به گیاهان آروماتیک اشاره کرد. گیاهان آروماتیک، به دسته­ای از گیاهان اطلاق می­شود که حاوی ترکیب­های معطر و یا به عبارت دیگر اسانس هستند. این قبیل از گیاهان با تنوع فراوان در کشور ما گسترده شده­اند. به­طوری­که  شاید بتوان گفت اکثر گیاهان و علف­های هرز ایران دارای اسانس و خواص دارویی هستند. امروزه استفاده از روغن­های اسانسی در صنایع بهداشتی- آرایشی، غذایی و دارویی به­­قدری وسیع است که در بسیاری از کشورها مقادیر زیادی از این اسانس­­ها و یا ترکیب­های تشکیل­دهنده­ی آن­ها به­صورت سنتزی تهیه می­شوند. اسانس­های طبیعی به­دلیل عدم خطرات ناشی از آلودگی با مواد شیمیایی و نیز از آن­­جائی که ترکیب­های سنتزی به راحتی قابل دسترسی نیست بسیار مورد توجه هستند.

ایران، کشوری وسیع و با شرایط اقلیمی متنوع است که باعث شده تنوع فراوان گونه­های گیاهی را داشته باشد. اسانس­­­­های استخراج شده از این گیاهان نه تنها می­تواند نیاز داخلی را رفع کند بلکه می­تواند جایگاه مهمی در صادرات کشور داشته باشد. استفاده­ی صحیح از فرآورده­های گیاهی مستلزم شناخت و بررسی دقیق کیفی و کمی ترکیب­های شیمیایی موجود در آن است. امروزه، روش­های تجزیه­ای در زمینه سرعت عمل، دقت و کاهش هزینه­ها با یکدیگر رقابت دارند. این رقابت، عمدتاً به بخشی که مربوط به آماده­سازی نمونه­هاست مربوط می­شود تا نتایجی با تکرارپذیری بیشتر و نیاز به مهارت تکنیکی کمتر حاصل شود. این روش­های تجزیه­ای باید از حلال­های کم­تر استفاده کنند و نمونه­های تمیزتری فراهم آورند که بتواند مراحل نهایی کار را به­خوبی پیش برند. درسال­های اخیر استقبال عمومی و رویكردی همه جانبه جهت استفاده از داروهای گیاهی به­وجود آمده است تاحدی­كه % 80 داروهای عرضه­شده در برخی ازكشورها منشاء گیاهی دارد. قدمت شناخت خواص درمانی گیاهان شاید

 خارج از حافظه­ی تاریخ باشد كه یكی ازدلایل مهم این قدمت، باور ریشه­دار مردم سرزمین­های مختلف درخصوص استفاده از گیاهان دارویی است. به­عنوان مثال، باور “هیچ دردی نیست كه با گیاه درمان نشود” با اندكی تفاوت میان ملل مشرق زمین تا اقوام آمریكای لاتین وجود دارد. در قرآن كریم نیز استفاده ازگیاهان جهت شفاء مردمان به صراحت در آیه­ی 69 سوره نحل ذكرگردیده شده و از آن به عنوان یكی از نشانه­های خداوند برای متفكران یاد كرده است. ایران درگذشته یكی از مراكز تولید وعرضه گیاهان دارویی به­شمارمی رفت؛ به­طوری­كه پایه­های اقتصادی سلسله اسماعیلیان كه حدود 600 سال حكومت كردند، برتولید وعرضه گیاهان دارویی استوار بود و آثاراین فعالیت در باقی­مانده­ی قلاع اسماعیلیه درتفرش وحوالی آن هنوز هم باقی است. علاوه براین، دانشمندانی نظیرشیخ الرئیس ابوعلی سینا تحقیقات ارزشمندی در شناسایی و استفاده ازگیاهان دارویی ارائه داده­اند به­طوری­­كه امروزه كتب داروئی این دانشمند درمعتبرترین دانشگاههای جهان تدریس می­شود. هریك از گونه­های گیاهی، شرایط خاصی را جهت رشد و نمو نیاز دارند و مجموع این شرایط (ارتباط متقابل گیاه و محیط)،  خاستگاه اكولوژیكی گیاه را تعریف می­نماید. با مطالعه و بررسی اقلیم­های موجود در ایران متوجه می­شویم كه ایران دارای شرایط آب و هوایی متنوعی بوده و ره­آورد این موقعیت ویژه وجود  پوشش­ها و رویش­های گیاهی مختلفی از مجموعه­ی گیاهان مخصوص اقلیم­های مختلف جهان است. بررسی تنوع گونه­های گیاهی در ایران این حقیقت را آشكارمی سازد كه ثروتی عظیم را به­صورت رویش­های اختصاصی و بومی دراختیار داریم، به­طوری­كه می توان نام “ طلای سبز” را  برای آن برگزید.

تعداد زیادی ازگیاهان به علت دارا بودن روغن اسانسی مورد استفاده قرار می­گیرند. روغن­های اسانسی دسته­ی مهم و بزرگی از تركیبات طبیعی موجود در گیاهان می­باشند كه در صنایعی از قبیل داروسازی، غذایی، آرایشی و بهداشتی، عطرسازی  و… کاربرد فراوانی دارند.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           در برخی از مواد، روغن اسانسی استحصال­شده از گیاهان را به­صورت مستقیم به­عنوان دارو مصرف می­نمایند. ازآنجا كه روغن­های اسانسی مخلوطی از تركیبات شیمیایی گوناگون و پیچیده می­باشند، لازمه­ی استفاده بهینه از این مواد، شناسایی تركیبات موجود در آنها و تعیین كمی مقدار هر یك می­باشد. در همین راستا برای متمركز­كردن وگردآوری اطلاعات حاصل از مطالعات محققان در زمینه­ روغن های اسانسی، چندین نشریه و مجلات معتبری نظیر Journal of Essential Oil Research وFlavour and Fragrance Journal   و … ، به­طوراختصاصی مقالات تدوین­شده را منتشر می­نمایند.

شناسایی تركیبات تشكیل­دهنده­ی روغن­های اسانسی گیاهی توسط شیمیدانان متخصص، مخصوصاً شیمیدانان تجزیه وآلی با استفاده از روش­های نوین و پیشرفته ی دستگاهی، تحقق می یابد. در­واقع،  توسعه­ی دانش فیتوشیمی یا شیمی گیاهی كه شامل بررسی و شناسایی مواد طبیعی موجود در گیاهان می­باشد، هم­زمان با رشد روش­های پیشرفته­ی دستگاهی تجزیه، سرعت فزاینده­ای پیدا كرده است. روش­هایی از قبیل طیف­سنجی، كروماتوگرافی و روش های تلفیقی طیف سنجی وكروماتوگرافی مانند LC-MS  و GC-MS ازاین جمله­اند. استفاده از از این روش­ها به­عنوان راهکارهای کارآمد برای جداسازی، شناسایی و تعیین درصد ترکیب­های شیمیایی اسانس­های فرار با منشاء طبیعی و سنتزی در تحقیقات علمی ضروری و اجتناب­ناپذیر است.

این رساله، تحقیقی است برای جداسازی، شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات موجود در اسانس چهار نمونه­ی گیاه محلی منطقه­ی تربت حیدریه واقع در استان خراسان رضوی (شکل1-1)  که با روش­های مختلف به انجام رسیده است. مهم­ترین مزیت روش­های تجزیه­ای به­ کار رفته به­ویژه مایکرویو، استفاده از حداقل نمونه و در زمان اندک نسبت به روش­های قدیمی می­­باشد [1].

این گیاهان، به­ترتیب درمنه­ی دشتی 1،  نان کلاغ 2، زعفران 3 و خاک­شیر 4 هستند که جملگی به­صورت طبیعی در گستره­ی وسیع در تربت حیدریه دارای پراکنش وسیع هستند. امروزه، استفاده از اسانس­ها، فرآوری، تجزیه و مدل­سازی فاکتورهای وابسته به­طور گسترده در کانون توجه محققین واقع شده است [2-28]. نظر به اینکه شناسائی پروفیل شیمیائی گیاه خاک­شیر نیاز به بررسی­های تکمیلی بیشتر دارد، در این پایان­نامه به این گیاه پرداخته نشده است.

1-2- منطقه­ی نمونه­برداری: تربت حیدریه

 

یک مطلب دیگر :

 

تربت حیدریه (شکل 1-1)، یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. تربت حیدریه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران است. شهرستان تربت حیدریه، با ۵۳ کیلومتر مربع وسعت، در طول جغرافیائی 13/59 درجه و عرض جغرافیایی 16/35 درجه قرار گرفته و ارتفاع آن ۱۳۳۳ متر از سطح دریا می‌باشد. جمعیت این شهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، برابر با ۱۳۱۱۵۰ نفر بوده‌است [29].

شکل1-1- موقعیت نسبی شهرستان تربت حیدریه در نقشه­ی ایران

تربت حیدریه از شرق به شهرستان­های تایباد و تربت جام و رشتخوار، از غرب به کاشمر، از شمال به مشهد، نیشابور و فریمان، از جنوب به شهرستان مه­ولات منتهی می‌شود. در حوزه­ی شهرستان، 5 شهر (تربت حیدریه (مركز شهرستان)، رباط سنگ، دولت آباد و كدكن و بایگ)، 5 بخش (مركزی، بایگ، زاوه، رباط سنگ و كدكن)، 11دهستان و 350 روستا وجود دارد. مساحت این شهرستان، به­طور متوسط 9945 كیلومتر مربع است. ناهمواری­های شمالی این شهرستان، دنباله­ی كوه­های شاه­جهان و رشته­ی جنوبی از یك طرف به كوه­های جام و از طرف دیگر به كوه سرخ كاشمر و كوه میش سبزوار متصل است. در بین این رشته كوه­ها، دشت­های حاصل­خیز و آباد مانند جلگه­ی رخ و دشت زاوه وجود دارد كه رودهای متعدد كوشك و بزرگی آنها را مشروب می­كند.

منطقه­ی تربت حیدریه، بزرگترین تولیدکننده­ی زعفران در جهان محسوب می‌شود. بایگ، یکی از شهرهای تربت حیدریه مرکز ابریشم ایران نام گرفته و بالغ بر ۸۰٪ ابریشم کشور در این محل تولید می‌شود. خربزه، پسته و بادام نیز از دیگر محصولات کشاورزی این منطقه ‌است. هم­چنین، معادن طلای زرمهر تربت حیدریه که در روستای زرمهر واقع شده است، تولیدکننده­ی اولین شمش‌های طلا در کشور است که در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شوند. تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه شهرت داشته‌ است. پیشینه­ی تاریخی تربت حیدریه به­نام زاوه به­دوران قبل از اسلام دوره­ی اشکانیان برمی گردد و به­مناسبت مقبره­ی قطب‌الدین حیدر که از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده بدین­نام خوانده شده‌ است. قطب‌الدین حیدر ترك فرزند تیمور فرزند ابوبكر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبك و از تبار خاقان ترك بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسمی كه در زاوه سكنا داشته است شده و به هوای شیخ راهی این دیارگردید. قطب­الدین حیدر را مردی صاحب باطن، مجذوب مطلق و اهل ریاضت و كرامت توصیف كرده­اند.

مورخین عرب فتح تربت حیدریه را در سال 30 هجری توسط عبدا… ابن عامر در زمان خلیفه­ی سوم ثبت نموده­اند. جوینی این شهر را یكی از شهرهای معمور و آبادان خراسان قدیم در زمان ورود مغولان گزارش نموده است. مردمان زاوه نخستین قربانیان حمله­ی مغول­ها به ایران بوده اند و این شهر در حمله مغولان در سال 617 قمری مانند سایر شهرهای این سامان ، ویران گشته است. این شهر پس از حمله­ی مغول­ها، صحنه­ی ناملایمات سیاسی و هجوم اقوام بیگانه بوده است. مقاومت دلیرانه­ی مردم این خطّه در برابر هجوم بیگانه (از حمله­ی ازبك­ها در اوایل قرن نهم هجری تا یورش نیروهای روس و انگلیس و آلمان در جنگ دوم جهانی) در جای­جای كتب تاریخی مشهود است.

بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند. تربت حیدریه پس از دوره­ی صفوی به­صورت شهر در آمد. در­واقع، شهر در حدود دویست­سال پیش یعنی دوره­ی حاکمیت اسحاق‌خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق­خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر بوجود آورد که این شهر تا مدت­ها به تربت اسحاق‌خان معروف بوده‌است. تربت حیدریه در مسیر رشد خود و برای اینكه تا این اندازه بزرگ شود، چندین روستا را بلعیده است. روستاهایی كه تا كنون به نفع گسترش این شهر از بین رفته­اند شامل ملكی، ضیاء­الدین، قاسم­آباد، مظفریه، حسنی، منصوریه، رباط پایین و حیدر­آباد می­باشند. رشد شهر از مناطق اولیه­ی آن یعنی رباط بالا، باغ سلطانی و كوچه قلعه كهنه شروع شده و در سه جهت شمال، جنوب و غرب شروع به گسترش نموده است. در دو انقلاب معاصر ایران یعنی انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شمسی، تربت حیدریه از شهرهای پیشتاز بوده‌است. در حال حاضر تمامی واردات و صادرات مرزهای دو قارون و عشق آباد می­بایست از تربت حیدریه عبور كند.

1-2- 1- آب و هوا

این شهرستان، در مناطق شمال و شمال غرب به­طوركلی دارای آب و هوای نوع كوهستانی با زمستانی سرد و تابستانی معتدل و در مناطق جنوبی و جنوب غرب دارای آب و هوای نوع كویری (نیمه­صحرایی) با تابستان گرم و خشك می­باشد.

1-2- 2- پوشش گیاهی

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...