1-2 گیاهان دارویی

گیاهان دارویی به گروهی از گیاهان گفته می­شود که اندام­های آن­ها دارای ترکیب­های اثر بخشی دارویی است و همچنین به واسطه اثرات درمانی بر انسان و دام در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می­گیرد (پورعبدالله، 1380). به عبارتی دیگر گیاهان دارویی به گیاهانی اطلاق می­شود که یکی از اجزای آن  (ساقه، ریشه، گل، برگ و میوه) دارای ماده مؤثر مشخصی باشند (لی[9] و همکاران، 2003). گیاهان دارویی به دلیل عواملی مانند ارزش اقتصادی بالا و کم هزینه بودن تولید آن­ها، نداشتن اثرات تخریبی بر محیط زیست و کاهش ایجاد مقاومت نسبی به عوامل بیماری­زا، باعث شده­اند تا این منابع از ارزش و جایگاه خاصی در درمان و تغذیه دام برخوردار باشند (قاسمی، 1388). از جمله مزایای استفاده از گیاهان دارویی می­توان به ساده بودن کاربرد و نداشتن اثرات جانبی سوء در اکثر آن­ها بر عملکرد حیوانات و نیز باقی نماندن بقایای مضر در فراورده­های تولیدی اشاره نمود (ابازا[10]، 2008). گیاهان دارویی به عنوان تغییر دهنده­های تخمیر شکمبه­ای مانند کاهش غلظت نیتروژن آمونیاکی و کاهش تولید متان، ممکن است راندمان استفاده از انرژی در شکمبه را بهبود بخشند و در نهایت در بهره وری حیوان تأثیر مثبت داشته باشند (باسکوت[11] و همکاران، 2005). امروزه ترکیبات شناسایی شده در آن­ها به عنوان داروهای جدید مورد استفاده قرار می­گیرند و می­توانند به عنوان کلیدی برای شناسایی روش­های درمانی کم هزینه و دارای عوارض جانبی کمتر در درمان بسیاری از بیماری­ها به کار روند (اسدی سمانی و همکاران، 2013).

1-1-2 تاریخچه مصرف گیاهان دارویی

استفاده از گیاهان دارویی به دوران باستان باز می­گردد به طوری که مصریان باستان 4500 سال بیش از میلاد مسیح از روغن­های معطری که از گیاهان به دست می­آورند برای انجام مناسک مذهبی، آئین­ها و نیز مداوای بیماران استفاده می­کردند. نوشته­هایی بدست آمده است که نشان می­دهد مصریان 40 قرن قبل از میلاد می­دانستند که چگونه داروها را از گیاهان بدست آورند. در واقع مصریان از گیاهان دارویی برای مومیایی کردن فراعنه استفاده می­کردند. مومیایی گران بعد از خارج نمودن احشاء شکم، جسد را از سیر، دارچین و گیاهان دارویی معطر دیگر پر می­کردند (لنگ[12]، 1997). در عصر حاضر نیز با وجود پیشرفت و توسعه چشمگیر کاربرد داروهای سنتزی،

 هنوز گیاهان دارویی و اشکال دارویی حاصل از آنها در مقیاس وسیعی مورد استفاده قرار می­گیرند، بطوریکه در برخی کشورها از اجزاء جدایی ناپذیر سیستم درمانی محسوب می­شوند و بازار تجارت آنها نیز در مقایسه با سایر داروهای شیمیایی رونق افزونتری دارد (قاسمی دهکردی و همکاران، 1382).

2-1-2 اهمیت گیاهان دارویی در ایران

ایران با برخورداری از سابقه تاریخی درخشان در طب و استعدادهای بالقوه جغرافیایی، اکولوژی و تنوع گونه­های گیاهی تنها درصد کمی از داروهای مصرفی خود را از گیاهان دارویی تأمین می­نماید. با توجه به اینکه در حال حاضر بیشتر مواد اولیه در ایران ساخته نمی­شود و در صنعت داروسازی به این مواد نیاز است استفاده از منابع گیاهی داخلی یکی از راه­های کاهش این نیازهاست (زرگری، 1372). استفاده از گیاهان دارویی در سالهای اخیر مخصوصاً در شرایطی که تولید محصولات ارگانیک و به دور از مواد شیمیایی طرفداران زیادی پیدا کرده و مورد توجه جدی دامپروران و دامپزشکان در سراسر جهان قرار گرفته است . گیاهان دارویی در اشکال بسیار متنوعی در تمامی گروه­های حیوانی (دام، طیور، آبزیان و زنبور عسل) قابل استفاده­اند (آلن[13] و همکاران، 1998). کشور ایران با 11 اقلیم مختلف آب و هوایی و بیش از 7500 گونه گیاهی، بستر بسیار مناسبی برای دست یابی به گونه­های با ارزش دارویی و نادر می­باشد که می­توان نسبت به سازگار کردن و معرفی تعدادی از آن ها به عرصه زراعی اقدام نمود (عزیزی، 1384).

یک مطلب دیگر :

3-1-2 اهمیت کشت و تو لید گیاهان دارویی

نظر به اینکه با پیشرفت­های جدید علوم شیمی و داروسازی، مواد مؤثره لازم در معالجات پزشکی به صورت مصنوعات کارخانه­ای عرضه می­شوند، برخی فکر می­کنند با عرضه مواد مصنوع مذکور، از اهمیت گیاهان دارویی کاسته شده و دیگر به کشت و تولید آن ها نیازی نیست. ولی، آمار سال­های اخیر نشان می­دهد که این تصور چندان صحیح نبوده و با وجود عرضه مصنوعی مشابه مواد مؤثره گیاهان دارویی به مردم، نه تنها از میزان کشت و تولید این گیاهان کاسته نشده، بلکه تولید و مصرف آن­ها افزایش نیز یافته است. در حال حاضر، یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروهای با منشأ گیاهی تشکیل می­دهند. بر اساس آمار سال 1994 فروش جهانی داروهای گیاهی بالغ بر 4/12 میلیارد دلار بوده است و در این رابطه، اروپا با حجم فروش 5/6 میلیارد دلار مقام اول را دارا بوده و آسیای شرقی با 3/2 میلیارد دلار، ژاپن با 1/2 میلیارد دلار و آمریکای شمالی با 5/1 میلیارد دلار در رتبه­های بعدی قرار دارند. در بین کشورهای اروپایی، آلمان با 5/2 میلیارد دلار بیشترین سهم را داشته و پس از آلمان، فرانسه با حجم6/1 میلیارد دلار و ایتالیا با حجم 600 میلیون دلار در رده­های بعدی قرار دارند (گراند والد و باتل[14]،1996؛ هوسنو[15]، 1997).

4-1-2 دلایل رویکرد به گیاهان دارویی

در گذشته، گیاهان دارویی به عنوان منبع اصلی مواد شفا بخش، به طور وسیعی توسط مردم مورد استفاده قرار می گرفت. تا آنکه پس از به بازار آمدن داروهای شیمیایی، استفاده از مواد طبیعی مذکور به طور چشمگیری کاهش یافت (برناد[16]،1990). تهیه برخی از مواد مؤثره فعال که در صنایع دارویی اهمیت بسیاری دارند، به طور مصنوعی امکان پذیر نیست و تنها به صورت طبیعی از گیاهان مورد نظر قابل استخراج می­باشند. این دسته از مواد یا به طور کلی ساختمان شیمیایی ناشناخته­ای دارند و یا به دلیل داشتن ساختمان شیمیایی به صورت پیچیده، تهیه آن­ها به صورت مصنوعی در صنایع داروسازی مشکل و مستلزم هزینه بسیار زیادی است (برناد، 2000). مواد دارویی مصنوعی به طور سریع اثر می بخشند و دارای یک تأثیر مشخص نیز می­باشند ولی بیشتر آن­ها عوارض جانبی نامطلوبی بر بدن انسان بر جای می گذارند. در حالی که مواد دارویی حاصل از گیاهان با آنکه به تدریج تأثیر می­بخشند، ولی اثرهای مفید جانبی داشته و فواید زیادی از نظر دوام سلامت بدن دارند (امید بیگی، 1376).

5-1-2 اجزاء تشکیل دهنده گیاهان دارویی

اجزاء تشکیل دهنده گیاهان دارویی گروه بسیار متنوعی از ترکیبات شیمیایی­اند که از نظر قابلیت انحلال و پایداری تنوع بسیاری در آن­ها مشاهده می­شود. این ترکیبات به شکل زیر رده­بندی می­گردند روغن­های ثابت، چربی­ها، موم­ها، فنل­ها، تانن­ها، پروتئین­ها، آلکالوئیدها، هیدرات­های کربن، گلیکوزیدها، روغن­های فرار، رزین­ها و ترکیبات رزین­دار (بیگم فقیر، 1384). دانش بشر هنوز برای آشکار کردن مواد شیمیایی موجود در گیاهان و خواص دارویی آن­ها راه طولانی در پیش دارد. تحقیقات اخیر در این زمینه سبب کشف بیش از پیش ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهان و خواص دارویی آن­ها گردیده است. برخی از این ترکیبات خاصیت آنتی بیوتیکی دارند، گروهی سبب تحریک تولید آنزیم­های ضد سرطانی شده، دسته­ای دیگر با ترکیبات سرطان­زا خاصی باند شده و موجب خنثی شدن آن­ها می­شوند. گروهی نیز دارای اثرات آنتی­اکسیدانی بوده و بدن را در برابر زیان­های ناشی از باقی مانده­های مولکولی که رادیکال­های آزاد نامیده شده و در فرایند پیری و ایجاد امراض نقش دارند، محافظت می­کنند. (فاطمی، 1381).