آستانه و آرامگاه کمیل بن زیاد 41

کمیل نامه. 43

فصل سوم: «حدیث حقیقت» اسناد، نسخه‌ها و شروح

الف ـ سندشناسی حدیث حقیقت.. 46

ب ـ  منابع کهن و حدیث حقیقت(نسخه ها و شروح) 51

ج ـ معرفی برخی از نسخه ها و شروح حدیث حقیقت.. 71

شرح منسوب به علامه حلی و انتساب آن، مآخذ و نسخه ها 71

شرح حدیث حقیقت، ابن همام شیرازى، روش تحقیق و تصحیح .. 77

حدیث حقیقت در آثار سید حیدر آملی 81

شرح حدیث حقیقت، خواجه محمد دهدار 84

شرح حال و زندگینامه محمد بن محمود دهدار شیرازی.. 85

شرح حدیث حقیقت، محمد على بن محمد حسین خلخالى و روش تصحیح آن. 88

شرح حدیث حقیقت، شیخ على بن محمد جواد مرندى.. 91

شرح حدیث حقیقت، قاسم علی اخگر حیدرآبادی.. 93

شرح حدیث الحقیقه، سیدحسن مصطفوی 99

فصل چهارم: شرح و تفسیری از «حدیث حقیقت»

مقدمه : شرحی بر حدیث حقیقت.. 102

«ما الحقیقۀ»، حقیقت چیست؟ 106

«مالک و الحقیقۀ». 114

«او لست صاحب سرّک». 116

«بلی و لکن یرشّح علیک ما یطفح منی». 120

«قال: او مثلک یخیب سائلاً؟». 124

کشف سبحات الجلال من غیر اشارة 126

«زدنی بیانا». 132

« محو الموهوم مع صحو المعلوم». 134

یک مطلب دیگر :

« هتک الستر لغلبة السِّر». 140

« جذب الاحدیۀ لصفۀ التوحید». 145

«نور یشرق من صبح الازل». 149

«اطفی السراج فان الصبح قد طلع 155

جمع بندی و نتیجه گیری.. 156

پی نویس ها 161

کتابنامه. 184

چکیده:

پژوهش پیش رو با عنوان «حدیث حقیقت: تحقیق ماهوی و تاریخی» در چهار فصل به روش توصیفی تحلیلی در صدد است با توجه به اسناد، نسخه ها و شروح فارسی و عربی موجود (پنج نسخه اصلی) به بررسی این حدیث بپردازد.

خبر کمیل ، کمیلیه ، حدیث حقیقت برخی دیگر از اسامی این حدیث هستند.

در خصوص بررسی سندی، اگر چه عین خبر کمیل تا کنون در منابع حدیثی قدیم(منابع اولیه حدیثی) یافت نشده است اما محتوای آن از سوی بسیاری از بزرگان شیعه، مخصوصا کسانی که دارای مشرب عرفانی و فلسفی هستند، استناد و بهره برداری قرار گرفته است. و عده ای از علماء اقدام به شرح و تفسیر آن کرده اند.

مسئله اصلی در بررسی و تبیین محتوایی حدیث، این است که آیا پرسش کمیل  [ما الحقیقۀ] که چند بار تکرار شده است و هربار امام علی ^{علیه السلام} پاسخی غیر از پاسخ قبلی داده، یک پرسش و در نتیجه یک پاسخ با تعابیر مختلف است؟ یا چند پرسش و ناظر به مراتب مختلف حقیقت است؟ از میان دیدگاه های موجود این پژوهش ضمن ترجیح دیدگاه دوم بر همین اساس به تفسیر و تبیین فقرات مختلف پرداخته است.

با توجه به اشتهار جناب کمیل به صاحب سرّ امام علی ^{علیه السلام} و نیز دیگر احادیث معنوی و روحانی که از او در منابع معتبر به یادگار مانده است، کمیل ابن زیاد از چنان ظرفیتی برخوردار است که صاحب کلام [لو کشف الغطاء ما ازددت یقیناً] جلوه هایی از علوم الهی و تجلیات از عطایای ربانی برای کمیل باز گوید.

کلمات کلیدی:

حدیث حقیقت، روایت کمیل، کمیلیه، اصحاب سرّ، کمیل ابن زیاد، امام علی ^{علیه السلام}، عرفان شیعی ، عرفان درون دینی و عرفان برون دینی

فصل اول: