2-1-1-1. روایت شناسی.. 10

2-1-1-2. ویژگی­های روایت.. 11

2-1-2.  تعریف داستان. 11

2-1-2-1. داستان­های مدرن. 12

2-1-2-1-1. ویژگی­های مدرنیسم از لحاظ ادبی.. 12

2-1-2-1-2. مدرنیسم در ایران. 13

2-1-3. عناصر داستان. 13

2-1-3-1. تعریف پیرنگ.. 13

2-1-3-1-1. پیرنگ در داستان مدرن. 14

2-1-3-1-2. کشمکش… 14

2-1-3-1-3. گره افکنی.. 15

2-1-3-1-4. زمان در پیرنگ.. 15

2-1-3-2. شخصیت و شخصیت­پردازی.. 15

2-1-3-2-1. شخصیت ایستا 17

2-1-3-2-2. شخصیت پویا 17

2-1-3-3. راوی/ روایت گر. 19

2-1-3-3-1. زمانِ فعل. 20

2-1-3-3-2. منِ قهرمان (اول شخص درگیر) 23

2-1-3-3-2. منِ شاهد (اول شخص ناظر) 23

2-1-3-3-3. تک­گویی.. 24

2-1-3-3-4. تک­گویی درونی.. 24

2-1-3-3-5. تفاوت حدیث نفس با تک­گویی درونی.. 24

2-1-3-3-6. تک­گویی درونی مستقیم و غیرمستقیم. 24

2-1-3-3-7. جریان سیال ذهن.. 25

 

2-1-3-3-8. داستان غنایی.. 25

2-1-3-3-9. زمان و جریان سیال ذهن.. 26

2-1-3-3-10. تداعی.. 26

2-1-3-3-10-1. تداعی القایی یا مقید. 27

2-1-3-3-10-2. تداعی آزاد. 27

2-1-3-3-10-2-1. تداعی معانی.. 27

2-1-3-4. واقعیت داستانی یا روایت واقعیت.. 27

2-1-3-5.  گفت­وگو. 29

2-1-3-6. لحن.. 30

2-1-3-7-توصیف.. 30

2-1-3-8. صحنه. 31

2-1-3-9. مؤلفه­ی مکان. 31

2-1-3-10. فضا 31

2-1-3-11. مؤلفه­ی زمان روایت.. 32

2-1-3-11-1. زمان پریشی.. 33

2-1-3-11-1-1.  نظم و ترتیب.. 33

2-1-3-11-1-2. تداوم/ دیرش… 34

2-1-3-11-1-3. بسامد. 34

بخش دوم: روایت خاطره­ای.. 35

2-2. زندگی­نامه. 35

2-2-1. زندگی­نامه خودنوشت(اتوبیوگرافی) 35

2-2-2. زندگی­نامه و خاطره 37

2-2-3. زندگی­نامه داستانی.. 37

2-2-4. تفاوت و شباهت زندگی­نامه و داستان. 38

2-2-5. خصوصیات زندگی­نامه داستانی.. 39

2-2-6. تاریخ، داستان، خاطره و زندگی­نامه. 40

2-2-6-1. فرق تاریخ و خاطره 40

2-2-6-2. تاریخ و داستان. 41

2-2-6-3. حقیقت­مانندی در تاریخ و داستان. 41

2-2-6-4. تفاوت تاریخ و داستان. 42

2-2-7. نوستالژی.. 43

2-2-7-1. نوستالژی و خاطره 44

2-2-8. خاطره 44

2-2-8-1. اصطلاح و ریشه واژه خاطره 45

2-2-8-2. تعریف خاطره 45

2-2-8-3. خاطره­نویسی.. 46

2-2-8-4. کارکرد خاطره 47

2-2-8-5. پیشینه خاطره نویسی.. 49

یک مطلب دیگر :

2-2-8-6. ویژگی­های خاطره 51

2-2-8-7. فواید خاطره 53

2-2-8-8. علل روی­آوری به خاطره­نویسی.. 54

2-2-8-9. زبان خاطره 54

2-2-8-10. انواع خاطره 54

2-2-8-11. شباهت و تفاوت خاطره و داستان. 55

2-2-8-11-1. عینیت و تخیل. 57

2-2-8-11-2. روایت خلاقه یا مستند. 58

2-2-8-11-3. شخصیت یا شخصیت­پردازی؟. 58

2-2-8-11-4. زاویه دید. 59

2-2-8-11-5. گزینش و حذف.. 60

2-2-8-11-6. زمان و مکان. 60

2-2-8-11-7. حوادث.. 61

فصل سوم: نگاهی به زندگی و آثار گلی ترقی

3-1. گلی ترقی.. 63

3-2. آثار 63

3-2-1. درباره خاطره­های پراکنده 63

3-2-2. درباره دو دنیا 64

3-3. ویژگی­های داستان­های ترقی.. 66

3-3-1. زبان. 66

3-3-2. طنز. 66

3-3-3.زمان. 68

فصل چهارم

بررسی گونه­ی روایی«خاطره-داستان» درآثار گلی ترقی

بخش اول: بررسی کتاب«خاطره­های پراکنده». 70

4-1-1.  اتوبوس شمیران (2-22) 70

4-1-1-1. مؤلفه­های داستانی در روایت «اتوبوس شمیران»  70

4-1-1-1-1. پیرنگ.. 70

4-1-1-1-2. شخصیت­پردازی.. 72

4-1-1-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 76

4-1-1-1-4. توصیف.. 77

4-1-1-1-4-1. حس آمیزی.. 78

4-1-1-1-4-2. تشبیه. 79

4-1-1-1-5. زبان. 80

4-1-1-1-5-1. نام آواها 81

4-1-1-1-5-2. طنز. 81

4-1-1-1-6. زمانِ روایت.. 82

4-1-1-2. مؤلفه­های خاطره در روایت «اتوبوس شمیران»  83

4-1-1-2-1. عینیت.. 83

4-1-1-2-2. زمان. 84

4-1-1-2-3. مکان. 85

4-1-1-2-4. شخصیت.. 86

4-1-1-3. تحلیل نهایی این روایت.. 86

4-1-2. دوست کوچک (23-47) 87

4-1-2-1.  مولفه­های داستانی در روایت «دوست کوچک»  87

4-1-2-1-1. پیرنگ.. 87

4-1-2-1-2. شخصیت­پردازی.. 88

4-1-2-1-3. راوی و شیوه­ی روایت.. 91

4-1-2-1-4. زمانِ روایت.. 92

4-1-2-1-5. نوستالژی.. 93

4-1-2-2. مولفه­های خاطره در روایت «دوست کوچک». 93

4-1-2-2-1. عینیت.. 93

4-1-2-2-2. زمان. 93

4-1-2-2-3. مکان. 94

4-1-2-2-4. شخصیت­ها 94

4-1-2-3. تحلیل نهایی این روایت.. 95

4-1-3.  خانه­ی مادربزرگ (48-75) 96

4-1-3-1. مولفه­های داستانی در روایت «خانه­ی مادربزرگ»  96

4-1-3-1-1. پیرنگ.. 96

2-2-3 انواع زبان از نظر ساختواژه …………………………………………………………………….21

2-2-4 علت تغییر و تحول زبان از نظر ساختواژی…………………………………………………24

2-2-5 واژگان زبان …………………………………………………………………………………………26

2-2-6 مقوله‌های واژگانی…………………………………………………………………………………30

2-3 پیشینه‌ی عملی ………………………………………………………………………………………….33

2-3-1 پیشینه‌ی گویش شناسی در ایران …………………………………………………………………33 2-3-2 پژوهش‌های انجام شده بر روی گویش انارکی ………………………………………………34 2-4 خانواده‌های زبانی هند و اروپایی………………………………………………………………………35

2-4-1 زبان‌های ایرانی……………………………………………………………………………………….36 2-4-1-1 دوره‌ی باستان…………………………………………………………………………………….37 2-4-1-2 دوره‌ی میانه……………………………………………………………………………………….38 2-4-1-3 دوره‌ی نو…………………………………………………………………………………………39 فصل سوم روش شناسی……………………………………………………………………………………41

3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………42

 

3-2روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………42

3-3 روش جمع‌آوری داده‌ها ………………………………………………………………………………….43

3-4 جامعه‌ی آماری……………………………………………………………………………………………….43

3-5 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………….43

3-6 ابزار جمع‌آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………44

فصل چهارم بررسی و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………45

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….46

4-2 فرآیند تصریف……………………………………………………………………………………………….46

4-2-1 تصریف فعل………………………………………………………………………………………………46

4-2-1-1 ستاک……………………………………………………………………………………………………47

4-2-1-2 صفت مفعولی………………………………………………………………………………………..50

4-2-1-3 وند استمراری……………………………………………………………………………………….50

4-2-1-4 وند نمود کامل……………………………………………………………………………………….51

4-2-1-5 نشانه‌ی مصدر………………………………………………………………………………………..51

4-2-1-6 زمان و انواع فعل…………………………………………………………………………………….51

4-2-1-6-1 زمان گذشته‌ی ساده…………………………………………………………………………….53

4-2-1-6-2 زمان گذشته‌ی نقلی ……………………………………………………………………………55

4-2-1-6-3 زمان گذشته‌ی استمراری……………………………………………………………………..57

4-2-1-6-4 زمان گذشته‌ی بعید …………………………………………………………………………….59

4-2-1-6-5 زمان گذشته‌ی التزامی………………………………………………………………………….61

4-2-1-6-6 زمان گذشته‌ی مستمر………………………………………………………………………….63

4-2-1-6-7 زمان حال اخباری……………………………………………………………………………….65

4-2-1-6-8 زمان حال التزامی……………………………………………………………………………….68

4-2-1-6-9 زمان حال استمراری………………………………………………………………………….70

4-2-1-6-10 زمان آینده……………………………………………………………………………………..72

4-2-1-6-11 منفی‌ساز………………………………………………………………………………………….73

4-2-1-6-12 وند تصریفی فعل سببی …………………………………………………………………….84

4-2-1-6-13 فعل معلوم و مجهول………………………………………………………………………..86

4-2-1-6-13-1 فعل معلوم……………………………………………………………………………………86

4-2-1-6-13-2 فعل مجهول………………………………………………………………………………86

یک مطلب دیگر :

4-2-1-6-14 فعل پرسشی……………………………………………………………………………………87

4-2-1-6-15 فعل امر…………………………………………………………………………………………87

4-2-1-6-16 لازم و متعدی………………………………………………………………………………….88

4-2-1-6-17 فعل معین و وجهی………………………………………………………………………….89

4-2-1-6-17-1 فعل معین…………………………………………………………………………………..89

4-2-1-6-17-2 فعل وجهی………………………………………………………………………………..90

4-2-1-6-18 افعال پیشوندی ………………………………………………………………………………106

4-2-2 تصریف اسم …………………………………………………………………………………………107

4-2-2-1 نشانه‌های جمع…………………………………………………………………………………..107

4-2-2-2 نشانه‌ی معرفه……………………………………………………………………………………108

4-2-2-3 نشانه‌ی نکره………………………………………………………………………………………109

4-2-3 تصریف صفت………………………………………………………………………………………..110

4-2-3-1 نشانه‌ی صفت تفضیلی و عالی………………………………………………………………110

4-2-3-2 صفت ترتیبی……………………………………………………………………………………….111

4-2-3-3 صفت اشاره…………………………………………………………………………………………111

4-2-3-4 صفت مبهم………………………………………………………………………………………….112

4-2-3-5 صفت تعجبی……………………………………………………………………………………..113

فصل پنجم نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………114

5-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………….115

5-2 نتایج………………………………………………………………………………………………………….115

5-3 کاربردها………………………………………………………………………………………………………116

5-4 پیشنهاداتی برای تحقیق بیشتر………………………………………………………………………117

اصطلاحات…………………………………………………………………………………………………….118

مآخذ………………………………………………………………………………………………………………….131

پیوست……………………………………………………………………………………………………………….137

واژه نامه……………………………………………………………………………………………………………..147

مقدمه

زبان هر ملت نشان دهنده‌ی فرهنگ آن ملت است و فرهنگ هر ملت هویت آن قوم را می‌سازد. فرهنگ ما گنجینه‌ی ارزنده‌یپیشینیان ونیاکان ما است که اگر چه گرد و غبار قرن‌ها را با خود همراه دارد، اما آن قدر غنی است که تازگی و رنگ و لعاب تمدن‌های جدید نه تنها از ارزش آن نمی‌کاهد بلکه برای هر ایرانی به مثابه‌یپشتوانه‌های قوی و محکم در مواجه و رویارویی با پدیده‌هایجدید محسوب می‌شود. ملتی که فرهنگ و گذشته‌ی خود را می‌کاود، می‌تواند در افق گسترده؛ آن را به سوی آینده درخشان در پیش‌گیرد و شناخت فرهنگ امکان‌پذیرنیست، مگر از طریق مطالعه و پژوهش در ابعاد گسترده آن از جمله پژوهش‌های زبانی.

در طول قرن‌های متمادی سرزمینایران محل سکونت اقوام مختلفی بوده است که هر کدام از آن‌ها با خود زبان متفاوتی را به اینسرزمین آورده‌اند.پس ایران دارای تنوع زبانی و گویشیبسیار گسترده بوده و هست و برخی کتیبه‌های چند زبانه شاهد این مدعاست که در اینسرزمین اقوامی با زبان‌های متفاوت می‌زیسته‌اند. شناخت و مطالعه‌‌یاینزبان‌ها ما را در شناخت آداب و رسوم و هویت اقوام متعلق به آن‌هایاریبیشتریمی‌رساند و از آنجا که گذشته، در معرض خطر فراموشی است،این تنوع های گویشی و زبانی نیز از این امر مستثنی نیست، به طوری که با مرگ آخرینگویشور از یکگویش محلی آن گویش برای همیشه از بینمی‌رود بدون آنکه با استفاده از روش‌های علمی ثبت و ضبط شود و اثری از آن بجای مانده باشد.

پیشینگیزبان‌شناسی میدانی بر زبان شناسی نظری در حال حاضر بر کمتر کسی پوشیده است. همگان در این خصوص اتفاق نظر دارند که ادعاهای نظری در حوزه‌یزبان تنها و تنها زمانی معتبر است که با محک داده‌های واقعی از کاربرد عادی نظام‌های زبانی نزد گویشوران به آن‌ها آزموده شوند.

از این رو به منظور دستیابی به اهداف یاد شده ( ماندگاری هر گویش محلی) گفتار گویشوران آن زبان و یاگویش را می‌بایست ثبت و ضبط کرد و سپس در دسترس زبان‌شناسان قرار داد تا آن را مورد مطالعه قرار دهند.

2-2-6- باید از خدا ترسید. 10

2-2-7-خدا را باید پرستید. 10

2-2-8- پناهگاه حقیقی انسان خداست.. 10

2-2-9- تنها به خدا باید تکیه داد. 10

2-2-10-به خدا باید امیدوار بود. 10

2-2-11- باید از خدا، شاه و خرد پیروی کرد. 10

2-2-12- خدا بر همه گناهان پنهانی آگاه است.. 11

2-2-13- دوری از گناه. 11

2-2- 14- سخن های خدا گزاف نیست.. 11

2-2-15- دعوت به دین داری.. 11

2-2-16- زهد نمایی به خاطر شکم بیارزش است. 11

2-3- توصیههای اخلاقی.. 12

2-3-1- دعوت به خودشناسی.. 12

2-4- اخلاق و خصوصیات رفتاری پادشاه. 12

2-4-1- نیازمند بودن جهان به پادشاه. 12

2-4-2- شاه نباید چهار ویژگی خیرهرأیی، بددلی، زفتی و کاهلی را داشته باشد. 12

2-4-3- خرد و دانش و هوش بهترین هم نشینان پادشاهند. 12

2-4-4- شاه باید برای هر مقامی بهترین را انتخاب کند. 12

2-4-5- شاه باید دادگر باشد. 13

2-4-6- وزیر شاه باید پیر و فرزانه باشد. 13

2-4-7- حاجب شاه باید خوب کار و خردمند باشد. 13

2-4-8- دبیر شاه باید نیکو خط و داننده باشد. 13

2-4-9- سپاه شاه باید همیشه آماده باشد. 13

2-4-10- شاه باید مردم خود را نکو دارد. 13

2-4-11- هر کدام از زیردستان شاه باید فقط کار خودشان را انجام دهند. 13

 

2-4-12- شاه باید از اتحاد سران سپاه جلوگیری کند. 13

2-4-13- کسی که خطریست برای پادشاهی را باید از تاج و تخت دور کرد. 14

2-4-14- شاه باید به اندازه هنر هر کسی به او توجه کند. 14

2-4-15- پادشاه باید عیب دوستان خود را هم دوست داشته باشد. 14

2-4-16- پادشاه گاهی نیاز است دشمنان داخلی خود را پنهانی نابود کند. 14

2-4-17- پادشاه نباید گزافه گو و دروغ سخن باشد. 14

2-4-18- پادشاه نباید در داوری از کسی طرفداری کند. 14

2-4-19- پادشاه نباید موجب زیان کشاورزان شود. 14

2-4-20- پادشاه نباید اهل مسخره بازی باشد. 15

2-4-21- پادشاه نباید در هنگام خشم زود خند باشد. 15

2-4-22-  نباید بدون دلیل و بیگناه مقام کسی را از او بگیرد. 15

2-4-23- پادشاه باید اهل نیکی کردن باشد. 15

2-4-24- شاه باید بداند که: بی گناهی که بیشتر از او بدگویی می شود صاحب فضل و هنر است. 15

2-4-25- شاه نباید آیین بد نو بگذارد. 15

2-4-26- شاه باید راهزنان را نابود کند. 15

2-4-27- شاه باید فقط با دوست داران واقعی خود یک جا بنشیند. 15

2-4-28- شاه نباید به زن دیگران چشم داشته باشد. 16

2-4-29- شاه نباید در را بر دادخواهان ببندد. 16

2-4-30- شاه چون نیکی کرد و جواب نداد باید سراغ بدی رود. 16

2-4-31- شاه باید سرگذشت گذشتگان را بداند. 16

2-4-32- شاه باید از بدگوی و سخن چین دوری کند. 16

2-4-33- پادشاه باید بر جهان اطراف خود آگاه باشد. 16

2-4-34- شاه به ستمکار نباید پست و مقام بسپارد. 16

2-4-35- شاه نباید هر کسی را به مقام بالا برساند. 17

2-4-36- شاه باید فیلسوفی برای.. 17

2-4- 37- شاه نباید کارها را به افراد ناتوان بسپارد. 17

2-4-38- شاه بدخواه خود را باید نابود کند. 17

2-4-39- شاه نباید بدبین باشد. 17

2-4-40- شاه باید در خوراکی خود دقت کند. 17

2-4-41- شاه باید پزشکان برگزیده. 17

2-4-42- شاه نباید دنبال شهوت باشد. 18

2-4-43- شاه باید هر کسی را پله پله بالا ببرد. 18

2-4-44- شاه در هنگام بار دادن نباید شمشیرداری را در بارگاه جای دهد. 18

2-4-45- شاه نباید در لشکرکشی راز خود را به کسی بگوید.(شاه نباید دشمن را خوار بدارد) 18

2-4-46- شاه برای مشورت هر کدام از موبدان را جدا جدا باید فرا خواند. 18

2-4-47- شاه باید روی خود را گاه گاه به دیگران نشان دهد. 18

2-4-48- شاه باید با فاصله از خود داد دادخواه را بررسی کند. 18

2-4-49- شاه نباید به ناآزموده دل دهد. 18

یک مطلب دیگر :

2-4-50- شاه نباید با زنان ستیزه کند. 19

2-4-51- شاه باید هوشمندانه گنج جمعآوری کند و هوشمندانه آن را هزینه کند. 19

2-4-52- شاه در نامه نباید درشت گویی کند. 19

2-4-52- شاه نباید فرستادگان را زود فرا بخواند. 19

2-4-53- شاه باید با همه به اندازه گفتگو کند. 19

2-4-54- فرستادهی شاه باید دانش پذیر و نهان دان و پاسخگو باشد . 19

2-4-55- شاه در هر سفری باید همراه خود گوهر، اسب نیک و سلاح داشته باشد. 19

2-4-56- شاه باید از احوال دشمن خود هر لحظه آگاه باشد. 19

2-4-57- شاه چون نمی تواند با دشمن بجنگد باید دشمن را با زر فریب دهد. 20

2-4- 58- شاه چون قصد لشکرکشی کرد باید سریع قصد خود را عملی کند. 20

2-4-59- شاه باید به سپاهی خود زر و سیم دهد. 20

2-4-60- شاه در هنگام جنگ نباید اجازه ی چاره گری به دشمن دهد. 20

2-4-61- لشکر شاه باید جای خوابشان پراکنده باشد. 20

2-4-62-  دار باید دلیر و مهربان باشد و شب ها پاسبانان باید بچرخند. 20

2-4-63- پادشاه برای گریختن باید شب را انتخاب کند. 20

2-4-64- پادشاه چون پیروز شد باید از خدا بترسد. 21

2-4-65- پادشاه نباید سریع دشمن خود را بکشد. 21

2-4-66- شاه باید شب هنگام به کار فردای خود بیندیشد. 21

2-4-67- شاه نباید شاهزاده ها را بکشد. 21

2-4-68- شاه نباید از اندازه خود بیرون رود.(باید قدر خود را بداند) 21

2-4-69- شاه نباید بددل باشد. 21

2-4-70- شاه نباید ظالم باشد. 21

2-4-71- شاه باید بر هوای نفس خود مسلط باشد. 21

2-4-72- شاه باید بر تن خود مسلط و دارای هوش و خرد و دانش باشد. 22

2-4-73- شاه باید دارای گوهری بزرگ باشد. 22

2-4-74- شاه باید از زنان، ستم و زفتکاری دوری کند. 22

2-4-75- پادشاه بد کم عمر است. 22

2-4-76- شاه در هر صورت شاه است و هیچ گاه خوار نمی شود. 22

2-4-77- دل پادشاه زود بر میگردد. 22

2-4-78- احوال پادشاه ثابت نیست. 22

2-4-79- باید کمر بسته فرمان شاه را برد. 22

2-4-80- کاری کن که نزدیکان شاه دلسوز او شوند. 23

2-4-81- در نزد شاه چون گنهکاران باش. 23

2-4-82- در نزد شاه در هر کاری دلیری نکن. 23

2-4-83- در نزد شاه از بد آراستن بپرهیز. 23

2-4-84- در حضور شاه در هر صورت باید از او ترسید. 23

2-4-85- چون شاه خشمگین است نباید نزدش بروی. 23

2-4-86- نباید زبان شاه را خواهان باشی.شاه خیرخواه و راستگو باش. 23

2-4-87- در نزد شاه آگاهانه حرف بزن. 23

2-4-88- همیشه سپاسگزار شاه باش. 24

2-4-89- نباید به زیبارویان شاه نظر داشته باشی و مخالف فرمانش قدم برداری. 24

2-4-90- نباید  چیزی از شاه بخواهی که او را خشمگین کند. 24

2-4-91- باید شاه را بستای و دشمنش را نکوهش کنی. 24

2-4-92- باید دوستان شاه را دوست و دشمنانش را دشمن بداری. 24

2-4-93- آنچه در خور شهریار باشد باید به او بدهی. 24

2-4-94- نباید از خندهی شاه دلیر شوی. 24

2-4-95- نباید بر شاه ناز و دلبری کنی. 25

2-4-97- نباید عوض هر کاری چیزی از شاه بخواهی. 25

2-4-98- همیشه فاصله ای را نسبت به شاه رعایت کن. 25

2-4-99- باید مقام خود را از آن پادشاه بدانی.(اگر سرور انجمنی قدردان ا و باش) 25

2-4-100- باید درآموزش شاه با او نرم خو باش و با حیا باش. 25

2-4-101- باید شاه را بپرس. 25

2-4-102- در نزد شاه نباید از نزدیکانش سخن بد بگویی. 25

2-4-103- نباید در خود را با شه برابر نمایی. 26

2-4-104- در فرمان شاه ننگی نیست. 26

2-4-105- دلت را به شاه باید شاد گردانی. 26

2-4-106- شاید که شاه را بد گفت. 26

2-4-107- به خاطر شاه دادگر باید از خدا شاکر باشی. 26

2-5-  چگونگی لشکرکشی.. 26

1ـ 6 ـ اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………… 8

فصل دوم: درباره ترجمه

2ـ 1ـ ترجمه در لغت ……………………………………………………………………………….. 10

2ـ 2ـ ترجمه در اصطلاح …………………………………………………………………………… 11

2ـ 3ـ تاریخچه ترجمه……………………………………………………………………………….. 12

2ـ 4ـ انواع ترجمه ……………………………………………………………………………………. 14

2ـ 4ـ 1ـ ترجمه لفظ به لفظ یا ترجمه تحت اللفظی ………………………………………… 14

2ـ 4ـ 2ـ ترجمه آزاد ………………………………………………………………………………… 15

2ـ 4ـ 3ـ ترجمه تفسیری …………………………………………………………………………… 15

2ـ 4ـ 4ـ ترجمه تلخیصی ………………………………………………………………………….. 15

2- 4- 5- ترجمه ادبی ……………………………………………………………………………… 16

2ـ 4ـ 6 ـ ترجمه دقیق و روان ……………………………………………………………………. 16

2ـ 4ـ 7ـ ترجمه شعر ……………………………………………………………………………….. 16

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ محدودیت­ها­ی ترجمه شعر ……………………………………………………….. 17

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 1ـ محدودیت وزن، قافیه و موسیقی درونی ………………………………….. 17

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 2ـ محدودیت در انتقال صنایع بدیعی ………………………………………….. 17

2ـ 4ـ 8ـ ترجمه شفاهی ……………………………………………………………………………. 17

2ـ 4ـ 8 ـ 1ـ ترجمه همزمان ……………………………………………………………………… 17

2ـ 4ـ 8 ـ 2ـ ترجمه نا­همزمان ……………………………………………………………………. 17

2ـ  5 ـ انواع ترجمه از نظر پیتر نیو مارک ………………………………………………………. 18

2ـ 5 ـ 1ـ ترجمه معنایی ……………………………………………………………………………. 18

2ـ 5 ـ 2ـ ترجمه ارتباطی ………………………………………………………………………….. 18

 

2ـ 6 ـ روش مترجمان عرب در ترجمه …………………………………………………………. 19

2ـ 7ـ شرایط مترجم …………………………………………………………………………………. 19

2ـ 7ـ 1ـ آشنایی کامل با زبان مبدأ ……………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 2ـ آشنایی کامل با زبان مقصد …………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 3ـ آشنایی با موضوع اصلی متن ………………………………………………………….. 20

2ـ 7ـ 4ـ امانت و بی­طرفی ………………………………………………………………………… 20

2ـ 7ـ 5 ـ استفاده کردن از واژگان مأنوس در ترجمه ………………………………………… 21

2ـ 7ـ 6 ـ توجه به قواعد دستوری در زبان مبدأ و مقصد ……………………………………. 21

2ـ 7ـ 7ـ تسلط به اصطلاحات خاص …………………………………………………………… 21

2ـ 8ـ خصوصیات مترجم …………………………………………………………………………… 22

2 – 10- فن ترجمه شعر از دیدگاه جاحظ و برخی معاصران ……………………………… 22

2- 11- بحثی درباره­ی ترجمه شعر ……………………………………………………………… 23

2ـ 12ـ روش­ها­ی ترجمه شعر …………………………………………………………………….. 24

فصل سوم: مشکلات ترجمه در اشعار معلقات و صعالیک

3ـ 1ـ فصل یا اعتراض ………………………………………………………………………………. 28

3ـ 2ـ فاصله و ترجمه شعر ………………………………………………………………………… 28

3ـ 3ـ انواع فاصله …………………………………………………………………………………….. 28

3ـ 3ـ 1ـ فاصله میان فعل و فاعل ………………………………………………………………… 28

3ـ 3ـ 2ـ فاصله میان فعل و مفعول ………………………………………………………………. 31

3ـ 3ـ 3ـ فاصله میان موصوف و صفت …………………………………………………………. 32

3ـ 3ـ 4ـ فاصله بین مبتدا و خبر ………………………………………………………………….. 36

3ـ 3ـ 5ـ  فاصله بین اسم و خبر …………………………………………………………………. 38

3ـ 4ـ حذف در شعر ………………………………………………………………………………… 41

3ـ 5ـ انواع حذف …………………………………………………………………………………….. 42

3ـ 5ـ 1ـ حذف حرف ………………………………………………………………………………. 42

3ـ 5ـ 2ـ حذف ارکان جمله ……………………………………………………………………….. 43

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ حذف مبتدا …………………………………………………………………………… 44

یک مطلب دیگر :

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 1ـ حذف مبتدا از آغاز بیت ………………………………………………………. 44

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 2ـ حذف مبتدا در میان بیت ……………………………………………………… 49

3ـ 5ـ 3ـ حذف موصوف …………………………………………………………………………… 50

3ـ 5ـ 4ـ حذف فعل ………………………………………………………………………………… 53

3ـ 5ـ 5ـ حذف فعل ناسخه و اسم آن …………………………………………………………… 54

3ـ 5ـ 6ـ حذف مفعول ……………………………………………………………………………… 54

3ـ 5ـ 7ـ حذف مضاف …………………………………………………………………………….. 54

فصل چهارم: نتیجه­گیری

نتیجه­پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 57

پی­نوشت ………………………………………………………………………………………………… 58

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 59

چکیده عربی……………………………………………………………………………………………… 63

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………. 64

مقدمه

نیاز بشر به آگاهی از فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، انسان­ها را بر آن داشت تا به ترجمه­ی کتب اقوام و ملت­های مختلف اهتمام ورزند. مترجمان شروع به ترجمه­ی کتاب در زمینه­های مختلف نمودند و تلاش کردند که از هر خرمنی خوشه­ای بچینند اما اگر به صفحات تاریخ مراجعه کنیم می­بینیم که مترجمان در سرتاسر دنیا، به ترجمه­ی متون ادبی خصوصا شعر توجه کمتری داشتند؛ زیرا آنان می­دانستند که شعر از احساس شاعر سرچشمه می­گیرد و مترجم قادر نخواهد بود همه­ی آن­چه از احساسات شاعر نشات می­گیرد را در قالب ترجمه­ی خویش بگنجاند.

در میان اشعاری که ترجمه شده­اند، شعر عربی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، بخصوص اشعار جاهلی. زیرا معلومات زیادی از روزگاران گذشته اعراب، در بردارد تا جائی که آن را «دیوان العرب» نام نهاد­ه­اند. این اشعار یکی از ذخایر گران­سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­های عظیم محروم می­کنیم (اقبالی، 1388: 15).

ترجمه­ی شعر عربی با پیچیدگی­های زیادی همراه است و برخی از فرآیند­های نوشتاری دوران کهن، همچون حذف، تقدیم و تأخیر و فصل، موانع بسیاری را بر سر راه مترجم ایجاد می­کند. علاوه بر این مترجم برای ترجمه اشعار معلقات و صعالیک با دشواری­های زیادی روبروست؛ از جمله معادل یابی واژگان، تفاوت فضای جاهلی با زمان حال، سبک زندگی جاهلی، امثال، حکمتها، تشبیهات و غیره.

این پژوهش بر آن است تا علاوه بر تعریف ترجمه، سابقه ترجمه، انواع ترجمه، دشواری­ها و پیچیدگی­های اشعار معلقات و صعالیک را از جنبه صرفی و نحوی مورد بررسی قرار دهد تا بخشی از دشواری­هایی را که سر راه مترجم غیر عرب وجود دارد از میان بردارد.

جامعه آماری در این پژوهش،  دانشجویان کارشناسی ارشد، ترم اول دانشگاه مازندران شهر بابلسر می­باشند. حجم نمونه 15 نفر است که با استفاده از نمونه­گیری خوشه­ای با استفاده از نمونه­گیری تصادفی انتخاب شدند. 10 بیت از اشعار معلقات و صعالیک انتخاب شد و ابیات منتخب به همراه ترجمه واژه­های دشوار آماده گردید. این ابیات برای ترجمه در اختیار دانشجویان قرار داده شد و برای ترجمه هر بیت چند دقیقه به دانشجویان فرصت داده می­شد تا ترجمه خود را بنویسند. بعد از اتمام وقت دشواری که در ترجمه بود توسط محقق توضیح داده می­شد و مجدداً از دانشجویان خواسته می­شد تا ترجمه­های خود را یادداشت کنند. این کار تا آخرین بیت انجام شد. ترجمه­های اولیه و ثانویه دانشجویان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و درصد پاسخ­های صحیح و نادرست مشخص گردید که در پایان هر قسمت ذکر شده است.

این پایان­نامه در چهار فصل تدوین شده است:

فصل اول مربوط به کلیات پژوهش می باشد که در آن به بیان مسأله، پرسش­ها­، فرضیه پژوهش، پیشینه، حدود و اهداف پژوهش می­پردازد.

در فصل دوم به ترجمه، سابقه تاریخی ترجمه، انواع آن و ترجمه­ی شعر پرداخته می­شود.

فصل سوم به بررسی داده­های تحقیق اختصاص دارد و پیچیدگی­ها­ی اشعار معلقات و صعالیک در دو حوزه­ی فاصله  و حذف مورد بررسی قرار می­گیرد.

در فصل چهارم، نتیجه­گیری، پی­نوشت و منابع و مآخذ بیان می­گردد.

1ـ بیان مسأله

انتقال مجموعه میراث­های بشری، از ملتی به ملت دیگر و از زبانی به زبان دیگر، یکی از مهم­ترین ابزارهای توسعه­ی تمدن جدید بشری به شمار می­آید و ترجمه اساسی­ترین نقش را در این انتقال بر عهده دارد (حسن، 1376: 7). ترجمه از طرفی موجب کامل شدن معارف ملت­ها گردیده و نمی‏­گذارد دانش آن­ها در یک مرز خاص توقف کرده راکد باقی بماند و به آنچه از علوم و دانستنی­ها که نزدشان است، بسنده کنند، و از طرفی دیگر با دستیابی به آثار دیگران از راه ترجمه، شخصیت علمی و معنوی خود را رشد داده و آن را بارور می­سازند (همان: 11 و 12).

شناخت ره­آورد­های فکری و هنری ملت­ها و فهم میراث ادبی که در قالب نظم و نثر به یادگار مانده- که در واقع حاصل تجربیات و یافته­های فکری آن­هاست و سازه­های اصلی فرهنگ و تمدن آنان را تشکیل می­دهد- تا حد زیادی در گرو ترجمه­ی متونشان میسر می­گردد. ترجمه متون عربی از آن جهت مهم
می­نماید که زبان این متون، زبان اسلام و تمدن اسلامی است و پیوند دیرینه با زبان فارسی دارد، و این که گذشتگان ما برخی از آثار ارزنده­ی خود را به این زبان ارائه داده­اند بر صحت این ادعا گواهی می­دهد و مؤید آن است که این دو زبان رابطه­ی تنگاتنگ با هم دارند و پویایی هریک از این دو در گرو شناخت دیگری است (اقبالی، 1388: 13).

2-6 حیا در روایات معصومین.. 22

2-7 حیا در فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری.. 28

2-8 مفهوم حیا در آثار منثور و منظوم عرفانی.. 30

2-8-1 مفهوم حیا در اقوال صوفیه. 31

2-8-2 حیا در آثار برجسته منثور عرفانی پیش از مولوی.. 36

2-8-3 حیا در اشعار عرفانی.. 42

فصل سوم : (شرح احوال، آثار و اندیشه‏ی مولوی)

3-1 مقدمه. 48

3-2 زندگی نامه مولوی.. 48

3-3 مرشدان و  مریدان برجسته مولوی.. 51

3-4 جلوه‏های سه‏گانه زندگی مولوی.. 51

3-4-1 دوران طلبگی مولوی.. 52

3-4-2 مولوی و سلوک عملی.. 53

3-4-3 مولوی و ملاقاتش با شمس تبریزی.. 53

3-5 جایگاه شعری مولوی.. 54

3-6 آثار مولوی.. 55

3-6-1 مثنوی معنوی.. 56

3-6-2 غزلیات شمس… 58

3-6-3 فیه ما فیه. 58

3-6-4  مکتوبات.. 59

3-6-5 مجالس سبعه. 59

3-7 آثار مکتوب‏ در خصوص مولوی.. 59

3-8  خاستگاه اندیشه‏ها و باورهای مولوی.. 60

3-8-1 عشق (پایه اصلى مسلك و طریقه عرفانى مولوى‏) 60

3-8-2 تجلّی از دیدگاه مولوی.. 63

3-8-3 وحدت وجود از منظر مولوی.. 64

 

3-8-4 فنا و بقا در نظر مولوی.. 65

3-8-5 انسان کامل از دیدگاه مولوی.. 67

3-9 آثار و نتایج باورهای مولوی.. 68

فصل چهارم : (بررسی مفهوم حیا در اشعار مولوی)

4-1 مقدمه. 70

4-2 مفهوم حیا در اشعار مولوی.. 71

4-3 ویژگی‏های حیا 72

4-3-1 پرهیز از غفلت.. 72

4-3-2 نسبت بین حیا و اختیار انسانی.. 73

4-3-3 حیا و نسبتش با ستاریت الهی.. 74

4-3-4  حیای نکوهیده 77

4-3-4-1 شرم به جهت نقصان. 78

4-3-4-2 شرم از خلق. 80

4-3-5  رابطة حیا‏ و افشای سرّ. 81

4-4 انواع حیا از منظر مولوی.. 84

4-4-1 حیای جنایت.. 85

4-4-2 حیای از تقصیر. 92

4-4-3 حیای ادب.. 98

4-4-4  حیای کرم. 101

4-4-5  حیای اجلال. 104

4-4-6 حیای از هستی.. 107

4-5 حیا از اولیای الهی.. 110

4-6 حیا در ساحت عاشقی و معشوقی.. 115

4-6-1 ساحت حیای معشوقی.. 116

4-6-2 حیای کل عالم نسبت به معشوق. 118

4-6-3  ساحت حیای عاشق. 120

4-6-4 نسبت عشق و حیا 124

4-6-5 حیای در وصال. 127

فصل پنجم: نتیجه‏گیری و ارائه پیشنهاد

 

یک مطلب دیگر :

5-1 نتیجه‏گیری.. 131

5-2 ارائه‏ی پیشنهاد. 132

فهرست منابع و مآخذ. 133

Abstract 139

چکیده

حیا یکی از مفاهیم بسیار مهم و بنیادی در بحث معارف الهی است و یکی از مباحث کلیدی در سلوک عرفانی به‏شمار می‏آید. حیا در لغت به معنی شرم، آزرم است و در اصطلاح، ترک حیا منجر به سرزنش و ملامت می‏گردد. در این پژوهش پس از بیان دیدگاه قرآن و معصومین‏(ع) در باب حیا، به بررسی سخنان عارفان در مسئله حیا پرداخته شده است. سپس بررسی حیا از منظر فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری آمده، همچنین در آثار برجسته منثور عرفانی آمده است. نیز تفسیر بازتاب مفهوم حیا در اشعار تا قبل از مولوی بیان شده است. در نهایت این پژوهش با تحلیل این رویکرد معرفتی در باب حیا در اشعار مولوی به اتمام می‏رسد. هدف از این تحقیق، زمینه‏سازی برای فهم و درک درست‏تر مفهوم حیا در اشعار مولوی است. وی ضمن اثرپذیری از آموزه‏های قرآن و سنّت، و عارفان پیش از خود، چنین به نظر می‏رسد، به صراحت به تعریف عرفانی حیا و ذکر مبانی آن نپرداخته است؛ اما از عنایت و التفات مولوی بدین مضمون همین قدر بس که بسامد قابل توجه‏ای از این واژه و وابسته‏های معنایی آن در مثنوی و غزلیاتش موجود است و افزون بر آن پرداختن مولوی به جنبه‏های خاص حیا و تفاسیر اخلاقی و عرفانی آن، و نیز بعضاً به‏کار گیری روایات اسلامی و اشاره به آیات قرآنی در خصوص حیا و همچنین بهره‏گیری از حکایت‏های نغز و تمثیل‏های پر مغز و دلنشین در این زمینه، به نوعی جلوه‏های گوناگون حیا را تشریح می‏کند.

 

کلید واژه‏ها: عرفان، مقام، حیا، مثنوی، غزلیات شمس، مولوی

مقدمه تحقیق

عرفان طریقه‏ شناخت‏ و‏ معرفت نزد آن دسته از صاحبان دانایی و حکمت است که بر خلاف اهل عقل‏ و برهان‏ در مسیر کشف حقیقت  بیشتر به ذوق و اشراقات‏ روحانی‏ تکیه  دارند. این طریقه‏ در میان مسلمانان معمولاً‏ بر روش‏ و منش صوفیه مشهور است. البته‏ در میان سایر اقوام‏ و ملل  بر‏حسب شرایط مکانی و زمانی‏ دارای‏ اسامی متفاوتی است‏. با وجود این،  عموماً آن همه‏ را تحت عنوان معرفت اهل سرّ می‏شناسند.

عرفان و تصوف اسلامی خود به دو بخش عرفان عملی یا همان سیر و سلوک و عرفان نظری تقسیم می‌شود. در سیر و سلوک عرفانی، سالک از منازل و مراحل گوناگون می‌گذرد که به این منزل‌ها و مراحل در اصطلاح «مقامات» می‌گویند. یکی از مقامات «حیا» است. به طور کلی، عارفان صفت حیا را از احوال مقربان الهی می‏دانند‏. بدین توصیف که هر قدر تقرب و نزدیکی به درگاه الهی افزایش یابد‏، حیا نیز بیشتر خواهد شد‏. بنابراین، رابطه‏ای دوسویه بین مفهوم حیا و قرب قابل تصوّر است‏. حیا از دو منظر عرفانی قابل تأمّل است‏: نخست از دیدگاه مقامات؛ که حیا به صفت اهل مراقبه اطلاق می‏شود و هنگامی است که قلب بنده از هیبت و خوف اشراف خداوند در نور دیده گردد.

بنابراین سالک درگاه حق ظاهر و باطن خویش را از مخالفت احکام الهی به سبب مراقبت نظر حق تعالی‏، محافظت می‏کند‏. این نوع از حیا به دو نحو حیای از معصیت و حیای از تقصیر منقسم می‏گردد‏.

اما دیدگاه دوم احوال است که حیا به صفت خاص اهل مشاهده اطلاق می‏گردد و آن هنگامی است که روح سالک از شکوه مشاهده حق تعالی در خویش در نوردیده گردد (کاشانی‏، 1388 :420-422).

مولانا جلال‏الدین محمد بلخی در کتاب مثنوی معنوی و غزلیات شمس، تشنه لبان دریای معنوی را به تعمق و تدّبر فرا می‌خواند و از منظر و دیدگاهی که خاص و ویژۀ اوست گاه مفهوم حیا را از جنبه‏های اخلاقی و دینی مورد توجه قرار می‏دهد و گاه جنبه‏ها و گرایشات عرفانی و شهودی را مدنظر قرار می‏دهد که این نوع دیدگاه در مثنوی کاملا مشهود است و اما در غزلیات شمس با زبانی سکر‏آمیز به جنبه‏های شهودی و تجارب عرفانی و معنوی تکیه دارد‏. وی در پاره‌ای از اشعار خویش چنین می‌گوید:

 

 

 

 

ای عدوی شرم و اندیشه بیا		که دریدم پرده شرم و  حیا
		(مولوی ،‏1383 : 839)

 

 

 

 

 

از عشق شرم دارم اگر گویمش بشر		می‌ترسم از خدای کو گویم که این خداست
		(همان: 206)

 

 

 

 

 

عاشق باید که روز و شب باده خورد		تا پرده عقل و شرم خود را بدرد
		(همان : 757)

مولوی در این دو اثر ارزشمند خویش هم جنبه‌های اخلاقی و دینی مفهوم شرم و حیا را در نظر دارد و هم جنبه‌ها و گرایشات عرفانی و شهودی را؛ و چنین بر می‌آید که مولوی در کتاب مثنوی بیشتر به جنبه‌های اخلاقی و دینی حیا و شرم تاکید دارد. چنان که تجلی این مفهوم در طی حکایات مثنوی و تمثیلات وی با کاربرد برخی آیات و احادیث نمایان است و در غزلیات شمس مفهوم شرم و حیا به جنبه‌های شهودی و تجارب عرفانی و معنوی آن تکیه دارد. لذا در اشعار خویش به جلوه‌های گوناگونی از شرم و حیای عاشقانه و عارفانه را به تصویر می‌کشد. بنابراین بررسی نسبت بین شرم و عشق و همچنین گرایش‌های دوگانه حیا و ترک حیا در اشعار مولوی منجر به تحلیل مبانی ناب و بکر عرفانی مولوی شده و مدل معرفتی خاصّ وی را به طور مفصل توصیف می‏کند.

این پایان‏نامه در پنج فصل به شرح ذیل تدوین شده است‏: