2-1-بررسی مفهوم واژه شیعه                                                                                        19

2-2-ظهورشیعه                                                                                                            20

2-3- شیعه اثنی عشری                                                                                                 22

2-4-تحلیل معنای رافضیه                                                                                             23

2-5-ضرورت وجود امام                                                                                              25

2-5-1-ضرورت وجود امام از نظر ابن سینا                                                                   27

2-5-2- ضرورت وجود امام از نظر سید مرتضی                                                           27

2-6-دلایل عقلی نصب امام                                                                                          28

2-6-1-بررسی قاعد  لطف به عنوان مهمترین دلیل عقلی نصب امام                                28

معنی لطف و اقسام آن                                                                                                  29

دیدگاه علامه حلی در باب لطف                                                                                  30

نظر شیخ مفید  در باب لطف                                                                                         31

نظر علامه طباطبایی در باب لطف                                                                                 32

نظر شهید مطهری در باب لطف                                                                                    33

تقریری بر برهان قاعده امکان اشرف                                                                             34

ضرورت وجود انسان  کامل از نظر سهروردی                                                               35

تفاوت قاعده لطف و قاعده امکان اشرف                                                                       36

2-7- دلایل نقلی نصب امام                                                                                          38

2-8- وجود نصب امام از جانب خداوند                                                                        43

دیدگاه شیعه اثنی عشری در باب ضرورت نصب امام بر خداوند                                      43

2-9- عصمت امام                                                                                                        45

2-9-1- اثبات عصمت                                                                                                 46

 

2-9-2- دیدگاه علامه حلی در باب عصمت                                                                  48

2-9-3- دیدگاه لاهیجی در باب عصمت                                                                      49

2-9-4- عصمت امام از نظر شیخ صدوق                                                                      50

2-9-5- دیدگاه سید مرتضی در باب عصمت                                                                51

2-10- علم امام                                                                                                            52

2-10-1مسئله عام غیب امام                                                                                          55

2-10-2- منابع علم امامان                                                                                            57

2-11- امام تأویل کننده آیات قرآن                                                                              60

2-12-سایر صفات امام                                                                                                 61

2-13- امام موعود شیعه اثنی عشری                                                                              64

2-13-1- غیبت امام                                                                                                     65

2-13-2-غیبت امام هم لطف است                                                                               66

2-13-3-استدلال شیخ صدوق بر وجود امام غایب                                                         68

2-13-4- بررسی دیدگاه متکلمان در مورد سبب غیبت                                                  70

2-14- دلیل ذکر نشدن اسامی ائمه در قرآن                                                                   71

فصل سوم:بررسی امامت از دیدگاه اسماعیلیه

3-1- اسماعیلیه                                                                                                             74

3-2- گوشه ای از زندگی اسماعیل بن جعفر                                                                  76

3-3- گوشه ای از زندگی محمد بن اسماعیل                                                                 76

3-4- اسامی متعدد اسماعیلیه                                                                                         77

3-5- فرقه های مختلف اسماعیلیه                                                                                  78

3-6- امامت از نظر اسماعیلیه                                                                                         81

3-7- دیدگاه اسماعیلیه در باب چگونگی تعیین امام                                                       84

3-8- دلایل ضرورت انتخاب امام از جانب خداوند                                                        86

3-9- دیدگاه اسماعیلیه درباب عصمت امام                                                                   88

3-10- تأویل                                                                                                                89

3-10-1- دیدگاه حمیدالدین کرمانی در باب تأویل                                                       91

3-10-2- فواید امر تأویل و اسماعیلیه                                                                            93

3-11- مسأله بداء                                                                                                          94

یک مطلب دیگر :

3-12- سلسله مراتب دعوت از نظراسماعیلیه                                                                 97

3-13- امام صامت و ناطق                                                                                          101

3-14- تقسیم بندی امام به امام مستقر و مستودع                                                           102

3-15- وظایف پیروان اسماعیلیه در برابر امامان                                                           103

3-16- نظر اسماعیلیه در باب ظهور                                                                             105

فصل چهارم:بررسی مسئله امامت از دیدگاه اشاعره

4-1- اهل سنت و مسئله خلافت                                                                                  108

4-2- صحابه و جریان مرجعیت دینی بعد از پیامبر(ص)                                                110

4-3- شکل گیری مکتب اشاعره                                                                                 112

4-4- ابوالحسن اشعری و سیر مکتب اشاعره                                                                114

4-5- نگاهی کوتاه به اصول عقاید اشاعره                                                                  117

4-6- تعریف امامت از نگاه متکلمان اشاعره                                                                121

4-7- دیدگاه اشاعره درباب نصب امام                                                                        122

4-7-1- بررسی نظر قاضی ابوبکر باقلانی در مورد چگونگی تعیین امام                         124

4-8- اهل حل وعقد چه کسانی هستند؟                                                                      127

4-9 وظایف امامت از دیدگاه متکلمان اشاعره                                                             128

4-10- دیدگاه اشاعره در باب علم امام                                                                       130

4-10- شاخصه های امام از نظر اشاعره                                                                        130

4-11- نظر اشاعره در مورد عزل خلیفه فاسق و ستمکار                                                132

نتیجه گیری                                                                                                                135

منابع و مآخذ                                                                                                              137

مقدمه

از آنجا که اسلام دینی است اجتماعی که زندگانی عموم بشر را از هر جهت در نظر گرفته است و همان گونه که به زندگی فردی انسان ها و اداره آن عنایت دارد به زندگی اجتماعی آنها و زمامداری آن نیز توجه دارد، توجهی که خداوند به زندگی اجتماعی انسانها مبذول داشته است با هیچ چیزی قابل مقایسه نیست و از این جهت پیشوای دینی ورهبریت اسلامی از جهات مختلفی مورد تأکید واقع شده است که از جمله این جهات می توان به بیان معارف و احکام اسلام، جهت رهبری وارشاد، حیات معنوی و…اشاره کرد.البته علاوه بر تأکید اسلام بر وجود حاکم وزمامداری که عهده دار همه جنبه ها ی لازم باشد ،خود انسان با فطرت خدادادی اش درک می كند که هیچ گاه یک جامعه سازمان یافته مثل کشور، شهر، ده وحتی یک خانواده که حداقل از دو نفر تشکیل شده است بدون سرپرست و زمامداری که چرخ جامعه را به حرکت در می آورد، امکان پذیر نیست. به همین دلیل شیعه معتقد است جامعه اسلامی نیازمند فردی است که بر طبق اصول و مبانی اسلام، شایستگی زعامت جامعه راداشته باشد و بعد از پیامبر (ص)که به امر خدا تعیین شده است، بنابر همان اصول و همان نیازمندی هایی که همیشه با جامعه است وجود حاکم و زعیمی که همان ویژگی های اساسی (به جز وحی که پیامبر دارا بود) را داشته باشد، لازم است. همچنین بنابر روایات موجود خود پیامبر (ص) به مسئله جانشینی توجه کامل داشتند به طوری که در غیاب خود جانشینی برای خود تعیین می کردند، بنابر این کسی که به عنوان جانشین پیامبر (ص) بعداز رحلت آن حضرت متصدی امور جامعه است در واقع حافظ و نگهبان دین، عامل هدایت مردم، قاضی، الگو، حاکم، مفسر قرآن ودر واقع مرجع دینی است. لذا چنین فردی که با این مشخصات از جانب خداوند به سمت جانشینی پیغمبر برگزیده شده است امام نام دارد که ضرورت وجود او به عنوان واسطه فیض الهی غیر قابل انکار است. بنابر این در همه اعصار وزمان ها باید پیامبر یا امام موجود باشد تا فیض را از واجب تعالی گرفته وبه عالم هستی برساند. در کل هدف از آفرینش، هدایت نوع انسان به سوی پروردگار است که این هدایت نه بدون وحی میسر است و نه بدون رهبری وحی شناس و عالم به آن ممکن. امام انسانی است که مستقیماً یا با واسطه حامل وحی مبین و مفسر وحافظ آن از هر گونه تحریف و مجری آن می باشد وگر نه هرج ومرج همه جا را فرا می گیرد.

 

 

1-1- شرح و بیان مسئله پژوهشی

امامت مربوط به زمان گذشته فقط نیست بلکه مسئله حیاتی آن زمان و این زمان وهمه زمانهاست، به همین جهت در طول تاریخ اسلام همواره مورد بحث و مناظره بوده و یکی از مباحث مهم علم کلام به شمار می رود.  بنابر این امامت یک مسئله فرعی وغیر ضروری نیست بلکه شناخت صفات امام بر حق ومصادیق آن بسیار مهم وسرنوشت ساز است.از دیدگاه شیعه امامت یکی از مباحث مهم اعتقادی است که جزءمسائل کلامی واصول اعتقادی بعد از نبوت به شمار می آید، هرچند که بسیاری از فرقه های اهل سنت آن را جزء فروع دین دانسته اند.  در این رساله هدف ما بررسی مسئله امامت از منظر سه فرقه مسلمان یعنی شیعه اثنا عشری، اسماعیلیه، و اشاعره می باشد. تا در نهایت به یک تصویر واضح از جایگاه امامت از دیدگاه علما ومتکلمان این سه فرقه برسیم.

1-2- اهمیت وارزش تحقیق

امامت یکی از مهمترین موضوعات در تاریخ اسلام بوده که این مبنا سبب شکل گیری بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی شده است، فرقه های مختلف مسلمانان از جمله شیعیان اثنی عشری، اسماعیلیه، و فرقه اشاعره نسبت به مسئله امامت نظراتی دارند و در این نظریات آنها اختلاف ها و اشتراکاتی به چشم می خورد که بیان نظرات مشترک و رفع اختلافات وهمچنین تبیین دیدگاههای درست در این مورد می تواند بسیاری از اختلافات عقیدتی بین مسلمانان را بر طرف کند وآنها را به مسیر درست هدایت نماید.

1-3-سؤال های تحقیق