مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……….2

تعریف مساله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………. ……….4

ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. ……….9

هدف ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..12

فصل دوم: ادبیات تحقیق

بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی……………………………………………………………………………………………………………… ……..14

پیشینه خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..14

پیشینه داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..21

بخش دوم: مبانی نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. ……..26

رویکردهای مختلف به مفهوم کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………. ……..26

رویکرد پزشکی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..27

تبیین های روان شناختی………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..28

رویکرد روان شناختی اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..29

رویکرد کنش متقابل……………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..30

رویکرد جامعه شناختی……………………………………………………………………………………………………………………………. ……..31

دیدگاه بوم شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..32

نظریه ی کنش اجتماعی  پارسنز……………………………………………………………………………………………………………….. ……..36

نظریه های مکتب تضاد…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..39

مفهوم کیفیت زندگی از نگاه سایر نظریه پردازان………………………………………………………………………………………….. ……..40

ریف و سینگر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..40

فلاناگان………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..42

کالمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..42

گودمن………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..43

زیمل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….43

تورشتاین وبلن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46

ماکس وبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                                    صفحه

گافمن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48

جورج هربرت مید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50

آنتونی گیدنز…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51

پیر بوردیو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………………………………………………………………..52

مصرف و سلیقه فرهنگی نخبه‌گرایانه……………………………………………………………………………………………………………………………53

نظریه‌ی بوردیو در مورد اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………..54   نظریه ی بوردیو درباره مصرف فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………………….55

اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56

بخش سوم :چارچوب نظری…………………………………………………………………………………………………………………… ……..57

شاخص های کیفیت زندگی بر اساس نظریه های مختلف………………………………………………………………………………………………58

متغیرهای عینی………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..60

متغیرهای ذهنی……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..65

فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..72

مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73

فصل سوم: روش شناسی

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……..75

ابزار گردآوری اطلاعات (تکنیک تحقیق)…………………………………………………………………………………………………… ……..76

شیوه­ی اجرا………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..76

سطح تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..77

واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78

قلمرو پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……..78

روش ها و تکنیک های آماری…………………………………………………………………………………………………………………. ……..78

تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………. ……..79

تعریف نظری کیفیت زندگی و ابعاد آن…………………………………………………………………………………………………….. ……..79

تعریف عملیاتی کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………………. ……..80

تعریف متغیرهای زمینه ای……………………………………………………………………………………………………………………….. ……..85

شناسایی متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………. ……..87

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                                    صفحه

جمعیت آماری و نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………… ……..87

نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88

حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..88

شیوه­ی انتخاب نمونه…………………………………………………………………………………………………………………………….. ……..89

فصل چهارم: یافته های تحقیق

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91

مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………………………92

بخش سوم: آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………………………… ……109

فرضیه اول:…………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……109

فرضیه دوم:  ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……114

فرضیه سوم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……119

فرضیه چهارم:………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……124

فرضیه پنجم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……129

فرضیه ششم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……131

فرضیه هفتم:…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……133

فرضیه هشتم:………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……133

بررسی و تحلیل رگرسیون چندگانه: ………………………………………………………………………………………………………… ……134

فصل پنجم: نتایج نهایی، پیشنهادها و محدودیت­ها

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..138

بحث و نتیجه‌گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….138

محدودیت های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. ……148

ارائه پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……149

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……150

  

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                                                              صفحه

جدول شماره یک ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………………67

جدول شماره دو عامل های کیفیت زندگی و مبنای نظری آنها……………………………………………………………………………………….68

جدول شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها…………………………………………………………………………….92

جدول شماره 2  توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها……………………………………………………………………….93

جدول شماره 3 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها…………………………………………………………………………….94

جدول شماره 4  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها……………………………………………………………….95

جدول شماره 5  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………96

جدول شماره 6  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97

جدول شماره 7 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها……………………………………………………………….98

جدول شماره 8 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها…………………………………………………………………………..99

جدول شماره 9 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها……………………………………………………………….100

جدول شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101

جدول شماره 11 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………….102

جدول شماره 12 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها……………………………………………………….103

جدول شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104

جدول شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105

جدول شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106

جدول شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107

جدول شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108

جدول شماره 18 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت……………………………………………………..109

جدول شماره 19 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب محل سكونت…………………………………………………………………………..109

جدول شماره 20 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب محل سکونت………………111

جدول شماره 21 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و محل سكونت………111

جدول شماره 22 جدول توصیفی مربوط نمره کیفیت زندگی بر حسب ” گروههای سنی “…………………………………….114

جدول شماره 23 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب “میزان سن و گروه‌های سنی”……………………………………………………114

جدول شماره 24 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب گروه‌های سنی…………….116

جدول شماره 25 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و گروه‌های سنی مختلف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                                  صفحه

جدول شماره 26 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب میزان تحصیلات………………………………………………………………………………119

جدول شماره 27 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد…………………………..119

جدول شماره 28 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب میزان سواد………………………….121

جدول شماره 29 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و سطح سواد و تحصیلات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121

جدول شماره 30 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “نوع شغل پاسخگویان” ……………………………………………………..124

جدول شماره 31 میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………………………………………………………………………124

جدول شماره 32 جدول توصیفی مربوط میانگین نمرات ابعاد و مولفه‌های کیفیت زندگی بر حسب نوع شغل…………………….126

یک مطلب دیگر :

جدول شماره 33 جدول نتایج اجرای آزمون تحلیل واریانس برای بررسی رابطه بین مولفه‌های كیفیت زندگی و نوع شغل…..126

جدول شماره 34 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره كیفیت زندگی بر حسب جنسیت……………………………………………………..129

جدول شماره 35 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “جنسیت”…………………………………………………………………………129

جدول شماره 36 آماره‌های توصیفی و میانگین نمره مولفه‌های كیفیت زندگی بر حسب جنسیت………………………………………130

جدول شماره 37 رابطه بین مولفه‌های متغیر كیفیت زندگی و جنسیت……………………………………………………………………………130

جدول شماره 38 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “سبک زندگی” …………………………………………………………………131

جدول شماره 39 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “مصرف فرهنگی” …………………………………………………………….132

جدول شماره 40 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و متغیر “اوقات فراغت” ………………………………………………………………..132

جدول شماره 41 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و “اعتماد اجتماعی”………………………………………………………………………133

جدول شماره 42 رابطه بین متغیر ” کیفیت زندگی” و ” پایگاه اجتماعی – اقتصادی”……………………………………………………..133

جدول شماره 43 روش به كار گرفته‌شده برای انجام تحلیل رگرسیون چندگانه……………………………………………………………….134

جدول شماره 44 خلاصه نتیجه مدل به كار گرفته‌شده برای تحلیل رگرسیون چندگانه  …………………………………………………..134

جدول شماره 45 نتایج آزمون تحلیل واریانس(ANOVA) برای رگرسیون چندگانه ……………………………………………………….134

جدول شماره 46 نتایج اصلی و نهایی تحلیل رگرسیون چندگانه ………………………………………………………………………………….135

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                                                                              صفحه

نمودار شماره 1 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت سنی آنها ……………………………………………………………………………92

نمودار شماره 2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت جنسی آنها………………………………………………………………………..93

نمودار شماره 3توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت تأهل آنها……………………………………………………………………………..94

نمودار شماره 4 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضیت مالکیت مسکن آنها………………………………………………………………..95

نمودار شماره 5 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………..96

نمودار شماره 6  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات آنها……………………………………………………………………….97

نمودار شماره 7  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان تحصیلات همسر آنها………………………………………………………………98

نمودار شماره 8  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی آنها………………………………………………………………………….99

نمودار شماره 9  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس وضعیت شغلی همسر آنها………………………………………………………………100

نمودار شماره 10 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101

نمودار شماره 11  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس میزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………..102

نمودار شماره 12  توزیع فراوانی پاسخگویان براساس طبقه اقتصادی – اجتماعی آنها………………………………………………………103

نمودار شماره 13 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104

نمودار شماره 14 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105

نمودار شماره 15 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106

نمودار شماره 16 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس تعداد اعضاء فعلی خانواده آنها……………………………………………………….107

نمودار شماره 17 توزیع فراوانی پاسخگویان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108

نمودار شماره 18 نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “محل سكونت”………………………………………………………………………………110

نمودار شماره 19 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “گروههای سنی”………………………………………………………………….115

نمودار شماره 20 میانگین نمره “كیفیت زندگی” بر حسب “میزان تحصیلات”……………………………………………………………….120

نمودار شماره 21 میانگین نمره “كیفیت زندگی بر حسب “نوع شغل پاسخگویان”………………………………………………………….125

 

فصل اول:

 

کلیات تحقیق

 

مقدمه

زندگی موهبتی الهی است که انسان‌ها در طول عمر خویش از آن بهره‌مند می‌شوند. قرن حاضر شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. در این قرن تنها حفظ زندگی به ‌‌شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقاء کیفیت زندگی در زمینه‌های متعدد تلاش اساسی جوامع تلقی می‌شود. داشتن کیفیت زندگی مطلوب همواره آرزوی بشر بوده و است. در ابتدا این آرزو به بهبود وضعیت‌های ظاهری افراد از قبیل میزان درآمد، تحصیلات، سلامتی جسمی و مسکن محدود بود. ولی اکنون به طیف‌های وسیعی از جمله متغیرهای کیفی و ذهنی توجه می‌شود. کیفیت زندگی به دلیل گسترش روند صنعتی‌شدن و پیشرفت فناوری که توجه به بعد کمی زندگی انسان را مد نظر قرار می‌دهد و همچنین بدنبال غفلت از جنبه‌های کیفی زندگی انسان طی چند دهه گذشته در کشورهای غربی بحث کیفیت زندگی مورد توجه اندیشمندان و متفکران علوم انسانی قرار گرفت.

پروژه حاضر در کنار تعریف مفهوم کیفیت زندگی و با گریزی به ابعاد مختلف کیفیت زندگی به بررسی کیفیت  زندگی و رابطه آن با سبک زندگی فرهنگی نیز می‌پردازد  تا از این طریق به تعریفی مشخص و شیوه‌ای دقیق در سنجش کیفیت زندگی شهری دست یابد و در راستای ارتقاء آن قدم بردارد. در این پروژه شهرزنجان را، که همچون اکثر شهرهای داخل و خارج از کشور دارای مناطقی با فاصله طبقاتی است و این امر کیفیت زندگی متفاوتی را بین مناطق مختلف شهر موجب شده است، به‌عنوان نمونه موردی مد‌نظر قرار گرفته است.

به هر حال مشخص است که کیفیت زندگی دارای معانی مختلفی نزد افراد متفاوت است که این افراد بسته به متغیرهای طبقه‌ی اجتماعی، جنس، سن، محل سکونت، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال و … تعاریف متفاوتی از کیفیت زندگی دارند.

همه انسانها از آغاز حیات خود در جست و جوی بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی‌شان بوده اند، اما در دوران معاصر کیفیت زندگی به موضوع مطالعه‌ی دانشمندان تبدیل شده است، زیرا آنها به این واقعیت پی برده‌اند که آینده‌ی جامعه در گرو شناسایی عواملی است که بر شرایط زندگی انسانها تاثیر می‌گذارد(صادقی، 1383).

تاریخچه پیدایش مفهوم کیفیت زندگی به دوران ارسطو در 385 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد. در آن دوران ارسطو «زندگی خوب» یا «خوب انجام دادن کارها» را به معنی شاد بودن در نظر گرفته است، لیکن در عین حال به تفاوت مفهوم شادی در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است. سلامتی که باعث شادی در یک فرد بیمار می­شود با ثروت که فرد فقیری را شاد می‌کند یکسان نیست و به‌طور مشخص بیان نموده است که شادی نه تنها برای افراد مختلف معانی متفاوتی دارد بلکه برای یک فرد نیز در شرایط متفاوت معنی یکسانی نخواهد داشت. به هر‌حال در آن زمان شادی یا شادمانه زیستی معادل با آنچه که امروز کیفیت زندگی نام دارد تلقی می­شد؛ ولی اصطلاح «کیفیت زندگی» تا قرن بیستم مورد استفاده قرار نگرفته بود(نجات، 1387).

واژه کیفیت زندگی در سال 1920 میلادی توسط پیگو در کتاب اقتصاد و رفاه، مورد استفاده قرار گرفت. از دهه­ی 1930 محققان مختلف علمی به تحقیق، تحلیل، سنجش و اهمیت کیفیت زندگی در مناطق مختلف جغرافیایی روی آوردند و سعی در تبیین کیفیت زندگی در مناطق شهری و ایالات متحده و هم‌چنین مربوط به ملت‌های مختلف در ایالات متحده مورد ارزیابی قرار دهند. تاریخچه پژوهش در کیفیت زندگی به تحقیقات جامعه‌شناختی برمی­گردد و در زمینه بهداشت روانی از دهه 1960 میلادی به دنبال نهضت مؤسسه زدایی آغاز گردیده است(زکی، 1387).

گرچه مفهوم کیفیت زندگی از اواخر قرن بیستم مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته است، اما ریشه‌های آن در جامعه‌شناسی را می‌توان تا اواسط قرن بیستم پی گرفت. در جامعه‌شناسی اولین اثر مهم درباره کیفیت زندگی از آگبرن[1] (1946) می­باشد که درباره حیات روستایی در ایالات متحده نوشته شده است. در دهه 1960 هنگامی که جامعه‌شناسان علیه چیرگی شاخص‌های اقتصادی واکنش نشان دادند، مفهوم کیفیت زندگی در پژوهش‌های اجتماعی اهمیت یافت اما تا آن هنگام تمام شاخص‌های کیفیت زندگی، عینی بودند. در دهه 1970 شاخص های ذهنی هم برای سنجش کیفیت زندگی اضافه شدند. اولین بار کمپبل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخص‌های ذهنی و روان‌شناختی کیفیت زندگی توجه کردند[2] (کمپبل، 1976).

مراکز تحقیقاتی گوناگونی هم‌اکنون به سنجش کیفیت زندگی در سطح ملی و بین‌المل می‌پردازند. در ایالات متحده آمریکا از دهه 1960 انستیتو تحقیقات اجتماعی در دانشگاه میشیگان و مرکز نظرسنجی شیکاگو کیفیت زندگی را می­سنجند و از سال 1995 با تأسیس انجمن بین المللی پژوهش‌های کیفیت زندگی[3]، سنجش این مفهوم به خوبی نهادینه شده است[4] (فیلیپس، 2006).