یک مطلب دیگر :

الف) بهشت پاداش سازندگان مسجد. 10

ب) بانیان مسجد مانع نزول بلایای آسمانی. 11

ج) آبادگران مسجد در زمره خانواده الهی. 11

ریشه قرانی ساخت مسجد. 12

 

تعمیر و تولیت مسجد. 12

شرایط تولیت و تعمیر. 12

چه کسانی حق تعمیر و تولیت مسجد را ندارند؟. 15

عمران معنوی مسجد. 16

حضور در مسجد. 16

لزوم توجه به بهداشت مسجد. 17

بایسته­های بهداشتی مسجد قبل از ورود به مسجد. 18

بایسته­های بهداشتی مسجدیان در داخل مسجد. 18

تخریب مساجد. 19

حضور در مساجد. 20

معماری اسلامی مسجد. 21

شکل گیری عناصر مسجد. 22

ساخت مناره بر روی مساجد. 23

آسیبهای طراحی در ساخت مسجد. 24

توجه به بعد عرفانی در معماری مساجد. 24

مدیریت مسجد. 25

نقش امام جماعت در مدیریت مسجد. 26

الف) اهتمام به نیازهای تبلیغی و فرهنگی مسجد. 26

ب) رعایت حال مامومین. 26

یک مطلب دیگر :

ج) حضور در مسجد قبل از اذان و برقراری ارتباط با جوانان. 27

جذب جوانان به مسجد. 27

الف) عوامل بیرونی. 28

1ـ خانواده. 28

2ـمدرسه. 29

3ـجامعه. 29

ب) عوامل درونی. 30

1ـ خود فرد(جوان). 30

2ـ مسجد. 30

نتیجه گیری. 32

 

 

 

مقدمه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست

کلیات… 1

بیان مسئله. 1

اهمیت و ضرورت.. 1

سؤالات تحقیق.. 1

فرضیه های تحقیق.. 1

پیشینه‌ی تحقیق.. 2

چهارچوب نظری تحقیق.. 2

مفاهیم کلیدی.. 2

بخش اول. 5

تعریف لذات معنوی.. 5

فصل اول : لذات معنوی.. 7

1.1. تعریف لذت… 7

1.2. لذات مادی.. 8

 

1.2.1. راه رهایی از لذات مادی و دنیوی.. 10

3/1. تعریف فرح، سرور و نضرة 11

فصل دوم: لذات معنوی در کلام بزرگان.. 13

2.1. کلام مرحوم نراقی.. 13

2.2. کلام مرحوم مطهری.. 14

فصل سوم: گونه های لذت معنوی خیالی.. 17

3.1 لذت عبادت در چهارچوب ادیان باطل.. 17

3.2 احساس لذت از فراوانی مال.. 18

3.3 توهم لذت برای انسان بدعت‌گزار. 18

3.4. توهم لذت از زهد ساختگی و بی‌پایه و اساس… 19

3.5. لذت ریاست باطل.. 21

بخش دوم. 25

لذات معنوی واقعی و عوامل پیدایش و ازدیاد آن‌ها 25

فصل اول: لذات معنوی واقعی شناختی.. 27

1.1 معرفت خدا 27

1.1.1. آثار و پیامد‌های معرفت خداوند متعال. 28

1.2. محبت خداوند. 37

1.2.1. راههای ازدیاد محبت خدا 37

1.3. ایمان به خداوند. 45

1.3.1. راه‌های چشیدن شیرینی ایمان. 45

1.4. محبت اهل‌بیت: 68

1.4.1 راه‏های عملی کسب حب اهل‌بیت7. 70

1.5. لذت تفکر. 75

1.6. لذت قبولی عبادت.. 77

فصل دوم: لذات معنوی واقعی رفتاری.. 79

2.1. عبادت، نماز و مناجات… 79

2.2. ملاقات برادران دینی.. 81

2.3. افطار روزه دار. 82

2.4 تهجد در آخر شب… 83

2.5. کظم غیظ.. 83

1.5.1 راه‌های کنترل خشم. 85

2.6. حلاوت تلاوت قرآن.. 87

2.6.1. ریشه‌ی لذت بردن از قرائت قرآن. 88

2.7. ذکر خدا 88

2.7.1. ذکر خفی.. 90

2.7.2. عوامل ذکر. 91

2.8. انس با خدا 94

2.9. لذت و شادی در دوره‌ی ظهور امام زمان7.. 95

یک مطلب دیگر :

2.10. گریه. 96

2.10.1. گریه در هنگام یاد اهل‌بیت: 96

2.10.2. گریه از خشیت خداوند. 98

2.10.3. عوامل زیاد شدن گریه. 99

بخش سوم. 101

عوامل محرومیت از لذات معنوی.. 101

فصل اول: قساوت قلب.. 103

1.1. تعریف قساوت… 103

1.2. قساوت، بیماری مهلک…. 104

1.3. عوامل ایجاد قساوت قلب… 105

1.3.1 گناه 105

1.3.2. زیادی کلام. 106

1.3.3. پرخوری.. 107

1.3.4. بلندی آرزوهای دنیایی.. 107

1.3.5. برخی شغل‌ها 108

1.3.6. برخی از اعمال. 109

1.4. رابطه‌ی بین قساوت قلب و لذات معنوی.. 110

1.5. راه‌های درمان قساوت… 111

1.5.1 توبه. 111

1.5.2. دعا 111

1.5.3. سکوت.. 112

1.5.4. محبت کردن به ایتام. 112

1.5.5. خوردن عدس.. 113

1.6. کلام مرحوم نراقی.. 114

فصل دوم: برخی دیگر از عوامل محرومیت از لذات معنوی.. 115

2.1. گناه 115

2.1.1. محرومیت از نماز شب بر اثر گناهان. 115

2.1.2. محرومیت از نماز شب بر اثر دروغ. 115

2.1.3. محرومیت از نماز شب بر اثر عجب.. 116

2.1.4. محرومیت از قبولی عمل بر اثر حرام خواری.. 116

2.1.5. محرومیت از قبولی عمل بر اثر نیت سوء نسبت به برادر مومن. 117

2.2. علم بدون تهذیب نفس… 117

2.3. مجالست با اهل بدعت… 118

2.4. محافظت نکردن خویش از هوی و هوس… 118

فهرست منابع. 119

 

 

 

 

 

 

 

کلیات

 

بیان مسئله

یکی از بالاترین عوامل و ریشه های جذب انسان‌ها به دین و رعایت دستورات الهی و احکام دینی و التزام به مبانی اعتقادی دینی، لذت بردن از دین‌داری است. بسیاری از دین گریزان و حتی دین ستیزان اگر بدانند که چه لذات غیر قابل توصیفی در دین داری واقعی نهفته است به دنبال التزام و عمل به دستورات دین خواهند رفت چرا که ریشه‌ی بسیاری از دین گریزی‌ها و زیر پا گذاشتن فرامین الهی لذتی است که از ترک واجب و انجام حرام می‌برند.

در این نوشتار به بیان اقسام لذات معنوی پرداخته شده راه های کسب و تقویت آن توضیح داده شده است.

اهمیت و ضرورت

دانستن اقسام لذات معنوی واقعی چه لذات شناختی و چه لذات رفتاری آن قدر مهم است که می‌تواند سبب ارتقای ایمان تقوا و معرفت دین داران و اهل معنویت باشد. یعنی ثابت قدم شدن آنان در مسیر بندگی خدا که برای انسان مسئله ای از بندگی خدا مهم‌تر نیست چرا که هدف از آفرینش ما بندگی و عبودیت بوده است: و ما خلقت الجن و الانس الا یعبدون آن کس به دنبال کشیدن طعم شیرین لذات معنوی می‌افتد، مسلماً در مسیر نورانی بندگی خدا قرار خواهد گرفت. اگر دین گریز باشد و خارج از مسیر بندگی، چشیدن طعم لذات معنوی، او را عاشقانه و داوطلبانه به این مسیر خواهد آورد؛ و اگر اهل دین و دیانت باشد مقام و درجه و رتبه‌ی او بالاتر خواهد رفت.

سؤالات تحقیق

1- آیا هر لذتی که انسان احساس کند لذت معنوی است؟ واقعیت دارد؟ یا لذات معنوی خیالی هم داریم؟

2- چگونه می‌توان لذات معنوی واقعی را از لذات معنوی خیالی باز شناخت؟

3- اقسام لذات معنوی واقعی کدامند؟

1.4. فرضیات تحقیق.. 7

1.5. پیشینۀ تحقیق.. 7

1.5.1. جایگاه امام و و خلیفه در بحث‏های کلامی: 7

1.5.1.1.کتب: 7

1.5.1.2.پژوهش‏ها و پایان‏نامه: 9

1.5.2. عدم اطاعت فرمان امیرالمومنین (علیه السلام) ، پیمان شکنی و تحمیل رأی بر ایشان : 10

2ـ فصل دوّم: انتخاب پیشوای مسلمین. 12

2.1. پیشوایی امت اسلامی.. 12

2.2. بررسی چگونگی روی کار آمدن خلفا بعد از رحلت پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏): 16

2.2.1. چگونگی تسلط خلیفه اول بر مسند خلافت :. 16

2.2.2. انتصاب خلیفه دوم :. 19

2.2.3. نحوۀ روی کار آمدن خلیفه سوم:. 21

2.2.4. انتخاب خلیفه چهارم:. 22

2.3.1. امام: 25

2.3.2. خلیفه: 28

2.3.3. امر و اولی الامر: 30

2.4. خلیفه وامام از منظر اهل تسنن :. 33

2.5. چگونگی تعیین امام از منظر اهل تسنن: 35

2.5.1.  نص خلیفه قبلى. 35

2.5.2. اجماع مسلمانان بر امامت یک فرد : 36

2.6. شرایط و صفات امام از منظر اهل تسنن:. 39

2.7. خلیفه وامام از منظر تشیع :. 42

2.8 . چگونگی تعیین امام از منظر تشیع: 45

2.9. شرایط امام از منظر تشیع: 46

2.9.1.  نص : 46

2.9.2. عصمت: 46

2.9.3.  افضلیت : 48

2.9.4. هاشمی بودن. 49

2.10. بررسی عملکرد اصحاب در قبال جانشینی پیامبر اکرم (صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم): 50

3. فصل سوم: اطاعت از پیشوای مسلمین. 67

3.1. مبانی اعتقادی اسلام در اطاعت از پیشوا 67

3.2. مبانی اعتقادی شیعه در اطاعت از امام. 71

3.3. مبانی اعتقادی اهل تسنن در اطاعت از امام. 72

 

3.4. اطاعت در تاریخ صدر اسلام. 76

4. فصل چهارم: عدم اطاعت و ناسازگاری پیروان خلفا از امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام). 88

4.1. مادیگری، دنیاپرستی و طلب مقام حکومتی: 89

4.1.1. سران ناکثین. 91

4.1.2. قاعدین. 98

4.1.3. اهل کوفه. 107

4.1.4. اهل بصره 115

4.1.5. مردم مدینه. 116

4.2.  حزب عثمانی و بهانۀ خونخواهی عثمان. 118

4.2.1. ابوبردةبن عوف ازدی: 118

4.2.2. نعمان بن بشیر انصارى و ابو هریره: 119

4.2.3 پیمان شکنی اهل یمن: 121

4.2.4. جریربن عبدالله بجلی: 125

4.2.5.  وائل بن حجر حضرمی: 130

4.3.  جهل . 132

4.3.1. کعب بن سور: 132

4.3.2.  جمعی از قاریان قرآن. 133

4.4.  نفاق و فرصت طلبی: 135

4.4.1. اشعث بن قیس: 136

4.4.2. عبدالله بن کَوّاءِیشکری : 139

4.4.3. شبث بن ربعی ریاحی: 141

4.4.4. عبدالله بن وهب راسبی: 142

4.4.5. حرقوص بن زهیر تمیمی (ذوالخویصره یا ذوالثدیه): 145

4.4.6.  زید بن حصین طایی: 147

4.4.7. خریت بن راشد ناجی: 148

4.4.8. عبدالرحمن بن ملجم مرادی: 154

4.5. کسب درآمدهای نامشروع. 158

4.5.1. منذربن جارود: 158

4.5.2. یزید بن حجیه: 161

4.5.3. قعقاع بن شور: 162

4.5.4. مصقله بن هبیره: 162

4.6. عدم تحمل عدالت علوی و اجرای حدود الهی.. 164

4.6.1.نجاشی و طارق بن عبد الله: 164

4.6.2. عمروبن عشبه: 168

4.7. ترس از معاویه. 168

4.7.1. سفیان بن عوف غامدى: 169

4.7.2. نعمان بن بشیر: 171

یک مطلب دیگر :

4.7.3. بسربن ابی ارطاة : 172

4.7.4. ضحاک بن قیس: 175

4.7.5. یزید بن شجره: 177

5. فصل پنجم:عدم اطاعت شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ایشان. 184

5.1. مالک اشتر نخعی: 186

5.1.1. اصرار مالک بر ابقاء ابوموسی اشعری در کوفه:. 191

5.1.2. شک کردن نسبت به عدالت و عصمت امیرالمؤمنین (علیه السلام): 192

5.1.3. تندروی مالک نسبت به جریربن عبدالله بجلی: 193

5.1.4. تعلل درتوقف جنگ بعد از فرمان امام (علیه السلام) در جنگ صفین: 194

5.2.عقیل بن ابیطالب: 198

5.3. قثم بن عباس: 200

5.4. خزیمة بن ثابت انصاری (ذوالشهادتین): 202

5.5. سلیمان بن صرد خزاعی.. 204

5.6. عبدالله بن عباس: 207

5.7. عبیدالله بن عباس.. 210

5.8. مسیب بن نجبه فزاری.. 212

5.9. سهل بن حنیف انصارى.. 214

5.10. كمیل بن زیاد نخعی. 215

5.11. عبدالله بن جعفر: 219

5.12. قیس بن سعد عباده انصاری.. 223

5.13. حجربن عدی کندی.. 228

5.14. محمدبن ابی‏بکر. 230

6.فصل ششم: نتیجه گیری.. 238

فهرست منابع. 245

کتب عربی.. 245

کتب فارسی.. 247

مقالات: 249

سایت‏ها و نرم افزارها: 249

 

 

 

 

 

مقدمه

پیامبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏)، به عنوان خاتم الانبیاء و رسول دین اسلام، علاوه بر دریافت وحی، ابلاغ و رساندن آن، وظیفه اجرای احکام را نیز بر عهده داشتند. با توجه به دیدگاه شیعه امامیه که برگرفته از قرآن و سنت است، وظایف رسالت در تمام جهات به جز دریافت وحى، بر عهدۀ امام است. بدین معنی که جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)که امام معصوم است وظیفۀ ادارۀ جامعه و اجرای اجکام الهی را برعهده دارد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به عنوان امام معصوم توانست حکومت اصیل اسلامی را با وقفه‏ای 25 ساله برای مدت کوتاهی تشکیل دهد.

انگیزه اصلی از انتخاب این موضوع آن است که همیشه این سوال مطرح بوده که چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با آن شخصیت بی نظیر و والا نتوانست در حکومتی که تشکیل داد به اهداف متعالی خود برسد و چرا آنقدر عمر این حکومت کوتاه بود؟

پاسخ قابل تأمل این است که هر حکومتی دو رکن اساسی دارد یک رکن حاکم و امامی است که حکومت را اداره می‏کند و به جامعه خط مشیء می‏دهد و رکن دوم مردمی هستند که باید از امام و رهبر خود اطاعت کنند و او را در رسیدن به اهدافش یاری کنند. به همین دلیل اطاعت از امام و رهبر از مسائل مهم فقهی دین اسلام است.

در حکوت امام علی (علیه السلام) ، رهبر والا مقام با اهداف متعالی وجود داشت ولی مردمی که گوش جان بسپارند و فرامین او را اطاعت کنند وجود نداشت.

در این پژوهش سعی شده است با استفاده از منابع دست اول تاریخی به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا به بررسی وقایع مهم حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداخته‏شود تا بتوان دستورات و فرامین آن حضرت و عدم اطاعت مردم و پیمان شکنی‏ها و تحمیل رأی‏های آنها را در مواقع مختلف تحلیل کرد. برای آنکه بتوانیم عملکرد مردم زمان حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به درستی تحلیل کنیم لازم است در ابتدا به مبانی اعتقادی مردم آن زمان در مورد امام و اطاعت از امام بپردازیم. از اینرو در فصل دوم و سوم مبانی اعتقادی اسلام در مورد امام و جایگاه امام و سپس اطاعت از امام بررسی شده است،  سپس عملکرد مردم آن عصر زیر ذره بین تاریخ تحلیل شده است.

برای آنکه بتوانیم رابطه امام ومأموم را در آن دورۀ تاریخی به طور صحیح تحلیل کنیم، لازم است علاوه بر رجوع به منابع تاریخی، به کتاب شریف نهج البلاغه که مجموعه‏ای از خطبه‏ها، نامه‏ها و کلمات قصار ایراد شده در همان زمان است، نیز رجوع شود. لازم به ذکر است در این پژوهش از ترجمه استاد سید جعفر شهیدی برای متون نهج البلاغه استفاده شده است. ‏ای ‏اا

 

 

 

 

 

 

1-2-12-1- مقاومت به خشكی………………………………………………………..12

1-2-12-2- فرار از خشكی ……………………………………………………………….13

1-2-12-3- اجتناب از خشكی…………………………………………………………..13

1-2-12-4- تحمل خشكی………………………………………………………………..13

1-2-12-5- بازیافت (بهبود) ……………………………………………………………..13

1-2-13- مكانیزم­های گریز از خشكی ………………………………………………….13

1-2-13-1- زودرسی یا دوره رشد كوتاه ……………………………………………….13

1-2-13-2- حساسیت به طول روز …………………………………………………….13

1-2-13-3- كنترل پنجه­دهی ……………………………………………………………13

1-2-14- مكانیزم­های اجتناب …………………………………………………………..14

1-2-14-1- سیستم ریشه­ای توسعه یافته …………………………………………..14

1-2-14-2- هدایت روزنه­ای …………………………………………………………..14

1-2-14-3- اندازه و فراوانی روزنه­ها ……………………………………………………..14

1-2-14-4- تجمع آبسیزیك اسید ………………………………………………………15

1-2-14-5- ضخامت كوتیكول و قشر مومی روی برگ ……………………………….15

1-2-15- مكانیزم­های تحمل خشكی …………………………………………………15

1-2-15-1- تنظیم فشار اسمزی ………………………………………………………15

1-2-15-2- تجمع پرولین  ………………………………………………………………..16

1-2-15-3- جابجایی مواد پرورده ………………………………………………………16

1-2-16- صفات مورفولوژیك مرتبط با تنش اسمزی …………………………………..16

1-2-17- شاخص­های مقاومت …………………………………………………………..17

1-2-17-1- شاخص میانگین ریاضی تولید  ……………………………………………18

1-2-17-2- شاخص هارمونیك  …………………………………………………………..18

1-2-17-3- شاخص میانگین هندسی تولید …………………………………………19

1-2-17-4- شاخص تحمل به تنش …………………………………………………..19

1-2-17-5- شاخص  TI…………………………………………………………………

1-2-18- صفات فیزیولوژیك مرتبط با تنش اسمزی …………………………………20

1-2-18-1- اثر تنش اسمزی بر فلورسانس كلروفیل ……………………………….20

1-2-18-2- اثر تنش اسمزی بر میزان پرولین  ………………………………………21

1-2-18-3- اثر تنش اسمزی بر قند محلول ………………………………………..21

1-2-18-4- اثر تنش اسمزی بر میزان كلروفیل  …………………………………….22

1-2-19- هیدروپونیك ………………………………………………………………..22

1-2-19-1- سیستم­های آب­كشتی (بدون محیط كشت جامد) …………………..22

1-2-20- اصلاح مقاومت به خشكی ………………………………………………..23

1-2-20-1- استفاده از تنوع ژنتیكی موجود ……………………………………..24

1-2-20-2- تلاقی­های درون و برون گونه­ای …………………………………………25

1-2-20-3- ایجاد تنوع ……………………………………………………………25

1-2-20-4- انتقال ژن ………………………………………………………………25

1-2-21- اهمیت تنوع ژنتیكی ……………………………………………………..26

1-2-22- روش­های براورد تنوع ژنتیكی  ……………………………………………26

1-2-22-1- نشانگرهای مورفولوژیكی  ………………………………………….26

 

1-2-22-2- نشانگرهای بیوشیمیایی  ……………………………………………..26

1-2-22-3- نشانگرهای مولكولی …………………………………………………27

1-2-22-3-1- نشانگرهای رپید ………………………………………………….27

1-2-22-3-1-1- مزایای نشانگرهای رپید …………………………………………28

1-2-22-3-1-2- معایب نشانگرهای رپید  ………………………………………….28

1-3- هدف و ضرورت تحقیق ………………………………………………………29

فصل دوم: مواد و روش­ها

2-1- مواد گیاهی و نوع طرح آزمایش ……………………………………………..31

2-2- كشت هیدروپونیك …………………………………………………………..31

2-2-1- كشت در ماسه  …………………………………………………………..31

2-2-2- كشت در آب …………………………………………………………………31

2-3- اعمال تیمارها در سیستم هیدروپونیك  ………………………………….32

2-3-1- اعمال تنش در سیستم آب­كشت  ……………………………………..32

2-3-2- اعمال تنش در سیستم ماسه­كشت …………………………………..32

2-4- اندازه­ گیری صفات…………………………………………………………..34

2-4-1- اندازه­ گیری صفات مورفولوژیكی …………………………………..34

2-4-2- اندازه ­گیری صفات فیزیولوژیكی ……………………………………….34

2-4-2-1- اندازه­گیری فلورسانس و مقدار كلروفیل ……………………………34

2-4-2-2- اندازه­گیری پرولین …………………………………………………….34

2-4-2-3- اندازه­گیری قند محلول ………………………………………………..35

2-4-2-4- اندازه­گیری رنگیزه­های فتوسنتزی  …………………………………..36

2-4-3- اندازه­گیری شاخص­های تحمل………………………………………….36

2-5- تجزیه و تحلیل داده­های كمی …………………………………………36

2-6- صفات مولكولی……………………………………………………………..37

فصل سوم: نتایج و بحث

3-1- تنش كم­آبی ……………………………………………………………….39

3-1-1- تجزیه واریانس داده­های ماسه كشت ……………………………….39

3-1-2- مقایسه میانگین صفات در سیستم ماسه كشت ماسه كشت……41

3-1-2-1- مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در سیستم ماسه­ كشت…….41

3-1-2-2- مقایسه میانگین صفات فیزیولوژی در سیستم ماسه ­كشت………47

3-1-2-3- مقایسه میانگین شاخص­های مقاومت در سیستم ماسه­ كشت ….54

3-1-2-3-1- تجزیه­ی خوشه ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس شاخص­ها در سیستم ماسه­ كشت..55

3-1-3- تاثیر خشكی روی صفات مورد مطالعه در سیستم ماسه كشت …..57

3-1-4- تجزیه خوشه­ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت..58

3-1-5- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت…..68

3-1-5-1- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفولوژی در سیستم ماسه­ كشت …..68

3-1-5-2- تجزیه به عامل­ها برای صفات فیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت………70

3-1-6- تجزیه واریانس داده­های آبكشت………………………………………………76

یک مطلب دیگر :

3-1-7- مقایسه میانگین داده­های آبكشت……………………………………………77

3-1-7-1- مقایسه میانگین صفات مورفولوژی در سیستم آب­كشت…………………77

3-1-7-2- مقایسه میانگین صفات فیزیولوژی در سیستم آب­كشت…………………..82

3-1-7-3- مقایسه میانگین شاخص­های مقاومت در سیستم آبكشت……………….87

3-1-7-3-1- تجزیه خوشه­ای لاین­های مورد مطالعه بر اساس شاخص­ها در سیستم آب­كشت……89

3-1-8- تاثیر خشكی روی صفات مورد مطالعه در سیستم آب كشت ……………91

3-1-9 – تجزیه خوشه­ای ارقام مورد مطالعه بر اساس صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت…92

3-1-10- تجزیه به عامل­ها برای صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت …….98

3-2- تجزیه مولكولی RAPD ………………………………………

3-2-6- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی …………….102

3-2-6-1- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم ماسه­ كشت………103

3-2-6-2- رابطه بین داده­های مولكولی و صفات مورفوفیزیولوژی در سیستم آب­كشت….105

3-3- نتیجه گیری كلی …………………………………………………….121

3-4- پیشنهادات……………………………………………………………122

منابع مورد استفاده………………………………………………………….123

چکیده:

برای ارزیابی تحمل تنش اسمزی در لاین­های گندم دوروم و ارتباط آن با نشانگرهای مولكولی آزمایشی در دانشکده­ی علوم کشاورزی در سال 1392 انجام شد. در این آزمایش 20 لاین گندم در دو سیستم آب­كشت و ماسه­كشت و در سه سطح تنش اسمزی به­صورت هیدروپونیک کشت شد. ارقام در سه سطح آب­كشت (شاهد، 4- و 8- بار) و ماسه­كشت (شاهد، تنش 40 درصد و تنش 60 درصد) به صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار كشت شدند. نتایج نشان داد که تنش اسمزی کلیه صفات مورفولوژیک را کاهش و بیشتر صفات فیزیولوژیک مانند قندهای محلول، پرولین و کلروفیل کل را افزایش داد. نتیجه مقایسه میانگین اثر متقابل تنش و لاین برای صفات مورد مطالعه نشان داد که در بیشتر صفات مورد بررسی لاین های 11 و 17 دارای بیشترین میانگین و لاین 7 دارای کمترین میانگین در سیستم ماسه­كشت بودند. در سیستم آب­كشت بیشترین میانگین مربوط به لاین­های 17 و 18 و كمترین میانگین­ها مربوط به لاین­های 7 و 10 بود. بر اساس تجزیه شاخص­های مقاومت به تنش اسمزی لاین­های 11، 13، 14 و 17 در هر دو سیستم متحمل و لاین 5 و 16 حساس شناخته شدند. نتایج تجزیه خوشه­ای نشان داد که در هر سه شرایط محیطی در دو سیستم لاین­های 4، 13، 18 و 19 در گروه با میانگین بالا و لاین­های 5 و 6 در گروه با میانگین پایین در سیستم آبكشت و سیستم ماسه كشت قرار گرفتند. با توجه به تجزیه عاملی لاین­ها در هر دو سیستم آب كشت و ماسه كشت لاین 1 و 3 و حساس و لاین­های 13، 18 و 19 متحمل شناخته شدند. در سیستم ماسه­كشت موثر­ترین نشانگر­ها در سطح شاهد نشانگر P₅₀M₈ و P₂₄M₇ شناخته شد که با 4 صفت همبستگی نشان داد. در سطح تنش اسمزی 40 درصد نشانگر P₃₀M₂ بیشترین تعداد همبستگی معنی­دار (4) با صفات داشت. در سطح تنش اسمزی 60 درصد نشانگرهای P₂₄M₄ و P₂₄M₄ با بیشترین تعداد همبستگی معنی­دار (4) با صفات، موثر­ترین نشانگر بودند. در سطح شاهد سیستم آب­كشت نشانگر P₁₉M₂ موثر­ترین نشانگر شناخته شد که با 4 صفت همبستگی نشان داد. در سطح تنش اسمزی 4- بار نشانگر P₂₅M₂ بیشترین تعداد همبستگی معنی­دار (5) با صفات داشت. در سطح تنش اسمزی 8- بار نشانگر P₁₉M₂ با بیشترین تعداد همبستگی معنی­دار (4) با صفات، موثر­ترین نشانگر بود.

فصل اول: مقدمه و مروری بر تحقیقات گذشته

1-1- مقدمه

شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک که اکثر مناطق کشور ما را در بر می­گیرد، سبب محدودیت منابع آبی و امکانات تولید محصولات زراعی شده است. رشد سریع جمعیت از یک طرف و کاهش یا ثابت ماندن منابع از طرف دیگر بررسی راه­های استفاده بهینه از پتانسیل­های تولید مواد غذایی را جهت بهره­وری بیشتر ضروری می­سازد. از آنجا که در بیشتر نقاط دنیا، آب محدود كننده اصلی تولیدات كشاورزی است، بنابراین، استفاده بهینه از آن اهمیت زیادی دارد. این موضوع برای ایران كه حدود دو سوم مساحت آن را اقلیم خشك و نیمه خشك تشکیل داده، جدی­تر می­باشد. توجه به اقتصاد و مدیریت منابع آب نه تنها در مناطق خشک و نیمه خشک، بلکه در مناطق با بارندگی مناسب هم می­تواند از راه تاثیر بر هزینه­های تولید مهم بوده و ایجاب می­كند كه از واحد حجم آب بیشترین استفاده به عمل آید. در این راستا، آگاهی از واكنش گیاهان و تعیین میزان حساسیت مراحل مختلف رشد آنها به كم آبی از اهمیت بسزایی برخوردار است (رضایی و همكاران، 1388).

عوامل نامساعد محیطی همانند تنش خشكی كه یكی از رایج­ترین و مهمترین تنش­های محیطی است، تولید محصولات كشاورزی را محدود می­سازد. خشكی روی اكثر مراحل رشد گیاه مانند مرحله جوانه­زنی و استقرار گیاهچه و همچنین ساختار اندام و فعالیت آن­ها آثار مخرب و زیان­آوری وارد می­سازد. از آن جایی كه ایجاد و حفظ یك پتانسیل آب خالص در محیط خاك، كاری تقریباً مشكل است، در این راستا برقراری شرایط تنش خشكی با استفاده از مواد اسمزی مختلف برای ایجاد پتانسیل­های اسمزی، یكی از مهم­ترین روش­های مطالعه تأثیر تنش خشكی بر روی گیاه تلقی مى­شود (زید و همكاران، 2001).

گندم نان و گندم دوروم از مهم­ترین محصولات زراعی جهان بوده و غذای اصلی مردم را در مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می­دهند (مانز، 2006). این گیاه از دیر باز به صورت آبی و دیم درغرب ایران کشت می­شده است. مناطق گرمسیر، نیمه گرمسیر و معتدل کشور بیشترین سطح زیر کشت گندم دوروم را به خود اختصاص می­دهند. توسعه صنعت ماکارونی سازی به همراه افزایش تقاضا برای آن و همچنین مساعد بودن شرایط آب و هوایی در بسیاری از نقاط کشور، پژوهش­های بیشتری را، بویژه در زمینه به نژادی گندم دوروم و گزینش ارقام متحمل به تنش­های محیطی از جمله تنش كم­آبی و اسمزی طلب می­نماید (فابریانی و همكاران، 1988). هر اقدامی برای اصلاح ژنتیکی تحمل به خشکی با استفاده از تنوع ژنتیکی موجود، نیاز به یک روش ارزیابی کارآمد دارد که باید سریع بوده و قادر به انتخاب یک جمعیت بزرگ باشد. مقاومت به خشکی نتیجه صفات مختلف مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی است. بنابراین، می­توان از این اجزای مختلف به عنوان شاخص­های گزینش برای انتخاب تیپ ایده­آل گیاهی استفاده کرد.

2-1- مروری بر تحقیقات گذشته

1-2-1- اهمیت و جایگاه گندم در ایران و جهان

گندم احتمالا یكی از اولین گیاهانی است كه به وسیله­ی انسان زراعت شده­ است و به همین دلیل مهمترین گیاه زراعی به شمار می­آید. زیرا، زراعت آن از تمام گیاهان ساده­تر، تطابق آن در مناطق مختلف كه دارای شرایط آب و هوایی متفاوتی می­باشند، بیشتر و از طرف دیگر غذای اولیه اغلب مردم جهان را تشكیل می­دهد. گندم گیاهی است كه به مقدار زیاد و در مساحت وسیعی از زمین­های كشاورزی دنیا و حتی در نواحی خشك كشت شده و محصول كافی تولید می­نماید. اهمیت اقتصادی گندم چه از نظر تولید و چه از نظر تغذیه در دنیا بیش از سایر محصولات كشاورزی می­باشد. حتی در مناطقی كه به علت متغیر بودن شرایط اقلیمی و یا خشكی محیط، امكان تولید دیگر گیاهان وجود نداشته باشد، می­توان گندم تولید نمود. بیشترین سطح زیر كشت گندم در قاره­های آسیا و اروپا واقع شده است. ایران یكی از مهمترین كشور­های تولید كننده گندم در جهان می­باشد (خدابنده، 1387). سطح زیر کشت گندم در جهان 61/31132 تن در هکتار است که حدود 63 درصد سطح زیر کشت جهان را ایران به خود اختصاص داده ­است. تولیدات گندم در ایران 05/2 درصد از کل تولیدات گندم در جهان می­باشد (فائو، 2012). نسبت سطح زیر كشت گندم به سایر محصولات عمده كشاورزی نیز رقم بالایی را تشكیل می­دهد. همواره حدود 70-65 درصد از اراضی زیر كشت محصولات عمده زراعی به گندم تعلق دارد (ایران نژاد و شهبازیان، 1384).