1-7- تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………………………..8

فصل دوم : بررسی ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………11

2-2- بخش اول: کلیات ارتباط تحقیق و ترویج……………………………………………………………………………………11

2-1-1- پیوند تحقیق و ترویج…………………………………………………………………………………………………13

2-2-2- نظام دانش و اطلاعات کشاورزی………………………………………………………………………………..16

2-2-3- شیوه­های مرسوم ارتباطی تحقیق و ترویج کشاورزی در سطح جهان………………………20

2-2-4- پیشینه­ی طرح­های مشترک تحقیقی – ترویجی در ایران………………………………………..25

2-3- بخش دوم: کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………………..27

2-3-1- سابقه و پیشینه­ی تجربی طرح………………………………………………………………………………….27

2-3-2- اهداف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………28

2-3-3- ویژگی­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………29

2-3-4- اهمیت و ضرورت اجرای طرح……………………………………………………………………………………30

2-3-5- رهیافت ترویجی طرح…………………………………………………………………………………………………30

2-3-6- محتوا و موضوع یافته­های تحقیقاتی و کاربردی طرح……………………………………………….31

2-3-7- روند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………..33

2-3-8- الزامات اجرایی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………..34

2-3-9- مناطق اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» در استان کرمانشاه………………..35

2-4- بخش سوم: کلیات ارزشیابی

2-4-1- تعاریف و مفاهیم ارزشیابی…………………………………………………………………………………………38

2-4-2- اهداف ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….41

2-4-3- ویژگی­های ارزشیابی…………………………………………………………………………………………………..43

2-4-4- مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………..43

2-4-5- سطوح ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….45

2-4-6- انواع ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………..47

2-4-6-1- انواع ارزشیابی با توجه به زمان……………………………………………………………….47

2-4-6-2- انواع ارزشیابی از نظر کارائی……………………………………………………………………48

2-4-6-3- انواع ارزشیابی از لحاظ درجه­ی اعتبار……………………………………………………48

2-4-6-4- انواع ارزشیابی با توجه به ارزشیابان………………………………………………………..50

2-4-7- مدل­های ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………..50

2-4-7-1- مدل ارزشیابی مشارکتی………………………………………………………………………..52

2-4-7-2- مدل ارزیابی سریع و مشارکتی روستایی……………………………………………….56

2-4-7-3- مدل ارزشیابی مبتنی بر طبیعت…………………………………………………………..57

2-4-7-4- مدل ارزشیابی تجربی…………………………………………………………………………….57

2-4-7-5- مدل مفهومی آون………………………………………………………………………………….58

2-4-7-6- مدل سلسله مراتبی بنت………………………………………………………………………..59

2-4-7-7- مدل ارزشیابی تفاوت­ها (اختلاف یا ناهم­خوانی)……………………………………60

2-4-7-8- مدل ارزشیابی اعتبارگذاری……………………………………………………………………61

2-4-7-9- مدل ارزشیابی اعتباربخشی……………………………………………………………………61

2-4-7-10- مدل ارزشیابی مدافعه یا دوسویه………………………………………………………..62

2-4-7-11- مدل ارزشیابی هدف آزاد…………………………………………………………………….62

2-4-7-12- مدل ارزشیابی مناسبات اجرایی………………………………………………………….64

2-4-7-13- مدل ارزشیابی حقوقی…………………………………………………………………………64

2-4-7-14- مدل ارزشیابی قضایی………………………………………………………………………….64

2-4-7-15- مدل ارزشیابی به مثابه روشنگری……………………………………………………….65

2-4-7-16- مدل ارزشیابی مبتنی بر استراتژی وضعیت ویژه………………………………..65

2-4-7-17- مدل ارزشیابی تایلر……………………………………………………………………………..66

2-4-7-18- مدل ارزشیابی استیک…………………………………………………………………………66

2-4-7-19- مدل ارزشیابی تصمیم­گیری مدیریتی…………………………………………………67

2-4-7-20- مدل ارزشیابی هدف مدار……………………………………………………………………67

2-4-7-21- مدل عمومی ارزشیابی…………………………………………………………………………68

2-4-7-22- مدل آزمایش اجتماعی………………………………………………………………………..68

2-4-7-23- مدل کارشناسی…………………………………………………………………………………..68

2-4-7-24- مدل تخصص محور……………………………………………………………………………..68

2-4-7-25- ارزشیابی به عنوان خبرگی…………………………………………………………………69

2-4-7-26- مدل منطقی ارزشیابی برنامه………………………………………………………………..69

2-4-7-27- مدل سیپ…………………………………………………………………………………………….70

2-5- بخش چهارم: پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………….76

2-6- چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..89

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………91

3-2- نوع و روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..91

3-3- جامعه­ی آماری…………………………………………………………………………………………………………………………92

3-4- حجم نمونه و روش نمونه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………93

3-5- ابزار جمع­آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………..94

3-6- تعیین روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….96

3-7- تعیین پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………96

3-8- تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………………………………………………………….97

فصل چهارم: یافته­ها

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….99

4-2- ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان……………………………………………………………………………………99

4-3- ارزیابی زمینه­ اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………….101

4-3-1- میزان تأثیر عوامل زمینه­ای در موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال

یافته­ها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101

4-3-2- وضعیت موجود عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………..102

4-4- ارزیابی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»………………………………………………..104

4-4-1- اثربخشی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………104

4-4-2- شیوه­ی اقدام در مورد درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……….105

4-5- ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………….107

4-6- ارزیابی برون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………108

4-7- ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………..109

4-8- ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» از دیدگاه کشاورزان

مجری طرح…………………………………………………………………………………………………………………………………………111

4-9- نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………………………112

4-10- نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………………….113

4-11- راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»………………………………………..114

4-12- نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………118

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهاد­­ها

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………123

5-2- نتایج ارزیابی زمینه……………………………………………………………………………………………………………….123

5-2-1- پیشنهاد­ها…………………………………………………………………………………………………………….125

5-3- نتایج ارزیابی درون­داد……………………………………………………………………………………………………………125

5-3-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………126

5-4- نتایج ارزیابی فرآیند……………………………………………………………………………………………………………….126

5-4-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………..127

5-5- نتایج ارزیابی برون­داد…………………………………………………………………………………………………………….127

5-5-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………..128

5-6- سایر نتایج………………………………………………………………………………………………………………………………128

5-6-1- پیشنهاد­ها………………………………………………………………………………………………………………130

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..131

فهرست جداول

 عنوان                                                                                                                                    صفحه

 جدول 2-1 شرکت­های تعاونی تولید همکار در طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»………………………………………33

جدول 2-2 تعداد اولویت­های ایجاد واحد­های بهره­برداری هدف به تفکیک بخش………………………………………………34

جدول 2-3 سایت­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………………………..36

جدول 2-4 کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» بر اساس مناطق چهار­گانه…………………………………………37

جدول 2-5 سطوح قضاوت برای ارزشیابی یک برنامه­ی ترویجی………………………………………………………………………….46

جدول 2-6 تفاوت­های بین ارزشیابی مشارکتی و سنتی………………………………………………………………………………………55

جدول 2-7 اجزاء مدل آون برای ارزشیابی برنامه…………………………………………………………………………………………………59

جدول 2-8 سلسله مراتب بنت………………………………………………………………………………………………………………………………60

جدول 3-1 سایت­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………………………..93

جدول 3-2 نحوه­ی پراکنش جامعه­ی آماری…………………………………………………………………………………………………………94

جدول 3-3 بخش­های مختلف پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………..95

جدول 3-4 میزان ضریب آلفای کرونباخ بخش­های مختلف پرسشنامه……………………………………………………………….96

جدول 4-1 ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان مجری طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………….99

جدول 4-2 توزیع فراوانی عوامل زمینه­ای طرح «تسریع انتقال یافته­ها» بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101

جدول 4-3 توزیع فراوانی عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» بر اساس وضعیت موجود…..103

جدول 4-4 مقایسه­ی وضعیت موجود و وضعیت مطلوب عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال

یافته­ها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104

جدول 4-5 توزیع فراوانی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104

جدول 4-6 توزیع فراوانی شیوه­ی اقدام در مورد هر یک از درون­داد­ها بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………106

جدول 4-7 ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………………107

جدول 4-8 ارزیابی برون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………108

جدول 4-9 ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» بر اساس مدل سیپ………………………………………110

جدول 4-10 ارتباط بین میزان موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» با ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان مجری طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………….110

جدول 4-11 ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» از دیدگاه کشاورزان……………………111

جدول 4-12 میزان تأثیر اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» بر عملکرد………………………………………….112

جدول 4-13 اولویت­بندی نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………112

جدول 4-14 مهم­ترین نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» از دیدگاه کشاورزان………………………..113

جدول 4-15 نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»……………………………………………………………………….113

جدول 4-16 مهم­ترین نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» از دیدگاه کشاورزان………………………114

جدول 4-17 راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»………………………………………………….114

جدول 4-18 مهم­ترین راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها» از دیدگاه

کشاورزان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………116

جدول 4-19 مقدار KMO و آزمون بارتلت……………………………………………………………………………………………………….116

جدول 4-20 راهکار­های استخراج شده به منظور بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………..117

جدول 4-21 مقدار ویژه و درصد واریانس عامل­ها……………………………………………………………………………………………..118

جدول 4-22 نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»………………………………………………119

جدول 4-23 تعیین نوع نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………….120

یک مطلب دیگر :

                                                               فهرست نمودار­ها

 عنوان                                                                                                                                    صفحه

 نمودار 2-1 نظام اطلاعات کشاورزی……………………………………………………………………………………………………………………..17

نمودار 2-2 مراحل عملیاتی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»…………………………………………………………………….32

نمودار 2-3 عناصر مفهوم ارزشیابی از دیدگاه بیبای…………………………………………………………………………………………….40

نمودار 2-4 مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………………..44

نمودار 2-5 نردبان مشارکت کشاورزان در ارزشیابی ترویج…………………………………………………………………………………..53

نمودار 2-6 عناصر مدل منطقی……………………………………………………………………………………………………………………………..69

نمودار 2-7 اجزای کلیدی مدل ارزشیابی سیپ و روابط مرتبط با برنامه……………………………………………………………..76

نمودار 2-8 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….89

 فصل اول

   طرح تحقیق

1-1) مقدمه

اشاعه­ی فناوری یا انتقال دانش عبارت است از یک فرآیند نظام­دار آگاه­سازی زارعین از نظام یا عناصر فناوری­های جدید و سپس ایجاد علاقه در زارع نسبت به فناوری جدید، تا آن­ها بتوانند آن را در ارتباط با نظام زراعی و تحت شرایط اقتصادی خود ارزیابی کنند. در این مرحله، کشاورزان تشویق و گاهی کمک می­شوند تا فناوری جدید را روی قطعه­ی کوچکی از مزرعه­ی خود آزمایش نموده و همین­طور در مرحله­ی نهایی نیز آن­ها را در تصمیم­گیری برای پذیرش، تعدیل یا رد­کردن فناوری راهنمایی کنند. امروزه برای حصول اطمینان از تناسب فناوری با شرایط کشاورزان، وجود پیوند­های محکم بین تحقیق و ترویج در نظام کشاورزی، امری ضروری است (حسینی و چیذری، 1376؛ علیپور، چیذری و فرج ا… حسینی، 1384).

مسئله­ی ارتباط تحقیق و ترویج در اغلب نظام­های تحقیقی و ترویجی ملی عمومیت دارد. به­عنوان یک قانون کلی می­توان گفت که هر­چقدر از نظر سازمانی مروجان صحرایی از محققان بیشتر جدا شوند، به همان اندازه پیوند دو­طرفه ضعیف­تر خواهد شد و همچنین پیام­ها و توصیه­های ترویجی بیشتر جنبه­ی عمومی پیدا کرده و با شرایط خاص محیطی که زارع در آن کشت و کار می­کند، مناسبت کمتری خواهد داشت (حسینی و چیذری، 1376).

به منظور برقراری ارتباط کاری نزدیک­تر بین مروجان صحرایی و محققان و انتقال مؤثر پیام­ها و    توصیه­های ترویجی به بهره­برداران، شیوه­های ارتباطی مختلفی مورد استفاده قرار می­گیرد که یکی از این شیوه­ها مزارع نمایشی می­باشد. استفاده از مزارع نمایشی به عنوان یک روش آموزشی ترویجی و مؤثر در تغییر روش­های تولیدی بهره­برداران در سال 1903 توسط دکتر سیمان ناپ[1] ابداع شد. به اعتقاد ایشان، مشاهده­ی واحد­های بهره­برداری که توسط ایستگاه­های تحقیقاتی و دانشکده­های کشاورزی با هزینه­ی دولتی ایجاد شده، نمی­تواند انگیزه­ی کافی برای پذیرش شیوه­های نوین و مدیرت تولید پیشرفته برای    بهره­برداران داشته باشد. پذیرش و نشر پدیده­های نوین در کشاورزی، به وسیله­ی واحد­های بهره­برداری نمایشی که با مشارکت خود  بهره­برداران تهیه و تحت شرایط محیطی موجود، تدارک دیده شده باشد امکان پذیر است. سال­هاست که در ایران از مزارع نمایشی برای آموزش و انتقال یافته­ها به بهره­برداران استفاده  می­شود. ولی بررسی­ها نشان می­دهد گستردگی و پراکنش و نحوه­ی اجرای این واحد­ها، نتوانسته­اند حدود انتظارات را برآورده سازند. از طرفی بسیاری از یافته­های تحقیقاتی به صورت گزارش­های پژوهشی و تحقیقی –  ترویجی منتشر شده ولی فقط تعدادی از بهره­برداران از آن­ها استفاده کرده­اند (نوروزی، صعودی و میر گوهر،  1385؛ زمانی پور،1380).

به منظور رفع این مشکل و وسیع­تر کردن گستره­ی افراد تحت پوشش و واحد­های بهره­برداری، به منظور انتقال یافته­های تحقیقاتی و کاربردی، با هدف ارتقاء تولید متوسط کشوری و کاهش فاصله آن با تولیدکنندگان برتر، در شهریور 1380 سازمان تحقیقات و آموزش، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم، معاونت زراعت، معاونت ترویج و نظام بهره­برداری و  مؤسسه­ی تحقیقات اصلاح و تهیه­ی نهال و بذر و معاونان و مدیران سازمان­های جهاد کشاورزی استان­های آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه و کهکیلویه تصمیم گرفتند تا پیش طرحی که مؤسسه­ی تحقیقات دیم کشور، تحت عنوان طرح «تسریع انتقال یافته­ها» تهیه کرده بود را به صورت الگویی در چهار استان فوق اجرا کنند. با تعیین محقق معین (دیم) برای هر منطقه­ی اقلیمی، اقدام به تهیه­ی دستورالعمل فنی[2] گردید و با تشکیل کمیته­های هماهنگی، با دبیری ترویج و مشارکت مردمی، برنامه­ریزی و تقسیم کار انجام شد و طرح در سطح 4000 هکتار به اجرا درآمد (نوروزی و همکاران، 1385).

اهمیت و ضرورت اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»، افزایش تولید در واحد­های بهره­برداری با بکارگیری همه­جانبه­ی توصیه­های فنی و ارتباط هرچه بیشتر تحقیقات، ترویج، اجرا و بهره­بردار می­باشد. بر اساس طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ها»، یافته­های تحقیقاتی و تجارب برتر موجود جمع­آوری و به صورت دستورالعمل کاربردی آماده می­شود. بخش­های تخصصی، موانع اجرایی موجود را برطرف نموده و انتقال و بکارگیری یافته­ها با شیوه­های مناسب ترویجی انجام می­شود (عزیزی و عظیمی، 1386).