1.4. فرضیات تحقیق.. 7

1.5. پیشینۀ تحقیق.. 7

1.5.1. جایگاه امام و و خلیفه در بحث‏های کلامی: 7

1.5.1.1.کتب: 7

1.5.1.2.پژوهش‏ها و پایان‏نامه: 9

1.5.2. عدم اطاعت فرمان امیرالمومنین (علیه السلام) ، پیمان شکنی و تحمیل رأی بر ایشان : 10

2ـ فصل دوّم: انتخاب پیشوای مسلمین. 12

2.1. پیشوایی امت اسلامی.. 12

2.2. بررسی چگونگی روی کار آمدن خلفا بعد از رحلت پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏): 16

2.2.1. چگونگی تسلط خلیفه اول بر مسند خلافت :. 16

2.2.2. انتصاب خلیفه دوم :. 19

2.2.3. نحوۀ روی کار آمدن خلیفه سوم:. 21

2.2.4. انتخاب خلیفه چهارم:. 22

2.3.1. امام: 25

2.3.2. خلیفه: 28

2.3.3. امر و اولی الامر: 30

2.4. خلیفه وامام از منظر اهل تسنن :. 33

2.5. چگونگی تعیین امام از منظر اهل تسنن: 35

2.5.1.  نص خلیفه قبلى. 35

2.5.2. اجماع مسلمانان بر امامت یک فرد : 36

2.6. شرایط و صفات امام از منظر اهل تسنن:. 39

2.7. خلیفه وامام از منظر تشیع :. 42

2.8 . چگونگی تعیین امام از منظر تشیع: 45

2.9. شرایط امام از منظر تشیع: 46

2.9.1.  نص : 46

2.9.2. عصمت: 46

2.9.3.  افضلیت : 48

2.9.4. هاشمی بودن. 49

2.10. بررسی عملکرد اصحاب در قبال جانشینی پیامبر اکرم (صلی‏الله‏علیه‏و‏آله وسلم): 50

3. فصل سوم: اطاعت از پیشوای مسلمین. 67

3.1. مبانی اعتقادی اسلام در اطاعت از پیشوا 67

3.2. مبانی اعتقادی شیعه در اطاعت از امام. 71

3.3. مبانی اعتقادی اهل تسنن در اطاعت از امام. 72

 

3.4. اطاعت در تاریخ صدر اسلام. 76

4. فصل چهارم: عدم اطاعت و ناسازگاری پیروان خلفا از امیرالمؤمنین علی(علیه السّلام). 88

4.1. مادیگری، دنیاپرستی و طلب مقام حکومتی: 89

4.1.1. سران ناکثین. 91

4.1.2. قاعدین. 98

4.1.3. اهل کوفه. 107

4.1.4. اهل بصره 115

4.1.5. مردم مدینه. 116

4.2.  حزب عثمانی و بهانۀ خونخواهی عثمان. 118

4.2.1. ابوبردةبن عوف ازدی: 118

4.2.2. نعمان بن بشیر انصارى و ابو هریره: 119

4.2.3 پیمان شکنی اهل یمن: 121

4.2.4. جریربن عبدالله بجلی: 125

4.2.5.  وائل بن حجر حضرمی: 130

4.3.  جهل . 132

4.3.1. کعب بن سور: 132

4.3.2.  جمعی از قاریان قرآن. 133

4.4.  نفاق و فرصت طلبی: 135

4.4.1. اشعث بن قیس: 136

4.4.2. عبدالله بن کَوّاءِیشکری : 139

4.4.3. شبث بن ربعی ریاحی: 141

4.4.4. عبدالله بن وهب راسبی: 142

4.4.5. حرقوص بن زهیر تمیمی (ذوالخویصره یا ذوالثدیه): 145

4.4.6.  زید بن حصین طایی: 147

4.4.7. خریت بن راشد ناجی: 148

4.4.8. عبدالرحمن بن ملجم مرادی: 154

4.5. کسب درآمدهای نامشروع. 158

4.5.1. منذربن جارود: 158

4.5.2. یزید بن حجیه: 161

4.5.3. قعقاع بن شور: 162

4.5.4. مصقله بن هبیره: 162

4.6. عدم تحمل عدالت علوی و اجرای حدود الهی.. 164

4.6.1.نجاشی و طارق بن عبد الله: 164

4.6.2. عمروبن عشبه: 168

4.7. ترس از معاویه. 168

4.7.1. سفیان بن عوف غامدى: 169

4.7.2. نعمان بن بشیر: 171

یک مطلب دیگر :

4.7.3. بسربن ابی ارطاة : 172

4.7.4. ضحاک بن قیس: 175

4.7.5. یزید بن شجره: 177

5. فصل پنجم:عدم اطاعت شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) از ایشان. 184

5.1. مالک اشتر نخعی: 186

5.1.1. اصرار مالک بر ابقاء ابوموسی اشعری در کوفه:. 191

5.1.2. شک کردن نسبت به عدالت و عصمت امیرالمؤمنین (علیه السلام): 192

5.1.3. تندروی مالک نسبت به جریربن عبدالله بجلی: 193

5.1.4. تعلل درتوقف جنگ بعد از فرمان امام (علیه السلام) در جنگ صفین: 194

5.2.عقیل بن ابیطالب: 198

5.3. قثم بن عباس: 200

5.4. خزیمة بن ثابت انصاری (ذوالشهادتین): 202

5.5. سلیمان بن صرد خزاعی.. 204

5.6. عبدالله بن عباس: 207

5.7. عبیدالله بن عباس.. 210

5.8. مسیب بن نجبه فزاری.. 212

5.9. سهل بن حنیف انصارى.. 214

5.10. كمیل بن زیاد نخعی. 215

5.11. عبدالله بن جعفر: 219

5.12. قیس بن سعد عباده انصاری.. 223

5.13. حجربن عدی کندی.. 228

5.14. محمدبن ابی‏بکر. 230

6.فصل ششم: نتیجه گیری.. 238

فهرست منابع. 245

کتب عربی.. 245

کتب فارسی.. 247

مقالات: 249

سایت‏ها و نرم افزارها: 249

 

 

 

 

 

مقدمه

پیامبر اکرم (صلى‏الله‏علیه‏وآله‏وسلّم‏)، به عنوان خاتم الانبیاء و رسول دین اسلام، علاوه بر دریافت وحی، ابلاغ و رساندن آن، وظیفه اجرای احکام را نیز بر عهده داشتند. با توجه به دیدگاه شیعه امامیه که برگرفته از قرآن و سنت است، وظایف رسالت در تمام جهات به جز دریافت وحى، بر عهدۀ امام است. بدین معنی که جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم)که امام معصوم است وظیفۀ ادارۀ جامعه و اجرای اجکام الهی را برعهده دارد. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) به عنوان امام معصوم توانست حکومت اصیل اسلامی را با وقفه‏ای 25 ساله برای مدت کوتاهی تشکیل دهد.

انگیزه اصلی از انتخاب این موضوع آن است که همیشه این سوال مطرح بوده که چرا امیرالمؤمنین (علیه السلام) با آن شخصیت بی نظیر و والا نتوانست در حکومتی که تشکیل داد به اهداف متعالی خود برسد و چرا آنقدر عمر این حکومت کوتاه بود؟

پاسخ قابل تأمل این است که هر حکومتی دو رکن اساسی دارد یک رکن حاکم و امامی است که حکومت را اداره می‏کند و به جامعه خط مشیء می‏دهد و رکن دوم مردمی هستند که باید از امام و رهبر خود اطاعت کنند و او را در رسیدن به اهدافش یاری کنند. به همین دلیل اطاعت از امام و رهبر از مسائل مهم فقهی دین اسلام است.

در حکوت امام علی (علیه السلام) ، رهبر والا مقام با اهداف متعالی وجود داشت ولی مردمی که گوش جان بسپارند و فرامین او را اطاعت کنند وجود نداشت.

در این پژوهش سعی شده است با استفاده از منابع دست اول تاریخی به روش کتابخانه ای و تحلیل محتوا به بررسی وقایع مهم حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداخته‏شود تا بتوان دستورات و فرامین آن حضرت و عدم اطاعت مردم و پیمان شکنی‏ها و تحمیل رأی‏های آنها را در مواقع مختلف تحلیل کرد. برای آنکه بتوانیم عملکرد مردم زمان حکومت امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به درستی تحلیل کنیم لازم است در ابتدا به مبانی اعتقادی مردم آن زمان در مورد امام و اطاعت از امام بپردازیم. از اینرو در فصل دوم و سوم مبانی اعتقادی اسلام در مورد امام و جایگاه امام و سپس اطاعت از امام بررسی شده است،  سپس عملکرد مردم آن عصر زیر ذره بین تاریخ تحلیل شده است.

برای آنکه بتوانیم رابطه امام ومأموم را در آن دورۀ تاریخی به طور صحیح تحلیل کنیم، لازم است علاوه بر رجوع به منابع تاریخی، به کتاب شریف نهج البلاغه که مجموعه‏ای از خطبه‏ها، نامه‏ها و کلمات قصار ایراد شده در همان زمان است، نیز رجوع شود. لازم به ذکر است در این پژوهش از ترجمه استاد سید جعفر شهیدی برای متون نهج البلاغه استفاده شده است. ‏ای ‏اا