گفتار سوم: پاسداری از دستاوردهای انقلاب اسلامی……………………………………………………………….. 33
مبحث چهارم : نهادهای پلیس در حوزه حقوق شهروندی……………………………………………………… 33
گفتار اول: مركز فوریت های پلیسی 110…………………………………………………………………………………. 33
گفتار دوم: پلیس زن……………………………………………………………………………………………………………………. 36
گفتار سوم: پلیس پیشگیری……………………………………………………………………………………………………….. 37
گفتار چهارم : معاونت اجتماعی ناجا………………………………………………………………………………………….. 38
گفتار پنجم : مركز حفاظتی مراقبتی انتظامی…………………………………………………………………………… 39
فصل دوم : حقوق شهروندی………………………………………………………………………………………………….. 41
مبحث اول : مفهوم حقوق شهروندی و واژگان مشابه……………………………………………………………… 43
گفتار اول: مفاهیم حقوق شهروندی و شهروند – تابعیت – ملیت………………………………………….. 44
گفتار دوم: حقوق شهروندی و حقوق بشر…………………………………………………………………………………. 47
مبحث دوم : پیشینه و خاستگاه حقوق شهروندی………………………………………………………………….. 52
گفتار اول: حقوق شهروندی در دین اسلام………………………………………………………………………………… 53
الف ) قرآن……………………………………………………………………………………………………………………………………. 55
1- حق حیات………………………………………………………………………………………………………………………………. 55
2- آزادی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 57
3- عدالت و برابری………………………………………………………………………………………………………………………. 59
4- كرامت ذاتی انسان…………………………………………………………………………………………………………………. 62
ب) نهج البلاغه………………………………………………………………………………………………………………………….. 63
1- آزادی………………………………………………………………………………………………………………………………………. 64
2- عدالت و برابری………………………………………………………………………………………………………………………. 65
3- حقوق متقابل مردم و حاكمان………………………………………………………………………………………………. 68
گفتار دوم: حقوق شهروندی در حقوق عرفی…………………………………………………………………………….. 71
الف ) حقوق شهروندی در حقوق ایران……………………………………………………………………………………… 71
1- حقوق شهروندی در قانون اساسی………………………………………………………………………………………… 71
2- حقوق شهروندی در قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی………… 73
3- حقوق شهروندی در قانون مجازات اسلامی…………………………………………………………………………. 77
4- حقوق شهروندی در قانون آیین دادرسی كیفری………………………………………………………………… 79
ب ) حقوق شهروندی در حقوق بین الملل…………………………………………………………………………….. 81
1- اعلامیه جهانی حقوق بشر…………………………………………………………………………………………………….. 82
2- میثاق حقوق مدنی و سیاسی……………………………………………………………………………………………….. 84
3- میثاق بین المللی حقوق اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی………………………………………………… 85
بخش دوم : نقش پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مواجهه با بزهكاری……………………………. 88
فصل اول : نقش پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله پیشگیری از ارتكاب جرم……….. 89
مبحث اول : مفهوم و انواع پیشگیری……………………………………………………………………………………….. 89
گفتار اول: مفهوم پیشگیری………………………………………………………………………………………………………… 89
گفتار دوم: انواع پیشگیری…………………………………………………………………………………………………………… 91
الف) پیشگیری كیفری………………………………………………………………………………………………………………… 91
ب ) پیشگیری غیر كیفری………………………………………………………………………………………………………… 92
1- پیشگیری اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………….. 93
2- پیشگیری وضعی……………………………………………………………………………………………………………………. 93
مبحث دوم : جایگاه قانونی پیشگیری از جرم در حقوق ایران……………………………………………….. 96
گفتار اول: قانون اساسی………………………………………………………………………………………………………………. 96
گفتار دوم: قانون مجازات اسلامی 1370…………………………………………………………………………………… 97
گفتار سوم: قانون اقدامات تامینی 1339…………………………………………………………………………………… 98
گفتار چهارم : قانون نیروی انتظامی 1369……………………………………………………………………………….. 98
گفتار پنجم : قانون اصلاح مبارزه با مواد مخدر 1368…………………………………………………………….. 99
مبحث سوم : مصادیق حفظ حقوق شهروندی در مرحله پیشگیری از ارتكاب جرم……………. 100
گفتار اول: حفظ حقوق شهروندی در بكارگیری سلاح و قوه قهریه……………………………………….. 100
گفتار دوم: حفظ حقوق شهروندی در ورود به حریم خصوصی …………………………………………….. 102
گفتار سوم: حفظ حقوق شهروندی در تحقیق درباره جرایم احتمالی……………………………………. 104
گفتار چهارم : حفظ حقوق شهروندی در اعمال محدودیت های آزادی رفت و آمد و تجمعات 105
فصل دوم : حفظ حقوق شهروندی در مرحله مقابله با جرم ارتكابی………………………………………. 106
مبحث اول : الزامات پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله كشف جرم……………………… 106
گفتار اول: الزامات سلبی…………………………………………………………………………………………………………….. 107
الف) عدم ورود خود سرانه به حریم خصوصی اشخاص………………………………………………………….. 107
1- بازرسی منازل……………………………………………………………………………………………………………………….. 108
2- بازرسی و كنترل مراسلات پستی، مخابراتی، صوتی، تصویری………………………………………….. 109
3- بازرسی اتومبیل ها……………………………………………………………………………………………………………….. 111
ب ) خودداری از توقیف خودسرانه اشخاص…………………………………………………………………………… 112
ج ) پرهیز از ایست و بازرسی خودسرانه……………………………………………………………………………….. 113
د ) اجتناب از رفتار غیر انسانی با اشخاص ………………………………………………………………………….. 114

هـ ) عدم ایجاد مانع در مداخله مراجع و مقامات صالح قضائی…………………………………………… 116
و ) اجتناب از اعمال تبعیض بین اصحاب دعوا……………………………………………………………………….. 117
گفتار دوم: الزامات ایجابی…………………………………………………………………………………………………………… 118
الف ) قبول شكایت متضرر از جرم……………………………………………………………………………………………. 118
ب ) تعقیب موضوع با وجود دلایل كافی………………………………………………………………………………… 119
ج ) مطلع ساختن از دلایل دستگیری …………………………………………………………………………………. 120
د ) تفهیم اتهام………………………………………………………………………………………………………………………… 122
هـ ) مطلع ساختن خانواده و وكیل متهم……………………………………………………………………………….. 123
و ) تسریع در رسیدگی به پرونده …………………………………………………………………………………………. 124
ز ) تنظیم صورتمجلس اقدامات انجام یافته………………………………………………………………………….. 125
مبحث دوم : الزامات پلیس در حفظ حقوق شهروندی در مرحله تحقیقات…………………………. 126
(بازجویی، بازرسی، معاینه محل و تحقیقات محلی و بازداشت احتیاطی)
گفتار اول: الزامات سلبی…………………………………………………………………………………………………………….. 126
الف) پرهیز از بازجوئی بدون وجود دلایل كافی……………………………………………………………………….. 126
ب) عدم طرح سوالات تلقینی…………………………………………………………………………………………………… 127
ج) عدم طرح سوالات گمراه كننده………………………………………………………………………………………….. 128
د) استفاده نكردن از دستگاه دروغ سنج ……………………………………………………………………………….. 129
هـ ) عدم توسل به ناركوآنالیز…………………………………………………………………………………………………. 130
و ) ممنوعیت هیپنوتیزم………………………………………………………………………………………………………….. 130
ز ) تزریق نكردن مواد مخدر …………………………………………………………………………………………………… 130
ح ) عدم توسل به شكنجه و اجبار و اكراه……………………………………………………………………………. 131
ط ) ممانعت نكردن از حضور متهم حین بازرسی، معاینه محل و تحقیقات محلی …………….. 132
ی ) اجتناب از اخذ تامین از متهم………………………………………………………………………………………….. 132
گفتار دوم: الزامات ایجابی…………………………………………………………………………………………………………… 134
الف ) بازجویی در ازمنه و امكنه مناسب………………………………………………………………………………….. 134
ب ) شناسایی دقیق هویت متهم و تفهیم اتهام……………………………………………………………………. 135
ج ) آگاه كردن متهم ازحق سكوت (مصونیت از خود اتهامی) و حق داشتن وكیل………….. 135
د ) احضار و جلب اشخاص تحت شرایط قانونی……………………………………………………………………. 136
هـ ) تسریع در بازجویی……………………………………………………………………………………………………………. 137

یک مطلب دیگر :

و ) حفظ اسرار حرفه ای ……………………………………………………………………………………………………….. 137
ز ) ابلاغ تاریخ معاینه محل و تحقیقات محلی………………………………………………………………………. 138
ح ) برخورد انسانی با توقیف شوندگان…………………………………………………………………………………… 139
ط ) تفكیك محل نگهداری توقیف شوندگان و محكومین …………………………………………………….. 139
ی ) تسلیم اعتراض توقیف شوندگان به مقامات قضایی………………………………………………………….. 139
مبحث سوم : الزامات پلیس در حفظ حقوق شهروندی بزه دیده، شاهد و مطلع………………… 140
گفتار اول: الزامات سلبی…………………………………………………………………………………………………………….. 141
الف ) نداشتن رفتار تحقیر آمیز با یزه دیده……………………………………………………………………………… 141
ب ) افشا نكردن اسرار و اطلاعات بزه دیده…………………………………………………………………………… 142
ج ) مانع نشدن بزه دیده از دسترسی به محتویات پرونده…………………………………………………….. 142
د ) عدم توسل به شكنجه و اجبار در اداء شهادت……………………………………………………………….. 143
گفتار دوم: الزامات ایجابی…………………………………………………………………………………………………………… 144
الف ) تضمین امنیت بزه دیده در برابر انتقام جویی……………………………………………………………….. 144
ب ) تضمین امنیت شاهد و مطلع در برابر انتقام جویی……………………………………………………… 145
نتیجه گیری و پیشنهاد ها…………………………………………………………………………………………………………. 147
منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 152
مقدمه
بشر از آغاز زندگی، در صدد بهبود شرایط زندگی خویش بوده است به گونه ای كه تداوم حیات و بقاء خود را در زندگی گروهی و جمعی جستجو نموده است در این زندگی جمعی یا خود مرتكب رفتارهایی می شد كه برای او و همنوعانش مشكل آفرین بود یا از سوی فرد دیگری با انجام همان رفتار متضرر می شد. این رفتارهای قبیح و زیان آور، مطابق قوانین نا نوشته از سوی مردم و دولت سرزنش آور بوده و برای مرتكبین آن مجازات مقرر می كردند. این موضوع همچنان ادامه یافت تا با افزایش جمعیت و پیشرفت تدریجی جوامع و تلاش اندیشمندان و وابستگی بیشتر بشر به زندگی اجتماعی و گروهی و نیز تقسیم كار تخصصی در راستای رفع این موضوع دولت ها دست به تدوین وتنظیم مجموعه قوانین زدند. هر مجموعه قانونی، با توجه به هدفی كه دنبال می كرده به گونه خاصی تدوین می گشت. درهمین حین، دولت ها به این اندیشه بودند كه برای اجرا و اعمال قانون، باید متصدیانی انتخاب شوند كه ضمن جلوگیری از هرج و مرج،قوانین مكتوب آنان را به اجرا در آورند.این متصدیان از اختیارات ویژه ای برخوردار بوده و در طول تاریخ به نام های مختلفی خوانده می شدند امروزه ما این اشخاص را با نام پلیس كه برای جهانیان آشناست می شناسیم.

• بیان مسأله

پلیس،سازمانی است دولتی كه به نیابت از دولت و بر طبق قانون و در حدود وظایف و اختیارات محوله قانونی مسئول برقراری نظم و امنیت و اعمال و اجرای قانون بویژه حقوق كیفری می باشد بنابراین مأموریت پلیس در جامعه اجرای قوانین می باشد و هدف از اجرای قانون، برقراری نظم و امنیت و حفظ آن می باشد. ایجاد امنیت مسأله ای می باشد كه پس از رفع مایحتاج اولیه بشر برای حیات انسانی در درجه اول اهمیت قرار دارد از طرفی همواره اشخاصی در همه جوامع وجود دارند كه با رفتارهای نا معقول و ناهنجار خود سعی در برهم زدن نظم و امنیت عمومی جامعه دارند.برقراری نظم و امنیت نیز مستلزم اعطای اختیاراتی است كه ممكن است سایر شهروندان یا سازمان ها صلاحیت داشتن آن را نداشته باشند از این رو پلیس برای برقراری و حفظ نظم و امنیت دارای اختیارات ویژه ای مانند تجهیز به سلاح گرم و اجازه استفاده از آن تحت شرایط قانونی، اختیار استفاده از قوای قهریه در موارد لزوم، اجازه سلب آزادی مطابق قانون و . . . است . اما مسئله مهمی كه بنظر می رسد این است كه گاهی اختیارات پلیس، خود منجر به پیدایش خطرات و آسیب هایی است كه می تواند نظم و یا امنیت را بر هم بزند. بنابر این ممكن است پلیس در راستای برقراری نظم و امنیت كه هدف و ماموریت ذاتی اوست خود باعث تعرض به حقوق سایر شهروندان و ایجاد اختلال در نظم جامعه شود، از این رو، اعطای چنین اختیاراتی به سازمان های پلیس باید در پرتو قوانین محدود و صریحی باشد كه بقای نظم و امنیت جامعه را تضمین نماید .
سوالات تحقیق
سوالاتی كه در خصوص پلیس مطرح است با توجه به كمبود منابع در ایران بسیار فراوان می باشد. به طوری كه هر گفتار و بند این پایان نامه درصدد پاسخ به سوالاتی است كه ممكن است در عمل و تئوری پیش آید لیكن مهمترین این سوالات عبارتند از:
1- آیا حقوق شهروندی با ماموریت ها و نحوه عملكرد پلیس كه عموما جنبه قهر آمیز داشته و توام با شدت عمل اند قابل جمع است؟

• آیا پلیس با رعایت دقیق موازین حقوق شهروندی قادر است به طور مطلوب از عهده كشف جرم و تحقیقات مقدماتی برآید؟
• آیا پلیس می تواند در راستای حسن انجام وظیفه، حقوق شهروندی را نقض كند؟
• آیا پلیس می تواند به بهانه جمع آوری دلایل جرم وارد حریم خصوصی افراد شود؟
• آیا پلیس می تواند اشخاص را بدون ارائه دلایل دستگیر نماید؟

3- فرضیه های تحقیق
1- حقوق شهروندی با نحوه عملكرد پلیس قابل جمع است.
2-در برخی از جرائم از جمله جرائم علیه امنیت كشور، رعایت دقیق موازین حقوق شهروندی به كشف بموقع و انجام تحقیقات مقدماتی لطمه وارد می آورد.
3-پلیس به منظور حسن اجرای وظیفه، موظف به رعایت حقوق شهروندی است.
4-پلیس تنها در صورتی حق ورود به حریم خصوصی را دارد كه دلایل معقولی داشته باشد كه وسایل یا دلایل جرم را در آن محل كشف می نماید.
5- پلیس هرگاه قصد دستگیری شخص یا اشخاص را داشته باشد، باید دلایل این امر را به طور كامل به وی تفهیم نماید.

• اهداف و كاربردها

در عصری كه ما در آن زندگی می كنیم بیش از تكلیف انسانها درباره حقوق آنها سخن به میان می آید. تا حدی كه مشروعیت سیاسی دولت ها در گرو رعایت و پایبندی به این حقوق است. دولت ها از یك طرف در پرتو اعلامیه ها و اسناد بین المللی و پیمانهای جهانی و از طرفی دیگر بر اساس قانون اساسی خود وظیفه احترام و پاسداشت حقوق انسانها را دارند.
نیروی انتظامی با مسئولیت سنگین تضمین آزاد زندگی كردن، آزاد ماندن، جستجوی سعادت و خوشبختی و نیز برخورداری از داوری عادلانه شهروندان روبروست. امروزه بیش از هر زمان دیگر در تاریخ شاهد خدمات انتظامی به جامعه آگاه، متنوع و پیچیده هستیم. همیشه ظهور وظایف و ماموریت های جدید باعث ایجاب میزان بی سابقه ای از انطباق پذیری در سازمان های پلیس شده است. غایت و هدف نهایی پلیس نمی تواند چیزی جز حمایت از حقوق شهروندی باشد. اما هنوز درك روشنی از نحوه كار و اجرای این حقوق در حوزه امنیت عمومی وجود ندارد و به نظر می رسد كه قوانین و مقررات موجود در این زمینه از كمبودها و نارسائیهایی برخوردار است.