2-2-3-1-نظریه اجتماعی در رویکرد لاکلاوموف                                                                            34

2-2-3-2-گفتمان عینی، ایدئولوژی، قدرت در رویکرد لاکلاوموف                                                         37

2-2-3-3-سوژه، گروه و هویت در رویکرد لاکلاوموف                                                                      39

2-2-3-4-غیریت­سازی، هژمونی و موقعیت تحلیل­گرا در رویکرد لاکلاوموف                                               41

2-2-4-فرآیند تحلیل گفتمانی                                                                                   42

2-2-4-1-تحلیل کلان گفتمانی                                                                                            44

2-2-4-1-1-تحلیل گفتمان بر اساس اقناع                                                                                 45

2-2-4-1-2-قیاس                                                                                                             45

2-2-4-1-3-بحث                                                                                                              47

2-2-4-1-4-استعاره                                                                                                           49

2-2-4-2-تحلیل گفتمان بر اساس برجسته­سازی و حاشیه­رانی                                                          50

2-2-4-3-تحلیل گفتمان بر اساس تحلیل زبان                                                                              54

2-2-4-3-1-انسجام متنی                                                                                                     54

2-2-4-3-2-شیوه­های نام­گذاری                                                                                              55

2-2-4-3-3-گزینش واژگانی                                                                                                   56

2-2-4-3-4-بینامتنیت                                                                                                         56

2-2-5-سینما و فیلم                                                                                                            57

2-2-5-1-تعریف سینما و فیلم                                                                                                 57

2-2-5-2-ماهیت سینما                                                                                                        58

2-2-5-3-نظریه فیلم                                                                                                            60

2-3-پیشینه پژوهش                                                                                                              61

2-3-1-پیشینه تحلیل گفتمان                                                                                                  61

2-3-2-تحلیل گفتمان انتقادی                                                                                                  66

2-3-3-برخی از پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران ایرانی                                                            69

2-3-4-برخی از پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران غیر ایرانی                                                       74

2-3-5-تحلیل مطالعات نشانه­شناختی سینما                                                                                  77

2-3-6-مطالعات پیشین پیرامون تحلیل گفتمان/ تحلیل گفتمان انتقادی در سینما                                    84

فصل سوم-روش­شناسی پژوهش

3-1-مقدمه                                                                                                                        88

3-2-روش گردآوری داده­ها                                                                                                      88

3-2-1-معرفی داده­ها                                                                                                             88

3-2-2-پیکره­ی زبانی                                                                                                             88

3-2-3-شیوه گردآوری داده­ها                                                                                                  88

3-3-روش پژوهش                                                                                                                89

3-4-چارچوب پژوهش                                                                                                            90

3-5-شیوه تحلیل داده­ها و مراحل انجام کار                                                                                   90

فصل چهارم-تحلیل داده­ها

4-1-مقدمه                                                                                                                        92

4-2-نگاهی کلی به داستان فیلم                                                                                                92

4-3-معرفی شخصیت­ها                                                                                                          94

4-4-تحلیل گفتمان­های موجود در فیلم یه­حبه­قند در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاوموف                        100

4-4-1-تعارض و تقابل گفتمان­ها                                                                                              100

4-5-بررسی تحلیلی فیلم­نامه یه­حبه­قند در نمایی کلی                                                                      155

فصل پنجم-نتیجه­گیری و پیشنهادات

5-1-مقدمه                                                                                                                    161

5-1-1-خلاصه و نتیجه­گیری فصل اول                                                                                     161

5-1-2-خلاصه و نتیجه­گیری فصل دوم                                                                                    161

5-1-3-خلاصه و نتیجه­گیری فصل سوم                                                                               162

5-1-4-خلاصه و نتیجه­گیری فصل چهارم                                                                               162

5-2-بررسی فرضیه­های پژوهش                                                                                       162

یک مطلب دیگر :

5-3-نتایج پژوهش                                                                                                     163

5-4-پیشنهاداتی برای پژوهش­های آتی                                                                          164

منابع

1-1-مقدمه

اصطلاح تحلیل­گفتمان ابتدا در زبانشناسی­ساخت­گرای آمریکا توسط زلیگ­هریس^[1] مطرح شد و منظور او از تحلیل­گفتمان، تحلیل­ساختاری بالاتر از سطح جمله بود. اما نادیده انگاشتن بافت کاربرد زبان و توجه صرف به ساختارها بدون توجه به مسائل محیطی موثر بر کاربرد زبان هنگام تحلیل­ساختاری، منجر به پنهان ماندن بخش­های قابل توجهی از جنبه­های ارتباطی و معنایی کاربرد زبان گردید. از این رو عده­ای از زبانشناسان که در چارچوب زبان­شناسی نقش­گرا کار می­کنند، سعی کردند با توجه نمودن به بافت، تحلیل جامع­تری ارائه دهند و در نهایت عده­ای دیگر  از زبان­شناسان که در دانشگاه ایست­انگلیای­انگلستان کار می­کردند تحت تاثیر اندیشه­های متفکرانی فرانسوی چون فوکو ^[2] و پشو^[3] در دهه هفتاد به این نتیجه رسیدند که مفهوم بافت در تحلیل گفتمان نقش­گرا همچنان نارساست و بسیاری از مسائل سیاسی­اجتماعی که بر زبان تاثیرات متقابل دارند ناگفته می­ماند. از این رو این عده با پایه­گذاری زبان­شناسی­انتقادی که خود زمینه پیدایش تحلیل­گفتمان­انتقادی را فراهم آوردند، مفاهیم دیگری چون قدرت و ایدئولوژی را نیز وارد تحلیل انتقادی کردند. بنیاد تحلیل گفتمان انتقادی را می­توان در زبان­شناسی انتقادی، که در اثر پیشرو زبان و کنترل نوشته فاولر^[4]، هاج^[5]، کرس^[6] و ترو^[7] شکل یافت، جستجو کرد (سلطانی، 1384: 51).

1-2- بیان مسئله

تحلیل­گفتمان­انتقادی، گرایشی بین رشته­ای است که از دهه 1960 تا اواسط دهه 1970 طی تغییراتی گسترده در رشته­هایی مانند انسان­شناسی، جامعه­شناسی، روان­شناسی، زبان­شناسی، نشانه­شناسی و غیره که به مطالعات نظام­مند ساختار، کارکرد و فرآیندهای تولید گفتار می­پردازند ظهور کرده­است. به گفته فرکلاف^[8] هر چند تحلیل گفتمان در زبان­شناسی رشد یافته­است، اما در زبان­شناسی متوقف نماند و وارد مطالعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد و شکل انتقادی به­خود گرفت. تحلیل گفتمان سعی دارد با مطالعه اثرات ظاهری گفتار، ساختار تولید و زمینه وقوع متن یا گفتار یعنی عوامل بیرون از متن (بافت موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی و غیره) به موضوعاتی دست یابد که رابطه بین تشکیل ایدئولوژی و گفتار را آشکار می­سازد.

گفتمان­کاوان انتقادی توجه را صرفاً به رشته خود و نظریه­ها و الگوهای آن معطوف نمی­دارند، بلکه بیشتر به مسائل مهم اجتماعی می­پردازند. نابرابری­هایی که مبنای جنسیتی، قومی، طبقاتی، مذهبی، زبانی و غیره دارند.

فیلم مورد بررسی در این پژوهش، خانواده­ای از طبقه­ی رعیت را به تصویر می­کشد که به مناسبت جشن عروسی فرزند آخر خانواده دور هم جمع شده­اند، مرگ دایی ( بزرگ خانواده ) عروسی را به عزا تبدیل می­کند و در این دو موقعیت متناقض ردیابی تاثیر و نشانه­های فرهنگ، مذهب، موقعیت اجتماعی و به خصوص نسبت خویشاوندی، در گفتار و کارکرد اعضای این خانواده مسئله مورد بحث در این پژوهش می­باشد. در این تحقیق این مسئله مهم است که چگونه این تفاوت­ها و نابرابری­های پنهان به ویژه نابرابری­های طبقاتی و مذهبی (اعتقادی) در بستر فیلم یک حبه قند آشکار می­شود؟

1-3-اهمیت پژوهش

تحلیل گفتمان انتقادی واکنشی به خلاء موجود در تحقیقات توصیفی زبان است. این نوع تحلیل، دستاوردهای توصیفی تحلیلی گفتمان را هر چند مفید اما کافی نمی­داند و بر این مدعاست که سطوح توصیفی تحلیل گفتمان باید سطوح اولیه­ی چارچوب تحلیل جامعه باشند که اهدافش از بیان خصلت­های صوری یک متن (گفتمان) بسیار فراتر می­رود و به نتیجه­گیری و دریافت­هایی انتزاعی­تر و عمیق­تر می­رسد.

در پژوهش حاضر، برخی تفاوت­ها و نابرابری­های مهم اجتماعی مانند نابرابری­های جنسیتی، قومی، مذهبی و غیره در بستر فیلم یه حبه قند آشکار می­شود و مورد بررسی قرار می­گیرد که نباید از نقش سینما در بازتاب این نکات غافل شد. این پژوهش حتی می­تواند در آگاهی بخشی به دست اندرکاران سینما و تلویزیون هم مفید باشد.

1-4-هدف­های پژوهش

اختلاف طبقاتی، سطح ثروت، احساس حقارت و تاثیر آن برروی گفتمان موضوعی غیر قابل اجتناب می­باشد. هدف از این پژوهش ابتدا پرداختن به تحلیل گفتمان انتقادی در سطح کلان و سپس بررسی این مفاهیم و بررسی چگونگی نمود آنها در فیلم یه حبه قند است.

هدف دیگر بررسی شیوه تغییر گفتمان با تغییر شرایط محیطی، شرایط اجتماعی و تاثیر آن ها بر روی گفتمان می­باشد.

1-5-پرسش­های پژوهش

این پژوهش در صدد پاسخ گویی به پرسشهای زیر است:

1-اختلاف سطح  طبقاتی چه تاثیری بر روی گفتمان افراد دارد؟

2-آیا تغییر شرایط موقعیتی  افراد باعث تغییر گفتمان می­شود؟

3-آیا شرایط زندگی و رفتار متقابل همسران تاثیری بر­روی گفتمان آن­ها دارد ؟

1-6-فرضیه­های پژوهش

1-اختلاف سطح طبقاتی گفتمان افراد را متفاوت می­سازد.

2-تغییر شرایط موقعیتی در افراد باعث تغییر در گفتمان می­شود.

3-شرایط زندگی و رفتار متقابل همسران بر روی گفتمان آنها تاثیر دارد.

1-7-محدودیت­های پژوهش

این پژوهش به بررسی فیلم­نامه فیلم یه­حبه­قند می­پردازد و با توجه به این که سینما دارای ابعاد گسترده­ای است بررسی همه جوانب آن در یک تحقیق نمی­گنجد و در حوزه زبان­شناسی و تحلیل گفتمان قرار نمی­گیرد. لذا تحقیق حاضر به بررسی فیلم­­نامه می­پردازد و برای بیان آن  از ابزار تحلیل گفتمان استفاده می­کند. در سال­های اخیر تحقیقات در زمینه علوم­انسانی افزایش یافته و مباحث نظری و عملی فراوانی در این خصوص ارائه گردیده و همچنین تحلیل­های نظری در مورد مفاهیمی چون گفتمان نیز ارائه شده­است، اما در مورد استفاده عملی و به اجرا در آوردن این روش­ها کمتر سخن به میان آمده­است. یک تحلیل جامع نیازمند بررسی همه جانبه کل نشانه می­باشد اما این بررسی تنها محدود به بررسی فیلم نامه فیلم است و کمبود منابع و تحقیقات انجام شده در این زمینه یکی از موانع تحقیق حاضر بوده است.

1-8-معرفی اصطلاحات بنیادی