیات توسعه 4 سال و مدت عمر مخزن در مرحله بهره برداری 30 سال است. کلا ریسک در پروژه‌های بالادستی نسبت به پایین دستی بالاتر است و خیلی هزینه بردار نیز می‌باشد. به عبارتی سرمایه گذاری بلند مدت می‌طلبد ریسک بسیار بالایی را به علت امکان از دست رفتن کل سرمایه نیز در بردارد و این ریسک تا حد زیادی متأثر از طبیعت احتمال پذیر کار اکتشافی در نتیجه تصادفی بودن ماهیت تابع موفقیت اکتشافی است.
ایران با داشتن زمینه‌های تاریخی، صنعتی، امکانات، تسهیلات تولید، انرژی و نیروی کار ارزان و فراوان، دارای قدرت رقابت مناسبی برای تولید و عرضه صنعتی انواع فرآورده‌های نفتی در بازارهای جهانی است.
نفت ایران نه تنها درآمدهای هنگفت برای کشور جهت سرمایه گذاری‌های عظیم در طرحهای توسعه اقتصادی می‌گردد، بلکه به طرق مستقیم وغیر مستقیم دیگر نیز نقش عمده‌ای در اقتصاد مملکت ایفاد می‌کند. و در واقع نفت در ساختار اقتصادی کشور‌های دارای میادین نفتی نقش گرانبهایی را ایفا می‌کند که اقتصاد ایران نیز به طور عمده بر پایه نفت قرارداد داشته و دارد.
زادگاه صنعت نفت در پنسیلوانیا در سال 1859 به طور مکانیزه کشف شد. حدود 102 سال پیش در 5 خرداد 1287 چاه شماره 1 مسجد سلیمان زده شد.
هم اکنون که قرن بیستم هستیم سه انقلاب یا سه حرکت اجتماعی و سیاسی را در ایران شاهد بودیم. اول: نهضت مشروطه (اویل قرن بیستم) دوم: نهضت ملی در نیمه قرن و سوم: انقلاب در اواخر قرن اتفاق افتاد.
دو حرکت اول به تغیر نظام حکومتی انجامید و حرکت دوم نیز تا آستانه تغییر نظام پیش رفت ولی ناکام ماند. حرکت دوم به نام نفت آغاز شد و در اصل قرن بیستم برای ما با امتیاز نامه دارسی(1901) آغاز شد و اکنون نیز که به پایان قرن رسیده ایم سرنوشت ما هنوز با نفت سخت گره خورده است.