فصل سوم:

روش شناسی………………………………………………………………………………………………………..21

3-1: شرح الگوی ارتباطی در روایت و درام………………………………………………………………………………………21

3-1-1: الگوی ارتباط روایی………………………………………………………………………………………………………………21

3-1-2: الگوی ارتباط دراماتیک………………………………………………………………………………………………………..22

3-1-3: نظام های ارتباطی درونی و بیرونی……………………………………………………………………………………..23

3-2: آگاهی متفاوت………………………………………………………………………………………………………………………….24

3-3: تفاوت های ساختاری میان روایت و درام………………………………………………………………………………..24

3-3-1: ساختار های زمان و فضا……………………………………………………………………………………………………..25

3-3-2دیالوگ وگفتار……………………………………………………………………………………………………………………….25

3-3-3: عرضه داشت چند رسانه‌ای…………………………………………………………………………………………………26

3-4: ساختارهای روایی در درام………………………………………………………………………………………………………..26

3-4-1: داستان و طرح……………………………………………………………………………………………………………………..27

3-4-2: انواع نقل روایی…………………………………………………………………………………………………………………….28

3-4-3: سطوح طرح دراماتیک…………………………………………………………………………………………………………28

3-4-3-1: نمایش در نمایش……………………………………………………………………………………………………………30

3-4-3-2رشته کنش‌های رویایی…………………………………………………………………………………………………….31

3-5: نظرگاه روایی و دراماتیک………………………………………………………………………………………………………..32

 

3-5-1: نظرگاه در متون روایی………………………………………………………………………………………………………..32

3-5-2: نظرگاه دراماتیک…………………………………………………………………………………………………………………33

3-5-3: سلسله مراتب نظر گاه‌ها……………………………………………………………………………………………………..34

3-6: گفتار دراماتیک………………………………………………………………………………………………………………………..35

3-6-1: عناصر ارتباط روایی بیرون‌کنشی………………………………………………………………………………………..36

3-6-2: عناصر ارتباط روایی درون‌کنشی…………………………………………………………………………………………36

3-6-3: وجوه فراداستانی در نحوه گفتار دراماتیک…………………………………………………………………………37

3-6-4: گفتار مصنوع……………………………………………………………………………………………………………………….39

3-7: گرایش های روایی غیرکلامی…………………………………………………………………………………………………40

3-7-1: طراحی و دستور صحنه به عنوان مجالی برای ارتباط روایی…………………………………………….40

3-8: ملاحظاتی درباره زمان و فضای دراماتیک………………………………………………………………………………41

3-8-1: زمان دراماتیک……………………………………………………………………………………………………………………41

3-8-2:فضای دراماتیک……………………………………………………………………………………………………………………42

3-8-3: ناهماهنگی ساختارهای زمانی……………………………………………………………………………………………43

3-9: زبان و سبک……………………………………………………………………………………………………………………………46

3-9-1: نقیضه پردازی…………………………………………………………………………………………………………………….46

3-9-2: تمهیدات زبانی در بازنمود شخصیت…………………………………………………………………………………47

فصل چهارم:

بررسی یافته های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..53

4-1: تحلیل آثار بهرام بیضایی……………………………………………………………………………………………………..48

4-2 : نمایشنامه مرگ یزدگرد……………………………………………………………………………………………………..48

4-2-1: شرح مختصر داستان………………………………………………………………………………………………………48

4-2-2: بازی در بازی…………………………………………………………………………………………………………………….49

4-2-3: شیوه‌ی بیان روایی…………………………………………………………………………………………………………..51

4-2-4: اقتباس و بازآفرینی واقعیت……………………………………………………………………………………………..52

4-2-5: فراداستان تاریخی……………………………………………………………………………………………………………52

4-3: شب هزار ویکم…………………………………………………………………………………………………………………….54

4-3-1: شرح مختصر داستان………………………………………………………………………………………………………54

4-3-2: بازی در بازی…………………………………………………………………………………………………………………..55

4-3-3: اقتباس، فراداستان تاریخی و نقیضه پردازی………………………………………………………………….57

4-4: پرده خانه……………………………………………………………………………………………………………………………..58

4-4-1: شرح مختصر داستان………………………………………………………………………………………………………58

4-4-2: نمایش در نمایش……………………………………………………………………………………………………………59

4-4-3 : زبان و سبک………………………………………………………………………………………………………………….61

فصل پنجم:

جمع بندی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………………….63

منابع و مقالات………………………………………………………………………………………………………………………………66

پایان نامه عملی:

یک مطلب دیگر :

نمایش نامه لیلی و ماجد………………………………………………………………………………………………………………77

 

مقدمه:

متادرام اصطلاحی‌ست در تئاتر که به عناصر برسازنده‌ی نمایش که در برخی متون دراماتیک قابل شناسایی است اشاره دارد. در این گونه متون، نویسنده تمهیدات شکل گیری جهان دراماتیک و روایی را یا به صورت مستقیم و یا در دل داستانی متداخل (داستان در داستان) بیان می‌کند. حاصل چنین رویکردی برجسته شدن فاصله میان واقعیت و جهان درام و نیز روابط میان آنهاست. فاصله‌ای که معمولا به هنگام غرق شدن در این جهان، در حین نمایش و همچنین خوانش درام، فراموش می‌شود. در ساخت متون متادراماتیک برخی از تمهیدات روایی نقش عمده‌ای دارند. تمهیدات روایی که رویکرد متادرام را برجسته می‌کند در برخی از مهمترین مقولات روایت شناسی قابل شناسایی است.

 

فصل اول:

کلیات

 از جمله مهمترین تمهیدات شاخص در رویکرد متادرام بازنمایی الگوی بیانگری در متن دراماتیک است.  در همین‌جاست که متون دراماتیک با برخی عناصر و کارکردهای روایت‌شناختی پیوند می‌یابد. متون دراماتیک در بیانگری دارای مقولات مشترکی با متون روایی است و بسیاری از تکنیک‌های متادرام با بکارگیری عناصر روایی صورت می‌گیرد. در اینجاست که متادرام با مفهوم فراداستان ارتباط می‌یابد. فراداستان (تا حد زیادی مشابه با مفهوم متادرام) اصطلاحی‌ست در نظریه ادبی که به متون روایی اطلاق می شود که در آن عناصر و تمهیدات برسازنده جهان روایت، در خود متون مورد تاکید و بازنمایی قرار گرفته باشند.

از این رو ساختارهای روایی برسازنده فراداستان در موارد زیادی قابل انطباق بر متون دراماتیک (در جهت شناسایی تمهیدات ایجاد کننده متادرام در حوزه متن نمایشی) هستند. به این ترتیب می توان از دستاورد های دانش روایت شناسی در تحلیل امر دراماتیک استفاده کرد.

از مهمترین مقولات مشترک میان عناصر دراماتیک و روایی که در این پایان نامه نیز مورد بررسی قرار گرفته می توان به الگوی ارتباطی، ساختارهای زمان و فضا، و نظرگاه  اشاره کرد که در بخش نظری هر یک به تفصیل مورد بررسی قرارگرفته است.

به منظور تبیین ملموس این مقولات فراتر از نظریه صرف، در بخش عملی از کلیه موارد نظری مورد بحث، برای تحلیل سه نمایشنامه از بهرام بیضایی، استفاده شده است. بهرام بیضایی در نگارش متون خود به رویکرد متادراماتیک و فراروایی توجه ویژه‌ای داشته آنچنان که در مصاحبه‌ی مندرج و در بسیاری از مصاحبه‌هایش این استراتژی را بوضوح بیان کرده است. لذا موارد عملی از میان آثار بیضایی که وجه متادراماتیک و فراروایی در آنها  بارز است به عنوان مصادیق مباحث فوق مورد بررسی قرار می گیرند. بیضایی شاخص‌ترین چهره‌ی عرصه‌ی نمایش نامه نویسی معاصر است که تمهیدات فوق الذکر را دستمایه‌ای برای خلق نمایش نامه‌های درخشان خویش قرار داده است.

روند این پژوهش به این شرح است که پس از فصل کلیات، فصل های دوم و سوم به بیان مباحث نظری مقولات متادرام و فراداستان اختصاص دارد. در فصل دوم با عنوان بررسی ادبیات نظری پژوهش به شرح تعاریف متادرام، فراداستان، فراداستان تاریخی و گرایشات مدرنیسم و پست مدرنیسم در این مقولات، و نیز ارتباطی که میان آنها وجود دارد، پرداخته شده است. این امر علاوه بر آشنایی با وجوه ماهوی و نیز شرایط شکل گیری این مفاهیم، مقدمه ایست برای صورتبندی روش شناسی این پژوهش در فصل سوم.

فصل سوم با عنوان روش شناسی به معرفی و تحلیل مقولات مختلف روایی که کارکرد فراداستانی و به طبع آن متادراماتیک دارند، می پردازد. در این فصل سعی شده ابتدا عناصر مشترک درام و روایت معرفی گردیده و سپس وجوه فراداستانی و فرادراماتیک آن بیان گردد.

درادامه در فصل چهارم با عنوان بررسی یافته‌های پژوهش به تحلیل نمایشنامه های بهرام بیضایی براساس مباحث نظری ارائه شده در فصل های دوم و سوم پرداخته شده است.  نمایشنامه‌هایی که برای این امر انتخاب شده عبارتند از مرگ یزد گرد، شب هزار و یکم و پرده خانه، که در هر سه، خطوط فراداستانی و متادراماتیک به وضوح قابل مشاهده است. ترتیب تحلیل براساس تاریخ انتشار نمایشنامه‌ها است تا امکان آگاهی از نحوه تکوین این تکنیک در این منتخب از آثار بیضایی برای خواننده علاقه‌مند میسر شود.

در نهایت فصل پنجم با عنوان جمع‌بندی نتیجه‌گیری، چنانکه از عنوان آن بر می‌آید مروری سریع بر مباحث ارائه شده و تحلیل یافته‌های پژوهش دارد و همچنین به ارزیابی روش‌شناسی خاص آن (کاربست روایت شناسی در تحلیل متون دراماتیک) می پردازد.

1-1:  فرضیه و سئوالات اساسی

دانش روایت ‌شناسی اندوخته نظری قابل توجهی برای تحلیل متون روایی فراهم کرده است. در این پژوهش سعی بر این است که نشان داده شود با توجه به عناصر و مقولات ساختاری مشترک میان روایت و درام می توان از اندوخته‌ی نظری دانش روایت شناسی برای تحلیل متون نمایشی نیز بهره برداری کرد. حوزه نظری انتخاب شده در این رابطه مقولات متادرام در تئاتر و فراروایت در داستان است. بنابراین در صدد آنیم که نشان دهیم می‌توان با بهره از ملاحظات روایت شناسی موجود در مقوله فراداستان راهی جدید برای تحلیل مقوله متادرام در تئاتر گشود.

اگر مطالب بیان شده را به عنوان دستور کار یا فرضیه  این پژوهش در نظر بگیریم، مهم‌ترین سئوالاتی که این تحقیق در تلاش برای پاسخ به آنها به نگارش درآمده به قرار زیر است:

1.متادرام با چه تمهیدات روایی در متون نمایشی جلوه گر و متمایز می‌شود؟

2. تمهیدات خود ارجاع در آثار نمایشی متادراماتیک در چه ارتباطی با دو پاردایم فکری غالب در ادبیات و سایر هنرها در دوران معاصر، یعنی مدرنیسم و پست مدرنیسم، قرار می‌گیرند؟
3. نمایش نامه‌های تحلیل شده از بهرام بیضایی که رویکرد متادرام در آنها مشهود است از چه تمهیداتی بهره برده‌اند؟ و نیز در چارچوب تعریفی که از مدرنیسم و پست مدرنیسم ادبی وجود دارد، این آثار بیشتر به کدام دسته گرایش دارد؟

 1-2: اهداف تحقیق