2-2-1 ستایش سلطان محمود. 14

2-2-2 پیشینه داستان های شاهنامه. 14

2-3 محتوا و بخش بندی.. 15

2-3-1بخش اسطوره ای 16

2-3-2 بخش پهلوانی …………………………………………………………………………………………………. 18

2-3-3 بخش تاریخی.. 21

2-4 نفوذ در ادبیات پارسی و ادبیات جهان 23

2-5 بازگردانی شاهنامه به زبان های دیگر. 24

2-6 واژگان عربی در شاهنامه. 26

2-7 هزاره شاهنامه در یونسکو. 26

2-8فیلم های ساخته شده بر پایه شاهنامه. 28

2-9 پژوهشکده شاهنامه. 28

فصل سوم: جانداران در شاهنامه

3-1آب 31

3-2 خورشید. 31

3-2-1 خورشید و سیمرغ. 32

3-3 عناصر اسطوره ای 33

3-3-1 کوه و درخت 33

3-3-2 کوه البرز. 34

3-3-3 درختو پسپویش… 34

3-3-4 ارتباط کوه و درخت با هوم. 35

3-4 خسروانی درختان شاهنامه. 36

3-4-1 آیین هایی که با درخت پیوند دارند …………………………………………………………………………36

 

3-5 برخی ار درختان شاهنامه ……………………………………………………………………………………………37

3-6 سوزاندن درختان ………………………………………………………………………………………………………38

فصل چهارم: حیوانات در شاهنامه

4-1مقدمه. 40

4-2سیمرغ 40

4-2-1 سیمرغ در نوشته های دینی زرتشتی.. 41

4-2-2 پرنده ای با ویژگی انسانی.. 42

4-2-2 چهره سیمرغ در شاهنامه 43

4-2-3 آشیانه سیمرغ در متون زرتشتی.. 43

4-3-4 آشیانه سیمرغ در متون حماسی.. 44

4-3-5 آشیانه سیمرغ در متون دیگر. 44

4-3 سیمرغ در ارتباط با آیین مهر. 45

4-3-1 سیمرغ و عقاب 45

4-4 مهر 46

4-5 توتم و توتیسم. 46

4-6 انواع توتم در شاهنامه 50

4-6-1 نام ها 50

4-6-1-1 گاو 50

4-6-1-2 اسب 53

4-6-1-3 درفش …………………………………………………………………………………………………………55

4-6-1-4 شیر …………………………………………………………………………………………………………….56

4-6-1-5 اژدها …………………………………………………………………………………………………………..58

4-6-1-6 گراز ……………………………………………………………………………………………………………62

4-6-1-7 گرگ …………………………………………………………………………………………………………..62

4-6-1-8 فیل …………………………………………………………………………………………………………….64

4-6-1-9 ببر ……………………………………………………………………………………………………………..65

4-6-1-10 پلنگ ………………………………………………………………………………………………………. 66

4-6-1-11 آهو …………………………………………………………………………………………………………..67

4-6-1-12 غرم …………………………………………………………………………………………………………..68

یک مطلب دیگر :

4-7 نماد شناسی اژدها در شاهنامه فردوسی …………………………………………………………………….69

4-8 ارتباط حیوانات با پهلوانان شاهنامه ………………………………………………………………………….74

4-8-1 اسب و رستم ……………………………………………………………………………………………………74

4-8-2 شبرنگ بهزاد و سیاوش ……………………………………………………………………………………..77

4-8-3 زال و سیمرغ ……………………………………………………………………………………………………79

فصل پنجم: نتیجه­ گیری

5-1 نتیجه گیری.. 81

منابع. 84

چکیده لاتین

چکیده:

بررسی نقش جاندارن در شاهنامه و جایگاه آن ها در داستان ها، چندان شورانگیز است که خواننده ی شاهنامه از مطالعه ی آن در می یابد برخی از این جاندارن و حیوانات در روند حماسی ملی کارکرد و نقش بنیادین دارند و از ارتباط آن ها با پهلوانان این نکته دریافت می شود که فردوسی به اساطیر ملل باستان و اقوام گذشته که در آن بشر با حیوانات و طیور، پیوند و همبستگی داشت، بی اعتنا نبوده و داشتن مهر و عاطفه را در جانداران نیز به تصویر کشیده است. در این پژوهش بر آنیم که به بررسی حضور اکثر جاندارانی که در شاهنامه نقش اساسی داشته و دارند، بپردازیم

كلید واژه‌ها: جانداران، جانداران غیر انسان، شاهنامه ، فردوسی

-1 مقدمه

بشر با توجه به قوه ی تعقل اعطا شده به او در می یابد که روزی بر خلاف اراده ی خود می میرد. درک این جدایی از عزیزان باعث بروز نوعی اضطراب در او می شود. انسان در طول قرن ها، از راه های گوناگون و بنا بر موقعیت و وضع هستی خود، تلاش می کرده است تا با عشق به خدا، غرقشدن در تجمل، آفرینش هنری و عشق به همنوع خود بر این جدایی غلبه کند. برای بشر اولیه که در غارها زندگی می کرد، پرستش حیوانات  ودیگر جاندارن و ارتباط با آنها بهترین راه غلبه بر جدایی بود[1]. با نگاهی به دوره های نخستین در می یابیم که انسان ابتدایی از طبیعت و جهان دریافتی عجیب، اما مشخص دارد؛ در بینش اساطیری او پدیده های طبیعی دارای شعور و اراده اند و از این رو در سرنوشت بشر سهیم و دخیل هستند. این اعتقاد باعث پیوند انسان با جانوارن و دیگر جاندارن می شده، مقام و جایگاه حیوان و جاندارن در نظر او بسیار با ارزش و والا بوده است، بنابراین از آنها نه تنها در زندگی مادی، بلکه در زندگی معنوی نیز سود می جسته، بر رازهای جاودانگی و طبیعت واقف می شد.[2] در پهنه ی آفرینش نیز حیوانات پس از انسان در مرتبه دوم ارزشمندی قرار دارند و نه تنها در اسطوره های ایرانی، بلکه در اسطوره های کشورهای دیگر نیز ارزشند . شاید ریشه ی ارزشمندی آنها به دروه ی کودکی نسل بشر گردد که برای نیازهای روزمره ی زندگی به آنها نیازمند بود. در اوستا نیز بر اثر نفوذ فرهنگ و عقاید آیینی و اساطیری پیش از زرتشت، ستایش جانوران مطرح گردیده است و از میان جانوران ستایش شده در اوستا، پرندگان از جایگاه ویژه ای برخوردارند.[3]

جان فردوسی سرشار از مهر و عاطفه است. او استعداد مهررزی را نه تنها در پهلوانان محبوب خود، بلکه حیوانات و برخی از  جاندارن نیز به تصویر کشیده است.[4] در شاهنامه که بازتاب اسطوره ها، زندگی جوامع بدوی و کهن ایرانیان است، حیوانات و سایر جانداران از اهمیت والایی برخوردارند و از ویژگی ها و جایگاه عادی خود خارج می شوند.

با مطالعه ی شاهنامه در می یابیم که فردوسی در کنار پهلوانان نامی از قبیل فریدون، زال، رستم و سیاوش جاندارن و حیواناتی از قبیل گاوبرمایه، سیمرغ( به عنوان پرنده)، رخش و بهزاد را آروده است. ارتباط  آنها در روند داستان به قدری قوی است که آرودن نام هر یک از این پهلوانان، حیوان مرتبط با آن ها را به ذهن تداعی می کند. علت این امر را باید در زندگی جوامع بدوی جست و جو کرد؛ دورانی که حیوانات و جاندارن دیگر در زندگی آنها نقش اساسی دارند و با آنها در ارتباط هستند. فردوسی در شاهنامه که بازتاب اسطوره ها و زندگی جوامع بدوی است، به اصل یگانگی بشر در نسل کودکی خود با حیوان، بی توجه نبوده است، حیوانات در نظر او از جایگاه ویژه ای برخوردارند و دوش به دوش پهلوانان در داستان ظاهر می شوند و با آنها در ارتباط هستند.

1-2 بیان مسأله

در شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی علاوه بر انسان از جانوران هم نام برده شده است. که این جانوران جزو لاینفک داستان­های شاهنامه می­باشند لذا با توجه به تأثیر این جانوران در داستان­ها و شخصیت­ها و زندگی قهرمانان شاهنامه به بررسی آن­ها پرداخته شده است که این جانوران اعم از اسب، فیل، گوره­خر، میش­و مار که واقعی­اند تا سیمرغ و امثال آن که اساطیری­اند و اکوان دیو، دیو سپید، اژدها و … که وهمی به­نظر می­رسد. (فردوسی، 1374 : 56)

هم­چنین جانورانی که به­عنوان سمبل ذکر شده­اند، از جمله شیر که سمبل دلیری می­باشد، در داستان رستم و اسفندیار :

چنین داد پاسخ به اسفندیار      که ای­ شیر دل برهنه نامدار (فردوسی، 1374 : 57)

ویا جانداری هم­چون دیو در شاهنامه که وهمی به نظر می­آید در داستان رستم و اسفندیار از آن نام­ برده شده است.

زهاماوران دیوزادی ببرد       شبستان شاهی مراورا سپرد (فردوسی، 1374)

دکتر منصور رستگار در کتاب اژدها در اساطیر ایوان نوشته­اند: واژه اژدها که در فارسی صورت­هایی دیگر چون «اژدها در»،  «اژدها»، «اژدهاک» دارد… ماری می­باشد عظیم بزرگ با دهان فراخ وگشاده که عرب آن­ را ثعبان می­گوید. این حیوان شگرف مارسان، نگهبان گنج است که در مغازه­ها، چادرها، در سرچشمه آب­ها بر سر گنج­هاست، هم­چنین اژدها می­تواند رمز محفوظاتی باشد. که مانع از هماهنگی و پیوند متعارف ناخودآگاهی هستند (رستگار فسایی، 1379، ص187).

 

1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

سخنور نامی ایران زمین فردوسی طوسی جز زنده نگه داشتن نام ایران و ایرانی نقش بسزا و غیر قابل انکاری در یادآوری آئین های کهن این مرز و بوم داشته است. اعراب دوران جاهلی به شکار بیشتر جنبه برآوردن حوائج روزانه می نگریستند تا تفریح و پس از غلبه بر ساسانیان در شعر نخجیرگانی عربی شاهد ورود عناصری چون استفاده از «یوز» و «باز» می باشیم که تا پیش از اسلام چندان در بین بادیه نشینان جاافتاده نبود. شاهنامه اگرچه به عنوان اثری اساطیری، پهلوانی و تاریخی شناخته می شود اما حاوی اطلاعاتی درخور توجه درباره محیط طبیعی روزگار کهن ایران است. بارها نام حیوانات، در کلام فردوسی و بند بند شاهنامه ذکر شده است؛