بررسی اقتصادی کشت دانه های روغنی با رویکرد الگوی بهینه کشت ... |
1-7-3 آفتابگردان……………………………………………………………………………………………22
1-7-4 گلرنگ………………………………………………………………………………………………..22
1-7-5 سطح زیرکشت ، تولید و عملکرد دانههای روغنی………………………………………..23
1-7-5-1 ایران…………………………………………………………………………………………..23
1-7-5-2 مازندران و ساری…………………………………………………………………………..23
1-7-5-3 واردات وصادرات دانههای روغنی……………………………………………………26
1-8 یارانهها……………………………………………………………………………………………….27
1-8-1 سیاستهای عمده حمایت در بخش کشاورزی……………………………………………28
1-8-2 سیاستهای حمایتی در بخش کشاورزی ایران…………………………………………….29
1-8-3 یارانههای کشاورزی……………………………………………………………………………….29
1-8-3-1 یارانه نهادههای کود شیمیایی، سم و بذر…………………………………………….30
1-8-3-2 یارانه ماشینهای کشاورزی……………………………………………………………..30
1-8-3-3 یارانه سود تسهیلات……………………………………………………………………….31
1-8-3-4 یارانه حق بیمه محصولات کشاورزی و دامی………………………………………31
1-8-4 اهداف پرداخت یارانه…………………………………………………………………………….31
1-9 متدولوژی تحقیق……………………………………………………………………………………………….32
1-10 روش نمونهگیری……………………………………………………………………………………………..32
فصل دوم (مروری بر منابع)
2-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………36
2-2مطالعات در زمینه کاربرد برنامهریزی ریاضی ………………………………………………………..36
2-2-1 مطالعات خارجی……………………………………………………………………………………36
2-2-2 مطالعات داخلی……………………………………………………………………………………..38
2-3 مطالعات در زمینه دانههای روغنی……………………………………………………………………….41
2-3-1 مطالعات داخلی……………………………………………………………………………………..41
2-4 مطالعات در زمینه سیاستهای حمایتی دولت………………………………………………………..43
2-4-1 مطالعات خارجی……………………………………………………………………………………44
2-4-2 مطالعات داخلی……………………………………………………………………………………..45
2-5 مطالعات در زمینه بررسی مزیت نسبی محصولات کشاورزی……………………………………47
2-5-1 مطالعات خارجی……………………………………………………………………………………47
2-5-2 مطالعات داخلی……………………………………………………………………………………..49
فصل سوم (روش تحقیق)
3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………54
3-2 برنامهریزی ریاضی و مدل مزرعه…………………………………………………………………………..54
3-2-1 یک مدل ساده……………………………………………………………………………………..55
3-2-2 فرضیههای برنامهریزی خطی……………………………………………………………………57
3-2-3 دوگانگی…………………………………………………………………………………………….58
3-2-4 مشکلات محاسباتی در برنامهریزی خطی………………………………………………….61
3-2-4-1 نامحدود بودن………………………………………………………………………………….61
3-2-4-2 نازایی……………………………………………………………………………………………..61
3-2-5 بررسیهای پس از بهینهسازی………………………………………………………………….62
3-3 مدل کالیبره و برآورد میزان منابع در شرایط موجود…………………………………………62
3-4 مزیت نسبی……………………………………………………………………………………………………….63
3-4-1 ماتریس تحلیل سیاستی ((PAM……………………………………………………………..65
3-4-1-1 شاخصDRC یا شاخص هزینه منابع داخلی………………………………………67
3-4-1-2 شاخصSCB یا شاخص هزینه به منفعت اجتماعی…………………………….. 69
3-4-1-3 شاخصNPIC یا شاخص ضریب حمایت اسمی از نهادهها…………………..69
3-4-1-4 شاخصNPC یا شاخص حمایت اسمی از بازار محصول……………………. 70
3-4-1-5 شاخصEPC یا شاخص حمایت موثر از محصول……………………………….70
3-4-1-6 شاخصNSP یا شاخص سودآوری خالص اجتماعی…………………………..71
3-4-2 عوامل موثر در محاسبه مزیت نسبی…………………………………………………………..71
3-4-2-1 قیمت سایهای……………………………………………………………………………….72
3-4-2-2 عوامل تولید…………………………………………………………………………………72
3-4-2-2-1 نهادههای قابل تجارت (مبادلهای)………………………………………….72
3-4-2-2-2 نهادههای غیر قابل تجارت (داخلی)………………………………………72
3-4-2-2-2-1 روش اول………………………………………………………………72
3-4-2-2-2-2 روش دوم……………………………………………………………..72
3-4-2-2-3 نرخ سایهای ارز…………………………………………………………………73
3-4-2-2-3-1 روش اول………………………………………………………………73
3-4-2-2-3-2 روش دوم……………………………………………………………..74
3-4-2-2-4 قیمت سایهای محصول………………………………………………………..74
3-4-3 مزیتنسبی به عنوان محدودیت………………………………………………………………..75
فصل چهارم (بحث و نتایج)
4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………79
4-2 نهادههای مورد نیاز برای تولید یک هکتار از محصولات مورد بررسی…………………………79
4-3 تدوین مدل برنامهریزی……………………………………………………………………………………….85
4-3-1 مدل کالیبره برای الگوی برنامهریزی خطی (شناسایی مقادیر سمت راست)………85
4-3-1-1 معرفی محدودیتها………………………………………………………………………86
4-3-1-2 مقادیر سمت راست………………………………………………………………………87
4-4 تخمین مدل اصلی برنامهریزی……………………………………………………………………………….88
4-4-1 معرفی مدل برنامهریزی…………………………………………………………………………..88
4-4-3 نتایج تخمین مدل برنامهریزی اولیه ( بر اساس قیمتهای بازاری)…………………..
.914-4-2 معرفی محدودیتها……………………………………………………………………………….90
4-4-4 اثر کاهش و افزایش هزینهها روی الگوی کشت منطقه…………………………………94
4-5 مزیت نسبی………………………………………………………………………………………….95
4-5-1 قیمتهای سایهای………………………………………………………………………………….95
4-5-1-1 نرخ ارز………………………………………………………………………………………95
4-5-1-2 کود شیمیایی……………………………………………………………………………….95
4-5-1-3 سموم شیمیایی……………………………………………………………………………..96
4-5-1-4 بذر…………………………………………………………………………………………….97
4-5-1-5 زمین………………………………………………………………………………………….97
4-5-1-6 نیروی کار…………………………………………………………………………………..97
4-5-1-7 ماشینآلات…………………………………………………………………………………98
4-5-1-8 آب……………………………………………………………………………………………99
4-5-1-9 سوخت و حاملهای انرژی …………………………………………………………….99
4-5-1-10 حمل و نقل……………………………………………………………………………..100
4-5-1-11 محصول………………………………………………………………………………….101
4-5-2 محاسبه مزیتنسبی………………………………………………………………………………101
4-5-2-1 سویای بهاره………………………………………………………………………………101
4-5-2-2 برنج…………………………………………………………………………………………102
4-5-2-3 کلزا…………………………………………………………………………………………102
4-5-2-4 گندم………………………………………………………………………………………..103
4-5-2-5 جو…………………………………………………………………………………………..104
4-5-2-6 بررسی تاثیر نرخ ارز بر مزیتنسبی…………………………………………………105
4-6 تدوین مدل برنامهریزیخطی، توام با اصل مزیت نسبی (سودآوری اجتماعی)………………106
4-6-1 معرفی مدل برنامهریزی…………………………………………………………………………106
4-6-2 معرفی محدودیتها…………………………………………………………………………….107
4-6-3 نتایج تخمین مدل برنامهریزی ثانویه ( بر اساس قیمتهای سایهای)………………..108
4-6-4 تحلیل حساسیت ارزشگذاری نرخ ارز و تاثیر آن روی الگوی بهینه کشت…….110
4-6-5 بررسی الگوی بهینه کشت در حالت چهارم ( نرخ ارز معادل 15000 ریال)…….113
4-6-5-1 معرفی مدل برنامهریزی………………………………………………………………..113
4-6-5-2 نتایج تخمین مدل برنامهریزی ( بر اساس نرخ ارز 15000 ریال)……………114
4-6-6 بررسی الگوی بهینه کشت در حالت ششم ( نرخ ارز معادل 17000 ریال)……….116
4-6-6-1 معرفی مدل برنامهریزی………………………………………………………………..116
4-6-6-2 نتایج تخمین مدل برنامهریزی ( بر اساس نرخ ارز 17000ریال)…………….117
4-7 مقایسه نتایج مدلهای برآورد شده با وضع موجود………………………………………119
فصل پنجم (نتیجه گیری و پیشنهادات)
5-1 نتیجهگیری و پیشنهادات…………………………………………………………………..122
منابع………………………………………………………………………………………………125
یک مطلب دیگر :
پیوست………………………………………………………………………………………………..130
1مقدمه:
توسعه فعالیتهای کشاورزی از شاخصهای اساسی توسعه در کشورهایی همچون ایران محسوب میگردد. بیشک رشد درآمد زارع و افزایش سطح رفاه خانوار روستائی از اساسیترین اهداف توسعه زیر بخش زراعت است. در بدو امر به نظر میرسد بایستی سیاستهائی در جهت متعادل ساختن قیمت محصولات زراعی به سود تولید کنندگان اعمال گردد. اما از آنجایی که حساسیت تقاضای اغلب این محصولات ناچیز است، لذا افزایش قیمت آنها بار سنگینی بر دوش مصرفکنندگان تحمیل خواهد نمود (اکبری و بخشوده، 1375). بدین جهت باید با افزایش میزان کل محصول، میتوان بدون افزایش چشمگیر در قیمت محصولات، درآمد روستائیان را افزایش داد. از طرفی در سمت تقاضای محصولات کشاورزی ما با دو عامل افزایش جمعیت و بالارفتن تدریجی سطح درآمد سرانه مواجه هستیم و بدلیل آنکه کشورمان در مراحل میانی توسعه قرار دارد، این رشد همچنان ادامه خواهد یافت که حتی با فرض کنترل ضایعات (حین تولید و مصرف) و تعیین الگوی مصرف تولیدات کشاورزی باز هم تاثیر دوعامل فوقالذکر مستمر، چشمگیر و فزاینده خواهد بود (آل محمد، 1380). بهناچار عرضه مواد غذایی باید افزایش یابد یا به عبارتی رشد زراعت باید بیش از پیش افزایش یابد (انویه تکیه، 1374). بدین ترتیب نه تنها به جدیترین مسئله کشاورزی ایران یعنی کمبود عرضه پاسخ گفته میشود، بلکه با جلوگیری از خروج ارز(جهت واردات) امکان سرمایهگذاریهای جدید سودآور فراهم شده و وضع کشاورزان بهبود مییابد. لازم به ذکر است که افزایش تولید در حالت کلی از دو طریق امکانپذبر است (سلطانی و همکاران، 1378):
1- افزایش سطح زیر کشت
2- افزایش عملکرد محصولات
اما همانگونه که همه صاحبنظران معتقدند با وجود آنکه اراضی کشاورزی قابل ملاحظهای در کشور ما وجود دارد، چون به زیرکشت بردن آنها مستلزم هزینههای زیادی است و همینطور به دلیل کمبود آبرسانی یا عدم امکان آبرسانی به برخی اراضی، استفاده مفید از آنها غیر ممکن است. لذا افزایش اراضی کشاورزی چندان اقتصادی بهنظر نمیرسد (باقری، 1379). افزایش عملکرد محصولات نیز با کاربرد شیوههای تولید بهتر و مدرن، بکارگیری تکنولوژی مناسب در مزارع، بکارگیری بذر اصلاح شده، توسعه فعالیتهای مکمل و متمم…در نهایت میتوانند موجب افزایش تولید کل محصولات گردد (سلطانی و همکاران، 1378). پس از آنکه مسلم شد چه سطحی از تکنیک و تکنولوژی برای هر واحد زیر کشت، محصول و یا درآمد را حداکثر میکند، باید مطمئن شویم که عوامل اقتصادی در سطح خرد، منابع خود را به نحو مطلوبی بین فعالیتهای گوناگون تخصیص میدهند (آل محمد، 1380). بنابراین با تشخیص بهینه نبودن الگوی کشاورزی مناطق مختلف در ایران، باید نسبت به تخصیص مجدد منابع در بین فعالیتهای مختلف جهت بهینه کردن الگوی کشت تا رسیدن به هدف اصلی، خواه افزایش درآمد زارع یا سطح رفاه روستائیان و یا…، اقدام کرد. برنامهریزی کل مزرعه میتواند به صورتی کارا به تطبیق کشاورزان با یک اقتصاد در حال تحول و شرایط تکنولوژیکی جدید کمک کند که این امکان از طریق برنامهریزی خطی امکانپذیر است (هیزل[1] و همکاران، 1986). در سادهترین شکل، برنامهریزی خطی روش تعیین یک ترکیب ایجادکنده حداکثر سود با توجه به گزینههای تولیدی موجود در مزرعه است که دسترسی به این ترکیب با توجه به مجموعهای از محدودیتهای ثابت درون مزرعه ممکن میباشد (دانتزیگ[2]، 2002). دانههای روغنی از محصولات با ارزش بخش کشاورزی به شمار میروند که به عنوان ماده اولیه صنایع روغنکشی و تامینکننده نیازهای چربی، پروتئین و ویتامین در حیات موجودات زنده نقش اساسی را ایفا میکنند. دانههای روغنی به عنوان گیاهان صنعتی، به دلیل کاربردهای فراوان در تغذیه انسان و کنجاله آن در تغذیه دام و طیور و مصارف متعدد صنعتی، از جایگاه ویژهای در بین محصولات کشاورزی برخوردارند. این دانهها بعد از غلات بعنوان دومین منبع تولید انرژی در تغذیه انسان مطرح میباشند.
1-2 مشخصات جغرافیایی و اقلیمی ساری
استان مازندران یکی از استانهای پیشرو در تولید دانههای روغنی می باشد. حدود 19%درصد از دانهها روغنی کشور در این استان تولید میشود. شهرستان ساری با 3/3685 کیلومتر مربع وسعت حدود 5/15 درصد کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان بین 35 درجه و 58 دقیقه تا 36 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 56 تا 53درجه و 59 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. همچنین این شهرستان به عنوان مرکز استان از شمال به دریای خزر، از مشرق به شهرستان نکاء، از جنوب به سلسله جبال البرز و استان سمنان و از مغرب به شهرستانهای جویبار، قائم شهر و سوادکوه متصل میشود. حدود 25% از دانهها روغنی استان مازندران در شهرستان ساری تولید میشود و این شهرستان در بین شهرستانهای تولید کننده دانههای روغنی در این استان رتبه اول را دارا میباشد. از توانمندیها و قابلیتهای موجود در شهرستان ساری برای افزایش تولید دانههای روغنی میتوان موارد زیر را نام برد:
1- تنوع و گستردگی امكانات طبیعی در شهرستان برای توسعه كشت انواع دانههای روغنی.
2- تنوع و تعدد نباتات روغنی قابل كشت و تنوع ارقام با سازگاری بالا با شرایط اقلیمی مختلف به ویژه در كلزا.
3- امكان كشت كلزا و سویا در دو نوبت كشت پاییزه و بهاره.
4- امكان استفاده از ظرفیتهای موجود از جمله كشت كلزا در اراضی شالیزار بعد از برداشت برنج.
اختلاف فاحش بین متوسط عملكردهای فعلی و عملكردهای تولیدكننده برتر (5/4 تن در سویا، 6/3 تن در آفتابگردان، 4 تن در گلرنگ، بیش از 8 تن در كلزا و 2 تن در كنجد) در این شهرستان (جهاد کشاورزی شهرستان ساری، 1387)، بیانکننده امکان افزایش تولید در این زمینه است. مطالعات انجام شده نشاندهنده ظرفیت بالای منابع آب و خاک كشور برای انجام امور به زراعی و افزایش سطح زیركشت این شهرستاناست و با استفاده از اراضی آیش فعلی، تجهیز و نوسازی اراضی و انجام پروژههای اصلاح خاك نظیر زهكشی، میتوان به این ظرفیتها رسید. یکی از مهمترین خصوصیاتها استان مازندران و شهرستانهای آن، وفور آب بعنوان حیاتیترین منبع کشاورزی در این استان و شهرستان ساری بسیار چشمگیر است. میانگین بارش سالانه در این شهرستان 888 میلیمتر و متوسط دمای آن 9/2 تا 2/36 درجه سانتیگراد در تغییر است. همچنین، همانطوریکه اشاره شد با توجه به کشت وسیع زمینهای شهرستان به برنج که تنها 6 ماه از سال را دربرمیگیرد، 6 ماه باقیمانده میتواند فرصت مناسبی برای کشت محصولات دیگر و بالاخص دانههای روغنی باشد. به همین منظور نواحی زراعی شهرستان ساری در نظر گرفته شد، تا ضمن طراحی الگوی کشت بهینه محصولات زراعی، به بهترین ترکیب از تولید، به نحوی که به کسب حداکثر درآمد خالص برای زارعین منجرگردد، دسترسی پیدا کنیم. همچنین با آگاهی از قیمت سایهای منابع، بهرهبرداران و برنامهریزان شهرستان میتوانند با استفاده از ارزش نهایی محصولات تصمیم بگیرند که آیا میتوان یک منبع یا یک فعالیت اقتصادی را بنحو سود بخشی گسترش داد یا خیر؟ سپس در ادامه و با حذف قیمتهای سایهای و جاگذاری قیمتهای بدون حمایت دولت (قیمت بازار آزاد و یا قیمت جهانی نهادهها) به جای آن، الگوی کشت منطقه مجددا بررسی و جابهجایی انواع محصولات در آن مشاهده خواهد شد تا مشخص شود که حمایتها دولت چه تاثیری روی الگوی کشت منطقه و بخصوص دانهها روغنی خواهد داشت. یا این حمایتها با اصل خودکفایی در تولید دانههای روغنی مغایرت دارد؟
فرم در حال بارگذاری ...
[پنجشنبه 1399-08-08] [ 04:23:00 ب.ظ ]
|