آب7-6پروتئین28-20روغن55-48قند16-14فیبر8-6مواد معدنی7-5
دامنه تنوع مقدار روغن دانه کنجد (63-37 درصد ) بسته به اثرات ژنوتیپ و محیط بسیار گسترده است . دانه های سفید رنگ معمولا روغن بیشتری دارند. مقدار پوست با مقدار روغن همبستگی منفی دارد . دانه پوست کنده کنجد حدود 55 در صد روغن دارد .قریب 80-75 درصد از کنحد تولید شده در دنیا جهت استخراج روغن استفاده می شود. دو درصد تولید بعنوان مصرف بذر برای کاشت به کار می رود و بقیه بطور مستقیم به مصرف خوراک میرسد (بی نام، 1378).
1-4- کیفیت روغن کنجد
روغن کنجد رنگ کهربائی یا زرد تیره دارد و بو و طعم آن مطلوب است. ارزش روغن کنجد از قدیم الایام برای پخت و پز و سایر مصارف به اثبات رسیده است. روغن کنجد جهت سرخ کردن مواد غذایی از دوامی استثنایی برخوردار است. خواص کلی روغن کنجد در جدول شماره 2 آمده است. 65 درصد از تولید جهانی کنجد به تولید روغن و 35 درصد آن بعنوان غذا مصرف می گردد (شکوه فر، 1390).
جدول شماره 1 – 2- ویژگی های روغن کنجد:
ویژگی ها |
دامنه تغییرات |
وزن مخصوص |
924/0-902/0 |
ضریب شکست نور در 25 درجه سانتی گراد |
4770/1-4760/1 |
عدد اسیدی |
2/2-0/1 |
عدد یدی |
113-103 |
عدد صابونی |
200-186 |
در صد اسید های چرب آزاد |
3-1 |
عدد غیر صابونی (درصد) |
2-1 |
دمای دود کردن |
165 درجه سانتی گراد |
روغن کنجد حدود 80 درصد اسیدهای چرب غیر اشباع دارد که عمدتا مشتمل بر اسید اولئیک و اسید لینولئیک می باشد . حدود 20 درصد باقی مانده ترکیبات روغن کنجد از اسید های چرب اشباع مانند اسید استئاریک و اسید پالمیتیک تشکیل می شود . ترکیب اسید های چرب روغن کنجد در جدول شماره 3 آمده است (شکوه فر، 1390).
جدول شماره 1-3- ترکیب اسیدهای چرب روغن کنجد (درصد) :
اسیدهای چرب |
دامنه تغییرات (درصد) |
پالمیتیک |
10-8 |
استئاریک |
8-4 |
اولئیک |
48-40 |
لینولئیک |
45-30 |
آراشیدیک |
1-3/0 |
روغن کنجد مصرف زیادی در تهیه شیرینی و سایر ترکیبات خوراکی دارد . علاوه بر مصرف خوراکی ، از روغن کنجد برای مصارف داروئی ، تهیه عطر (بعنوان ماده تثبیت کننده ،لوازم آرایشی ،حشره کش (سینرژیست)و صنایع صابون سازی استفاده می شود.
1-5- کنجاله و پروتئین کنجد
کنجاله کنجد خوراک با ارزشی برای دام ها است و بعنوان غذای انسان نیز استفاده می شود . کنجاله های نا مرغوب به عنوان کود آلی استفاده می گردد . کنجاله های کنجد دارای 45-40 درصد پروتئین و 8-6 درصد فیبر است . کنجاله حاصل از استخراج روغن با حلال های شیمیائی حدود 55 درصد پروتئین دارند (بی نام، 1387) .
ترکیبات کنجاله کنجد در جدول شماره 2-4 آمده است.
جدول شماره 1-4- ترکیبات کنجاله کنجد:
کنجاله حاصل از استخراج شیمیائی |
ترکیبات (درصد) |
دانه پوست کنده |
دانه کامل |
8/8 |
6/8 |
آب |
1/1 |
8/0 |
روغن |
7/46 |
6/39 |
پروتئین |
2/5 |
7/9 |
خاکستر |
2/3 |
1/6 |
فیبر خام |
5/0 |
6/3 |
اسید اگسالیک |
5/34 |
6/31 |
هیدرات کربن |
5/0 |
1/2 |
کلسیم |
2/1 |
1 |
فسفر |
1-6- خواص کیفی روغن کنجد
1 – رنگ روغن کنجد زرد روشن و دارای طعم مطبوع است .
2- وجود ترکیبات غیر صابونی منحصر بفرد در روغن کنجد نظیر سزامول ،سزامین و سزامولین که سزامول و سزامین باعث دوام فوق العاده زیاد روغن کنجد در دمای اتاق و در دمای لازم برای سرخ کردن می شوند (خواص آنتی اکسیدانی )
3- ثبات و پایداری روغن کنجد بعلت وجود مواد ضد اکسیداسیون زیاد و در مجاورت هوا خیلی دیر اکسید می شود .
4- قابلیت هضم روغن کنجد بسیار بالا است و می توان آن را در مصارف سرخ کردنی و مخلوط با روغن های دیگر بعنوان روغن سالاد بکار برد .
5- بیش از 80 درصد اسیدهای چرب روغن کنجد اشباع نشده و 15-11 درصد آن اسیدهای چرب اشباع شده می باشد.
1-7- خواص داروئی روغن کنجد
1- روغن کنجد بطور طبیعی یک ترکیب ضد باکتری است و باعث از بین رفتن باکتری های پوست نظیر استافیلوکوکوس و استرپتوکوکوس می شود .
2- روغن کنجد یک ماده ضد ویروس است و از زمانهای قدیم بعنوان یک مرهم آرامش بخش و ضد التهاب از آن استفاده می شود .
3- روغن کنجد می تواند در درمان چندین بیماری مزمن همچون هپاتیت ،دیابت و میگرن موثر واقع شود .
4- روغن کنجد باعث کنترل رشد سلولی شده و از رشد بی رویه و تبدیل شدن به سلولهای سرطانی جلوگیری بعمل می آورد .
5- روغن کنجد بعلت وجود اسیدهای چرب غیر اشباع و سزامین در کاهش فشار خون موثر است .
6- روغن کنجد علاوه بر نرم و شاداب کردن پوست به مفاصل کمک می کند تا خاصیت انعطاف پذیری خود را حفظ کنند.
7- کاهش 85 درصدی باکتری های مولد ژنژویت در افرادی که دهان خود را با روغن کنجد شستشو می دهند .
8- روغن کنجد یک محافظت کننده طبیعی در برابر اشعه ماوراء بنفش است .
9-روغن کنجد باعث کشته شدن شپش موی سر کودکان میگردد .
10- روغن کنجد بعنوان قطره بینی باعث درمان سینوزیت می گردد .
11- مولکولهای این روغن سطح کلسترول خوب خون را حفظ کرده و کلسترول بد خون را کاهش می دهد .
12- روغن کنجد یک آنتی اکسیدان قوی است که می تواند در بافتهای زیرین پوست باعث بی اثر شدن رادیکالهای اکسیژن شود .
یک مطلب دیگر :
13- استفاده از روغن کنجد در کنترل شوره سر موثر است و …
موارد مصرف دانه ،روغن و کنجاله کنجد
1- دانه کنجد خام و بو داده، در نانوائیها و قنادیها بصورت مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
2- کنجد پوست گیری شده برای تهیه ارده، حلوا ارده و انواع شیرینی کاربرد دارد.
3- روغن کنجد مطبوع بوده و بصورت سالاد و مارگارین مصرف می شود.
4- در طب و دارو سازی از روغن کنجد استفاده می شود.
5- در صنعت برای وسایل آرایشی ،صابون و شامپوو همچنین مواد حشره کش و …
6- در تهیه کاغذ کاربن و نوار ماشین تحریر
7- کنجاله کنجد دارای پروتئین ،کلسیم و فسفر است و در غذای دام و طیور استفاده می شود.
8- کنجاله کنجد در تغذیه گاوهای شیری باعث مرغوبیت، کیفیت شیر و کره می گردد.
9- کنجاله روغن کشی شده بدلیل دارا بودن پروتئین قابل ملاحظه (29-25 درصد) با ضریب بالای قابلیت جذب می توان در صنایع مربوطه و در صنایع پروتئینی تغذیه انسانی و همچنین از پروتئین کنجاله برای غنی کردن آرد خبازی و ماکارونی جهت افزایش قدرت ماندگاری و نیز ارزش غذایی کمک گرفت .
10-کنجاله کنجد در بعضی از کشورها بدلیل داشتن فسفر و کلسیم بعنوان کود مورد استفاده قرار می گیرد و …
1-8- سطح کشت ،تولید و عملکرد کنجد در جهان
سطح زیر کشت کنجد در جهان در سال 2005 بر اساس آمار FAO ،609/544/7 هکتار ،متوسط عملکرد 441 کیلو گرم در هکتار و تولید دانه 679/325/3 تن بوده است . در این سال از بین کشورهای تولید کننده کنجد ،هند با سطح 000/850/1 هکتار و تولید 000/680 تن بالاترین سطح و میزان تولید را به خود اختصاص داده است . در این سال شش کشور صاحب مقام از نظر تولید کنجد بشرح جدول ذیل می باشد.
جدول شماره 1-5- تولید کنجد در شش کشور صاحب مقام در جهان در سال 2010 میلادی
تولید (تن) |
کشور |
000/680 |
هند |
458/654 |
چین |
000/550 |
میانمار |
000/300 |
سودان |
000/110 |
اوگاندا |
642/61 |
اتیوپی |
مطابق جدول شماره 6 ،در سال 2010 میلادی ،در میان 10 کشور عمده تولید کننده کنجد در جهان کشور میانمار با تولید 000/720 تن در رتبه اول تولید قرار دارد .کشور هند با تولید 000/620 تن در رتبه دوم و چین با تولید 000/590 تن در رده سوم قرار دارد . متوسط عملکرد کنجد در جهان در این سال 490 کیلو گرم در هکتار بوده است (فائو، 2011).
جدول شماره 1 -6 کشور عمده تولید کننده کنجد در جهان در سال 2010 میلادی
منبع : FAO