دانشگاه امام صادق

دانشكده معارف اسلامی و حقوق

پایان نامه کارشناسی ارشد رشته معارف اسلامی و حقوق

گرایش حقوق خصوصی

عنوان:

معامله اعضاء بدن انسان در حقوق ایران و فقه امامیه

با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان

استاد راهنما:

جناب آقای دكتر سید مصطفی مصطفوی

استاد مشاور:

جناب آقای دکتر محسن اسماعیلی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود
تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
فهرست مطالب:
مقدمه ………………………………………..1
بخش اول: کلیات……………………………………… 10
مبحث اول: بررسی تاریخی انتقال اعضاء …………………………………….11
گفتار اول: تاریخچه پیوند و انتقال اعضاء در جهان…………………………………….. 11
گفتار دوم: تاریخچه پیوند اعضاء در ایران…………………………………….. 12
مبحث دوم: اقسام انتقال عضو…………………………………….. 15
گفتار اول: حالات مختلف انتقال عضو…………………………………….. 15
1- تامین عضو از انسان زنده……………………………………. 15
2- تأمین عضو از جسد…………………………………….. 16
گفتار دوم: انواع اعضاء قابل پیوند…………………………………….. 17
گفتار سوم: بررسی حقیقت مرگ……………………………………… 18
1- تعریف مرگ……………………………………… 19
2- اغماء……………………………………. 22
بخش دوم: معامله اعضاء بدن در حقوق ایران…………………………………….. 24
فصل اول: بررسی شرایط اساسی صحت معامله در انتقال اعضاء بدن……………….. 25
مبحث اول: مالیت اعضاء بدن…………………………………….. 26
گفتار اول: شناخت مفهوم مال…………………………………….. 26
1- تعریف لغوی مال…………………………………….. 26
2- تعریف اصطلاحی…………………………………….. 27
گفتار دوم: مالیت در حقوق مدنی ایران…………………………. 28
1- مالیت نوعی……………………………………… 29
2- مالیت شخصی…………………………………….. 29
گفتار سوم: مالیت اعضاء بدن انسان………………………….. 30
مبحث دوم: مشروع، معین و قابل تسلیم بودن مورد معامله……………….. 33
گفتار اول: مشروع بودن مورد معامله……………………………………. 33
گفتار دوم: معین و قابل تسلیم بودن…………………………………….. 35
مبحث سوم: مشروعیت جهت معامله اعضاء بدن……………………… 38
گفتار اول: مفهوم جهت……………………………………… 38
گفتار دوم: جهت در معامله اعضاء بدن انسان…………………….. 41
مبحث چهارم: رابطه حقوقی انسان با اعضاء بدن خویش…………………. 43
گفتار اول: شناخت مفهوم ملكیت……………………………………… 43
1- معنای مالکیت……………………………………… 43
2- مالکیت بر جسم…………………………………….. 45
گفتار دوم: شناخت مفهوم حق…………………………………….. 45
1- معنای حق…………………………………….. 45
2- حقوق مربوط به شخصیت……………………………………… 47
3- اوصاف حقوق مربوط به شخصیت……………………………………… 48
گفتار سوم: معامله اعضاء بدن در قلمرو حقوق مربوط به شخصیت…………… 49
فصل دوم: بررسی اثر اصل حاکمیت اراده در انتقال اعضاء بدن………………… 52
مبحث اول:اصل حاکمیت اراده……………………………………. 52
مبحث دوم: عوامل محدود کننده اصل حاکمیت اراده…………………… 54
گفتار اول: معامله اعضاء بدن در عرصه مقررات آمره………………………. 55
گفتار دوم: معامله اعضاء بدن در عرصه نظم عمومی……………………. 59
گفتار سوم: معامله اعضاء بدن در عرصه اخلاق حسنه………………………. 62
فصل سوم: ماهیت معامله اعضاء بدن انسان………………………………. 67
مبحث اول: ماهیت معاملات اعضاء بدن انسان به اعتبار شرایط انعقاد……………….. 68
گفتار اول: معامله اعضاء بدن انسان و ماده 10 قانون مدنی……………………….. 69
گفتار دوم: معامله اعضاء بدن انسان و عقد بیع…………………………………….. 71
گفتار سوم: معامله اعضاء بدن انسان و جعاله…………………………………….73
گفتار چهارم: معامله اعضاء بدن انسان و هبه……………………………………. 75
گفتار پنجم: رضایی یا تشریفاتی بودن عقد. …………………………………….77
مبحث دوم: ماهیت معامله اعضاء بدن انسان به اعتبار موضوع و هدف اقتصادی……………….. 78
گفتار اول: معوض یا مجانی بودن معاملات……………………………………… 79
گفتار دوم: مسامحی یا معاملی بودن معاملات……………………………………… 80
بخش سوم: معامله اعضاء بدن در فقه امامیه……………………………………. 83
فصل اول: بررسی فقهی رابطه انسان و اعضاء بدن…………………………………….. 84
مبحث اول: شناخت روابط حقوقی…………………………………….. 84
گفتار اول: بررسی مفهوم ملكیت……………………………………… 84
1- معنای لغوی و اصطلاحی ملكیت……………………………………… 84
2- مراتب ملكیت……………………………………… 86
گفتار دوم: بررسی مفهوم حق…………………………………….. 87
1- معنا و تعریف حق…………………………………….87
2- انواع حق: حق ا… و حق الناس…………………………………….. 89
3- قابلیت انتقال حقوق…………………………………….. 90
مبحث دوم: بررسی اقوال فقهی در خصوص رابطه حقوقی انسان و اعضاء بدن………….. 92

گفتار اول: كلام قائلین به حق سلطه و ملکیت انسان بر بدن خود…………………… 92
1- دیدگاه موافقان حق سلطه……………………………………. 92
2- دیدگاه موافقان ملکیت……………………………………… 94
3- ادله قائلین به وجود سلطه و ملكیت آدمی نسبت به اعضایش……………… 95
گفتار دوم: كلام قائلین به عدم وجود رابطه ملكیت میان انسان و اعضائش……………. 99
1- دیدگاه مخالفین رابطه ملکیت……………………………………… 99
2- ادله قائلین به عدم ملكیت انسان نسبت به اعضایش…………………… 100
گفتار سوم: نظریه مختار …………………………………….101
فصل دوم: بررسی احکام فقهی قطع عضو…………………………………….. 103
مبحث اول: ادله حرمت قطع عضو…………………………………….. 103
گفتار اول: حكم قطع عضو از بدن انسان زنده……………………………………. 103
1- حکم قطع عضو رئیسی…………………………………….. 104
2- عضو غیر رئیسی…………………………………….. 104
حرمت ورود ضرر به نفس………………………………………. 105
گفتار دوم: حرمت قطع عضو از انسان مرده……………………………………. 108
1- حرمت مثله …………………………………….109
2- حرمت هتك احترام و تذلیل مؤمن…………………………………….. 111
مبحث دوم: موارد جواز قطع اعضاء……………………………………. 113
1- وصیت بر اعضاء …………………………………….113
2- اجازه ولی شرعی…………………………………….. 116
3- اضطرار……………………………………. 117
بخش چهارم: معامله اعضاء بدن انسان در حقوق انگلستان………………… 121
فصل اول: قواعد عمومی…………………………………….. 123
مبحث اول: موارد مجاز خارج کردن و نگهداری اعضاء بدن انسان…………………. 123
گفتار اول: پژوهش های علمی…………………………………….. 123
گفتار دوم: پیوند اعضاء برای درمان بیماری ها……………………………………. 124
گفتار سوم: ایجاد بانک اطلاعات ژنتیکی…………………………………….. 124
مبحث دوم: لزوم احراز اراده انتقال دهنده……………………………………. 125

یک مطلب دیگر :

گفتار اول: احراز اراده اطفال…………………………………….. 125
گفتار دوم: احراز اراده افراد بالغ…………………………………….. 126
1- بالغین دارای اراده……………………………………. 126
2- بالغین فاقد اراده……………………………………. 127
مبحث سوم: سازمان های مرتبط با انتقال اعضاء……………………………………. 127
گفتار اول: مقام مسئول بافت های انسانی…………………………………….. 128
گفتار دوم: سازمان های حمایتی…………………………………….. 129
فصل دوم: معامله اعضاء بدن افراد زنده …………………………………….130
مبحث اول: شرایط عمومی…………………………………….. 130
گفتار اول: محدودیت اعضای قابل انتقال…………………………………….. 130
گفتار دوم: لزوم احراز سلامت جسمانی انتقال دهنده……………………………………. 131
مبحث دوم: انتقال اعضاء از طریق قراردادهای معوض………………………………………. 132
گفتار اول: اصل عدم تجویز انتقال اعضاء به صورت معوض…………………………….. 132
گفتار دوم: وضع خاص انتقال کلیه……………………………………. 133
مبحث سوم: انتقال اعضاء از طریق قراردادهای غیر معوض…………………………. 135
گفتار اول: ماهیت حقوقی انتقال اعضاء افراد زنده …………………………………….135
گفتار دوم: حقوق و وظایف اشخاص دخیل در جریان انتقال اعضاء………………….. 137
فصل سوم: معامله اعضاء بدن اموات……………………………………… 139
گفتار اول: شرایط عمومی…………………………………….. 139
1- عدم تجویز معامله عضو به صورت معوض………………………………………. 139
2- لزوم به کارگیری عضو برای مقاصد معین…………………………………….. 139
گفتار دوم: انتقال اعضاء بر اساس وصیت متوفی…………………………………….. 140
1- انتقال اعضای افراد دارای کارت اهداء……………………………………. 140
2- انتقال اعضاء با نظر نماینده متوفی…………………………………….. 141
گفتار سوم: انتقال اعضاء بدون وصیت متوفی…………………………………….. 141
1- اصل امکان انتقال اعضاء بدون وصیت متوفی…………………………………….. 141
2- استثنائات وارد بر اصل…………………………………….. 142
نتیجه گیری…………………………………….. 143
نتیجه گیری…………………………………….. 145
پیشنهادات……………………………………… 149
منابع…………………………………….. 151
چکیده:
پیشرفت های روزافزون علم پزشکی و تحولات بنیادین در آن، موجب حدوث موضوعات نوظهوری در عرصه های مرتبط با دانش پزشکی از جمله علم حقوق شده است. در این زمینه تحولات صورت گرفته در زمینه اعضای بدن انسان به جهت افزایش کمی و پیشرفت های کیفی آن مورد توجه قانون گذار قرار گرفته و نسبت به وضع ₍₍قانون پیوند اعضای بیماران فوت شده یا بیمارانی که مرگ مغزی آنها مسلم شده است₎₎ و نیز آیین نامه اجرایی آن اقدام نموده است.
فارغ از موضوع اهداء عضو و علیرغم شیوع معاملات معوض غیر رسمی میان گیرندگان و اعطاکنندگان اعضاء بدن انسان، تاکنون قراردادهای مذکور مورد توجه قانونگذار قرار نگرفته است. این پــایان‌نامه به تبیین مفاهیم و واژه‌های کلیـد‌ی موضـوع معـاملات اعضاء بدن انـسان شامل ” تعاریف و اقسام مرگ مغزی، اغما و اقسام انتقال عضو” بررسی ماهوی معامله اعضاء بدن در حقوق ایران شامل “شرایط اساسی صحت معامله اعم از مالیت و مالکیت داشتن، مشروع بودن موضوع و جهت، عوامل محدود کننده اصل حاکمیت اراده، نوع معامله اعضاء بدن و…” و نیز بررسی معامله اعضاء بدن در آیینه فقه امامیه شامل مفاهیم “مالکیت و حق سلطه و مراتب و اقسام آن، ادله حرمت قطع عضو و موارد جواز قطع اعضاء” می پردازد. طی مطالعه تطبیقی موضوع، معاملات اعضاء بدن در حقوق انگلستان با شناخت و تبیین ” قواعد عمومی معامله و موارد قطع عضو و سازمان های مرتبط” مورد بحث قرار گرفته است.
مقدمه:
حركت علم در مسیر تكامل و تلاش مجدانه عالمان در جهت قدم گذاشتن به عرصه ناشناخته علوم، امروزه شكلی خیره كننده یافته است. تلاش انسان برای تحصیل كیفیت بالاتری از زندگی بر شتاب این حركت افزوده و حجم انبوهی از اطلاعات علمی و تحقیقاتی و یافته‌های تازه در شاخه‌های گوناگون علوم را فراهم آورده است.
این جریان، موجب همكاری بیشتر قلمرو‌های مختلف دانش با یكدیگر شده و تنیدگی و همراهی بیش از پیش علوم با یكدیگر را موجب شده است. تلاش برای حفظ سلامت و افزایش حیات آدمی مصداقی قابل توجه در این زمینه است. برای نیل به این اهداف علاوه بر مسایل پزشکی، نیاز به پاسخگویی به بسیاری از سؤالات و پرسش ها در ابعاد مختلف اجتماعی، مهندسی، دینی، حقوقی و اخلاقی دارد.
از جمله این موارد، برداشتن عضو و انتقال آن به بیماران نیازمند است. این امر یعنی پیوند اعضاء، در قرن اخیر شكل گسترده و ویژه‌ای یافته است. برای رسمیت یافتن این موضوع، بحث‌های عمیق حقوقی و فلسفی در گرفته است؛ چرا كه مسأله انتقال اعضاء، از یك سو مستلزم تصرف در بدن و حق انسان بر تمامیت جسمی خویش است و از سوی دیگر