2-7.تفاوت میان مثل و حکمت………………………………………………………………………………………………………..15
2-8.ضرب المثل…………………………………………………………………………………………………………………………..17
2-9.تمثیل…………………………………………………………………………………………………………………………………..20
2-10.رابطه میان تمثیل و امثال………………………………………………………………………………………………………..22
2-11.کنایه………………………………………………………………………………………………………………………………….22
2-12.کلمات قصار……………………………………………………………………………………………………………………….24
2-13.کلیشه………………………………………………………………………………………………………………………………..25
2-14.اصطلاح……………………………………………………………………………………………………………………………..25
فصل سوم: نهج البلاغه و امثال علوی
3-1.مختصری از زندگی امام علی(ع)………………………………………………………………………………………………..28
3-2.نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………………………………29
3-3.گردآوری نهج البلاغه………………………………………………………………………………………………………………31
3-4.گزیده ای از زندگی نامه سید رضی…………………………………………………………………………………………….33
3-4-1.اساتید………………………………………………………………………………………………………………………….34
3-4-2.جایگاه علمی و تألیفات…………………………………………………………………………………………………..35
3-5.شعر و شاعری سید رضی…………………………………………………………………………………………………………37
3-6.پیشینه امثال و حکم در ادب عربی……………………………………………………………………………………………..37
3-7.امثال علوی…………………………………………………………………………………………………………………………..38
3-7-1.اقسام امثال نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………39
3-7-1-1.امثال قرآنی ………………………………………………………………………………………………………..39
3-7-1-2.امثال غیر قرآنی……………………………………………………………………………………………………39
فصل چهارم: معادلیابیامثال نهج البلاغه با امثال فارسی
مدخل…………………………………………………………………………………………………………………………………………41
4-1.قناعت………………………………………………………………………………………………………………………………….42
4-1-1.قناعت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………………42
4-1-2.معادلیابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع قناعت در امثال و حکم فارسی…………………………….50
4-2.عدالت………………………………………………………………………………………………………………………………….53
4-2-1.عدالت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………….53
4-2-2.معادلیابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع عدالت در امثال و حکم فارسی……………………………..62
4-3.بردباری و صبر………………………………………………………………………………………………………………………65
4-3-1.بردباری و صبر در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………65
4-3-2.معادلیابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع بردباری و صبر در امثال و حکم فارسی………………….81
4-4.طمع…………………………………………………………………………………………………………………………………….86
4-4-1.نکوهش طمع در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………………86
4-4-2.معادلیابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع نکوهش طمع در امثال و حکم فارسی…………………….93
4-5.ظلم و ستم……………………………………………………………………………………………………………………………98
4-5-1.نکوهش ظلم و ستم در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………98
4-5-2.معادلیابی امثال وحکم نهجالبلاغه باموضوع نکوهش ظلم وستم درامثال و حکم فارسی……………….105
4-6.عجله و شتابزدگی…………………………………………………………………………………………………………………108
4-6-1.نکوهش عجله و شتابزدگی در کلمات قصارنهج البلاغه…………………………………………………………108
4-6-2.معادلیابی امثالوحکم نهجالبلاغه باموضوع نکوهش عجلع وشتابزدگیدرامثالوحکم فارسی………….111
نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..114
منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………117
چکیده
بیشک ضرب المثلها یکی از گونههـای شناخته شده ادبیات؛ و كاربردیترین و در عین حال عامیانهترین آنهـاست که سبب اشتراکاتی در بین زبانهای اقوام و ملل مختلف شده است. امثال و حکم در انتقال درست فكر و اندیشه گوینده به مخاطب، نقش مهمـی دارند كه در این میان می توان كوتاهـی لفظ، رسایـی معنا، زیبایـی و بدیع بودن كلمات را از ویژگیهـای برجسته آن دانست.
در این میان جایگاه نهج البلاغه و امثال علوی در ادبیات فارسـی، یک امر روشن و غیر قابل انکار است گواه این بیان شعر شاعرانی است که از گذشتههای دور تاکنون تحت تأثیر کلام امام علی(ع) بوده که گاه عینا و گاه از نظر محتوا ومفهوم از امثال و حکم نهج البلاغه الهام گرفتهاند . نهج البلاغه را میتوان حاصل سرمایهی فکری و ذوقی امام علی(ع) دانست که بهعنوان یک سند معتبر دینی و مذهبی چراغ راه هدایت و سعادت را بر بشر روشن مینماید.
این پایان نامه بر آن است که از یک سو امثال و حکم علوی نهج البلاغه را احصاء و پس از تقسیم بندی موضوعـی آن این امثال را با ضرب المثلهای منظوم و منثور زبان فارسی معادلیابی نماید.
Abstract
Proverbs and proverbs are undoubtedly one of the known literary genres. They are also the most widely usedand at the same time the commonest
یک مطلب دیگر :
زمان تصدی مقام و پس از پایان تصدی مقام
genre which causes some commonalities among the languages spoken by different nations and people. Adages play a significant role in conveying the speaker’s thoughts to the audience. They are characterized by briefness, eloquence, beauty, and creativity of the words.
Here, the place of Nahjolbalaghe and Alavi adages in Persian literature is undeniable because they are the result of Imam Ali’s (AS) intellectual and skillful capital, who directs human to the path of prosperity.
The present thesis is an attempt toextract the Alavi adages from Nahjolbalaghe, on the one hand, and to match them with Persian prose and verse adages and proverbs, on the other hand. Therefore, the objectives of the present thesis are as follow:ecognizing the adages of Nahjolbalaghe,Classifying Nahjolbalaghe adagesthematically, andMatching these adages with Persian ones.
مقدمه
نهج البلاغه که بخشی از کلام گهربار علی(ع) است، توسط شریف رضـی در سه بخش خطبهها، نامهها و حکمتهـا جمع آوری شده است و بعد از او علماء و فضلای بسیاری برآن شرح نوشته اند، به طوری که در باورهـای اسلامـی نهج البلاغه بعد از قرآن و حدیث نبوی به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار میآید. نهج البلاغه یک اثر ارزشمند و جاویـد است که با هویـت دینی خود عمومیـت یافته چرا که از زبان و دل امام معصومـی چون علـی(ع) تراوش کرده است و بیانگر عقلانیـت و بلاغت کلام اوست. تجلّـی این کتاب و امثال آن در کلام شعرا و اهل ادب گاه پیدا و آشکار است و گاه پوشیده و نهان؛ این اثرپذیری پوشیده و پنهان در آثار ادباء گاه به صورت الهامـی بنیادی و گاه تملیحـی به کار گرفته شده است که مـیتوان عامل اصلـی مثلهـا و حکمتهـای مشترك فارسـی و علوی را گرایـشهای دینـی و مذهبی مشترك میان آنهـا دانست. اما باید اشاره نمود که بیشتریـن اثرپذیـری از گفتار علوی را میتوان در اشعار و حکایتهای سعدی مشاهده نمود.
مطالب این پایان نامه به شیوه کتابخانهای بنابر محور فیش برداری، مطالعه، تحقیق و با استناد به منابع مرجع و مهم گردآوری شده است . این تحقیق متشکل از چهار فصل با محتوای موضوعی است که پژوهشگر مطالب را از باب موضوعی امثال مورد بررسی قرار داده است در این پایان نامه تعریف امثال موسعتر از حکمت مدنظر میباشد و در امثالی که بیان نموده حکمتها را نیز مدنظر قرار داده و مثلها را با دید مجاز درنظر گرفتهایم.
اهمیت امثال علوی از آن جهت است كه گفتاری حکیمانه و پندآموز از امام علی(ع) میباشد كه با برخی آثار ادبی پیوند ناگسستنـی دارد و تأثیر این آثار در زندگی مردم غیر قابل انکار است. مثلهـا حاصل تراوش ذهن و اندیشهی هوشمندانهی یك ملت است، كه فراگیر شده و مورد اقبال جوامع بشری قرار گرفته است. از زمان تألیف این کتاب سالهـای متمادی سپری شده است، در حالی که دانشمندان و علمای اسلامی در زمینههای مختلف ادبی و بلاغی و معرفتـی این کتاب را مورد بحث و بررسـی قرار داده و اعجاز کلامـی مولا امیر مومنان را از هر جهت تبیین کردهاند اما با توجه به اینکه تاکنون کار جامع و کاملـی در زمینه امثال علوی و امثال فارسی صورت نگرفته است لزوم انجام این پژوهش مشخص مـیشود. علاوه بر این شعرا و اهل ادبی که از نهج البلاغه و امثال آن تاثیر پذیرفتهاند ما را به راه رهنمون کردهاند که پژوهش و تطابق این امثال با یکدیگر در دو زبان فارسی و عربی امری لازم و ضروری است و به درکـی جامعتر و کاملتری در این زمینه نیاز است.
در پیرامون پیشینه این موضوع باید گفت که علامه امینـی در «الغدیر» هشتاد و یک شرح این کتاب را معرفـی کرده است و سایر بزرگانی چون شیخ آقا بزرگ طهرانـی در کتاب خود بیش ازصد و پنجاه شرح و ترجمه بر این کتاب ذکر نموده که هم به زبان عربی و هم زبان فارسی است و از قدیمـیترین آنها «اعلام نهج البلاغه» نوشته علـی بن ناصر را که معاصر شریف رضی است مـیتوان نام برد. نخستین گردآورنده کلمات قصار علـی(ع) ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ صاحب«البیـان و التبیـن» درگذشتهً ۲۵۵ هـ . ق است. وی صد کلمه از کلمات قصار امیرالمؤمنین را انتخاب کرده و آن را (مطلوب کل طالب من کلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب) نامیده است.
امیرمومنان در اثر ارزشمند خویش به مقتضای فهم و درک مخاطب خود با آنها سخن گفته و سخنان و نصایح پند آموز خود را در قالبهای تمثیلـی بیان نموده که سرشار از حکمت و معناست بهطوری که استنادهای آن حضرت به آیات الهی در آن نمود دارد و در برخی از امثال فارسـی نیز این استناد و تلمیحهـا به چشم مـیخورد لذا محققین و پژوهشگران با تلاشهـای بسیاری در حد توانایـی خود موضوعات نهج البلاغه را استخراج کرده و مورد تبییـن و بررسـی قرار دادهاند. همچنیـن تک نگاریهـایی موضوعـی در ابعاد مختلف نهج البلاغه صورت گرفته است که از آن جمله مـیتوان به امثال و حکم در نهج البلاغه اشاره کرد. برخی از نویسندگان، امثال نهج البلاغه را با استفاده از کتب شرح و توضیح دادهاند که از آن جمله مـیتوان به کتاب«الامثال و الحکم المستخرجة من نهج البلاغة» محمد غروی اشاره کرد. بعضـی از نویسندگان در صدد معادلیـابـی برای امثال نهج البلاغه در زبانهـای فارسـی، عربـی و انگلیسـی برآمدهاند که ازجمله این آثار کتاب «امثال و حکم نهج البلاغه و معادل هـای فارسـی وانگلیسـی» نوشتهی هاجر اندقانی میتوان نام برد.
بیان مساله
جایگاه نهج البلاغه در میان ادبیات و مردم فارسـی زبان یک امر روشن و غیر قابل انکار است و تاثیری که اهل ادب از این کتاب ارزشمند گرفته اند نیز بسیار واضح است. ضرب المثلها یکی از گونههـای شناخته شده ادبیات و كاربردیترین و در عین حال عامیانهترین آنهـاست. در حالی كه به لحاظ ساختاری و سبك ادبـی، زیباترین و برجستهترین سبكهـای متنوّع بیانـی است. استفاده از ضربالمثلها یكـی از منابع غنی ادبی و بلاغی، در نهجالبلاغه به شمار میآید. از جمله صنایع بلاغی كه در تمام نهجالبلاغه برای رسایـی منظور و مفهوم و درك صحیح و درست به كار رفته است همین ضرب المثلهـا هستند.
بهرهگیری امام علی (ع) از حکمتهـا متفاوت، متنوع و پرجاذبه است كه در انتقال مفاهیم كلامی، نقشی بسیار بزرگی برعهده دارند. ضربالمثلها در انتقال درست فكر و اندیشه گوینده به مخاطب، نقش مهمـی ایفا میكنند كه كوتاهـی لفظ، رسایـی معنا، زیبایـی و بدیع بودن كلمات از ویژگیهای برجسته آنهاست. هدف این پایان نامه استخراج و شناخت مثلهـای سائر و غیرسائر زبان عربـی است كه در نهجالبلاغه آمده است. همچنین معادلیابی مفهومی و نه متنی آن در زبان فارسـی نیز دنبال شده است..
این پایان نامه بر آن است که از یک سو امثال و حکم علوی نهج البلاغه را استخراج و پس از تقسیم بندی موضوعـی آن این امثال را با ضرب المثلهای منظوم و منثور؛ زبان فارسی تطبیق نماید از این رو مـیتوان هدف و نیز برآیند این نوشتار را در سه جمله خلاصه نمود:
- برشمردن ضرب المثلهـای نهج البلاغه
