1-5-7- فشارخون

1-5-8- بهزیستی/15

1-5-9- کیفیت زندگی /15

1-5-10- تیپ شخصیتی  D/16

1-5-11- خودکارآمدی /16

1-5-12- رفتار مراقبت از خود/16

1-5-13- استرس /16

1-5-14- مشکلات مرتبط با دیابت /17

1-5-15- کانون کنترل سلامت /17

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1- مداخلات روان شناختی گروهی مربوط به دیابت /19

2-1-1- ذهن­آگاهی مبتنی بر شناخت­درمانی /20

2-1-1-1- تعریف ذهن­­آگاهی /20

2-1-1-2- تاریخچه­ی درمان ذهن­آگاهی مبتنی بر شناخت­درمانی /22

2-1-1-3– نسخه­های گوناگون درمان ذهن­آگاهی /23

2-1-1-4– مکانیسم عمل ذهن­آگاهی /25

2-1-1-5- اثر بخشی درمان ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی /26

2-1-2- درمان گروهی شناختی­ رفتاری /27

2-1-2-1- تعریف درمان شناختی رفتاری /27

2-1-2-2- اصول و مولفه‌های درمان شناختی رفتاری /28

2-1-2-3- هدف درمانگری شناختی رفتاری /29

2-1-2-4- کاربردهای درمان شناختی رفتاری /30

2-1-2-5- اثر بخشی درمان گروهی شناختی رفتاری در بیماران دیابتی/31

2-1-3- مصاحبه­ انگیزشی /32

2-1-3-1- تعریف مصاحبه­ی انگیزشی /32

2-1-3-2- اصول و فنون مصاحبه­ی انگیزشی/32

2-1-3-3- شواهد تجربی از کاربرد مصاحبه­ی انگیزشی در بیماران دیابتی /35

2-1-3-4- درمان افزایش انگیزه(MET) /36

2-1-4- مداخله­ی گروهی روانی اجتماعی /37

2-1-4-1- پیشینه­ی مداخلات گروهی روانی اجتماعی /37

2-1-4-2- اثربخشی مداخلات روانی اجتماعی /39

2-1-4-3- مداخلات روانی اجتماعی گروهی در بیماران دیابتی /40

2-2-دیابت /42

2-2-1- مقدمه /43

2-2-2- تعریف دیابت /43

2-2-3- انواع دیابت /44

2-2-3-1- دیابت نوع1/44

2-2-3-2- دیابت نوع2 /44

2-2-3-4- دیابت حاملگی /45

2-2-3-5- دیابت همراه با بیماری های دیگر /45

2-2-3-6- پری دیابت /45

2-2-4- همه­گیر شناسی دیابت /46

2-2-5- سبب شناسی دیابت /47

2-2-6- عوارض دیابت 47

2-2-6-1- عوارض زودرس 47

2-2-6-2- عوارض دیررس دیابت /49

2-2-7- عوامل خطر در دیابت نوع دو و مراقبت از خود /52

2-2-7-1- چاقی و دیابت /52

2-2-7-2- فعالیت بدنی و دیابت /53

2-2-7-3- تغذیه و دیابت /54

2-2-7-4- فشارخون و دیابت /55

2-2-7-5- استرس و دیابت /56

2-2-8- همبسته های روانی دیابت /57

2-2-8-1- تیپ شخصیتی D/57

2-2-8-2- خودکارآمدی /59

2-2-8-3- حمایت اجتماعی ادراک شده /61

2-2-8-4- کانون کنترل سلامت /63

فصل سوم: روش تحقیق

3-1-نوع و طرح پژوهش  /70

3-2- شرکت کنندگان /70

3-2-1- جامعه­ی آماری /70

3-2-2- نمونه و نحوه­ی انتخاب آن /70

3-3- شیوه ی اجرا  /72

3-4- روش تجزیه و تحلیل داده ها /76

3-5- ابزارهای اندازه گیری /76

 

3-5-1- پرسشنامه­ی بهزیستی روانی /77

3-5-2- پرسشنامه­ی خود کارآمدی عمومی /78

3-5-3- پرسشنامه­ی تیپ شخصیتیD /78

3-5-4- پرسشنامه­ی کیفیت زندگی ویژه ی افراد دیابتی /79

3-5-5- پرسشنامه­ی رفتار مراقبت از خود /79

3-5-6- پرسشنامه­ی مشکلات مرتبط با دیابت /80

3-5-7- پرسشنامه­ی افسردگی، اضطراب و استرس /81

3-5-8-  مقیاس چند وجهی کانون کنترل سلامت /82

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- مقدمه /84

4-2- توصیف آماری متغیرها و شاخص­های پژوهش /85

4-2-1- آماره­های توصیفی شاخص­های سلامت روانی /85

4-2-1-1- کیفیت زندگی /85

4-2-1-2- بهزیستی /86

4-2-1-3- خودکارآمدی /87

4-2-1-4- نگرانی­های ناشی از دیابت /89

4-2-1-5- استرس /90

4-2-2- آماره­های توصیفی شاخص­های سلامت جسمی /91

4-2-2-1- قند­خون /91

4-2-2-2- کورتیزول /92

4-2-2-3- فشار خون /94

4-2-3- آماره­های توصیفی شاخص­های کانون کنترل سلامت /95

4-2-3-1- درونی /95

4-2-3-2- منبع قدرت /96

4-2-3-3- شانس /97

4-2-4- آماره­های توصیفی سایر متغیرها /98

4-2-4-1- سن /98

4-2-4-2- میزان مراقبت از خود /99

4-2-4-3- تیپ شخصیتی /100

یک مطلب دیگر :

4-3- آزمون تجزیه و تحلیل فرضیه­ها /101

فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه­ی پیشنهادات

5-1-  بحث /171

5-1-1- اثر بخشی ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی /171

5-1-2- اثربخشی آموزش گروهی روانی اجتماعی /173

5-1-3- اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری /174

5-1-4- اثربخشی آموزش گروهی افزایش انگیزه 176

5-1-5- مقایسه اثربخشی مداخلات روان شناختی /176

5-2-نتیجه گیری /178

5-3- محدودیت­ها /180

5-4- پیشنهادها /181

منابع /184

پیوست­ها  /201

چکیده:

به منظور بررسی اثر بخشی مداخلات روان شناختی بر شاخص­های سلامت جسمی و روانی در بیماران دیابتی، در سال 1390 از مرکز تحقیقات دیابت یزد،80 نفر بیمار زن مبتلا به دیابت نوع2 انتخاب شدند. میانگین سنی پاسخگویان 91/43 و انحراف معیار 96/2 بود،حداقل مدت ابتلاء به دیابت نیز شش ماه و تحصیلات نیز در سطح متوسطه بود. ابتدا شرکت­کنندگان پرسشنامه­­های پژوهش را تکمیل کردند و سپس آزمایش خون جهت انجام آزمایش های هموگلوبین گلیکوزیله و کورتیزول سرم، از آنها گرفته شد. سپس شرکت کنندگان به طور تصادفی به پنج گروه تقسیم شدند؛4 گروه مداخله شامل؛ مداخله ی گروهی روانی اجتماعی، مداخله­­ی گروهی افزایش انگیزه، مداخله­ی گروهی ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، مداخله­ی گروهی رفتاری شناختی و یک گروه کنترل. پس از اتمام مداخلات(پس آزمون) ویک ماه بعد(پی گیری) پرسشنامه­ها تکمیل شد و صرفا در مرحله­ی پس آزمون آزمایش خون گرفته شد. در این پژوهش شاخص­های روانی در قالب پرسشنامه­های خودکارآمدی، بهزیستی روانی، تیپ شخصیتیD، کیفیت زندگی ویژه­ی افراد دیابتی، رفتار مراقبت از خود، مشکلات مرتبط با دیابت، مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس و مقیاس چند وجهی کانون کنترل سلامت و شاخص­های بهزیستی جسمانی از طریق فشار خون و آزمایش خون (کورتیزول و هموگلوبین گلیکوزیله) سنجیده شد.

داده های تحقیق با استفاده از روش آماری مانوا و آزمون های  تعقیبی مناسب تجزیه و تحلیل شد. جهت بررسی توزیع متغیرها نیز از آزمون کلموگورف- اسمیرنوف استفاده شده است.نتایج تحقیق نشان داد که به ترتیب مداخله­ی گروهی روانی اجتماعی، شناختی رفتاری، ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی و افزایش انگیزه تأثیر بیشتری در بهبود شاخص­های کیفیت زندگی و نگرانی­های ناشی از دیابت داشته­اند. در بهبود شاخص بهزیستی روانی مداخله­ی گروهی روانی اجتماعی، ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، شناختی رفتاری و افزایش انگیزه به ترتیب تأثیر بیشتری داشته­اند. مداخله­ی گروهی روانی اجتماعی، ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، شناختی رفتاری و افزایش انگیزه تأثیر بیشتری در بهبود شاخص قند خون داشته­اند، در بهبود شاخص کورتیزول مداخله­ی شناختی رفتاری، ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، گروهی روانی اجتماعی و افزایش انگیزه تأثیر بیشتری داشته ­اند و نیز مداخله­ی ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت درمانی، شناختی رفتاری، گروهی روانی اجتماعی و افزایش انگیزه تأثیر بیشتری در بهبود شاخص فشار خون داشته­اند.

بر اساس نتایج پژوهش به نظر می رسد که مداخلات روان شناختی با گذشت زمان باعث بهبودی شاخص های روان شناختی و نیز افزایش رفتار مراقبت از خود در بیماران مبتلا به دیابت می شود. توصیه می شود جهت افزایش رفتار مراقبت از خود و نیز بهزیستی روانی در بیماران دیابتی، آموزش ها و مداخله های گروهی روان شناختی در دستور کار درمان این بیماران قرار گیرد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسأله

در میان پژوهش­های فراوانی که در سال­های اخیر پیرامون سبب شناسی، سیر، پیش­آگهی و درمان دیابت انجام شده است، عوامل روان شناختی مورد توجه خاص قرارگرفته­اند(نوون[1]و همکاران؛2010، ایگد[2]؛2005). به­عبارتی این بیماران با دو مساله عمده مواجه هستند؛ 1) مسائل خودمراقبتی مثل رژیم گرفتن و ادامه دادن رژیم و 2)مسائل هیجانی؛ بیش از40-20درصد بیماران دیابتی مشکلات هیجانی را تجربه می­کنند که از نگرانی­های ناشی از بیماری(مثل ترس از بروز نشانه های بیماری) تا نشانه­های عمومی­تر نگرانی، اضطراب و افسردگی را شامل می­شود(نوون و همکاران؛2010). این ناراحتی­های هیجانی نه­تنها برای فرد ناخوشایند است بلکه تحقیقات نشان ­داده­ است که باعث کاهش کیفیت زندگی(ایگد،2005)، رفتارهای خودمراقبتی ضعیف(لوستمن[3]؛2008) و ارزیابی منفی از درمان با انسولین و کاهش کنترل قندخون(نوون وهمکاران ؛2010) و در موارد شدید باعث ناراحتی­های قلبی-عروقی و حتی مرگ بیمار می­شود(بنگنر ،مرالس،پست و براس[4]؛2007). از جمله عوامل تاثیرگذار بر تشدید هیجانات منفی در این بیماری کانون کنترل سلامت بیماری و تیپ شخصیتی بیمار است.نتیجه تحقیقات نشان داده است که افراد تیپDسطوح بالاتر بیگانگی اجتماعی را تجربه می کنند، هرچه فرد از نظر اجتماعی بیشتر در خود فرورفته باشد، به­همان اندازه حمایت اجتماعی کمتری را تجربه می­کند(دنولت،2000) ونتیجه تحقیقات نشان داده است که حمایت اجتماعی مهم­ترین عامل در کنترل قند­خون در بیماران دیابتی می­باشد( ادیتاما،2011).

از عوامل روان شناختی که مورد توجه پژوهشگران این حوزه قرار­گرفته­اند، می­توان به استرس(فشار روانی) اشاره کرد.استرس می­تواند با کاهش تمرکز مراجع و ایجاد اختلال در مهارت­های تصمیم­گیری و با تاثیر بر توانایی­های متخصص سلامت روان در برقراری ارتباط درمانی قوی با مراجع، موجب کاهش تاثیر مداخله­های روان شناختی شود.

از طرفی دیابت، یك منبع استرس برای افراد مبتلا به این بیماری است. استرس ناشی از دیابت علاوه بر اثرات سوءجسمی، اثر منفی روانی نیز دارد. از عمده­ترین این اثرها می­توان به افسردگی اشاره نمود.  افسردگی در بیماران مبتلا به دیابت می­تواند با بی­اشتهایی، ایجاد بی­نظمی در رژیم غذایی یا نپذیرفتن تزریق انسولین از طرف بیمار همراه شود و در نتیجه درمان و كنترل دیابت را دشوار سازد.  این موضوع در یك چرخه­ی معیوب، باعث تشدید مشكلات هیجانی فرد از جمله استرس، افسردگی و اضطراب می­شود. بنابراین، شناخت مشکلات روانی این بیماران، رفع و یا کاهش این مشکلات، به همراه ارایه­ی آموزش­هایی برای ارتقای کیفیت زندگی آنها، بخش مهمی از درمان جامع دیابت را تشکیل می­دهد.

بنابراین شناخت مشکلات جسمی و روانی به همراه ارائه­ی آموزش­هایی برای ارتقای کیفیت­زندگی آنها بخش مهمی از درمان جامع دیابت را تشکیل می­دهد(دوازده امامی ، روشن، محرابی و عطاری؛ 1388). با وجود آنکه در مورد دیابت نوع2نتیجه­­ی تحقیقات حاکی از اثربخشی درمان­های روانی در این بیماران است در مورد دیابت نوع1نتیجه­ی فراتحلیل­ها نشان داده است که اثر بخشی درمان­های روانشناسی در بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان با دیابت نوع 1هنوز تایید نشده است و نتایج در مورد تاثیر آن ضدو نقیض است شاید به این دلیل که علت این بیماری بیشتر زیستی است(باچ[5]؛2002).

به­نظر می­رسد عوامل روان شناختی جزء عوامل خطر ساز و یا تشدید کننده­ی بیماری دیابت هستند. یک علت شایع برای عدم مدیریت هیجانات در این بیماران این باور غلط است که تاثیر هیجانات منفی جدی نیست. از آنجا که روان­درمانی با هدف آموزش فنون تغییر رفتار در بیماری­های طبی، می­تواند باعث کاهش نیاز به استفاده از خدمات پرهزینه­ی پزشکی و افزایش سلامت روان بیماران شود، طراحی و به­کارگیری مداخله­هایی مبتنی بر رویکردهای روان­درمانی اثربخش و سودمند در مورد بیماری­های طبی و مزمن به طور کلی و دیابت به طور خاص از اهداف مهم درمانی است.