2-1 تاریخچه تغذیه تکمیلی…………………………………………………………………………………………………… 7

2-2 تغذیه در انواع زنبوران داخل کلنی……………………………………………………………………………………….. 8

2-2-1 تغذیه زنبوران کارگر………………………………………………………………………………………………….. 8

2-2-2 تغذیه نرها…………………………………………………………………………………………………………….. 9

2-2-3 تغذیه ملکه……………………………………………………………………………………………………………. 9

2-2-4 تغذیه لاروها………………………………………………………………………………………………………….. 9

2-3 تغذیه تکمیلی…………………………………………………………………………………………………………… 10

2-3-1 تغذیه با مواد قندی…………………………………………………………………………………………………… 10

2-3-2 مواد قندی مورد استفاده زنبور عسل………………………………………………………………………………….. 10

2-3-3 تغذیه با مواد پروتئینی………………………………………………………………………………………………… 11

2-4 روش‌های متداول در تغذیه کلنی‌های زنبورعسل………………………………………………………………………… 11

2-4-1 تغذیه تکمیلی پروتئینی……………………………………………………………………………………………….. 11

2-4-2 تغذیه تحریکی کلنی…………………………………………………………………………………………………. 12

2-4-3 تغذیه تحریکی زنبورستان جهت تولید عسل………………………………………………………………………….. 12

2-4-4 تغذیه برای تقویت کلنی……………………………………………………………………………………………… 12

2-4-5 تغذیه جهت تجویز دارو……………………………………………………………………………………………… 13

2-4-6 تغذیه زمستانی زنبورها……………………………………………………………………………………………….. 13

2- 5   احتیاجات غذایی…………………………………………………………………………………………………….. 14

2-5-1 آب………………………………………………………………………………………………………………… 14

2-5-2 کربوهیدرات‌ها……………………………………………………………………………………………………… 15

2-5-3 پروتئین‌ها……………………………………………………………………………………………………………. 16

2- 5-4 اسید آمینه‌های ضروری زنبورعسل………………………………………………………………………………….. 18

2-5-5 لیپیدها………………………………………………………………………………………………………………. 20

2-5-6 مواد معدنی………………………………………………………………………………………………………….. 21

2-5-7 ویتامین‌ها……………………………………………………………………………………………………………. 21

2-5-7-1 ویتامین‌های محلول در چربی………………………………………………………………………………………. 21

2-5-7-1-1 ویتامین A……………………………………………………………………………………………………… 21

2-5-7-1-2 ویتامین K……………………………………………………………………………………………………… 21

2-5 -7-1-3 ویتامین D…………………………………………………………………………………………………….. 21

2-5-7-1- 4 ویتامین E……………………………………………………………………………………………………… 22

2-5-7-2 ویتامین‌های محلول در آب………………………………………………………………………………………… 22

2-5-7-2-1 ویتامین C (اسید آسکوربیک)…………………………………………………………………………………. 22

2-5-7-2- 2 ویتامین B₁ (تیامین)…………………………………………………………………………………………… 23

2-5-7-2-3 ویتامین B₂ (ریبوفلاوین)……………………………………………………………………………………….. 23

2-5-7-2- 4 ویتامین B₃ (نیاسین)………………………………………………………………………………………….. 23

2-5-7-2- 5 ویتامین B₅ (اسیدپانتوتنیک)…………………………………………………………………………………… 23

2-5-7-2- 6 ویتامین B₁₂ (سیانوکوبالامین)………………………………………………………………………………….. 23

2-6 ارزش غذایی جانشین‌ها ومکمل‌های گرده گل………………………………………………………………………….. 24

2-7 خاصیت جلب کنندگی گرده……………………………………………………………………………………………. 24

2-8 ترکیبات شیمیایی دور کننده زنبورعسل…………………………………………………………………………………. 25

2-9 ارزش غذایی گرده گیاهان مختلف برای زنبورعسل……………………………………………………………………… 25

2-10 اثرات کمبود گرده در تغذیه زنبورعسل……………………………………………………………………………….. 26

2-11 جمع آوری گرده توسط زنبور…………………………………………………………………………………………. 26

2 – 12 خصوصیات گرده…………………………………………………………………………………………………… 26

2-12-1 گرده گل………………………………………………………………………………………………………….. 26

2-12-2 ترکیبات گرده……………………………………………………………………………………………………… 27

2-12-3 کربوهیدرات‌های گرده…………………………………………………………………………………………….. 27

2-12-4 پروتئین گرده………………………………………………………………………………………………………. 27

2-12-5 چربی‌های گرده……………………………………………………………………………………………………. 28

2- 12- 6 مواد معدنی گرده………………………………………………………………………………………………….. 29

2-12- 7 ویتامین‌های گرده………………………………………………………………………………………………….. 29

2- 13 ویتامین‌های موجود در گرده………………………………………………………………………………………….. 30

2- 13-1 ویتامین آ………………………………………………………………………………………………………….. 30

2- 13- 2 ویتامین ب 1 یا تیامین……………………………………………………………………………………………… 30

2- 13- 3 ویتامین ب 2 یا ریبوفلاوین………………………………………………………………………………………… 30

2- 13- 4 اسید فُولیک………………………………………………………………………………………………………. 30

2- 13-5 ویتامین ب5 اسید پانتوتنیک………………………………………………………………………………………… 30

2- 13- 6 ویتامین ب 6 یا پیرودوکسین………………………………………………………………………………………. 31

2- 13- 7 ویتامین ب 12…………………………………………………………………………………………………….. 31

2- 13- 8 ویتامین C یا اسید اسکوربیک…………………………………………………………………………………….. 31

2- 13- 9 ویتامین د…………………………………………………………………………………………………………. 31

2- 13- 10 ویتامینی (توکوفرول)…………………………………………………………………………………………….. 31

2- 13- 11 ویتامین اچ (بیوتین )……………………………………………………………………………………………… 31

2- 13- 12 ویتامین پی (روتین )……………………………………………………………………………………………… 31

2- 15 مواد معدنی گرده…………………………………………………………………………………………………….. 32

2- 14 هورمون‌های گرده :………………………………………………………………………………………………….. 32

2- 15 ویتامین C……………………………………………………………………………………………………………. 32

2- 16 فواید ویتامین C………………………………………………………………………………………………………. 33

2- 17 کمبود ویتامین C…………………………………………………………………………………………………….. 34

2- 18 مصرف مازاد بر نیاز………………………………………………………………………………………………….. 34

2- 19 منابع حاوی ویتامین C……………………………………………………………………………………………….. 34

2- 20 سایر خواص ویتامین C………………………………………………………………………………………………. 37

2- 21 معرفی عسل اسکوربات ومقایسه آن با عسل طبیعی و شکر……………………………………………………………… 38

2- 22 فرمول شیمیایی ویتامین C :…………………………………………………………………………………………… 38

2- 23 ساخت ویتامین C به صورت صنعتی…………………………………………………………………………………… 39

 

2- 24ساخت ویتامین C در بدن جانوران…………………………………………………………………………………….. 39

2- 25 اهمیت ویتامین C در زنبور عسل……………………………………………………………………………………… 39

2- 26 بررسی ویتامین C در گرده‌های جمع آوری شده توسط زنبور عسل و لاشه آن…………………………………………. 39

2- 27 عملکرد ویتامین C…………………………………………………………………………………………………… 40

2- 28 سابقه تغذیه کلنی‌های زنبور عسل با ویتامین C و سایرمواد……………………………………………………………… 41

2- 29 گونه‌ها و نژادهای زنبورعسل…………………………………………………………………………………………. 42

فصل سوم…………………………………………………………………………………………………………………… 45

مواد و روش‌ها……………………………………………………………………………………………………………… 45

3- 1 مواد و روش‌ها………………………………………………………………………………………………………… 46

3- 2 اهداف طرح…………………………………………………………………………………………………………… 46

3- 3 مدل آماری طرح………………………………………………………………………………………………………. 47

3- 4 زمان بندی ونحوه اجرای طرح………………………………………………………………………………………….. 47

3- 5 آماده سازی کلنی‌های آزمایشی……………………………………………………………………………………….. 47

3- 6 همگن نمودن کلنی‌ها………………………………………………………………………………………………….. 47

3- 7 تهیه مواد مصرفی آزمایش……………………………………………………………………………………………… 48

3- 8 نحوه آماده سازی شربت و ویتامین C محلول در آن جهت تیمارهای مورد آزمایش……………………………………… 48

3-9 پرورش نوزاد و تخم‌گذاری ملکه………………………………………………………………………………………. 49

3-10 بررسی جمعیت زنبوران بالغ……………………………………………………………………………………………. 50

3-11 تعیین وزن لاشه……………………………………………………………………………………………………….. 51

3-12فراسنجه‌های زمستان‌گذرانی زمستان‌گذرانی……………………………………………………………………………. 52

3-12- 1 تفاوت وزن کلنی (میزان عسل مصرفی)…………………………………………………………………………….. 52

3-12- 2 اندازه گیری میزان جمعیت…………………………………………………………………………………………. 52

3-13 تولید عسل……………………………………………………………………………………………………………. 52

فصل چهارم………………………………………………………………………………………………………………… 53

نتایج……………………………………………………………………………………………………………………….. 53

4-1 نتایج…………………………………………………………………………………………………………………… 54

4-2 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر میزان تخمگذاری ملکه در فصل پائیز…………………………………………….. 54

4- 3 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر روی جمعیت زنبوران بالغ در فصل پائیز…………………………………………. 56

یک مطلب دیگر :

4 – 4 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر وزن لاشه تازه زنبوران کارگر………………………………………………… 57

4– 5 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر وزن لاشه خشک زنبوران کارگر……………………………………………… 59

4- 6 اثر سطوح مختلف ویتامین C بر زمستان‌گذرانی کلنی‌های زنبور عسل…………………………………………………… 60

4-7 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر میزان تخمگذاری ملکه در فصل بهار…………………………………………….. 61

4 – 7 – 1 میانگین کل چهار دوره در فصل بهار…………………………………………………………………………….. 62

4- 8 بررسی اثر سطوح مختلف ویتامین C بر روی جمعیت زنبوران بالغ در فصل بهار…………………………………………. 63

4- 9 اثر سطوح مختلف ویتامین C بر میزان تولید عسل……………………………………………………………………….. 65

فصل پنجم………………………………………………………………………………………………………………….. 66

بحث……………………………………………………………………………………………………………………….. 66

5- 1 بررسی اثر ویتامین C بر میزان تخمگذازی (پرورش نوزادان) در پائیز……………………………………………………. 67

5- 2 بررسی اثر ویتامین C بر میزان جمعیت زنبوران بالغ (قاب) در پائیز……………………………………………………….. 68

5- 3 بررسی اثر ویتامین C بر وزن لاشه تازه و خشک زنبوران کارگر در پائیز………………………………………………… 69

5- 4 بررسی اثر ویتامین C بر زمستان‌گذرانی کلنی زنبورعسل………………………………………………………………… 70

5- 5 بررسی اثر ویتامین C بر میزان تخمگذازی(پرورش نوزادان) در بهار…………………………………………………….. 70

5- 6 بررسی اثر ویتامین C بر میزان جمعیت زنبوران بالغ (قاب) در بهار………………………………………………………. 71

5- 7 بررسی اثر ویتامین C بر میزان عسل تولید شده کلنی در فصل بهار……………………………………………………….. 72

5- 8 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………. 72

5- 9 پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………….. 73

فصل ششم………………………………………………………………………………………………………………….. 74

منابع………………………………………………………………………………………………………………………… 74

اهمیت زنبورعسل

جهان هستی تجلیگاه آیات الهی است و زنبورعسل با فیزیولوژی ظریف وجودی و رفتار دقیق خود انسان را به سوی اثبات وحدانیت قدرت پروردگار هستی راهنمایی می‌کند.

زنبورعسل موجودی است که خیلی پیش از انسان در روی زمین به وجود آمده و زندگی را آغاز کرده است و در همه کتاب‌های آسمانی مانند قرآن کریم، انجیل، تورات و نوشته‌های قدیمی یونان و افسانه‌های کهن از زنبور عسل به عنوان یک موجود مفید ومنظم و پرکار یاد شده است و از محصولات تولیدی آن به عنوان یک ماده مغذی مفید نام برده شده است. اولین اثر وجودی انسان در روی زمین که در کاوش‌های زمین شناسی تاکنون به دست آمده متعلق به 600 هزار سال پیش است و حال آنکه همین کاوش‌های علمی در اعماق زمین نشان می‌دهند که اجداد اولیه زنبورعسل که گوشتخوار بوده‌اند در حدود 80 میلیون سال پیش می‌زیسته و مشغول فعالیت و زاد و ولد بوده است، منتها با این تفاوت که در آن زمان فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیرعسلی امروزی زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص به خود را ساخته و درآن زندگی می‌کرده است (عباسی و همکاران، 1389).

امروزه از زنبور عسل برای تولید محصولاتی چون عسل، گرده گل، موم، بره موم، زهر، ژله رویال (شاه انگبین) استفاده می‌گردد. این محصولات علاوه براینکه به عنوان مواد غذایی و کمک غذایی با ارزش می‌باشد در صنایع دیگری از جمله داروسازی، آرایشی، بهداشتی، شمع­سازی، قالب­سازی، ریخته­گری، نساجی، واکسن­سازی، قلم­زنی، کاغذ­سازی منشاء خدمات ارزنده ایست. اعظم درآمد زنبورداران از طریق فروش عسل و موم می‌باشد ولی برخی از زنبورداران هم با تولید ملکه، زنبور پاکتی و سایر محصولات مذکور کسب درآمد می‌نمایند (نهضتی، 1387؛ سامرویل[1]، 2002).

1-2 ارزش اقتصادی واجتماعی زنبور عسل

کشور ایران در سال 1391 با داشتن حدود 6/5 میلیون کلنی مدرن و بومی و تولید 71000 تن عسل (طبق گزارشات معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی) در جایگاه دوم خاورمیانه بعد از ترکیه و جایگاه سوم بعد از چین و هندوستان در قاره آسیا و جایگاه یازدهم جهان را کسب کرده است.

پرورش زنبورعسل از نظر ایجاد اشتغال توانسته 250000 نفر را به طور مستقیم و غیر مستقیم در این صنعت مشغول بکار نماید و تعداد 170 تعاونی پرورش زنبور عسل در کشور ، 41000 نفر پرورش دهنده زنبورعسل را در قالب تعاونی‌های تولیدی سازمان دهی نماید (طبق گزارشات معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی). با توجه به اطلاعات فوق اهمیت این بخش برای سرمایه­گذاری، پژوهش و رفع معضلات که یکی از آن‌ها تغذیه زنبورعسل است به وضوح روشن می‌شود.

1-3 تغذیه زنبورعسل

تمام موجودات زنده برای ادامه حیات خود به مواد مغذی نیازمندند، زنبورعسل هم به مانند تمام جانداران برای فعالیت‌های حیاتی و رشد و نمو به پروتئین، چربی، کربوهیدرات، مواد­معدنی، ویتامین‌ها و آب احتیاج دارد. در زمانی که گیاهان در طبیعت دارای گل‌های زیادی می‌باشند زنبورعسل نیازهای غذایی خود را از گل‌ها بدست می‌آورند که این گل‌ها دارای شهد و گرده گل می‌باشند. انرژی مورد نیاز زنبورعسل عمدتا از قند موجود در شهد گل بدست می‌آید. پروتئین مورد نیاز زنبور هم از گرده موجود در طبیعت تامین می‌شود علاوه بر تامین پروتئین توسط گرده، نیاز به چربی، مواد معدنی و ویتامینی هم از گرده مرتفع می‌شود. در شهد گل هم مقداری مواد معدنی و ویتامینی وجود دارد که مکملی برای کمبودهای تغذیه‌ای می‌باشد. آب هم که از منابع فراوان موجود در طبیعت تامین می‌شود (ایراندوست، 1375؛ هربرت[2] وشیمانوکی[3]، 1978).

1- 4 نیاز غذایی زنبور عسل

گرده گل منبع مهم پروتئین، چربی، ویتامین، و مواد معدنی برای زنبورها است و زنبوران عسل از این مواد بیشتر در ساختمان ماهیچه‌ها، غدد و ترشحات آن‌ها و سایر بافت‌ها استفاده می‌کنند (نهضتی،1387؛ هربرت وشیمانوکی، 1978؛ سامروویل، 2002). یک زنبور تازه متولد شده 13 درصد و یک زنبور پنج روزه 5/15 درصد وزن بدنش را مواد پروتئینی تشکیل می‌دهد (احمدی، 1390).