تکرار انجام گردید. چهار ژنوتیپ خیار شامل امیران، رشید، سوپر unbeat و سوپر N3 به‌عنوان فاکتور اول و شش سطح شوری شامل سطح شاهد )بدون نمک( و محلول‌های 25 ، 50 ، 75 ، 100 و 125 میلی مول کلرید سدیم به‌عنوان فاکتور دوم در نظر گرفته شدند. اثر شوری بر خیار در دو مرحله جوانه‌زنی و رشد رویشی به‌طور مجزا موردبررسی قرار گرفت. در مرحله جوانه‌زنی، شوری درصد و سرعت جوانه‌زنی را به‌طور معنی‌داری کاهش داد. همچنین در این مرحله طول ساقه چه، قطر ساقه چه و تعداد ریشه جانبی با افزایش شوری به‌طور معنی‌داری کاهش یافت. کمترین کاهش در سرعت جوانه‌زنی در تمام سطوح شوری در رقم امیران مشاهده گردید. همچنین اثر متقابل شوری و رقم بر روی طول ساقه چه، قطر ساقه چه و تعداد ریشه جانبی معنی‌دار بود، به‌طوری‌که کمترین کاهش در سطح شوری 125 میلی مول نسبت به شاهد در رقم امیران مشاهده شد. در مرحله رشد رویشی نیز شوری باعث کاهش ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد ریشه جانبی، تعداد برگ، تعداد گل، تعداد روز تا شروع گلدهی، وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه، کلروفیل نسبی، کلروفیل فلورسانس و همچنین محتوای عنصر پتاسیم در اندام هوایی و ریشه شد. از طرف دیگر

 شوری باعث افزایش میزان پرولین، درصد نشت یون از غشاء، محتوای سدیم، نسبت سدیم به پتاسیم در اندام هوایی گیاه شد. در مرحله رشد رویشی رقم سوپر N3 نسبت به سایر ارقام مقاومت بیشتری به شوری از خود نشان داد. اثر متقابل شوری و رقم در مرحله رشد رویشی برای صفات ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد ریشه جانبی، تعداد برگ در موقع برداشت، تعداد گل در موقع برداشت، وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی، سدیم اندام هوایی، سدیم و پتاسیم ریشه و همچنین محتوای کلروفیل نسبی در اواسط تنش و کلروفیل فلورسانس در اواخر تنش معنی‌دار بود. به‌طورکلی نتایج این آزمایش نشان داد که شوری به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای رشد گیاه خیار را تحت تأثیر قرار داده و واکنش واریته های خیار به شوری یکسان نیست و همچنین ارقام خیار در مراحل مختلف رشدی حساسیت‌های متفاوتی به شوری نشان می­دهند.

فصل اول: مقدمه و بررسی منابع

1-1- مقدمه

شوری یکی از مهم‌ترین تنش­های محیطی است که تولید محصولات زراعی را تحت تأثیر قرار می­دهد [29]. حدود نیمی از زمین­های آبی در جهان تحت تأثیر شوری قرار می­گیرند، ازاین‌رو شور شدن خاک یک عامل بزرگ محدودکننده در تولید محصولات کشاورزی است [34]. یکی از مشکلات عمده‌ای که اغلب مناطق خشک و نیمه‌خشک با آن مواجه هستند، شور و قلیا بودن خاک این مناطق است [33]. در ایران با توجه به اینکه بخش زیادی از مساحت کشور در مناطق خشک و نیمه‌خشک واقع‌شده است، مشکل شوری یک معضل بزرگ در کشاورزی است. در ایران حدود 7/14 درصد از مساحت کل کشور را اراضی شور تشکیل داده‌اند و نزدیک به 50 درصد از زمین‌های مورداستفاده کشاورزی به درجات مختلف با مشکل شوری یا قلیایی و غرقابی بودن روبرو می‌باشند [10].

خسارت شوری بر گیاه به دلیل کاهش پتانسیل آب خاک در اثر تجمع املاح، ایجاد خشکی فیزیولوژیک در محیط ریشه و سمیت و عدم تعادل یون‌ها است. شوری در مراحل مختلف رشد اثرات متفاوتی می­تواند داشته باشد وگیاهان مختلف حساسیت‌های متفاوتی به شوری نشان می­دهند [14]. یکی از مراحل حساس گیاهان به تنش شوری مرحله جوانه‌زنی است [60]. جوانه­زنی بذرها در محیط شور تحت تأثیر فشار اسمزی و سمیت نمک قرار می­گیرد. با منفی­تر شدن پتانسیل آب، سرعت جذب آب به‌وسیله بذر تحت تأثیر قرار می­گیرد، ولی برای کاهش درصد جوانه­زنی باید پتانسیل آب از حد معینی که برای هرگونه خاص متفاوت است منفی­تر گردد. تنش شوری عموماً باعث تأخیر در جوانه­زنی، کاهش درصد جوانه­زنی، کاهش سرعت جوانه­زنی و کاهش رشد گیاهچه می­شود [14]. رشد گیاهان نیز به‌طورکلی تحت شرایط شوری کاهش می­یابد [46]. تجمع بیش‌ازاندازه سدیم موجب سمیت و بازدارندگی رشد در گیاه خواهد شد [34]. افزایش جذب نمک و سمیت یونی، سبب اختلال در کارکرد سلولی و آسیب رساندن به فرایندهای فیزیولوژیک، از قبیل فتوسنتز و تنفس می­شود که کاهش فرایندهای رشد و نموی گیاه نظیر جوانه‌زنی، رشد گیاهچه و درنهایت، کاهش میزان تولید محصول در گیاه را در پی دارد [44].

یک مطلب دیگر :

گیاهان مختلف توانایی‌های متفاوتی در محیط‌های شور از خود نشان می‌دهند. تفاوت در قدرت مقاومت به شوری، نه‌تنها در میان جنس‌ها و گونه‌ها، بلکه حتی در داخل یک‌گونه نیز مشاهده می­شود. این نکته سبب شده که تحقیقات گسترده‌ای در زمینه مکانیزم های تحمل به شوری در گیاهان صورت پذیرد. [14] بهترین روش برای به دست آوردن عملکرد مناسب در خاک‌های شور استفاده از گیاهان مقاوم به شوری است [2]. سبزی‌ها نسبت به شوری خاک بسیار حساس می­باشند و هر چه خاک شورتر باشد ریشه گیاهان آب موردنیاز خود را با سختی بیشتری جذب می­کند. اهمیت این موضوع در شرایط آب و هوایی گرم و خشک نسبت به شرایط مرطوب به‌مراتب بیشتر است. درجه حساست سبزی‌ها نسبت به شوری خاک بسیار متفاوت است. حساس‌ترین سبزی‌ها به شوری خاک کرفس و تربچه و مقاوم‌ترین آن‌ها اسفناج و چغندر می­باشند. گیاه خیار جزو سبزی‌های نیمه حساس به شوری است [8]. سبزی­ها با داشتن موادی از قبیل ویتامین، املاح معدنی، مواد سلولزی، اسیدهای آلی، روغن‌های فرار و مواد ضد باکتریایی جایگاه ویژه­ای ازنظر ارزش غذایی دارند [3]. خیار به‌عنوان یکی از سبزهای پرمصرف، حدود 96 تا 97 درصد آن آب است که به علت وفور ویتامین، املاح معدنی و اسیدهای آلی در تغذیه از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. ازنظر اقتصادی خیار در بین سبزی­های مهم، مقام چهارم را بعد از گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و پیاز دارا است [3].

با گسترش روزافزون اراضی شور و هزینه‌های سنگین اصلاح این اراضی و نهایتاً غیرقابل کشت شدن آن‌ها و با توجه به حساسیت خیار به شوری، شناسایی ارقام متحمل به شوری در خیار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.

2-1- تاریخچه

خیار یکی از سبزی‌های معروف دنیاست. منشأ اصلی خیار کاملاً مشخص و معلوم نیست، ولی به‌احتمال‌زیاد بومی مناطق گرمسیری آسیا و آفریقا است، زیرا بیش از 3000 هزار سال است به‌عنوان غذا در آن مناطق کشت می­گردد. نوشته‌ها نشان می‌دهند که در 100 سال قبل از میلاد مسیح خیار به‌وسیله سفیر چین از ایران به کشور چین برده شده است. یونانیان و رومی‌ها آن را می­شناختند. این گیاه در قرن نهم به فرانسه معرفی شد و ازآن‌پس در آنجا کشت گردید، سپس در قرن چهاردهم کشت خیار در انگلستان متداول گشت [8].

3-1- خصوصیات گیاهی

خیار گیاهی است یک‌ساله از جنس Cucumis که حدود 30 گونه آن در آسیا و آفریقا به تثبیت رسیده است. ریشه خیار سطحی و گسترده است. فقط تعداد معدودی از ریشه‌ها می­توانند بیش از عمق 5/0 متری نفوذ کنند. ساقه خیار مانند سایر گیاهان خانواده کدوییان خزنده و کرک دار بوده که در مقطع زاویه‌دار است. با ادامه رشد گیاه، زاویه‌ها کوچک‌تر می­شوند. ساقه می­تواند به ارتفاع بیش از 10 متر نیز برسد. برگ‌ها نسبتاً پهن و هر یک از 3 تا 5 قسمت تشکیل‌شده و هر قسمت آن دارای کناره‌های مضرسی شکل است و یکی از لوب‌ها به‌صورت نوک‌تیز درمی­آید. از مشخصات بارز برگ‌ها وجود رگبرگ‌ها در پشت برگ است. در محور برگ‌ها پیچک‌هایی بدون انشعاب، ساقه‌های فرعی و همچنین گل‌های نر و ماده به وجود می­آیند. اغلب ارقام خیار یک‌پایه با گل های نر و ماده جدا از هم در یک بوته هستند [3].

4-1- مسئله شوری خاک