ز)تحقیق توصیفی تحلیلی.. 17

ح)نوع مطالعه «روش‌ها و ابزار های گرد آوری اطلاعات». 17

ط) اسناد عمده‌ی مورد استفاده در این تحقیق: 18

ی) ابزار گردآوری اطلاعات: 18

ک)محدودیت‌ها و موانع. 18

فصل اوّل: تعاریف و کلیات تحقیق

تعاریف و کلیّات.. 20

1-1درباره وصال شیرازی و شعرش… 20

1-2 وصال و سبک بازگشت : 21

1-3وصال و شاعران سبک خراسانی و عراقی: 22

1-4 مختصری در موردعلم بیان. 26

1-5وصال و موسیقی شعر. 27

فصل دوّم: جایگاه علم بیان در شعر وصال شیرازی

بخش اوّل: تشبیه. 31

2-1-1 تشبیه. 32

2-1-1 حسی و عقلی بودن طرفین تشبیه. 32

 

2-1-2 محسوس به محسوس: 33

2-1-3 معقول به معقول. 39

2-1-4 محسوس به معقول. 41

2-1-5 معقول به محسوس: 43

2-1-6تشبیه خیالی و وهمی: 52

2-1-1-2تشبیه به اعتبار مفرد و مرکب بودن طرفین: 53

2-1-1-2-1 تشبیه مفردمقید به مفرد مقید. 53

2-1-1-2-2 تشبیه مفردغیر مقیدبه مفرد غیر مقید. 57

2-1-1-2-3تشبیه مفرد مقید به مفرد غیر مقید. 62

2-1-1-2- 4 تشبیه مفرد غیر مقید به مفرد مقید. 65

2-1-1-2-5  تشبیه مفرد به مرکب.. 67

2-1-1-2-6 تشبیه مرکب به مفرد. 68

2-1-1-2-7  تشبیه مرکب به مرکب.. 69

2-1-1-2-8 تشبیه مرکب به مرکب مرسل.. 86

انـواع دیگر تشبیه. 88

2-1-1-3-1 استخـدام (وجه شبه دوگانه ) 89

2-1-1-3-2تشبیه جمع. 89

2-1-1-3-3 تشبیه مفروق. 92

2-1-1-3-4 تشبیه مجمل.. 95

2-1-1-3-5 تشبیه مؤکد ومرسل.. 96

2-1-1-3-6 تشبیه مشروط و تفضیل.. 98

2-1-1-3-7 تشبیه ملفوف.. 98

2-1-1-3-8 تشبیه تفضیل.. 99

2-1-1-3-9 تشبیه مضمر. 101

2-1-1-3-10 تشبیه تمثیل.. 102

2-1-1-3-11 اضافه تشبیهی.. 102

بخش دوّم: استعـاره. 118

2-2-1 استعاره 119

2-2-1-1 استعاره مصرحه مجرده 119

یک مطلب دیگر :

2-2-1-2 استعارۀ مصرّحۀ مرشحه. 123

2-2-1-3 استعارۀ مصّرحۀ مطلقه. 127

2-2-1-4 استعارۀ مکنیۀ تخییلیّه (تشخیص)………………………………………………………………………………………128

2-2-1-5  استعاره مصرّحۀ تبعیّه. 137

2-2-1-6 اضافۀ استعاری.. 138

2-2-1-7  استعاره تمثیلیّه. 140

بخش سوّم کنـایه: 141

2-3-1 کنایه. 142

2-3-1-1 اقسام كنایه به لحاظ مكنیّ عنه……………………………………………………………………………………………………..142

2-3-1-2 انواع کنایه به لحاظ واضح بودن و مخفی بودن: 143

2-3-1-2-1ایماء 143

2-3-1-2-2تلویح. 143

2-3-1-2-3تعریض… 144

بخش چهـارم: مجـاز. 149

2-4-1- مجاز 150

2-4-1-1 مجاز به علاقۀ جزء و كل. 150

2-4-1-2 مجاز به علاقه حال و محلّ……………………………………………………………………………………………………………..151

2-4-1-3 مجاز به علاقه ظرف و مظروف……………………………………………………………………………………………………….152

2-4-1-4 مجاز به علاقه آمر و مأمور ……………………………………………………………………………………………………………153

2-4-1-5 مجاز به علاقه ما كان…………………………………………………………………………………………………………………….153

2-4-1-7 مجاز به علاقه سبب و مسبب……………………………………………………………………………………………………….153

2-4-1-8 مجاز به علاقه  بدلیّت…………………………………………………………………………………………………………………..154

2-4-1-9 مجاز به علاقه تضاد……………………………………………………………………………………………………………………….154

2-4-1-10مجاز به علاقه مادیّت…………………………………………………………………………………………………………………….154

2-4-1-11 مجاز به علاقه قوم و خویشی……………………………………………………………………………………………………….154

2-4-1-12 مجاز به علاقه  آلیّه……………………………………………………………………………………………………………………..155

2-4-1-13 مجاز به علاقه عموم و خصوص……………………………………………………………………………………………………156

2-4-1-14 مجاز به علاقه ی غلبه………………………………………………………………………………………………………………….156

2-4-1-15مجاز به علاقه ملازمت………………………………………………………………………………………………………………….156

2-4-1-16 مجاز جنسیّت.. 157

فصل سوّم: نتیجه گیری

كتابنامه. 161

بیان مسأله

در این پایان نامه سعی شده است تا اطلاعات جامع و مستندی بر مبنای اشعار وصال، از عناصر بنیادی شعریعنی: تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه ، ارائه گردد و هر یک از عناصر صور خیال و بلاغت را در فصلی جداگانه، نسبتاً جامع و مُشَبع، باز نموده شود.

از آن جا که در شعر ، تتبّع و تقلید از سرآمدان و بزرگان، امری شایع و طبیعی است، شاعران دوره‌ی بازگشت از جمله وصال، با نظر به ویژگی‌های شعر کهن و راه و شیوه‌ی فحول ادبای پیش یعنی سرایندگان سبک عراقی و پس از آن خراسانی، توانستند به گونه ای طبیعی و توانمند، سرودن شعر را ادامه دهند و غزلیات ، قطعات و قصاید نسبتاً زیبا و هنرمندانه ای از خود به جای گذارند. البته برخی از اشعار آنان در ردیف بهترین اشعار به جای مانده در ادب پارسی نیز، قرار گرفته است که از آن جمله می‌توان به ترجیع بند معروف هاتف اصفهانی که بسیار عارفانه و از روی سوز و از سر حقیقت سروده شده است، اشاره کرد.

برخی از تک بیت‌های به جای مانده و معروف در ادب فارسی ، نیز سروده‌ی طبع شاعران دوره‌ی بازگشت و از جمله وصال است:

2-5 سیر كاربرد قالبهای شعری در برخی از دوره های سبكی تا قرن ششم: 9

2-6 سبك شعر و انواع آن در زبان فارسی.. 11

2-6-1 سبك خراسانی.. 12

2-6-2 سبك آذربایجانی.. 13

2-7 انواع ادبی و سابقه ی آن در شعر فارسی.. 14

2-7-1 تعریف لغوی و اصطلاحی ادب غنائی: 16

2-7-1-1 مضامین و قالبهای شعر غنائی فارسی.. 16

2-8 کاربرد عناصر طبیعت در سبکهای شعر فارسی تا سدهی ششم هجری.. 18

2-8-1 تقسیم بندی طبیعت.. 20

2-9 تصویر. 21

2-9-1 تعریف لغوی تصویر (ایماژ) 21

2-9-2 تعریف معنایی تصویر. 21

2-10 ابزارهای تصویر گرایی از دیدگاه ادبی.. 22

2-10-1 صنایع معنوی.. 22

2-10-1-1 تشبیه. 22

2-10-1-2 حقیقت و مجاز. 23

2-10-1-3 علاقة مجاز مرسل و استعاره 24

2-10-1-4 كنایه. 24

فصل سوم: احوال و آثار حكیم نظامی

3 ـ 1 شرح احوال حکیم نظامی.. 26

3 ـ 2 شخصیت حکیم نظامی.. 27

3 ـ 3 آثار حکیم نظامی.. 27

3 ـ 3 ـ 1 مخزن‌الاسرار. 28

3 ـ 3 ـ 2 خسرو و شیرین.. 28

3 ـ 3 ـ 3 لیلی و مجنون. 29

 

3 ـ 3 ـ 4 هفت‌پیکر. 29

3 ـ 3 ـ 5 اسکندرنامه. 30

3 ـ 4 سبک حکیم نظامی.. 30

3 ـ 5 وصف طبیعت در شعر حکیم نظامی.. 31

فصل چهارم: بررسی عناصر طبیعت در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی

4 ـ بررسی عناصر طبیعت در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی.. 34

4-1طبیعت زمینی.. 34

4 – 1 -1 آب.. 34

4 ـ 1 ـ 1 ـ 1استفاده از عنصر آب در ساخت تشبیه. 34

4 -1- 1 – 2 استفاده از عنصر آب در ساخت استعاره 39

4 ـ 1-1 ـ 3 استفاده از عنصر آب در ساخت مجاز. 43

4 ـ 1 ـ 1 ـ 4 استفاده از عنصر آب در ساخت کنایه. 44

4 ـ 1 ـ 1 ـ 5  استفاده از عنصر آب در معنای حقیقی.. 45

4-1-2 آتش… 47

4-1-2-1 استفاده از عنصر آتش در ساخت تشبیه. 47

4 ـ1- 2 ـ 2 استفاده از عنصر آتش در ساخت استعاره 49

4 ـ1 ـ 2 ـ 3 استفاده از عنصر آتش در ساخت مجاز. 51

4 ـ1 ـ 2 ـ 4استفاده از عنصر آتش در ساخت کنایه. 51

4 ـ1 ـ 2 ـ 5استفاده از عنصر آتش در معنای حقیقی.. 51

4 ـ1ـ 3 باد. 52

4 ـ1ـ 3 ـ 1 استفاده از عنصر باد در ساخت تشبیه. 52

4 ـ 1-3 ـ 2 استفاده از عنصر باد در ساخت استعاره 54

4 ـ 1-3 ـ 3 استفاده از عنصر باد در ساخت مجاز. 54

4 ـ1ـ 3 ـ 4استفاده از عنصر باد در ساخت کنایه. 55

4 ـ1ـ 3 ـ 5استفاده از عنصر باد در معنای حقیقی.. 55

4 ـ1ـ 4 خاک.. 56

4ـ1ـ 4 ـ 1استفاده از عنصر خاک و زمین در ساخت تشبیه. 56

4 ـ1ـ 4 ـ 2 استفاده از عنصر خاک و زمین در ساخت استعاره 56

4 ـ1ـ 4 ـ 3 استفاده از عنصر خاک و زمین  در ساخت مجاز. 59

4 ـ1ـ 4 ـ 4 استفاده از عنصر خاک و زمین در ساخت کنایه. 61

4 ـ1ـ 4 ـ 5 استفاده از عنصر خاک  و زمین در معنای حقیقی.. 61

4 ـ1ـ 5 کوه، دشت و صحرا 63

4 ـ1ـ 5 ـ 1 استفاده از عنصر کوه، دشت و صحرادر ساخت تشبیه. 63

4 -1- 5 – 2 استفاده از عنصر کوه،دشت و صحرادر ساخت استعاره 65

4 ـ1ـ 5 ـ 3 استفاده از عنصر کوه، دشت و صحرا در ساخت مجاز. 66

4 -1- 5 -4 استفاده از عنصر کوه، دشت و صحرادر ساخت کنایه. 67

4 ـ1ـ5 ـ 5  استفاده از عنصر کوه، دشت و صحرا در معنای حقیقی.. 67

4 ـ1ـ 6 زمان. 68

یک مطلب دیگر :

4 ـ1- 6 ـ 1 استفاده از عنصر زمان در ساخت تشبیه. 69

4 ـ1ـ6 ـ 2 استفاده از عنصر زمان در ساخت استعاره 71

4 ـ 6 ـ 3 استفاده از عنصر زمان در ساخت مجاز. 72

4 ـ1ـ6 ـ 4 استفاده از عنصر زمان در ساخت کنایه. 74

4 ـ1- 6 ـ 5 استفاده از عنصر زمان در معنای حقیقی.. 74

4 ـ1ـ 7 ـ سنگ و انواع قیمتی آن. 78

4 ـ 1ـ7 ـ 1 ـ استفاده از عنصر سنگ و انواع قیمتی آن و صدف در ساخت تشبیه. 78

4 ـ1ـ 7 ـ 2 ـ استفاده از عنصر سنگ و انواع قیمتی آن و صدف در ساخت استعاره 81

4 ـ1ـ 7 ـ 3 ـ استفاده از عنصر سنگ و انواع قیمتی آن و صدف در ساخت مجاز. 85

4 ـ1ـ 7 ـ 4 ـ استفاده از عنصر سنگ و انواع قیمتی آن و صدف در ساخت کنایه. 86

4 ـ1ـ 7 ـ 5 ـ استفاده از عنصر سنگ و انواع قیمتی آن در معنای حقیقی.. 87

4 ـ1ـ 8ـ درخت.. 89

4 ـ1ـ 8 ـ 1 ـ استفاده از عنصر درختان و باغ در ساخت تشبیه. 89

4 ـ1ـ 8 ـ 2 ـ استفاده از عنصر درختان و باغ در ساخت استعاره 92

4 ـ1ـ 8 ـ 3 ـ استفاده از عنصر درختان و باغ در ساخت مجاز. 95

4 ـ1ـ 8 ـ 4 ـ استفاده از عنصر درختان و باغ در ساخت کنایه. 96

4 ـ1ـ 8 ـ 5 ـ 1 ـ استفاده از عنصر درختان و باغ در معنای حقیقی.. 96

4 ـ1ـ 9 ـ گلها و رستنیهای دیگر. 97

4 ـ1ـ 9 ـ 1 ـ استفاده از عنصر گلها و رستنی‌ها در ساخت تشبیه. 97

4 ـ1ـ 9 ـ 2 ـ استفاده از عنصر گلها و رستنیها در ساخت استعاره 103

4 ـ1ـ 9 ـ 3 ـ استفاده از عنصر گلها و رستنیها در ساخت مجاز. 109

4 ـ1ـ9 ـ 4 ـ استفاده از عنصر گلها و رستنیها در ساخت کنایه. 112

4 ـ1ـ 9 ـ 5 ـ استفاده از عنصر گلها و رستنیها در معنای حقیقی.. 113

4 ـ1ـ 10 ـ میوه‌ها 113

4 ـ1ـ 10 ـ 1 ـ استفاده از عنصر میوه در ساخت تشبیه. 114

4 ـ1ـ 10 ـ 2 ـ استفاده از عنصر میوه در ساخت استعاره 116

4 ـ1ـ 10 ـ 3 ـ استفاده از عنصر میوه در ساخت مجاز. 118

4 ـ1ـ 10 ـ 4 ـ استفاده از عنصر میوه در معنای حقیقی.. 118

4 ـ1ـ 11 ـ حیوانات.. 118

4 ـ1ـ 11 ـ 1 ـ استفاده از عنصر حیوانات در ساخت تشبیه. 118

4 ـ1ـ 11 ـ 2 ـ استفاده از عنصر حیوانات در ساخت استعاره 123

4 ـ1ـ 11 ـ 3 ـ استفاده از عنصر حیوانات در ساخت مجاز. 125

4 ـ1ـ 11 ـ 4 ـ استفاده از عنصر حیوانات در ساخت کنایه. 126

4 ـ1ـ 11 ـ 5 ـ استفاده از عنصر حیوانات در معنای حقیقی.. 127

4 ـ1ـ 12 ـ پرندگان و حشرات.. 129

4 ـ 1 ـ 12 ـ1ـ استفاده از عنصر پرندگان و حشرات در ساخت تشبیه. 129

4 ـ1ـ 12 ـ 2 ـ استفاده از عنصر پرندگان و حشرات در ساخت استعاره 134

4 ـ1ـ 12 ـ 3 ـ استفاده از عنصر پرندگان و حشرات در ساخت مجاز. 136

4 ـ1ـ 12 ـ 4 ـ استفاده از عنصر پرندگان و حشرات در ساخت کنایه. 137

4 ـ1ـ 12 ـ 5 ـ استفاده از عنصر پرندگان و حشرات در معنای حقیقی.. 137

4 ـ 2 ـ طبیعت فلکی.. 138

4 ـ 2 ـ 1 ـ عناصر فلکی.. 138

4 ـ 2 ـ 1 ـ 1 ـ استفاده از عناصر فلکی در ساخت تشبیه. 138

4 ـ 2 ـ 1 ـ 2 ـ استفاده از عناصر فلکی در ساخت استعاره 144

4 ـ 2 ـ 1 ـ 3 ـ استفاده از عناصر فلکی در ساخت مجاز. 149

4 ـ 2 ـ 1 ـ 4 ـ استفاده از عناصر فلکی در ساخت کنایه. 152

4 ـ 2 ـ 1 ـ 5 ـ استفاده از عناصر فلکی در معنای حقیقی.. 153

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 155

منابع. 161

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                 صفحه

جدول 1 : میزان فراوانی عناصر طبیعت در دو اثر خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی.. 156

جدول2- میزان فراوانی عناصر زمینی بی جان در دو اثر خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی.. 157

جدول 3 : میزان فراوانی عناصر زمینی جاندار در دو اثر خسرو و شیرین و لیلی و مجنون. 158

جدول 4 : میزان فراوانی عناصر فلكی در دو اثر خسرو و شیرین و لیلی و مجنون. 158

جدول5: میزان فراوانی کاربرد عناصر طبیعت در معنای غیر حقیقی و حقیقی در دو اثر خسرو و شیرین و لیلی و مجنون  159

2-2 عناصرداستان.. 19

2-2-1 طرح (پیرنگ) 19

2-2-1-1 انواع طرح (پیرنگ) 20

2-2-1-1-1 پیرنگ بسته. 21

2-2-1-1-2 پیرنگ باز. 21

2-2-1-2 عناصرساختاری طرح (پیرنگ) 22

2-2-2 شخصیت.. 27

2-2-2-1 انواع روش‏های شخصیت پردازی.. 29

2-2-2-2 انواع شخصیت از نظر تحول‏پذیری (ایستا / پویا) 30

2-2-2-3 انواع شخصیت از نظرمیزان کمال (ساده / جامع) 31

2-2-2-4 انواع شخصیت از نظرکاربرد. 33

2-2-3 گفت‏وگو. 35

2-2-3-1 انواع گفت‏وگو. 36

2-2-3-1-1 گفت‏‏وگوی دو طرفه. 36

2-2-3-1-2 گفت‏وگوی تک گویی (درونی) 36

2-2-4 لحن.. 38

2-2-4-1 انواع لحن گفتاری شخصیت‏ها 40

2-2-5 زاویه دید (زاویه روایت) 40

2-2-5-1 انواع زاویه دید. 42

2-2-6 توصیف… 46

2-2-6-1 توصیف صحنه وصحنه‏پردازی.. 47

2-2-6-1-1 وظایف صحنه. 48

2-2-6-1-2 اجزای صحنه. 48

2-2-6-2 توصیف شخصیت‏ها 49

2-3 عناصرقصه. 50

2-3-1 راوی.. 51

2-3-2 شخصیت‏ها در قصه‏ها 51

2-3-3 زمان و مکان در قصه. 52

2-4 ولادیمیر پراپ و عناصرخویشکاری.. 53

فصل سوم: شرح  حال شاعر، آثار و سبک

3- شرح حال شاعر، آثاروسبک… 58

3-1 زندگی‏نامه سلمان ساوجی.. 58

3-2 آثار. 63

3-3 سبک و اندیشه. 67

 

3-4 پیشروان و پیروان.. 69

فصل چهارم: بررسی و تحلیل مثنوی جمشید و خورشید

4 بررسی وتحلیل مثنوی «جمشیدوخورشید» 75

4-1 خلاصه اثر «جمشیدوخورشید». 75

4-2 بررسی عناصرداستان.. 84

4-2-1 طرح (پیرنگ) 84

4-2-1-1 عناصرساختاری طرح. 84

4-2-1-1-1 شروع و گره افکنی.. 84

4-2-1-1-2 بحران. 85

4-2-1-1-3 کشمکش و ناپایداری.. 85

4-2-1-1-4 گسترش… 88

4-2-1-1-5 تعلیق (هولوولا) 88

4-2-1-1-6 نقطه اوج. 89

4-2-1-1-7 گره گشایی.. 90

4-2-2 شخصیت‏پردازی.. 90

4-2-2-1 شخصیت از نظرماهیت (انسانی و غیرانسانی) 90

4-2-2-2 از نظر تحول‏پذیری (ایستا / پویا) 91

4-2-2-3 از نظرمیزان کمال شخصیت (ساده / جامع) 92

4-2-2-4 از نظرکاربرد. 93

4-2-2-5 از نظر نقش داستانی.. 93

4-2-2-5-1 شخصیت اصلی.. 93

4-2-2-5-2 شخصیت مخالف… 94

4-2-2-5-3شخصیت همراز. 95

4-2-2-5-4 شخصیت زمینه. 97

4-2-2-5-5 شخصیت مقابل. 98

4-2-3 گفت‏وگو. 98

4-2-3-1 گفت‏وگوی دوطرفه. 98

4-2-3-2 گفت‏وگوی تک گویی (درونی) 101

4-2-3-3 گفت‏وگوی تک گویی (نمایشی) 102

4-2-4 لحن.. 102

4-2-4-1 لحن گفتاری شخصیت‏ها 103

4-2-5 زاویه دید. 107

4-2-6 توصیف… 107

4-2-6-1 توصیف صحنه پردازی.. 107

4-2-6-2 توصیف شخصیت‏پردازی.. 109

4-3 بررسی عناصر قصه. 112

4-3-1 شروع و پایان قصه. 112

4-3-2 شخصیت‏ها در قصه. 113

یک مطلب دیگر :

4-3-3 زمان و مکان درقصه. 114

4-3-4 عوامل خرق عادت در قصه. 114

4-3-5 بررسی شخصیت‏ها براساس نظریه پراپ.. 118

4-3-5-1 وضعیت آغازین (تعیین زمان ومکان) 118

4-3-5-2 ترکیب خانواده 119

4-3-5-3 رفاه و بهزیستی.. 120

4-3-5-4 قهرمان آینده 121

4-3-5-5 نهی و تحذیر. 121

4-3-5- 6نقض و شکستن نهی.. 122

4-3-5-7 نخستین پدیدار شدن شریر. 122

4-3-5-8 پرس و جو و خبرگیری.. 123

4-3-5-9 فریب‏های شریر. 124

4-3-5-10 مصیبت‏مقدماتی.. 125

4-3-5-11 واکنش قهرمان. 125

4-3-5-12 شرارت.. 126

4-3-5-13 صورناپدیدشدن شریر. 126

4-3-5-14 لحظه ربطی.. 127

4-3-5-15 پدیده‏هایی که با قهرمان همراه است.. 128

4-3-5-16 هدف و مقصد قهرمان. 130

4-3-5-17 شیوه وارد شدن در قصه. 130

4-3-5-18 مقدمات برای انتقال عامل جادویی.. 130

4-3-5-19 تدارک.. 131

4-3-5-20 پدیدار شدن شاهزاده خانم در قصه. 132

4-3-5-21 پیروزیافتن بر شریر. 132

4-3-5-22. تغییرشکل. 132

4-3-5-23 عروسی.. 133

4-3-6 عناصریاری‏دهنده به شخصیت‏ها درجهت خویشکاری آن‏ها 134

4-4 خویشکاریبراساسنظریهپراپ.. 135

فصل پنجم: نتیجه‏گیری

5 نتیجه‏گیری.. 146

5-1 پیشنهاد. 146

فهرست منابع. 147

چکیده انگلیسی.. 153

چکیده

تاریخ داستان‏نویسی در ایران سابقه طولانی دارد. هنری که بسیار ارزشمند و بزرگ است و تأثیر اجتماعی چشمگیر و عمیقی به همراه دارد. ادبیات داستانی به آثار روایتی منثور که از ماهیت تخیلی برخوردار باشد و غالباً به قصه، داستان، رمان و انواع وابسته به آن‏ها گفته می‏شود. داستان نقل وقایع است به ترتیب توالی زمان و قصه به هر داستان منقول چه شعر و چه نثر گفته می‏شود. در داستان ترتیب حوادث، واقعی و تاریخی یا ساختگی است اما عموماً بنیاد قصه‏ها بر حوادث غیرواقعی و خارق‏العاده گذاشته شده است. در این تحقیق سعی شد که در مثنوی «جمشید و خورشید» سلمان ساوجی از شعرای بزرگ، خاصه از قصید‏ه‏سرایان ممتاز ادب فارسی است عناصر قصه و داستان که هر دو در آن وجود دارد و شخصیت‏های این اثر براساس خویشکاری پراپ مورد بررسی قرار گیرد و نتایج بررسی‏ها در این اثر نشان داد، اثر مزبور از طرحی ساده و بدیع برخوردار است و از مهم‏ترین عناصر قصه در این مثنوی حوادث خارق‏العاده – ایستایی شخصیت‏ها و سفرهای مخاطره‏آمیز قهرمان در آن دیده می‏شود. داستان این مثنوی به طور دقیق در حیطه‏ی یک نوع از انواع قصه نمی‏توان قرار داد بلکه آمیخته‏ای از قصه پریان و قصه عاشقانه است و از انواع شخصیت‏ها براساس نظریه پراپ شخصیت‏های جستجوگر(قهرمان) جستجو شونده – شریر و از انواع کارکردهای شخصیت‏ها، کمبود شرارت، حل مسأله در این اثر قابل درک و شناسایی هستند.

کلید واژه‏ها: داستان، قصه، سلمان ساوجی، مثنوی جمشید و خورشید، پراپ، خویشکاری

مقدمه

ادبیات به هر اثر ادبی شکوهمندی که در آن عامل تخیل دخیل باشد، گفته می‏شود و با جهان واقع ارتباط معناداری نیز دارد. به عبارتی به مجموعه تظاهرات هنری هر قوم که در قالب کلام ریخته شده باشد، ادبیات آن قوم یا ملّت به شمار می‏آید و رد واقع ادبیات هر قوم الزاماً به تار و پود گذشته و حال آن قوم وابسته است، به همین سبب تا حد زیادی به فرهنگی که آفریننده‏ی آن است، اختصاص دارد. بنابراین ادبیات منعکس‏کننده افکار، عقاید و مسائل قومی است که خالق آن است.

ادبیات داستانی شامل قصه، رمانس، رمان، داستان کوتاه و آثار وابسته به آن‏هاست. به آثاری که در آن‏ها تأکید بر حوادث خارق‏العاده بیشتر از تحول و پرورش آدم‏ها و شخصیت‏هاست. به عبارتی بافتی ساده دارند و حوادث، علت و معلولی نیستند، قصه می‏گویند و داستان روایتی است منثور از بازآفرینی وقایعی درباره اشخاص به‏گونه‏ای که سبب انتظار و صمیمیت باشد و خصلت بارز آن این است که بتواند ما را وادار کند بخواهیم بدانیم بعد چه اتفاقی می‏افتد.

اما هر آنچه داستان را بازگو می‏کند یا نمایش می‏دهد روایت نام دارد و داستان‏ها درباره‏ی حوادثی هستند که در تعریف برای مردم، حیوانات و هرچیز دیگری اتفاق افتاده‏اند یا اتفاق می‏افتند. روایت نه تنها در داستان و قصه بلکه در اسطوره، افسانه، حکایت اخلاقی، تراژدی، کمدی، حماسه، تاریخ، کتاب مصور، خبر، نقاشی و … حضور دارد.

ملک الشعرا خواجه جمال‏الدین سلمان بن خواجه علاء‏الدیم محمد ساوجی معروف به «سلمان ساوجی» از شعرای بزرگ، خاصه از قصیده سرایان ممتاز ادب فارسی است که یکی از مهم‏‏ترین آثار او که در نوع روایتی قرار می‏گیرد مثنوی «جمشید و خورشید»او است.

عناصر داستان و قصه در این نثر بررسی شده و میزان نزدیکی این اثر به داستان و قصه سنجیده شده است و همچنین شخصیت‏های این اثر براساس نظریه خویشکاری پراپ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

پراپ در کتاب قصه‏های پریان به توصیف قصه‏ها براساس اجزای سازنده‏ی آن‏ها و روابط متقابل این اجزا پرداخته است. پراپ پس از تجزیه و تحلیل صد قصه از قصه‏های روسی به سی و یک خویشکاری دست یافته است. او معتقد است می‏توان قصه‏های عامیانه و حتی رمانس‏ها را نیز با این الگو تجزیه و تحلیل کرد.

موقعیت جغرافیایی                                                                     13

ویژگی های ساختاری                                                                  13

مناطق دیدنی،تاریخی وطبیعی                                                        13

مجموعه قلعه های تاریخی دشتاب                                                   14

سوغات                                                                                   15

اقتصاد                                                                                    15

کشاورزی                                                                                15

دامپروری                                                                                16

حمل ونقل                                                                                16

روستاهاوآبادی ها                                                                       16

فصل سوم روش تحقیق(روش میدانی)

روش های میدانی                                                                    19

افرادی که با آنها کار نموده ام                                                      20

 

فصل چهارم (یافته های تحقیق)

مراسم عروسی از طلبونی تاعقد                                                      22

عزاها وسوگ ها                                                                        28

لالایی های دشتاب                                                                      30

نقش پدر درلالایی                                                                       32

لالایی آرزوهاوآرمانها                                                                 33

دوبیتی ها                                                                                45

آبادون ها                                                                                 61

داستان ها                                                                                 66

ضرب المثل ها                                                                         70

چیستان ها                                                                                71

یک مطلب دیگر :

واژه ها وکلمات                                                                         72

انواع بازی ها                                                                           128

1-بازی های نمایشی                                                                   128

2-بازی های ورزشی                                                                  128

3-بازی های ذهنی-تجسمی                                                           129

1-1-چوب بازی                                                                        129

1-2- دستمال بازی                                                                     131

2-1- گوبازی                                                                           132

2-2- سکلوبازی                                                                        133

2-3- سنگ کهنی                                                                      135

2-4- طناب کشی                                                                       136

2-5- لپربازی                                                                        137

3-1- کورپتنگ شاهو                                                                 138

3-2- قله بازی                                                                          139

3-4- عارسوبازی                                                                      141

4-4- دستمال پشتی                                                                    142

4-5- عاشقوبازی                                                                       143

فصل پنجم(نتیجه گیری)

نتیجه گیری                                                                          146

منابع ماخذ                                                                             147

چکیده

فرهنگ وادبیات عامه میراث ماندگارگذشتگان ماست که امروز نسل جوان ونوجوان کشور بایستی در ابعاد گوناگون آن را شناسایی وحفظ کنند. فرهنگ وادبیات عامه ایران به دلیل نقش آفرینی ادب دوستان وفارسی زبانان شیرین ودلپسند است

2-2-1- سبک شعری…………………………………………………………………………………………. 19

2-2-2- آثار مسعود سعد…………………………………………………………………………………….. 19

2-3- ممدوحان اشعار مسعود سعد…………………………………………………………………………. 20

فصل سوم: فرهنگ و باورهای عامیانه

3- فرهنگ و باورهای عامیانه………………………………………………………………………………… 23

3-1- مفاهیم فرهنگ…………………………………………………………………………………………… 24

3-1-1- فرهنگ و رابطه آن با فولکلور…………………………………………………………………… 26

3-2- فرهنگ عامه……………………………………………………………………………………………… 26

3-2-1- تعریف و ویژگی‌ها…………………………………………………………………………………. 26

3-2-2- تاریخچة فرهنگ عامه …………………………………………………………………………….. 27

3-2-3- سابقة فرهنگ عامه در ایران………………………………………………………………………. 28

3-2-3-1- گذری بر تاریخ گردآوری فرهنگ عامه در ایران………………………………………… 30

3-3- فرهنگ عامه، باورها و عقاید…………………………………………………………………………. 34

3-3-1 – خرافات……………………………………………………………………………………………… 35

3-3-2- نبرد علم با خرافات………………………………………………………………………………… 36

3-3-3- اسطوره………………………………………………………………………………………………… 37

3-3-4- افسانه ها و قصه ها………………………………………………………………………………… 38

3-3-5- مثل ها ………………………………………………………………………………………………… 43

3-6- مبدأ پیدایش باورها و علل گرایش به آن‌ها……………………………………………………….. 44

 

3-6-1- تاریخچة باورها و خرافات……………………………………………………………………….. 44

3-6-2- علل گرایش انسان به باورهای عامیانه………………………………………………………….. 45

3-7- بررسی تحول باورهای عامیانه در اقوام ایرانی……………………………………………………. 46

3-7-1- تاریخچه و منابع سنن ایرانی……………………………………………………………………… 46

3-7-2- مبدأ و منشأ باورهای عامیانه در اقوام ایرانی…………………………………………………… 47

فصل چهارم: مظاهر مربوط به فرهنگ عامه در دیوان مسعود سعد

4- مظاهر مربوط به فرهنگ عامّه در دیوان مسعود سعد………………………………………………… 49

4-1- باورها …………………………………………………………………………………………………….. 49

4-1-1- موجودات ماوراء الطبیعه و باورهای مربوط به آن‌ها…………………………………………. 49

4-1-2- سحر و ساحری و شیوه های رایج آن………………………………………………………….. 56

4-1-3- علوم غریبه……………………………………………………………………………………………. 57

4-1-3-1- طلسم……………………………………………………………………………………………… 58

4-1-3-2- کیمیا……………………………………………………………………………………………….. 59

4-1-4-  ماه های فارسی…………………………………………………………………………………….. 59

4-1-5- نام روزهای فرس…………………………………………………………………………………… 65

4-1-6- روزهای هفته………………………………………………………………………………………… 72

4-1-7- عناصر اربعه و باورهای مربوط به آن…………………………………………………………… 74

4-1-8- عدد هفت و اعتقادات مربوط به آن ……………………………………………………………. 79

4-1-9- نجوم و باورهای نجومی…………………………………………………………………………… 81

4-1-9-1- علم نجوم از نظر مسعود سعد………………………………………………………………… 81

4-1-9-2- بروج………………………………………………………………………………………………. 94

4-1-9-3- ستارگان و حالات آنها…………………………………………………………………………. 99

4-1-10- زمین و باورهای مربوط به آن………………………………………………………………….. 105

4-1-11- باورهای دینی و مذهبی…………………………………………………………………………. 105

4-1-12- باورهای اسطوره ای …………………………………………………………………………….. 111

4-1-13- باغ ها و گیاهان ………………………………………………………………………………….. 113

4-1-14- حیوانات …………………………………………………………………………………………… 119

4-1-15- بزرگان و اساطیر………………………………………………………………………………….. 127

4-1-17- بهشت و مرتبه های آن………………………………………………………………………….. 139

4-1-18- اعیاد و جشن ها………………………………………………………………………………….. 145

4-1-19- لباس و پوشاک……………………………………………………………………………………. 147

فصل پنجم: نتیجه گیری

منابع………………………………………………………………………………………………………………… 155

 

فرهنگ عامیانه بخشی از فرهنگ توده مردم است که تخیل، احساس، آرزو و اندیشه‌های گوناگون را از نسلی به نسل دیگر منتقل کرده و دگرگونی معیارهای زیبا شناسی و اخلاقی هر دوره از زندگی یک قوم را آشکار می‌کند . علاقه روستائیان به حفظ سنت‌ها و اقتضای شیوة زندگی آنها با طبیعت باعث افزایش تخیل آنهاست .فرهنگ عامیانه و فولکلور مجموعه‌ای از دانش‌ها و باورها و رفتارها گروهی ما موازین علمی و منطقی جامعه انطباق ندارد و اجرای آنها برحسب عادت، تقلید و همچشمی و سرگرمی است. این دانش‌ها عبارتند از آداب و رسوم، تولد، مرگ، ازدواج، و نحوه زندگی، کشاورزی ، جشن ها، پیشگوئی ها، خرافات، طبایت‌ها، بازی‌ها، آوازها، قصه‌ها، و سایر آداب

یک مطلب دیگر :

منابع تحقیق درمورد تمرکز بر مشتری

 و اعتقادات که بیانگر چگونگی تفکر و نحوة زندگی مردم در طول اعصار مختلف است . مسعود سعد سلمان، شاعر بزرگ قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری، اگرچه عمده شهرتش به سبب سرودن حبسیه است اما قسمت اعظم دیوانش به فرهنگ عامه اختصاص دارد. او در اشعار عامیانه خود به عقاید و باورهای عامه زمان خود می‌پردازد. هدف از این پژوهش بررسی مصادیق فرهنگ عامه در دیوان مسعود سعد است که باورهای اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری و علل گرایش به این باورها اطلاعات با ارزشی به دست می آید.

كلید واژه: شعر، فرهنگ عامه، قصیده، مسعود سعد سلمان، سبک

– مقدّمه

باورها و دانش عامیانه برخاسته از زندگی اجتماعی انسان است که پس از قرن ها، اگر چه بعضی از عناصر و یا ساختارشان دست خوش تغییراتی شده ولی هم چنان سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و تا امروز بر جای مانده است.

فولكلور (Folklore) كه‌ در زبان‌ فارسی‌ به‌ فرهنگ‌ مردم‌، فرهنگ‌ عامه‌، دانش‌ عوام‌، فرهنگ‌ توده‌ و… ترجمه‌ شده است‌، نخستین بار توسط‌ ویلیام‌ جان‌ تامز انگلیسی‌ (در سال‌ ۱۸۴٦میلادی‌) عنوان‌ شد. از نظر وی‌، این‌ واژه‌ ناظر بر پژوهش‌هایی‌ بود كه‌ بایست در زمینه ی‌ عادات‌، آداب‌ و مشاهدات‌، خرافات‌ و ترانه‌هایی‌ كه‌ ازدوره های قدیم‌ باقی‌ مانده‌اند، صورت‌ می‌گرفت‌. پذیرش‌ این‌ اصطلاح‌، با مقاومت‌هایی‌ در میان‌ پژوهشگران‌ همراه‌ بود. این‌ مقاومت‌ها بیش‌ از هر چیز، به‌ ابهام هایی‌ مربوط‌ می‌شد كه‌ در خود این‌ اصطلاح‌ و نیز تعریف‌ تامز از آن‌ وجود داشت‌. با وجود چنین‌ مقاومت‌هایی‌، در زمانی‌ نه‌ چندان‌ زیاد، این‌ اصطلاح‌ در میان‌ اهل‌ علم‌ و نظر پذیرشی‌ جهانی‌ یافت.از فولكلور تعریف‌های‌ فراوانی‌ صورت‌ گرفته‌ است‌. این‌ تعریف‌ها گاه‌ به‌ هم‌ بسیار نزدیكند و گاه‌ فاصله‌ای‌ نسبتاً دور از هم‌ دارند. مراجعه‌ به‌ دایره ‌المعارف‌های‌ مهم‌ جهان‌، گویای‌ چنین‌ اختلاف هایی‌ است‌. در فرهنگ‌های‌ تخصصی‌ نیز با چنین‌ اختلاف هایی‌ رو به رو می‌شویم‌. مثلاً در یكی‌ از فرهنگ‌های‌ تخصصی‌، به‌ نام‌ «فرهنگ‌ استاندارد فولكلور، اسطوره‌شناسی‌ و افسانه‌»، نزدیک به بیست‌ و یك‌ تعریف‌ از اصطلاح‌ فولكلور ارایه‌ شده‌ است‌.( پراپ‌، ۱۳۷۱:٦) این‌ اختلاف ها‌ بیش‌ از هر چیز به‌ استنباط‌های‌ متفاوتی‌ مربوط‌ می‌شود كه‌ نسبت‌ به‌ دو بخش این‌ اصطلاح‌، یعنی‌ Folk و Lore در میان‌ پژوهشگران‌ وجود دارد. در حقیقت‌، مفهوم‌ این‌ اصطلاح‌ ارتباطی‌ مستقیم‌ با تعریفی‌ دارد كه‌ از Folk (مردم‌ یا عامه‌) و Lore (فرهنگ‌) صورت‌ می‌گیرد. مثلاً در یكی‌ از فرهنگ‌های‌ ادبی‌ كه‌ به‌ زبان‌ فارسی‌ منتشر شده‌ Folk به‌ مهفوم‌ «عامیانه‌» در نظر گرفته‌ شده‌ و با توجه‌ به‌ این‌ استنباط‌ دربارة Folk Literature كه‌ جزیی‌ از فرهنگ‌ عامه‌ بوده‌، چنین‌ آمده‌ است‌: «ادبیات‌ عامه‌ در میان‌ جوامعی‌ كه‌ اكثریت‌ مردم‌ آن‌ قادر به‌ خواندن‌ و نوشتن‌ نیستند، رواج‌ دارد». در یكی‌ دیگر از فرهنگ‌های‌ فارسی‌، اصطلاح های‌ Folk Lore و Folk-Literature ، به‌ یك‌ مفهوم‌ در نظر گرفته‌ شده‌ و در ذیل‌ آن‌ها چنین‌ آمده‌ است‌: «ادبیات‌ عامة ادبیات‌ توده‌ یا فرهنگ‌ عوام‌ یا فولكلور در مقابل‌ ادبیات‌ رسمی‌ است‌ كه‌ مخلوق‌ ذهن‌ مردم‌ باسواد و تحصیل‌ كرده‌ است‌ و مجموعه‌ای‌ است‌ از ترانه‌ها و قصه‌های‌ عامیانه‌، نمایش‌نامه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، سحر و جادو و طب‌ عامیانه‌ كه‌ در میان‌ مردم‌ ابتدایی‌ و بی‌سواد رواج‌ دارد» (پناهی سمنانی، 1376: ۲۲)

بر اساس‌ این‌ استنباط‌ها‌ و تعریف ها‌، جامعه هایی‌ كه‌ اكثریت‌ مردم‌ آن‌ها قادر به‌ نوشتن‌ و خواندن‌ باشند، فاقد فولكلور هستند. بر اساس‌ این‌ تعریف ها‌، همچنین‌ می‌توان‌ گفت‌ در جوامعی‌ نیز كه‌ سواد خواندن‌ و نوشتن‌ عمومیت‌ پیدا نكرده‌ است‌، آن‌ گروه‌هایی‌ كه‌ از نعمت‌ سواد برخوردارند، دارای فولكلور نیستند.چنین‌ تعریف‌هایی‌ محدود به‌ زبان‌ فارسی‌ نیست‌، بلكه‌ در میان‌ اروپاییان‌ نیز می‌توان‌ به‌ چنین‌ تعریف‌هایی‌ برخورد كرد.بر خلاف‌ تعریف های بالا كه‌ بر پایه ی تعریفی‌ محدود از واژه‌ Folk قرار دارد، امروزه‌ فولكلورشناسان‌ در میان‌ جوامع‌ صنعتی‌ و پیشرفته‌ نیز گونه‌های‌ (ژانرهای) گوناگونی‌ از ادبیات‌ عامه‌ را مورد شناسایی‌ و پژوهش‌ قرار می‌دهند. مثلاً در میان‌ كارگران‌ جوامع‌ صنعتی‌ یا حتی‌ در میان‌ تحصیل‌كردگان‌ هر ملت‌، لطیفه‌ها، هزلیات‌، مطایبات‌ و ترانه‌هایی‌ وجود دارد كه‌ بی‌تردید در ردیف‌ فولكلور قرار دارند.در كنار این‌ استنباط ها كه‌ مبتنی‌ بر دركی‌ محدود از «مردم‌» یا «عامه‌» (Folk) است‌، می‌توان‌ به‌ استنباط‌ها‌ و تعریف‌هایی‌ اشاره‌ كرد كه‌ در تعریف‌ واژة «فرهنگ‌» (Lore) با هم‌ اختلاف‌ دارند. «عده‌ای‌ فقط‌ ادبیات‌ و هنر و سایر دستاوردهای‌ معنوی‌ را مترادف‌ فرهنگ‌ می‌دانند»(میرصادقی‌، ۱۳۷۷: ‌۲۳) و برخی‌ تعریفی‌ عام‌تر از آن‌ را مورد نظر قرار داده‌، مؤلفه‌های‌ مادی‌ جامعه‌ را نیز در ردیف‌ آن‌به شمار می‌آورند.

با وجود همة  تفاوت‌هایی‌ كه‌ در این‌ استنباط‌ها‌ و تعریف ها وجود دارد، تقریباً همة  آن‌ها روی‌ یك‌ موضوع‌ اتفاق‌ نظر دارند؛ یعنی‌ دربارة شیوة انتقال‌ فولكلور براساس‌ این‌ وجه‌ مشترك‌، فولكلور به‌ آن‌ بخش‌ از دانش‌ و هنر گفته‌ می‌شود كه‌ به‌ صورت‌ شفاهی‌ و زبان‌ به‌ زبان‌، از نسلی‌ به‌ نسل‌ دیگر منتقل‌ شود. این‌ وجه‌ مشترك‌، اگر چه‌ بیانگر بخشی‌ از واقعیت‌ است‌، به‌ خودی‌ خود نمی‌تواند تعریفی‌ دقیق‌ و جامع‌ باشد. زیرا بسیاری‌ از مواد و عناصر فولكلور را می‌توان‌ مثال‌ آوردكه‌ به‌ صورت‌ زبانی‌ و شفاهی‌ منتقل‌ نمی‌شوند. مثلاً شعرها، جمله‌ها و شبه‌ جمله‌هایی‌ كه‌ روی‌ كامیون‌ها و تریلی‌ها نوشته‌ می‌شود، در ردیف‌ فولكلور قرار دارند. یادگاری‌هایی‌ كه‌ بر در و دیوار نوشته‌ می‌شود، نوشته‌های‌ روی‌ سنگ‌ قبرها، دعاها، طلسم ها‌، قراردادها، خریدنامه‌ها و قول‌نامه‌های‌ سنتی‌، وصیت‌نامه‌ها و موارد دیگر همه‌ اجزای‌ مهمی‌ از فولكلور هستند كه‌ فقط‌ از طریق‌ كتبی‌ حفظ‌ و منتقل‌ می‌شوند. همچنین‌ می‌توان‌ دربارة هنر عوام‌ و به‌ ویژه‌ رقص‌، محدودیت‌ تعریف‌ بالا‌ را تعمیم‌ داد. رقص‌ فقط‌ از طریق‌ نگاه‌ كردن‌ و تمرین‌ و ممارست‌ كسب‌ می‌شود و نمی‌توان‌ گفت‌ كه‌ از طریق‌ زبان‌ منتقل‌ می‌گردد. افزون‌ بر موارد بالا‌، می‌توان‌ به‌ دانش‌هایی‌ اشاره‌ كرد كه‌ با وجود آن‌ كه‌ به‌ صورت‌ شفاهی‌ از نسلی‌ به‌ نسل‌ دیگر منتقل‌ می‌شوند، اما در ردیف‌ فولكلور به شمار نمی‌روند.همان‌گونه‌ كه‌ دكتر فریدون‌ وهمن‌، از پیشگامان‌ فولكلور علمی‌ در ایران‌، پیش‌ از سی‌ سال‌ پیش‌ گفته‌، به‌ جای‌ كوشش‌ در ارائه‌ تعریف‌ واحدی‌ از فولكلور، بهتر است‌ كه‌ موضوع‌ها‌ و مقوله‌های‌ مورد پژوهش‌ فولكلور را مطرح‌ كنیم‌ و روی‌ آن‌ به‌ توافق‌ برسیم‌. به‌ عبارتی‌، عرصة فعالیت‌های‌ این‌ علم‌ را تعیین‌ كنیم‌ و دربارة آن‌ به‌ نظری‌ واحد دست‌ یابیم‌.

پس از این آشنایی کلی با ادبیات عامیانة مردم ایران، ما در این پژوهش به جزییات بیش‌تر دانش عوام (فولکلور) مردم ایران خواهیم در دیوان مسعود سعد خواهیم پرداخت.

این تحقیق شامل پنج فصل می‌باشد، فصل اول که به کلیّات تحقیق اختصاص دارد، در فصل‌های بعدی به ترتیب به موارد زیر پرداخته شده است:

فصل دوم: معرفی و شرح آثار و احوالات مسعود سعد؛

فصل سوم: بیان مفاهیم و باورهای عامه و علل گرایش انسان به آن‌ها؛

فصل چهارم: بیان مظاهر و مصادیق فرهنگ عامه در دیوان مسعود سعد؛ و

فصل پنجم: بیان نتیجه ی تحقیق

شیوة کار در این پایان نامه، بدین‌گونه است که ابتدا باورها و عقیده، آیین و رسوم اجتماعی بررسی می شود سپس بیت یا ابیاتی از «دیوان مسعود سعد» با مقدمه رشید یاسمی و به اهتمام پرویز بابایی گردآوری شده که به بیان سنت و باور اشاره شده است، آورده می شود.

 

1-2- بیان مسأله