2-2- بخش دوم- بصیرت دینی 18
2-3- بخش سوم- تقلید در احکام فقهی 22
2-4- بخش چهارم- شرایط تحقق دینداری 24
2-4-1- حوزه اعتقادات 24
2-4-1-1- توحید 24
2-4-1-2- عدل 25
2-4-1-3- نبوت 26
2-4-1-4- امامت 27
2-4-1-5- معاد 28
2-4-2- حوزه احکام و عبادات 28
2-4-2-1- نماز 29
2-4-2-2- روزه 30
2-4-2-3- خمس و زکات 30
2-4-2-4- حج 31
2-4-2-5- جهاد 32
2-4-2-6- امر به معروف و نهی از منکر 33
2-4-2-7- تولی و تبری……………………………. ……………………………. 34
2-4-3- حوزه اخلاقیات 37
2-4-3-1- محبت 37
2-4-3-2- توکل 38
2-4-3-3- کذب 40
2-4-3-4- بخل 41
2-5- تفاوت انتساب به یک دین و تدین به آن 44
فصل 3- تکلیف دینی و دینداری تکلیف محور 46
3-1- بخش اول- مفهوم مکلّف بودن در دین 47
3-2- بخش دوم- تکلیف دینی و آزادی انسان 52
3-3- بخش سوم- مروری بر رابطه حق و تکلیف از دیدگاه اسلام 55
3-4- بخش چهارم- مفهوم سهله و سمحه بودن شریعت اسلام 60
3-5- بخش پنجم- مبانی تسهیل و تسمیح در شریعت اسلام 67
3-6- بخش ششم- قاعده نفی حرج و قاعده لاضرر در فقه اسلامی 74
3-6-1- مفهوم قاعده نفی حرج 74
3-6-2- مفهوم قاعده لاضرر 79
3-7- بخش هفتم- دینداری تکلیف محور 81
فصل 4- بررسی و نقد سخت گیری در دینداری 90
4-1- بخش اول- ثبات عقیده و تفاوت آن با سخت کیشی 91
4-2- بخش دوم- گونه های انحراف از معیارهای ثبات در عقیده 94
4-2-1- خرافات 95
4-2-2- غلوّ 96
4-2-3- کثرت گرایی 99
4-2-4- تعصب 100
4-3- بخش سوم- پایبندی عملی به دستورات دینی 103
4-4- بخش چهارم- گونه های انحراف از تقید دینی در عمل 105
4-4-1-1- وسواس 105
4-4-2- تقلید از عوام 110
4-4-3- بدعت 112
4-4-4- آداب و رسوم قومی و محلی غلط 115
یک مطلب دیگر :
4-4-5- امیال شخصی 118
4-5- بخش پنجم- بررسی قاعده احتیاط 121
4-6- بخش ششم- عوامل مؤثر در دینداری عاری از تکلّف 123
4-6-1- تقوی 123
4-6-2- اخلاص 124
4-6-3- یقین 127
4-6-4- علم به حکمت عبادات 128
فصل 5- جمع بندی و نتیجه گیری 131
5-1- بخش اول- نتایج کلی 134
5-2- بخش دوم- پیشنهادات وراه کارها 134
منابع……………………………………………………………………………………………………………………….. ….136
مقدمه
سپاس خدایی را سزاست که اسلام را واضح و آشکار قرار داد، برای کسی که در آن وارد گردد، راههای سرچشمه آن را آسان گردانید و ارکان و پایه های آن را محکم و استوار نمود، تا کسی نتواند بر آن غلبه و فزونی یابد پس آن را امن قرار داد برای کسی که خود را به آن متصل کرد و نشانه (رستگاری) برای کسی که به فراست راه حق را جست، و عبرت و آگاهی برای کسی که پند پذیرفت. پس اسلام روشن ترین روشها و آشکارترین دین هاست. «أَبْلَجُ الْمَنَاهِجِ وَ أَوْضَحُ الْوَلَائِج»(نهج البلاغه خطبه 105) و دین و آیین چه کسی بهتر است از آن کسی که خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد. «وَ مَنْ أَحْسَنُ دیناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِن»( نساء/ 125) همچنین قرآن را به عنوان کتاب هدایت در معیّت دین نازل نمود تا هدایتی برای متقین «هُدىً لِلْمُتَّقین» ( بقره/ 2 ) و تذکری برای مومنان باشد. «ذِكْرى لِلْمُؤْمِنین»(اعراف/2) مومنان، دیندارانی هستند که در طول حیات مادی خویش برای رسیدن به حیات معنوی با بهره گیری از تعالیم الهی و انجام تکالیف شرعی از دین، این امانت الهی حفاظت کنند. «وَ الَّذینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُون»(مومنون/8 ) و آنان از انحراف در عقیده و عمل به دور بوده و به سوی آیین راست ابراهیمی ( همان کسی که از آیین های خرافی به دور است)، هدایت یافته اند. «قُلْ إِنَّنی هَدانی رَبِّی إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ دیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهیمَ حَنیفا» (انعام/ 161) پس مراقب دین خویش هستند تا از ضلالت گمراهی مصون باشند. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْكُمْ أَنْفُسَكُمْ لا یَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ»( مائده /104) گمراهان عقیده، سخت کیشانی هستند که جاهلاً یا عامداً زمینه تکلّف در دین را فراهم نموده و مسیر دینداری را برای خود و دیگران ناهموار می نمایند، شاید منطقی به نظر برسد اگر نقطه آغازین این خصیصه مذموم را، اعراض شیطان از درگاه حق بدانیم، زمانی که خطاب به حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش بر خلاف دستور الهی، پیشنهاد جاودانگی نمود تا آنان با قرب به شجره ممنوعه از مقام خود هبوط کنند. «فَوَسْوَسَ إِلَیْهِ الشَّیْطانُ قالَ یا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَ مُلْكٍ لا یَبْلى» (طه/ 120 ) و این انحراف در ادیان و اعصار بعد و در حال حاضر با مساعد بودن شزایط و زمینه ها، به گونه ای هدفمند ظاهر و باعث وهن اسلام گردیده است.
پس در این نوشتار با در نظر گرفتن موضوع فوق و با استعانت از الطاف الهی سعی بر آن است، ریشه ها و پیامدهای تکلّف در دین که سبب آسیبهای فردی و اجتماعی گشته، با توجه به مقتضیات جهان کنونی مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. بدین ترتیب در فصل اول، کلیاتی از این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد، در فصل دوم، مفهوم و روش دینداری از دیدگاه آیات و روایات، و طی آن مفهوم دین و دیدگاههای گوناگون درباره آن، بصیرت دینی، تقلید در احکام فقهی، تفاوت انتساب به یک دین و تدین به آن تبیین می شود. تکلیف دینی و دینداری تکلیف محور و مفهوم مکلّف بودن در دین، تکلیف دینی و آزادی انسان، مروری بر رابطه حق و تکلیف از دیدگاه اسلام، مفهوم و معیار تساهل و تسامح و قاعده نفی حرج و قاعده لاضرر در فقه اسلامی، در فصل سوم بررسی خواهد شد.
و در فصل چهارم، به بررسی و نقد سخت گیری در دینداری از نظر عقیده و عمل پرداخته می شود. خرافات، غلو، کثرت گرایی، و تعصب از جمله گونه های انحراف از معیارهای ثبات عقیده، و وسواس، تقلید از عوام، بدعتها و پیرایه ها، آداب و رسوم قومی و محلی غلط و امیال شخصی از جمله گونه های انحراف از تقید دینی صحیح است که ضمن بررسی آن، عوامل مؤثر در دینداری عاری از تکلّف مثل تقوا، اخلاص، یقین، و علم به حکمت عبادات بیان می شود. و در این ارتباط بررسی قاعده احتیاط در تفهیم موضوع مؤثر است.
جمع بندی و نتیجه گیری از بحث مذکور، در فصل پنجم تکمیل کننده بحث می باشد.
همچنین قابل ذکر است جهت ترجمه آیات قرآن، از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی وجهت ترجمه جملات نهج البلاغه، از ترجمه محمد دشتی استفاده شده است.
از آن جایی که هرکاری بدون توکل بر خدا و استعانت ائمه معصومین (علیهم السلام) ابتر و ناقص است، با زبان وحی از او می خواهم:
رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصیراً
خداوندا (در هر کار) مرا با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوی خود حجتی یاری کننده برایم قرار ده.
فصل 1- کلیات
|
[چهارشنبه 1399-07-30] [ 08:30:00 ب.ظ ]
|
