2-3- مبانی نظری…………………………………. 21

2-3-1- مقدمه………………………………… 21

2-3-2- سلامت اجتماعی…………………………………. 21

2-3-3- نظام اجتماعی قدیم و جدید………………………………… 23

2-3-4- محیط اجتماعی…………………………………. 27

2-3-4-1- دلبستگی مکانی…………………………………. 27

2-3-4-2- تعاریف دلبستگی مکانی…………………………………. 28

2-3-4-2-1- نظریات دلبستگی مکانی…………………………………. 29

2-3-4-3- مدلهای دلبستگی مکانی…………………………………. 33

2-3-4-4- عوامل مؤثر بر دلبستگی اجتماعی…………………………………. 34

2-3-4-4-1- عوامل کالبدی…………………………………. 34

2-3-4-4-2- عوامل اجتماعی…………………………………. 35

2-3-5- امنیت اجتماعی…………………………………. 37

2-3-5-1- رویکرد سنتی به امنیت اجتماعی…………………………………. 38

2-3-5-2- رویکرد مدرن امنیت اجتماعی…………………………………. 38

2-3-5-3- امنیت اجتماعی و سلامت اجتماعی…………………………………. 39

2-3-6- محیط فیزیکی…………………………………. 48

2-3-6-1- قابلیت پیاده مداری…………………………………. 48

2-3-6-2- کاربردهای پیاده‌راه‌ها……………………………….. 49

2-3-6-3- الگوهای رفتاری پیاده……………………………….. 50

2-3-6-4- عوامل اجتماعی پیاده راه ها……………………………….. 54

2-3-6-5- امنیت پیاده راه ها ………………………………..56

2-3-7- امکانات ارتباطی…………………………………. 58

2-3-7-1- تفاوت بین مکان و فضا……………………………….. 59

2-3-7-2- روابط مردم در مکان…………………………………. 59

2-3-8- چارچوب نظری…………………………………. 67

2-3-9- مدل نظری تحقیق…………………………………. 71

2-4- فرضیات تحقیق…………………………………. 72

فصل سوم………………………………… 11

3-1- مقدمه………………………………… 75

3-2- نوع روش پژوهش…………………………………… 75

3-3- جامعه آماری………………………………… 76

3-4- حجم نمونه………………………………… 76

3-5- روش نمونه‌گیری…………………………………. 76

3-6- ابزار پژوهش…………………………………… 77

3-7- واحد تحلیل…………………………………. 77

3-8- سطح تحلیل…………………………………. 77

3-9- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مورد بررسی………………. 78

3-9-1- سلامت اجتماعی…………………………………. 78

3-9-2- امنیت اجتماعی…………………………………. 83

3-9-3- دلبستگی مکانی…………………………………. 83

3-9-3-1- مؤلفه های دلبستگی مکانی…………………………………. 84

3-9-3-1-1- وابستگی مکانی…………………………………. 84

3-9-3-1-2- هویت مکانی…………………………………. 85

3-9-4- قابلیت پیاده مداری…………………………………. 86

3-9-5- امکانات ارتباطی…………………………………. 88

3-10- پایایی (قابلیت اعتماد)……………………………….. 89

3-11- روایی (اعتبار)……………………………….. 89

فصل چهارم. ………………………………..99

4-1- مقدمه………………………………… 93

4-2- یافته های توصیفی…………………………………. 94

4-2-1- جنسیت………………………………….. 94

4-2-2- سن پاسخگویان…………………………………. 94

4-2-3- متغیر سلامت اجتماعی…………………………………. 95

4-2-4- متغیر امنیت اجتماعی…………………………………. 95

4-2-5- متغیر دلبستگی مکانی…………………………………. 96

4-2-6- متغیر قابلیت پیادهمداری…………………………………. 97

4-2-7- متغیر امکانات ارتباطی…………………………………. 97

4-3- تجزیه و تحلیل دو متغیره……………………………….. 99

4-3-1-1- فرضیه اول…………………………………. 99

4-3-1-2- فرضیه دوم………………………………… 100

4-3-1-3- فرضیه سوم………………………………… 103

4-3-1-4- فرضیه چهارم………………………………… 105

4-3-1-5- فرضیه پنجم………………………………… 106

4-3-2- مدل معادله ساختاری محله لبخندق…………………………………. 108

4-3-2-1- شاخصهای کلی برازش مدل محلهی لبخندق…………………. 110

4-3-3- مدل معادله ساختاری محلهی مهرآوران………………………… 111

4-3-3-1- شاخصهای کلی برازش مدل محلهی مهرآوران……………….. 113

4-3-4- تأثیر محیط فیزیکی بر روی سلامت اجتماعی………………….. 114

4-3-5- تأثیر محیط اجتماعی بر روی سلامت اجتماعی……………… 116

فصل پنجم………………………………….120

5-1- مقدمه………………………………… 121

یک مطلب دیگر :

5-2- نتایج حاصل از توصیف داده ها……………………………….. 123

5-3- نتایج حاصل از تحلیل و تبیین داده ها……………………………….. 124

5-4- پیشنهاد‌ها ………………………………..127

منابع…………………………………. 139

ضمائم…………………………………. 150

چکیده:

ایده­ی شهر سالم بدون تصور سلامت اجتماعی ساکنان ممکن نیست. به همین دلیل بُعد اجتماعی سلامت در محیط زندگی دارای اهمیت ویژه­ای است و کم‌رنگ شدن آن موجب عدم توانایی افراد در تعامل مؤثر با دیگران است. تحقیق حاضر با هدف سنجش تأثیر محیط اجتماعی و فیزیکی محلات قدیم و جدید شهر یزد بر سلامت اجتماعی ساکنین آن­ها تهیه شده و رابطه­ی سلامت اجتماعی را با امنیت اجتماعی محله، دلبستگی مکانی، امکانات ارتباطی و قابلیت پیاده‌مداری سنجیده است. در این پژوهش درزمینه‌ی سلامت اجتماعی از نظریه­های لارسون، کییز و شاپیرو، در زمینه‌ی امنیت اجتماعی از گهل و بوزان، در زمینه‌ی دلبستگی مکانی از نظریه­های هاشاس، مانزو و پرکینز و در زمینه‌ی قابلیت پیاده­مداری و امکانات ارتباطی از نظریه ­های جیکوبز، سِنت، لو و آلتمن استفاده شده است. روش تحقیق، پیمایشی بوده؛ ابزار تحقیق پرسشنامه می­باشد و از روش نمونه­گیری خوشه­ای استفاده شده است. جامعه آماری 28071 نفر و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 379 نفر به تفکیک 110 نفر از محله­ی لب­خندق، 270 نفر از محله­ی مهرآوران، انتخاب شد. نتایج تحلیل آماری بر روی داده­ها در دو بخش توصیفی و تبیینی بررسی گردید و طی آن معلوم گردید که میزان سلامت اجتماعی در شهر یزد در حد متوسط رو به پایین است. همچنین نتایج نشانگر وجود تأثیر محیط فیزیکی و اجتماعی در هر دو محله با سطح معناداری کمتر از 05/0 بر روی سلامت اجتماعی بدست آمد.

کلیات:

شهر محل تجمع انسان­ها کنار هم است؛ همراه با امکاناتی که ساخته­ی دست خودشان می­باشد. انسان­ها در کنار یکدیگر جمع شده­اند تا نیاز­ها و مشکلات خود را سریع­تر و بهتر رفع کنند. یکی از نیاز­های انسان، نیاز برقراری ارتباط با دیگران است. انسان موجودی اجتماعی است و امکان زندگی منفرد برایش دشوار است. شهر­های امروزی که مملو از ساختمان­های کوچک و بزرگ و سر به فلک کشیده است، از وسایل موتوری پُرشده و مکان مناسبی برای انسان و تأمین نیازهای اجتماعی­اش نیست. امروزه انسان­مدار بودن شهر­ها جای خود را به ماشین­مدار بودن داده است و این خود باعث مشکلاتی در سلامت روانی و اجتماعی انسان­ها شده است. طبق تعریفی که سازمان جهانی بهداشت^[1] (1948) ارائه داده است، سلامت انسان­ها تنها مربوط به جسم آن­­ها نمی­شود، بلکه دارای پیچیدگی­های بیشتری است. طبق تعریف این سازمان، سلامتی انسان­ها علاوه بر وجوه جسمی و فیزیکی آن­ها، بر وجوه یا ابعاد روانی و اجتماعی آن­ها هم مربوط می­شود. این ابعاد اجتماعی و روانی در محیط زندگی انسان­ها (شهر) مورد تهدید واقع‌شده است و کمتر موردتوجه می­باشد.

وجوهی که یک شهر می­تواند بر روی شهروندان خود تأثیر بگذارد، ابعاد فیزیکی و اجتماعی آن شهر است. انسان در شهر هم در یک فضای فیزیکی قرار دارد و هم در یک فضای اجتماعی که این دو عوامل تأثیرگذار بر انسان­ها می­باشند. انسان­ها روزانه با سپری کردن عمر خود، از آن­ها تأثیر­های مثبت و یا منفی دریافت می­کنند. این محیط­های فیزیکی و اجتماعی جزو عوامل تأثیرگذار بر سلامت اجتماعی شهروندان می­باشد و با تغییر در شرایط این دو محیط می­توان به تغییر در شرایط شهروندان به سمت بهبود آن کمک کرد. درواقع، شهر پدیده‌ای اجتماعی- مکانی است، با بُعدی زمانی که مدنی است. هر مکان، محل زندگی مردمی است که تحرک، رمز تشکیل، توسعه و استمرار آنان است. این تحرک‌ها در تمامی مکان‌های شهر اثر ملموس می‌گذارد و سازنده­ی شکلی جدید از معادله‌ای می‌شود که هیچ‌گاه پایدار نمی‌ماند؛ همچنین در این صورت، کیفیت ساختار شهر بیش از هر چیز به میزان انطباق سازمان کالبدی آن با سازمان اجتماعی شهر مربوط می‌شود.

شالوده­ی سازمان­دهی کالبدی-اجتماعی در شهرهای قدیم بر نظام محله­بندی و سلسله‌مراتب تقسیمات آن (بازار و مرکز شهر، محله، کوی و…) استوار بوده که هم به روابط اجتماعی و اقتصادی شهر و هم به روابط اداری، ارتباطی و خدماتی شهر، سازمان می‌داده است؛ بنابراین، محله بخشی از تقسیم‌بندی کالبدی-فرهنگی شهر با حوزه یا فضای جغرافیایی مشخص، وابستگی‌ها، علاقه‌ها، احساسات، تعلقات اجتماعی، روابط همسایگی و الگوی مشترک زندگی است که در استیلای سلسله‌مراتب فضای شهر قرار دارد. از گذشته­های دور، محلات به‌عنوان سلول­های حیات شهری دارای نقش اساسی در زندگی ساكنان آن‌ها داشته‌اند. با توجه به این­كه درگذشته محلات شهری، مكانی برای گردآمدن افراد با ویژگی­های قومی، نژادی، مذهبی، اقتصادی و اجتماعی مشترك بوده است؛ به دنبال تجمع بیشتر افراد با ویژگی­های مشترك در یك محدوده، آن بخش از شهر دارای هویت خاص و شناخته‌شده‌ای بوده كه سبب تمایز آن از دیگر بافت­های اطراف می­گردید (وحیدا، 1391: 36).

نقش محلات شهری در پاسخ به نیاز ارتباط رودرروی انسان­ها با یکدیگر بسیار بااهمیت است. ارتباط چهره به چهره از نیازهای مهم انسان اجتماعی است و فقدان چنین ارتباطات بی­واسطه­ای می­تواند تبعات منفی زیادی بر سلامت روانی و اجتماعی افراد داشته باشد. به‌طور سنتی، فضاهای باز شهری محل چنین ارتباطاتی بوده­اند. با پیشرفت سریع ارتباطات در چند دهه گذشته نیاز به رابطه رودررو به‌عنوان عاملی کاربردی تقلیل یافته است، ولی نیاز اجتماعی-فرهنگی و روانی به این نوع ارتباط هنوز جایگاه رفیع خود را حفظ کرده است (و خواهد کرد). مفهوم «محل» از همه بهتر با تصور جایگاه مشخص می­شود که اطلاق می­شود به محیط مادی فعالیت اجتماعی که به‌گونه‌ای جغرافیایی مشخص شده باشد. در جوامع پیش از مدرن، مکان و محل غالباً بر هم منطبق بودند، زیرا ابعاد مکانی زندگی اجتماعی برای بیشتر آدم­ها و از بیشتر جهات، تحت چیرگی حضور یا تحت تسلط فعالیت­های محلی بود. پیدایش مدرنیت با تقویت روابط میان دیگرانِ غایب، بیش‌ازپیش مکان را از محل جدا ساخت؛ این دیگران از جهت محلی از هرگونه موقعیت همکنش رودررو به دورند (گیدنز، 1387: 23). شهر در هرلحظه و زمان كیفیت زندگی خود را وامدار تعامل میان محیط انسانی با ویژگی­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی خاص خود از یک‌سو و محیط كالبدی به مفهوم فضای ساخته‌شده از سوی دیگر است و این در حالی است كه هردوی این عرصه‌ها با ارتباطی متقابل، فضای طبیعی شهر را از طریق تصمیمات و دخالت‌هایی كه در آن به اقتضای نیازهایشان داشته، دگرگون ساخته­اند (فلامکی، 1367: 57).

تردیدی نیست كه كمرنگ شدن ارتباطات دوستانه­ی همسایگی به‌عنوان تضعیف سنتی مطلوب و تخریب یك نهاد اجتماعی با كاركردهای مثبت و مفید متعدد، برای جامعه­ی بشری عموماً و در كشور ما بخصوص، امری اجتناب‌ناپذیر است.

این پایان‌نامه به پنج فصل تقسیم شده است. فصل اول به بیان مسئله مورد تحقیق و اهمیت و ضرورت تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم به بیان پیشینه­ی تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور و آوردن نظریات مرتبط و بدست آوردن مدل نظری که از چارچوب نظری گرفته شده است، پرداخته شده است. در فصل سوم تحقیق به بیان روش و ابزار تحقیق، نمونه گیری، روایی و پایایی ابزار تحقیق و تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مورد بررسی، پرداخته شده است. فصل چهارم شامل یافته­های تحقیق است و در فصل پنجم به نتیجه­ گیری و ارائه­ پیشنهادات تحقیق پرداخته شده است.