مبانی مرتبط با تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 18

2-1کم توانی هوشی…………………………………………………………………………………………………………….. 18

مفهوم کم توانی هوشی از دیدگاه پیاژه…………………………………………………………………………………….. 18

تعریف کم توانی هوشی………………………………………………………………………. ……………………………….. 20

شدت کم توانی هوشی………………………………………………………………………………………………………….. 20

طبقه بندی کم توانی هوشی…………………………………………………… ………………………………………………. 21

ویژگی های کودکان استثنایی……………………………………………….. ……………………………………………….. 22

نیازهای والدین کودکان استثنایی………………………………… ………………………………………………………….. 23

2-2 توانبخشی…………………………………………………………….. ………………………………………………………. 24

تعریف توانبخشی………………………………………………………………….. ……………………………………………. 25

اهداف توانبخشی……………………………………………………. ………………. …………………………………………. 26

انواع مراکز توانبخشی……………………………………………. ……………………………………………………………… 27

آئین نامه مراکز توانبخشی………………………………………………….. ………………………………………………….. 29

2-3 خانواده…………………………………………………………… .. ………………………………………………………… 31

تعریف خانواده………………………………………………………….. …………………… …………………………………. 31

گونه های خانواده………………………………………. ………………………………. ………………………………………. 34

2-4کارکردهای خانواده……………………………………………………………………………………………………….. 35

خانواده عملکردی و بد عملکردی ……………………………………………. ……………………………………………. 36

2-5سازگاری…………………………………………………………………………….. ……………… ………………………39

تحلیل فرایند سازگاری……………………………………………………… ………………………………………………….. 40

دلایل سازگاری……………………………. …………………….. ……… ………. ………………………………………….. 42

معیار و ملاک سازگاری………………………………………….. ……………………………………………………………. 42

عوامل موثر در سازگاری………………………………………… …………………………………………………………….. 45

عوامل مستعد کننده اختلالات سازگاری………………………………………. ………………………………………….. 47

روی آورد های خانواده دارای کودک استثنایی…………………………………… ……………………………………. 54

2-6 رویکردهای ارزیابی عملکرد و  سازگاری……………………. ……………………………………………………. 59

2-7 تحقیات انجام شده داخلی و خارجی……………………………….. ………………………………………………. 69

 

فصل سوم فرایند پژوهش

نوع مطالعه ………………….. …………………………………………………………………………………………………….. 83

جامعه آماری و نمونه آماری و روش نمونه گیری ……………………………………………………………………….. 83

روش جمع آوری داده ها……………………………………………………………………………………………………….. 85

روایی و اعتبار پرسشنامه ها…………………………………………………………………. …………………………………..87

روش اجرا…………………………………………………………………………………………………………………………….88

روش تجزیه تحلیل دادها………………………………………………………………………………………………………… 89

ملاحظات اخلاقی………………………………………………………………………. ………………………………………… 90

فصل چهارم یافته های پژوهش

توصیف داده ها………………………………………………………………….. ………………………………………………. 92

تحلیل داده ها ………………………………………………………………….. ……………………….. ………………………. 97

 

فصل پنجم نتیجه گیری

تجزیه تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………………………….115

بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………. 124

محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 125

پیشنهادهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. 125

فهرست منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………… 128

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………………..133

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                              صفحه

جدول 1-4: توزیع فراوانی بازه ی سنی  نوجوانان کم­توان هوشی  به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که استفاده نمی­کنند…………………………………….. 92

جدول2-4: توزیع فراوانی جنسیت  نوجوانان کم­توان هوشی  به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که استفاده …………………………………………………………93

جدول 3-4: توزیع فراوانی جنسیت والدین پاسخگو  به پرسشنامه­ها  به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که استفاده نمی­کنند………………….. ……………….. 94

جدول 4-4: توزیع فراوانی سطح تحصیلات پاسخ­دهندگان به پرسشنامه­ها  به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که استفاده نمی­کنند……… ……………….. 95

.. نمودار 1: توزیع فراوانی سطح تحصیلات کل پاسخ­دهندگان به پرسشنامه­ها…….. ………………………… 96

جدول 5-4: آزمون­ تعیین نرمال بودن متغیر عملکرد خانواده به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند…………………………. 98

.. جدول 6-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات حل مشکل خانواده­های دارای نوجوان کم توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند …………… ………………………… 99

جدول 7-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات ارتباط خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند .. … ……… .. ………… ……………….. 100

جدول 8-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات ایفای نقش خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند…………………………………….. 101

جدول 9-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات پاسخ دهی عاطفی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ……… ……………… 102

جدول 10-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات آمیزش عاطفی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ……………………………………. 103

جدول 11-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات کنترل رفتار خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات است……………………………. ……………………… 104

جدول 12-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات عملکرد کلی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان ذهنی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند …………………………………….. 105

جدول 13-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات عملکرد کلی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند …………………………………….. 106

جدول 14-4: آزمون­ تعیین نرمال بودن متغیر سازگاری خانواده به تفکیک خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند……………………….. 107

جدول 15-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری در خانه خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین

برای دیدن جزییات بیشتر و دانلود پایان نامه اینجا کلیک کنید

 خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ………………………. 108

جدول 16-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری تندرستی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ……………………….109

جدول 17-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری اجتماعی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ….. ………………… 109

جدول 18-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری عاطفی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند …………. …………. 111

جدول 19-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری شغلی خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ……………………………………. 112

جدول 20-4: نتایج میانگین، انحراف معیار ،درجه آزادی و آزمون تی مستقل برای مقایسه میانگین­ نمرات سازگاری خانواده­های دارای نوجوان کم­توان هوشی بین خانواده­هایی که از خدمات مراکز توانبخشی روزانه استفاده می­کنند و خانواده­هایی که از این خدمات استفاده­ نمی­کنند ……………………………………………… 113

 

فصل اول:  كلیات پژوهش

مقدمه

وجود یک جامعه سالم از نظر بهداشت روان، وابسته به سلامت اجزاء کوچکتر آن جامعه مانند: سازمان ها، گروهها و خانواده های موجود در آن جامعه است. یکی از طبیعی ترین گروههایی که می تواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به استقلال کودکان است، حتی اگر کودک دارای معلولیت باشد. وجود خانواده های سالم، می تواند تاثیر بسزایی در ایجاد بهداشت روانی در آن جامعه داشته باشد، زیرا نهاد خانواده به خودی خود یک جامعه کوچک است و هر گونه  تغییر مثبت  یا  منفی در آن، بر جامعه  بزرگ  انسانها،  تاثیر  مستقیم  و موثر دارد و  ثبات و بی ثباتی خانواده به طور مستقیم بر جامعه تاثیر دارد(کوهسالی،1385).

کودک عامل گسترش نسل است و تولد هر کودک می تواند بر پویایی خانواده اثر بگذارد، والدین و دیگر اعضای خانواده باید تغییرات متعددی را جهت سازگاری با عضو جدید در خود ایجاد کنند. تولد یک کودک دارای معلولیت، می تواند بر خانواده اثرات عمیقی داشته باشد و از آنجایی که  معلولیت و  رفتارهای  ناشی ازآن امری ثابت و  پایدار است، این امر بر تعاملاتی که کودک با والدین و خواهران و برادران خود دارد تاثیر میگذارد(هالاهان و کافمن[1]،1998).

بروز معلولیت در فرزندان، اختلالات عاطفی و مشکلات اقتصادی زیادی را در خانواده ایجاد می کند، به نحوی که یکایک اعضاء خانواده دچار بحران های ناشی از وجود فرزند معلول می شوند. روابط دچار سردی و تیرگی می شود و روابط اجتماعی خانواده نیز محدود می شود، سایر فرزندان دچار مشکلات عاطفی و اجتماعی می گردند و به طور کلی

یک مطلب دیگر :

 

شیوع اختلال افسردگی اساسی

 بهداشت روانی خانواده که ضامن سلامت کودکان و سرمایه های فردی و اجتماعی است به شدت به مخاطره می افتد(حسین نژاد،1375).

معلولیت یک عضو خانواده بر تمامی اعضای خانواده و کارکرد های مختلف آن تاثیر منفی می گذارد، چرا که معلولیت به انسجام و ساخت خانواده آسیب وارد می کند و پیامد آن ایجاد تغییرات در عملکرد و سازگاری خانواده است(انیسی،1377به نقل از احمدی،1390). با توجه به این مساله پرداختن به شاخص های سازگاری و عملکرد خانواده های دارای فرزند کم توان هوشی[2] از اهمیت بسزایی برخوردار است.

خانواده های دارای فرزند معلول از نظر عملکردی و سازگاری نسبت به خانواده های فاقد چنین فرزندانی دچار ضعف و نارسایی هستند،  بنابراین این خانواده ها به  خدمات توانبخشی، آموزشی  و حمایت های  روانی و مالی  نیاز دارند( احمدی،1390). خدمات توانبخشی، به  مجموعه اقدامات آموزشی،  حرفه ای  و  اجتماعی  گفته می شود که موجبات استقلال نسبی افراد را فراهم می کند و سبب بازگشت مجدد آنان به جامعه و استفاده مساوی از فرصت های جامعه می شود، لذا ضرورت برنامه ریزی جهت پیشگیری از معلولیت و فراهم آوردن امکانات توانبخشی در صورت بروز معلولیت مشخص می باشد.

اکثر تحقیقاتی که در گذشته در رابطه با معلولیت صورت گرفته است پیرامون تاثیراتی است که معلولیت بر  خانواده و جامعه گذاشته است و از آنجاییکه بازتوانی فرزند کم توان هوشی ممکن است به طور غیر مستقیم بر عملکرد و سازگاری خانواده تاثیر گذار باشد، بنابراین در این تحقیق به بررسی مقایسه ای عملکرد وسازگاری خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات  توانبخشی روزانه و خانواده هایی که  از این خدمات استفاده  نمی کنند پرداخته شده است.

 

بیان مساله

خانواده یک نظام اجتماعی است که اختلال در هر یک از اجزا و اعضای آن کل نظام را مختل می کند و این نظام مختل شده به نوبه خود اختلالات مربوط به اعضا را تشدید و مشکلات جدیدی را ایجاد می کند. با این نگرش، معلولیت یکی از فرزندان بر تمامی خانواده و کارکردهای مختلف آن و بر یکایک اعضاء تاثیر غالبا منفی  باقی می گذارد. به عبارت دیگر معلولیت فرزندی در خانواده، مانع از آن می شود که خانواده بتواند کارکرد های متعارف خود را به نحو مطلوب داشته باشد. از جمله این کارکرد ها تامین موجبات رشد و پرورش شخصیت فرزندان، تامین محیطی دلپذیر برای اعضاء و ایجاد پایگاهی برای برقراری روابط اجتماعی خانواده با دیگران می باشد(ناصر شریعتی و داور منش،1374 ص117-116).

حضور كودك کم توان هوشی در هر خانواده ساختار آن خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و سلامت روانی خانواده به خصوص والدین را تحت الشعاع قرار می‌دهد، كودك بر اثر تعارض‌های شدید میان اعضای خانواده، كل خانواده را درگیر بحران می‌كند(بکمن، 1991 سینگر واوروین 1989). فابر[3] (1975) خاطر نشان کرد که در اثر وجود کودک کم توان هوشی انواع فشار های زیر به والدین و سایر اعضای خانواده تحمیل می شود:

1)به تعویق افتادن تحول روانی سایر فرزندان

2) محدود شدن پیشرفت خانواده

3) وقوع بحران هایی مانند مشکلات زناشویی،طلاق و افسردگی والدین

4) بروز احساساتی از قبیل خشم، نا امیدی و احساس گناه( ترنبول و ترنبول[4]، 1990 به نقل از شریفی درآمدی ص64).

خانواده ها و عملكرد آنها به مثابه اصلی ترین پایگاههای رشد و شكوفایی شخصیت و پرورش مهارتهای اجتماعی كودكان و نوجوانان، اساسی ترین سهم را در سلامت و اعتلای جوامع بشری به عهده دارند(احدی،1372). بر اساس دیدگاه مك مستر[5] زمانی كه مجموع ابعاد عملكرد خانواده در شرایط مناسبی باشند، عملكرد كلی خانواده نیز در شرایطی مطلوب و كارآمد قرار خواهد داشت. مدل مک مستر راه مفیدی برای بررسی خانواده ها ارائه می دهد و بر رویكرد نظام دار استوار است. این رویكرد شش جنبه كاركرد خانواده را مدنظر قرار می دهد:

1.حل مسئله:

شامل توانایی خانواده در حل مشكلات تا حدی كه بتواند كارایی مؤثری داشته باشد. این بعد شامل هفت مرحله می باشد:1. شناسایی مشكل 2. مشكل را به اطلاع منابع یا افراد ذیربط رساندن 3. چاره اندیشی برای چند راه حل 4. تصمیم در مورد یك راه حل علمی 5. اجرا و عمل نمودن به تصمیم 6.كنترل اجرایی 7.ارزشیابی میزان موفقیت راه حل به كار گرفته شده .هرگاه هفت مرحله خوب پیش رود، مشكل به مؤثرترین شكل حل می شود.

2.ارتباط:

این بعد به توانایی خانواده در تبادل اطلاعات مربوط می شود. عناصر ارتباط را می توان به شرح زیر بیان کرد:کانال، زمینه، محیط، پس خورد، تداخل امواج، پیغام، دریافت کننده، پردازش و منبع. فرایند ارتباطات به انسان ها اجازه می دهد تا تجارب و دانش خود را در زمینه های مختلف به اشتراک بگذارند.

3.نقشها:

به الگوهای تكراری رفتار افراد خانواده اتلاق می شود. الگوهایی كه اعضا توسط آن كاركردهای خانواده را محقق می سازند. به عبارت دیگر، به رفتارهای توصیه شده و تكراری موجود در مجموعه ای از فعالیتهای دو جانبه با سایر اعضای خانواده گفته می شود. به اعتقاد آنان ادای وظایف مستلزم تخصیص نقش مناسب به افراد می باشد تا اعضای خانواده امور خواسته شده را طبق نقشهای تفویض شده انجام دهند.

4.پاسخگویی عاطفی:

چگونگی واكنش عاطفی خانواده در روابط خویش، در این بعد مورد مطالعه قرار می گیرد و اینكه آیا اعضای خانواده توانایی ابراز عواطف مختلف را دارد یا خیر.

5.دخالت عاطفی:

در این بعد به  تشریح نوع مشاركت و درگیر بودن اعضای خانواده با یكدیگر به لحاظ عاطفی پرداخته می شود.

6.كنترل رفتار:

شامل قواعدیست كه خانواده بر اساس آنها گذران امور می كند و نیز شامل میزان تأثیری كه اعضای خانواده به یكدیگر دارند.

این طرح با كاركرد فعلی خانواده سر و كار دارد نه با رشد قبلی یا مرحله تحولی كنونی آن و شیوه سنجش خانواده در این مدل به سبك مشكل محور است) باركر،1999(.

احمدی در سال 1391 در تحقیقی با عنوان عملکرد خانواده های دارای فرزند معلول نشان داد: خانواده های دارای فرزندمعلول در تمام ابعاد عملکردی ضعیف تر از خانواده های فاقد فرزند معلول هستند و این تفاوت در ابعاد نقش ها، کنترل رفتار و آزمایش رفتاری معنا دار است. در نتیجه خانواده های دارای فرزند معلول نیاز به حمایت و بازسازی دارند تا بتوانند عملکردی طبیعی داشته و مانع از بروز آسیب ها در عملکرد فردی، خانوادگی و اجتماعی در سایر اعضای خانواده بشوند.