2-7.تفاوت میان مثل و حکمت………………………………………………………………………………………………………..15

2-8.ضرب المثل…………………………………………………………………………………………………………………………..17

2-9.تمثیل…………………………………………………………………………………………………………………………………..20

2-10.رابطه میان تمثیل و امثال………………………………………………………………………………………………………..22

2-11.کنایه………………………………………………………………………………………………………………………………….22

2-12.کلمات قصار……………………………………………………………………………………………………………………….24

2-13.کلیشه………………………………………………………………………………………………………………………………..25

2-14.اصطلاح……………………………………………………………………………………………………………………………..25

فصل سوم: نهج البلاغه و امثال علوی

3-1.مختصری از زندگی امام علی(ع)………………………………………………………………………………………………..28

3-2.نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………………………………29

3-3.گردآوری نهج البلاغه………………………………………………………………………………………………………………31

3-4.گزیده ای از زندگی نامه سید رضی…………………………………………………………………………………………….33

3-4-1.اساتید………………………………………………………………………………………………………………………….34

3-4-2.جایگاه علمی و تألیفات…………………………………………………………………………………………………..35

3-5.شعر و شاعری سید رضی…………………………………………………………………………………………………………37

3-6.پیشینه امثال و حکم در ادب عربی……………………………………………………………………………………………..37

3-7.امثال علوی…………………………………………………………………………………………………………………………..38

3-7-1.اقسام امثال نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………39

3-7-1-1.امثال قرآنی ………………………………………………………………………………………………………..39

3-7-1-2.امثال غیر قرآنی……………………………………………………………………………………………………39

فصل چهارم: معادل­یابی­امثال نهج البلاغه با امثال فارسی

مدخل…………………………………………………………………………………………………………………………………………41

4-1.قناعت………………………………………………………………………………………………………………………………….42

4-1-1.قناعت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………………42

4-1-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع قناعت در امثال و حکم فارسی…………………………….50

4-2.عدالت………………………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-1.عدالت در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………………….53

4-2-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع عدالت در امثال و حکم فارسی……………………………..62

4-3.بردباری و صبر………………………………………………………………………………………………………………………65

4-3-1.بردباری و صبر در کلمات قصار نهج البلاغه…………………………………………………………………………65

4-3-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع بردباری و صبر در امثال و حکم فارسی………………….81

4-4.طمع…………………………………………………………………………………………………………………………………….86

4-4-1.نکوهش طمع در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………………86

4-4-2.معادل­یابی امثال و حکم نهج البلاغه با موضوع نکوهش طمع در امثال و حکم فارسی…………………….93

4-5.ظلم و ستم……………………………………………………………………………………………………………………………98

4-5-1.نکوهش ظلم و ستم در کلمات قصار نهج البلاغه……………………………………………………………………98

4-5-2.معادل­یابی امثال وحکم نهج­البلاغه باموضوع نکوهش ظلم وستم درامثال و حکم فارسی……………….105

4-6.عجله و شتابزدگی…………………………………………………………………………………………………………………108

4-6-1.نکوهش عجله و شتابزدگی در کلمات قصارنهج البلاغه…………………………………………………………108

4-6-2.معادل­یابی امثال­وحکم نهج­البلاغه باموضوع نکوهش عجلع وشتابزدگی­درامثال­وحکم فارسی………….111

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………..114

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………117

چکیده

بی­شک ‌‌ضرب المثل­ها یکی از گونه­­هـای شناخته شده ادبیات؛ و كاربردی­ترین و در عین حال عامیانه­ترین آن­هـاست که سبب اشتراکاتی در بین زبان­­های اقوام و ملل مختلف شده است. امثال و حکم در انتقال درست فكر و اندیشه گوینده به مخاطب، نقش مهمـی دارند كه در این میان می توان كوتاهـی لفظ، رسایـی معنا، زیبایـی و بدیع بودن كلمات را از ویژگی­هـای برجسته آن دانست.

در این میان جایگاه نهج البلاغه و امثال علوی در ادبیات فارسـی، یک امر روشن و غیر قابل انکار است گواه این بیان شعر شاعرانی است که از گذشته­های دور تاکنون تحت تأثیر کلام امام علی(ع) بوده که گاه عینا و گاه از نظر محتوا ومفهوم از امثال و حکم نهج البلاغه الهام گرفته­اند . نهج البلاغه را  می­توان حاصل سرمایه­ی فکر­ی و ذوقی امام علی(ع) دانست که به­عنوان یک سند معتبر دینی و مذهبی چراغ راه هدایت و سعادت را بر بشر روشن می­نماید.

این پایان نامه بر آن است که از یک سو امثال و حکم علوی نهج البلاغه را احصاء و پس از تقسیم بندی موضوعـی آن این امثال را با ضرب المثل­های منظوم و منثور زبان فارسی معادل­یابی نماید.

Abstract

Proverbs and proverbs are undoubtedly one of the known literary genres. They are also the most widely usedand at the same time the commonest

یک مطلب دیگر :

زمان تصدی مقام و پس از پایان تصدی مقام

 genre which causes some commonalities among the languages spoken by different nations and people. Adages play a significant role in conveying the speaker’s thoughts to the audience. They are characterized by briefness, eloquence, beauty, and creativity of the words.

Here, the place of Nahjolbalaghe and Alavi adages in Persian literature is undeniable because they are the result of Imam Ali’s (AS) intellectual and skillful capital, who directs human to the path of prosperity.

The present thesis is an attempt toextract the Alavi adages from Nahjolbalaghe, on the one hand, and to match them with Persian prose and verse adages and proverbs, on the other hand. Therefore, the objectives of the present thesis are as follow:ecognizing the adages of Nahjolbalaghe,Classifying Nahjolbalaghe adagesthematically, andMatching these adages with Persian ones.

مقدمه

نهج البلاغه که بخشی از کلام گهربار علی(ع) است، توسط شریف رضـی در سه بخش خطبه­ها، نامه­ها و حکمت­­هـا جمع آوری شده است و بعد از او علماء و فضلای بسیاری برآن شرح نوشته اند، به طوری که در باورهـای اسلامـی نهج البلاغه بعد از قرآن و حدیث نبوی به عنوان یک منبع مهم وغنی برای هدایت بشری به شمار می­آید. نهج البلاغه یک اثر ارزشمند و جاویـد است که با هویـت دینی خود عمومیـت یافته چرا که از زبان و دل امام معصومـی چون علـی(ع) تراوش کرده است و بیانگر عقلانیـت و بلاغت کلام اوست. تجلّـی این کتاب و امثال آن در کلام شعرا و اهل ادب گاه پیدا و آشکار است و گاه پوشیده و نهان؛ این اثر­پذیری پوشیده و پنهان در آثار ادباء گاه به صورت الهامـی بنیادی و گاه  تملیحـی به کار گرفته شده است که مـی­توان عامل اصلـی مثل­هـا و حکمت­هـای مشترك فارسـی و علوی را گرایـش­های دینـی و مذهبی مشترك میان آن­هـا دانست. اما باید اشاره نمود که بیشتریـن اثر­پذیـری از گفتار علوی را می­توان در اشعار و حکایت­­های سعدی مشاهده نمود.

مطالب این پایان نامه به شیوه کتابخانه­ای بنابر محور  فیش­ برداری، مطالعه، تحقیق و با استناد به منابع مرجع و مهم گرد­آوری شده است . این تحقیق متشکل از چهار فصل با محتوای موضوعی است که پژوهشگر مطالب را از باب موضوعی امثال مورد بررسی قرار داده است در این پایان نامه تعریف امثال موسع­تر از حکمت  مدنظر می­باشد و در امثالی که بیان نموده حکمت­ها را نیز مدنظر قرار داده و مثل­ها را با دید مجاز درنظر گرفته­ایم.

اهمیت امثال علوی از آن جهت است كه گفتاری حکیمانه و پندآموز از امام علی(ع) می­باشد كه با برخی آثار ادبی پیوند ناگسستنـی دارد و تأثیر این آثار در زندگی مردم غیر قابل انکار است. مثل­هـا حاصل تراوش ذهن و اندیشه­ی هوشمندانه­ی یك ملت است، كه فراگیر شده و مورد اقبال جوامع بشری قرار گرفته است. از زمان تألیف این کتاب سال­هـای متمادی سپری شده است، در حالی که دانشمندان و علمای اسلامی در زمینه­های مختلف ادبی و بلاغی و معرفتـی این کتاب را مورد بحث و بررسـی قرار داده و اعجاز کلامـی مولا امیر مومنان را از هر جهت تبیین کرده­اند اما با توجه به اینکه تاکنون کار جامع و کاملـی در زمینه امثال علوی و امثال فارسی صورت  نگرفته است  لزوم انجام این پژوهش مشخص مـی­شود. علاوه بر این شعرا و اهل ادبی که از نهج البلاغه و امثال آن تاثیر پذیرفته­اند ما را به راه رهنمون کرده­اند که پژوهش و تطابق این امثال با یکدیگر در دو زبان فارسی و عربی امری لازم و ضروری است و به درکـی جامع­تر و کامل­تری در این زمینه نیاز است.

در پیرامون پیشینه این موضوع باید گفت که علامه امینـی در «الغدیر» هشتاد و یک شرح این کتاب را معرفـی کرده است و سایر بزرگانی چون شیخ آقا بزرگ طهرانـی در کتاب خود بیش ازصد و پنجاه شرح و ترجمه بر این کتاب ذکر نموده که هم به زبان عربی و هم زبان فارسی است و از قدیمـی­ترین آن­ها «اعلام نهج البلاغه» نوشته علـی بن ناصر را که معاصر شریف رضی است مـی­توان نام برد. نخستین گردآورنده کلمات قصار علـی(ع) ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ صاحب«البیـان و التبیـن» درگذشتهً ۲۵۵ هـ . ق است. وی صد کلمه از کلمات قصار امیرالمؤمنین را انتخاب کرده و آن را (مطلوب کل طالب من کلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب) نامیده ‌است.

امیرمومنان در اثر ارزشمند خویش به مقتضای فهم و درک مخاطب خود با آن­ها سخن گفته و سخنان و نصایح پند آموز خود را در قالب­های تمثیلـی بیان نموده  که سرشار از حکمت و معناست به­طوری که استنادهای آن حضرت به آیات الهی در آن نمود دارد و در برخی از امثال فارسـی نیز این استناد و تلمیح­هـا  به چشم مـی­خورد لذا محققین و پژوهشگران  با تلاش­هـای بسیاری در حد توانایـی خود موضوعات نهج البلاغه را استخراج کرده و مورد تبییـن و بررسـی قرار داده­اند. همچنیـن تک نگاری­هـایی موضوعـی در ابعاد مختلف نهج البلاغه صورت گرفته است که از آن جمله مـی­توان به امثال و حکم در نهج البلاغه  اشاره کرد. برخی از نویسندگان، امثال نهج البلاغه را با استفاده از کتب شرح و توضیح داده­اند که از آن جمله مـی­توان به کتاب«الامثال و الحکم المستخرجة من نهج البلاغة» محمد غروی اشاره کرد. بعضـی از نویسندگان در صدد معادل­یـابـی برای امثال نهج البلاغه در زبان­هـای فارسـی، عربـی و انگلیسـی برآمده­اند که ازجمله این آثار کتاب «امثال و حکم نهج البلاغه و معادل هـای فارسـی وانگلیسـی» نوشته­ی هاجر اندقانی می­توان نام برد.

بیان مساله

جایگاه نهج البلاغه در میان ادبیات و مردم فارسـی زبان یک امر روشن و غیر قابل انکار است  و تاثیری که اهل ادب از این کتاب ارزشمند گرفته اند نیز بسیار واضح است. ضرب المثل­ها یکی از گونه­هـای شناخته شده ادبیات و كاربردی­ترین و در عین حال عامیانه­ترین آن­هـاست. در حالی كه به لحاظ ساختار­ی و سبك ادبـی، زیباتر­ین و بر­جسته­ترین سبك­هـای متنوّع بیانـی است. استفاده از ضرب‏المثل­ها  یكـی از منابع غنی ادبی و بلاغی، در نهج‏البلاغه به شمار می­آید. از جمله صنایع بلاغی كه در تمام  نهج‏البلاغه برای رسایـی منظور و مفهوم و درك صحیح و درست به كار رفته است همین ضرب المثل­هـا هستند.

بهره‏­گیری امام علی (ع) از حکمت­هـا متفاوت، متنوع و پرجاذبه است كه در انتقال مفاهیم كلامی، نقشی بسیار  بزرگی برعهده دارند. ضرب‏المثل‎­ها در انتقال درست فكر و اندیشه گوینده به مخاطب، نقش مهمـی ایفا می‏كنند كه كوتاهـی لفظ، رسایـی معنا، زیبایـی و بدیع بودن كلمات از ویژگی‏های برجسته آنهاست. هدف این پایان نامه استخراج و شناخت مثل‎هـای سائر و غیرسائر زبان عربـی است كه در نهج‏البلاغه آمده است. همچنین معادل‏یابی مفهومی و نه متنی آن در زبان فارسـی نیز دنبال شده است..

این پایان نامه بر آن است که از یک سو امثال و حکم علوی نهج البلاغه را استخراج و پس از تقسیم بندی موضوعـی آن این امثال را با ضرب المثل­های منظوم و منثور؛ زبان فارسی تطبیق نماید از این رو مـی­توان هدف و نیز برآیند این نوشتار را در سه جمله خلاصه نمود:

1. برشمردن ضرب المثل­هـای نهج البلاغه