فهرست مطالب
عنوان	صفحه
چکیده	1
فصل اول: کلیات تحقیق	2
1-1- مقدمه	3
1-2-  فرضیه ها ی تحقیق	6
1-3- اهداف تحقیق	6
فصل دوم: مروری بر منابع	7
2-1-  آنغوزه		8
2-1-1-  گیاه شناسی آنغوزه	8
2-1-2- صمغ آنغوزه	9
2-1-3- برداشت آنغوزه	10
2-1-4-مناطق انتشار آنغوزه	10
2-1-5- انواع آنغوزه	11
2-1-6-  شرایط اقلیمی رویشگاه های آنغوزه	11
2-1-7- دوره رشد وخواب آنغوزه	12
2-1-8- تکثیر  آنغوزه	12
2-1- 9- ترکیبات شیمیایی  آنغوزه	13
2-1-10- خواص آنغوزه	14
2-2- باریجه	16
2-2-1- گیاه شناسی باریجه	16
2-2-2-ریشه	16
2-2-3- برگ	17
2-2-4- ساقه گل دهنده	17
2-2-5- گل آذین	17
2-2-6- میوه	17
2-2-7- گلدهی و گرده افشانی	18
2-2-8- مناطق رویش و پراکنش جغرافیایی	18
2-2-9- اهمیت باریجه	19
2-2-10- شرایط اقلیمی مورد نیاز	20
2-2-11- خاک های مناسب کشت باریجه	20
2-2-12- زمان مناسب کاشت بذر	21
2-2-13- رطوبت مورد نیاز	21
2-2-14- تولید و برداشت بذر باریجه	22
2-2-15- دوره خواب باریجه	22
2-2-16- نحوه استخراج شیرابه باریجه	22
2-2-17- صمغ و اسانس باریجه	23
2-3-  دافنه	24
2-3-1-  دافنه	24
2-3-2- گیاهشناسی دافنه	24
2-3-3- مناطق انتشاردافنه	25
2-3-4 – خوشک	25
2-3- 5- ویژه گیهای ریخت شناسی خوشک	25
2-3- 6- پراکندگی خوشک	26
2-4- شته ها	27
2-4- 1- طبقه بندی شته ها	27
2- 4-2- شته ها	27
2-4-3- منشا شته ها	28
2-4-4- رده بندی شته ها	28
2-4-5- تنوع شته ها	28
2-4-6- بیولوژی شته ها	29
2-4-7- پراکنش جغرافیایی	30
2-5- شته سیاه باقلا	30
2-5-1- شته سیاه باقلا	30
2-5-2- گیاهان میزبان	30
2-5-3- شکل شناسی	31
2-5-4- خسارت	31
2-5-5- زیست شناسی	32
2-6- آشنایی با اسانس های گیاهی، خواص درمانیو مکانیسم اثر آنها	34
2-6-1- اسانس های گیاهی	34
2-6-2- محل اسانس در گیاهان	35
2-6-3- ویژگیهای فیزیکی اسانس ها	35
2-6-4- تفاوت اسانس ها با روغن غیر فرار (ثابت)	35
2-6-5- موارد استفاده اسانس ها	36
2-6-6- اثرات اسانس ها	36
2-6-6-1- استعمال خارجی اسانس ها	36
2-6-6-2- استعمال داخلی  اسانس ها	37
2-6-7- مکانیسم اثر اسانس ها	38
2-6-7- 1- مکانیسم اثر ضد باکتری و ضد قارچی اسانس ها	38
2-6-7- 2- مکانیسم اثر ضد التهابی و ضد اسپاسم اسانس ها	38
2-6-8- عوارض اسانس ها	39
2-6- 9-نگهداری  اسانس ها	39
3-6-مروری بر تحقیقات گذشته	40
فصل سوم: مواد و روش ها	50
3- مواد و روش ها	51
3-1- محل اجرای پژوهش	51
3-2- زمان جمع آوری نمونه ها	52
3-3- روش اسانس گیری از نمونه های گیاهی	53
3-4-تیمارهای آزمایشی	54
3-5- نحوه انجام آزمون ها	55
3-6-تجزیه و تحلیل آماری	56
فصل چهارم: نتایج	57
4- نتایج و بحث	58
4-1- نتایج حاصل از اثرات گیاه باریجه	58
4-1-1-اسانس برگ باریجه	58
4-1-2- اسانس بذر باریجه	59
4-2- نتایج حاصل از اثرات گیاه آنغوزه	60
4-2-1- اسانس برگ آنغوزه	60
4-2-2- اسانس بذر آنغوزه	62
4-3- نتایج حاصل از اثرات گیاه دافنه	63
4-3-1- اسانس برگ دافنه	63
4-3-2- اسانس بذر دافنه	64
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها	66
4-4- نتیجه گیری	67
4-5- پیشنهادها	67
فصل ششم: منابع	69
منابع	70

چکیده

 

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف اسانس گیاهان باریجه، آنغوزه و دافنه بر کنترل شته سیاه باقلا پژوهشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 4 تکرار در سال 1391 انجام گرفت. تیمارها شامل اسانس برگ و بذر گیاه باریجه در سطوح (0، 100، 200، 300، 400 و 500 میکرولیتر بر میلی لیتر)، اسانس برگ و بذر گیاه آنغوزه در سطوح (0، 100، 200، 300، 400 و 500 میکرولیتر بر میلی لیتر) و اسانس برگ و بذر گیاه دافنه(خوشک) در سطوح (0، 100، 200، 300، 400 و 500 میکرولیتر بر میلی لیتر) بود. گیاهان از مراتع دنای شرقی (كاكان) جمع آوری و پس از خشك كردن و آسیاب كردن به روش تقطیر با دستگاه كلونجر اسانس ها استخراج شد. آزمایش در شرایط دمایی 1±25 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 10 ±60 درصد و 16 ساعت تاریكی و 8 ساعت روشنایی به روش   Topical test انجام گرفت. نتایج نشان داد که تمامی اسانس ها بر میزان مرگ و میر شته سیاه باقلا در سطح 1  % نسبت به شاهد اختلاف معنی دار داشتند. بیشترین میزان مرگ و میر شته سیاه باقلا در تیمار 500 میکرولیتر بر میلی لیتر اسانس برگ و بذر گیاهان باریجه، آنغوزه و دافنه بدست آمد. کمترین تلفات شته سیاه باقلا در تیمار شاهد مشاهده شد. با توجه به خاصیت حشره كشی اسانس این گیاهان، می توانند به عنوان یك حشره كش كم خطر برای كنترل شته سیاه باقلا كه علاوه بر پلی فاژ بودن عامل انتقال بیماری های ویروسی است  توصیه شوند.

کلمات کلیدی: اسانس، آنغوزه، باریجه، دافنه، شته سیاه باقلا، کنترل.

 1-کلیات تحقیق

 مقدمه

 غلات و حبوبات از مهم ترین نیازهای غذایی انسان می باشند و پس از برداشت تا زمان مصرف این محصولات در انبارها نگهد اری می شوند. با توجه به اهمیت جایگاه حبوبات و غلات در رژیم غذایی انسان ها، همواره از سوی متخصصان تلاش فراوانی صورت گرفته تا این محصولات طی دوره رشد و نمو در مزرعه و در انبار از گزند آفات و عوامل بیماری زای گیاهی مصون بمانند.  اما به رغم تمام این فعالیتها، غلات و حبوبات مورد حمله انواع مختلفی از آفات و بیماری ها  قرار می گیرند كه در این میان نقش حشرات آفت از همه بارزتر است. هر ساله 10 تا 25 درصد از محصولات انباری در اثرحمله حشرات آفت در جهان از بین می روند. خسارت آفات در كشورهایی كه تكنولوژی پیشرفته کاشت، داشت، برداشت و انبارداری ندارند، بین 10 تا 40 درصد محصول می باشد که این مهم در بعضی از مناطق روستایی ایران، به علت وجود کشاورزی سنتی و  انبارهای ابتدایی وسنتی، خسارت ناشی از آفات گاهی تا 80 درصد برآورد شده است (کوچکی 1386).

طبق آمار  سازمان  ملل  متحد در سال 2000، جمعیت جهان تا سال 2050  بیش از 70 درصد افز ایش خواهد داشت در این بین یكی از مشكلا تی كه بروز خواهد نمود سوء

یک مطلب دیگر :

 

برقراری ارتباط

 تغذیه بخصوص در كشور های در حال توسعه است، و  برآورد نیاز غذا یی با استفاده از  تركیب های شیمیایی امری غیر قابل انکار در این کشورها ا ست. استفاده مكرر از آفت کش ها و ترکیب های شیمیایی طی دهه های متوالی باعث از بین رفتن دشمنان طبیعی، اختلال در كنترل بیولوژیكی، اثر روی موجودات غیر هدف، آلودگی محیط زیست، در خطر قرار گرفتن سلامت انسان،  طغیان آفات و برو ز مقاومت در آفات هدف گردیده است (باقری زنوز، 1375).

این سموم که برای کشتن ارگانیسم‌ ها طراحی می‌شوند، یک خطر جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. طبق اعلام انستیتوی ملی سرطان ۳۰ درصد حشره‌کش‌ها، ۶۰ درصد علف‌کش‌ها و ۹۰ درصد قارچ کش ها سرطان‌زا هستند. این تنها یکی از اثرات جانبی منفی این مواد است، چرا که  مواد شیمیایی می‌توانند به سیستم عصبی و هورمونی نیز آسیب برسانند، در این میان کودکان بیش از بزرگسالان در برابر سموم کشاورزی آسیب‌پذیرند، در واقع آن‌ها نسبت به اندام کوچک شان در معرض درصد بالاتری از این مواد قرار دارند (نصیری محلاتی1386، کوچکی1386).

بر اساس نتایج به دست آمده در ایران سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر ۴۰۰ گرم می‌باشد و هم چنین میزان مصرف کود شیمیایی از ۵/۲ به ۵/۳ میلیون تن در ۱۰ سال گذشته افزایش یافته‌است. در کشاورزی رایج بیش از ۳۰۰ نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی به منظور کنترل آفات، حشرات و بارورسازی خاک استفاده می‌گردد، که بازمانده‌های این مواد علاوه بر آلوده کردن آب‌های زیرزمینی و هوا، جذب گیاهان و درختان شده و بخشی از آن در محصولات کشاورزی به عنوان نمونه میوه‌ها و سبزی‌ها رسوب کرده و در طی مصرف به بدن انسان منتقل خواهد شد (باقری زنوز 1375، نصیری محلاتی1386، کوچکی1386). استفاده از سموم سنتتیك كه برای حفاظت محصولات از صدمه حشرات به كار می رود منجر به افزایش مقاومت حشرات آفت به حشره كش ها شده است. پیدایش مقاومت به بعضی از سموم، به ویژه  سموم کلره و فسفره ای هم چون مالاتیون و فستوكسین، در اكثر آفات، و عوارض ناشی از تجمع این سموم شیمیایی در محصولات کشاورزی و انواع بیماری های ناشی از آن و مسمومیت هایی که به دنبال دارد باعث شده است که این سموم کم کم جای خود را به سموم طبیعی و روشهای بیولوژیک کنترل آفات دهند. (باقری زنوز 1375، نصیری محلاتی1386، کوچکی1386).

خوشبختانه امروزه  نیاز به غذای زیستی، غذای عاری از ترکیبات شیمیایی و فرآیند شده، بدون افزودنی‌ها و فاقد سموم دفع آفات به سرعت رو  به افزایش است. استفاده از روش های مبارزه غیر شیمیائی مانند روش های كنترل طبیعی، فیزیولوژیكی، بیولوژیكی و میكروبی علیه آفات توجه بیشتر محققان را  به خود جلب كرده است. ازجمله این تركیب ها می توان به فرآورده های حاصل از درخت اكالیپتوس، اسانس انواع گیاهان دارویی مانند  Artemisia scoparia waldst  و  Artemisia sieberi Besser  عصاره های گیاهان خرزهره، اسطوخودوس و آنغوزه، اسانس گیاهان زنیان و هنده بید اشاره کرد (باقری زنوز 1375، مدرس نجف ابادی1385. ناظمی 1386).

سموم شیمیایی به دلیل عوارض ناشی از تجمع در محصولات کشاورزی و انواع بیماری های ناشی از آن و مسمومیت هایی که به دنبال دارد کم کم جای خود را به سموم طبیعی و روشهای بیولوژیک کنترل آفات می دهند و برای مبارزه با آفات، اولویت نخست حتی پیش از اقتصادی بودن هر فعالیت، سالم نگه داشتن محیط زیست انسان ها است. بنابراین تقاضا جهت استفاده از حشره كش های گیاهی به دلیل باقی مانده كم خطر سموم روی محصولات زراعی رو به افزایش است. گیاهان عالی دارای متابولیت های  ثانویه ای هستند كه در روابط اكولوژیكی گیاه به خصوص برهم كنش گیاه و حشره نقش حیاتی داشته و گاهی باعث بروز مقاومت گیاه در مقابل حشره می شوند. بخش مهمی از این تركیبات ترپنوئیدها هستند. كه در اسانس گیاهان وجود داشته و برای پستانداران كم خطر بوده و به نظر می رسد جایگزین مناسبی برای سموم شیمیایی در كنترل آفات هستند، تحقیقات مختلف نشان داده است كه اسانس تعدادی از گیاهان اثرات حشره كشی قابل توجهی دارند (باقری زنوز 1375).

یكی از منابع بالقوه برای تولید آفت كش های جدید، مواد تولید شده به وسیله گیاهان می باشند. اسانس های استخراج شده از گیاهان معمولاً در طبیعت زودتر تجزیه می -شوند، بنابراین سمیت كمتری برای انسان و سایر پستانداران دارند و اثرهای مخرب كمتری در محیط زیست بر جا می گذارند (مدرس نجف ابادی1385).

متاسفانه با توجه به اینکه ۲/۱ درصد اراضی کشاورزی جهان در ایران قرار دارد، اما  3 درصد سموم مصرفی جهان نیز در ایران مصرف می‌شود که به عنوان یک خطر جدی مطرح است. طبق اطلاعات کمیته محصولات زیستی، سطح کشت محصولاتی که در ایران بدون استفاده از سموم و کودهای شیمیایی تولید شده‌اند، حدود ۲۳۹ هزار و ۳۶۴ هکتار است، که شامل ۱۲۵ هزار و ۸۰۲ هکتار محصولات باغی و ۱۱۳ هزار و ۶۵۹ هکتار محصولات زراعی است. به طور کلی میزان سطح کشت محصولات کشاورزی و باغی که تولید آن‌ها بدون استفاده از کود و سم انجام می‌گیرد، به ترتیب یک و ۲/۷ درصد از کل سطوح زیر کشت محصولات زراعی و باغی ایران را شامل می شود  .لذا با توجه به اهمیت سلامت غذایی جامعه و با توجه به تقاضای روز افزون برای مصرف فرآورده‌های کشاورزی زیستی، که در نتیجه مدیریت درست مزرعه می باشد، می بایست به گونه‌ای عمل ‌شود که در تغذیه گیاهان و درختان، تعادل بین عناصر مورد نیاز در خاک به هم نخورد و در هنگام رشد نیز، نیازی به استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها نباشد. علاوه براین در تغذیه خاک کشاورزی، به جای استفاده از کود شیمیایی از کودهای طبیعی نظیر خاک برگ، جلبک و کودهای حیوانی و بیولوژیکی استفاده شود و در صورت نیاز به مبارزه با آفات‌ نیز به جای کاربرد سموم و آفت‌کش‌های شیمیایی، از شیوه‌های زیستی هم چون ریز اندامگان کارآ، پریداتورهای (کفشدوزک ها)،  پارازیت ها (زنبورها) و باکتری‌ها و یا ارقام مقاوم به آفت‌ها در کشت و زرع و یا سموم طبیعی با منشاء طبیعی و گیاهی بهره‌ جست تا محصول نهایی که به دست مصرف کننده می‌رسد به دور از باقیمانده‌های سمی و شیمیایی و مواد نگه‌دارنده باشد (عالیچی1376، کوچکی1386).

فرآورده‌های غذایی  با کیفیت، که محصول کشاورزی  زیستی است نه تنها باعث رضایت مصرف کنندگان می‌شود بلکه تأمین و تضمین  کننده سلامت جامعه بوده که خوشبختانه به سرعت رو به افزایش است. که برای پایه‌گذاری سیستم کشاورزی زیستی در ایران هم زمان با توسعه وتولید این محصولات ایجاد زمینه‌های زیر ساختی نهادهای زیستی  نیز می بایست فراهم و مهیا گردد. زیرا شناخت نهادهای مورد نیاز ازجمله سموم مورد استفاده کم خطر که منشاء طبیعی و گیاهی داشته باشد برای توسعه و گسترش کشاورزی زیستی امری بدیهی و ضروری است و آنچه در مدیریت مبارزه با آفات مهم است،  این است که  از مصرف سموم تا حد ممکن اجتناب و روشهای  نوینی را جایگزین  سموم شیمایی نمود. یکی از این روشها کاربرد سموم با منشاء گیاهی و طبیعی است، چرا که بعضی از گیاهان دارای منابع غنی از موادی هستند که خاصیت کشندگی، ضد تخم- ریزی، ضد تغذیه و ….در برابر آفات را دارا می باشند، که در عین حال استفاده از آنها ساده وارزان بوده و به عنوان یکی از اصول کشاورزی زیستی می تواند مد نظر قرار گیرد (کوچکی،1386).

فرضیه ها ی تحقیق

 1- اسانس بذر گیاهان باریجه، آنغوزه ودافنه به عنوان یک آفت کش گیاهی برکنترل شته سیاه باقلا تاثیرمثبت معنی دار دارند

2– اسانس برگ گیاهان باریجه، آنغوزه ودافنه به عنوان یک آفت کش گیاهی برکنترل شته سیاه باقلا تاثیرمثبت معنی دار دارند

اسانس بذری وبرگی گیاهان مورد استفاده در این آزمایش با یکدیگراز نظر خاصیت کشندگی متفاوت می باشند.

اهداف تحقیق

2-3-1- تصفیه مصنوعی فاضلاب                                                                 14

2-3-2- تصفیه طبیعی                                                                             14

2-4- تاثیر فاضلاب بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک                   15

2-4-1- شوری                                                                                       16

2-4-2- نسبت جذب سدیم(SAR)                                                             17

2-4-3- اسیدیته(PH)                                                                             17

2-4-4- غلظت عناصر سنگین در خاک                                                         17

2-5- بررسی تاثیر آبیاری با فاضلاب روی عملکرد و غلظت عناصر معدنی                18

2-5-1- عملکرد و شاخص های رشد                                                            18

2-5-2- تاثیر فاضلاب بر تجمع عناصر شیمیایی در اندام های مختلف گیاه               21

2-6- اثر کودهای شیمیایی بر خصوصیات کمی گیاهان                                      25

2-7- تاثیر آبیاری با فاضلاب بر آلودگی آب های زیر زمینی                                 26

2-7-1- نیترات                                                                                      27

2-7-2- میکروارگانیسم های بیماری زا                                                          27

2-7-3- عناصر سنگین                                                                             27

2-7-4- ترکیبات آلی سمی                                                                        28

2-8- مسایل بهداشتی استفاده مجدد از فاضلاب                                               28

2-8-1- حذف عوامل بیماری زا در روش های تصفیه فاضلاب                              28

2-8-2- انواع سیستم های آبیاری در رابطه با استفاده از فاضلاب                           28

 

      فصل سوم: مواد و روش ها

3-1- موقعیت و مشخصات آب و هوایی محل اجرای آزمایش                                 30

3-2- ویژگی های خاک محل آزمایش                                                            30

3-3- نحوه تامین آب و پساب فاضلاب                                                            31

3-4- موارد زراعی                                                                                    31

3-4-1- انتخاب رقم                                                                                  31

3-4-2- آماده سازی زمین و نحوه کشت                                                         32

3-4-3- عملیات زراعی                                                                             32

3-5- اجرای طرح                                                                                     32

3-5-1- تیمارهای مورد مطالعه                                                                    32

3-5-2- تاریخ و نحوه نمونه گیری                                                                 33

3-5-3- روش های اندازه گیری مشخصات گیاهی                                              33

3-6- تجزیه و تحلیل آماری                                                                        34

 

     فصل چهارم:  نتایج وبحث و پیشنهادات

4-1- تعداد سنبله در متر مربع                                                                     35

4-2- عملکرد بیولوژیک                                                                             38

4-3- طول بلال                                                                                       40

4-4- قطر بلال                                                                                        42

4-5- تعداد ردیف در بلال                                                                           43

4-6- تعداد دانه در ردیف                                                                           45

4-7- وزن صد دانه                                                                                   46

4-8- نتیجه گیری                                                                                    48

4-9- پیشنهادات                                                                                      49

چکیده:

 به منظور بررسی اثر پساب تصفیه شده‌ی شهری و كودهای شیمیایی بر عملکرد كمی ذرت دانه­ای، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در تابستان سال1389 در شهرستان گچساران اجرا گردید. کرت اصلی شامل دو سطح W₁= آبیاری با آب معمولی و W₂= آبیاری گیاهان در کل دوره رشد با پساب تصفیه شده فاضلاب و کرت فرعی شامل 3 سطح کودی: F₁= شاهد (عدم استفاده ازکودهای شیمیایی)، F₂= اعمال نصف کودهای شیمیایی N،  Pو K توصیه شده و F₃= اعمال کامل کودهای شیمیایی N،  Pو K توصیه شده بودند. نتایج نشان داد که برهمکنش آبیاری و كود شیمیایی بر صفات عملکرد دانه، طول بلال و تعداد دانه در ردیف بلال معنی­دار گردید. بیشترین عملکرد دانه مربوط به آبیاری با پساب تصفیه شده و تیمار کودی نصف کودهای شیمیایی N، P و K توصیه شده و کمترین آن مربوط به آبیاری معمولی و بدون مصرف کود، بود. همچنین اثر تیمار آبیاری و کودی بر عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیك، طول بلال، قطر بلال، تعداد ردیف  در بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن صد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود. استفاده از پساب تصفیه شده شهری در مقایسه با آبیاری معمول سبب افزایش معنی­دار کلیه این صفات گردید. به طوریكه مقدار عملكرد دانه برای تیمارهای W1، W2، F1، F2 ، F3، W2F2، W2F1و W2F3 به ترتیب 6303، 8363، 5760، 7975، 8265، 9290، 7400 و  8400 كیلوگرم در هكتار بدست آمد. در تیمار کودی F₃ (اعمال کامل کودهای شیمیاییN، P وK توصیه شده) بالاترین و در تیمار کودی F₁ (شاهد یا عدم استفاده از کودهای شیمیایی) کمترین این مقادیر بدست آمد.

واژه‌های كلیدی: پساب تصفیه شده‌، كودهای شیمیایی، عملکرد، ذرت

1-1- مقدمه

وقتی تأمین آب شیرین تجدید شونده، پاسخگوی نیازی فعالیت‌های كشاورزی، صنعتی و مصارف شهری نباشد، ناگزیر توجه بشر بسوی پیدا كردن گزینه‌های دیگر جلب خواهد شد كه از آن جمله می‌توان به پساب‌های تصفیه شده، فاضلاب شهری، آب دریا نمك زدایی شده و دیگر آب‌های غیرمتعارف اشاره کرد (Goosen and Shayya, 1990). در این بین فاضلاب شهری مایع یا آبی بسیار باارزش است که به سبب دارا بودن مواد معدنی و آلی می­تواند نقش مهمی در باروری زمین­های کشاورزی نیز داشته باشد (حسینیان، 1381). استفاده از آب فاضلاب شهری هرچند مفید است اما از لحاظ بهداشتی با مخاطراتی نیز همراه است که بهره­برداری از آن را تا حدی پیچیده و مشكل‌ می­سازد. در جدول 1-1 شماری از آلودگی­هایی که ممکن است بوسیله آب فاضلاب تصفیه نشده انتقال یابد آورده شده است.

بر اساس آمار، در ایران سالانه بالغ بر 5 میلیارد متر مكعب آب ( حدود 5% از آبی كه استحصال می‌شود) به مصارف شرب و بهداشت می‌رسد و نزدیك به یك میلیارد متر مكعب (حدود 1%) آب نیز در بخش صنعت مصرف می‌شود (ملکوتی، 1378). از اینرو حجم عمده‌ای از آب مصرفی در این دو بخش بصورت فاضلاب شهری و پساب‌های صنعتی از مدار استفاده خارج می‌شوند. بر اساس گزارش مسیبی بین 50 تا 75% آب شهری بصورت پساب به محیط برمی‌گردد. رهایی از این حجم عظیم از فاضلاب‌ها باید به گونه‌ای باشد كه اثرات سوء زیست محیطی بر منابع آب، خاك و بهداشت عمومی نداشته باشد. تصفیه كامل این گونه فاضلاب‌ها بسیار پرهزینه است با این وجود امروزه به لحاظ مشكل كمبود آب و بحران حاصل از آن و نیز با توجه به هزینه‌های بالای استحصال و انتقال آب، استفاده مجدد از پساب فاضلاب در بسیاری از كشورهای دنیا و از جمله ایران جایگاه ویژه‌ای (بخصوص در بخش کشاورزی) پیدا كرده است (EPA.1995.). هر چند پساب فاضلاب در مقایسه با حجم آب آبیاری مورد نیاز برای کشاورزی در کشور، مقدار ناچیزی را شامل می‌شود اما بهره‌برداری از همین مقدار باعث می‌شود كه آب‌های با كیفیت بالا را بتوان در مصارف با اهمیت‌تری به كار برد (عابدی، 1380).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

یک مطلب دیگر :

سبز اندیشان کارون

 

جدول 1-1- انواع بیماری­هایی که بوسیله فاضلاب تصفیه نشده انتقال می­یابد (حسینیان، 1381)
نوع بیماری	تحول انتقال	عامل
اسهال آمیبی	انسان به انسان از طریق غذای آلوده، حشرات، تماس انسانها با یکدیگر، آب آلوده	پروتوزئرها
اسهال معمولی	انسان به انسان از طریق آب آلوده، غذای آلوده، حشرات	SHIGELEA
وبا	انسان به انسان از طریق آب آلوده	VIBROCHLOR
دراکونکولوز	انسان به انسان از طریق آب آلوده	DRACUN CULOE
کرم کدو	حیوانات به انسان از طریق آب و غذای آلوده و مواد و اشیائی که بوسیله مبتلا لمس شده است	ECHINO COCCOSE
عفونتهای کبدی	انسان به انسان از طریق آب آلوده، تماس بین انسانها	VIRUSES
زردی	حیوانات به انسان از طریق آب و غذای آلوده و تماس بین انسانها و حیوانات	LEPTUSPERIA
شبه حصبه	انسان به انسان از طریق تماس بین انسانها، آب و غذای آلوده	SALMONOLLA
شیستوزوموناس	حیوانات به انسان از طریق حشراتیکه در آبهای آلوده زندگی می­کنند، غذای آلوده	TREMATODE
تولارمی	حیوانات به انسان از طریق آبهای آلوده، حیوانات اهلی، حشرات	TULAROMTS
حصبه	انسان به انسان از طریق آب و غذای آلوده تماس بین انسانها	SALMONOLLA

بهره‌برداری صحیح از فاضلاب‌های شهری، مشكل آلودگی آب‌های سطحی را نیز كاهش می‌دهد، این عمل نه تنها باعث حفظ منابع آب می‌گردد، بلكه به علت وجود مواد و عناصر غذایی موجود در آن برای رشد گیاهان بسیار سودمند است(بهروز، 1385). موجود بودن این پساب در نزدیكی مراكز شهری، امكان افزایش محصولات كشاورزی در اطراف این مناطق را فراهم می‌كند. همچنین وجود نیتروژن و فسفر در فاضلاب، می‌تواند به حذف یا كاهش مصرف كودهای شیمیایی مورد نیاز محصولات كشاورزی منجر گردد (عابدی، 1380). استفاده از فاضلاب در آبیاری مزارع كشاورزی از سابقه طولانی در كشورهای مختلف دنیا برخوردار است. در نواحی مدیترانه‌ای، فاضلاب به عنوان یكی از منابع مهم آب آبیاری كشاورزی به شمار می­رود (صفری و همكاران، 1381). شكل صحیح و بهداشتی استفاده از فاضلاب در كشاورزی كه بر اساس استفاده از فاضلاب تصفیه شده استوار است، صرفاً در قرن اخیر مطرح شده است. بخش كشاورزی با توجه به مصرف بالای آب دارای بزرگترین پتانسیل استفاده مجدد از آب است. استفاده از فاضلاب تصفیه شده برای كشاورزی، اگر چه در اروپا، آمریكای شمالی و استرالیا از اوایل قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است، اما باید خاطر نشان نمود كه استفاده از فاضلاب برای آبیاری، بخصوص غلات، در كشورهایی همانند هند، چین و بعدها در خاورمیانه از دیرباز معمول بوده است. حتی در مناطقی كه آب به فراوانی وجود دارد، تصفیه و استفاده مجدد از پساب برای جلوگیری از آلودگی‌های زیست محیطی در حال افزایش است (صفری و همكاران، 1381). امروزه پساب در بسیاری از كشورها بخش مهمی از منابع آب تجدید شونده را شامل می‌شود و بطور عمومی استفاده از فاضلاب در كشاورزی مورد پذیرش قرار گرفته و فواید زراعی و اقتصادی فراوان آن، این موضوع را تصدیق می‌كند (عابدی، 1380).

امروزه تحقیقات در زمینه استفاده از انواعی از آبهای نامتعارف از جمله فاضلاب‌ها در آبیاری اراضی كشاورزی و مشاهده جنبه‌های مختلف تاثیر آن بر تولید کمی و کیفی گیاهان زراعی و باغی از جایگاه ویژه­ای در بسیاری از کشورهای دنیا مطرح است.

تحقیقات صورت گرفته نشان می­دهد هر چند فاضلاب تصفیه شده خانگی حاوی مقادیر قابل توجهی از مواد مغذی است كه می‌تواند برای رشد گیاهان سودمند باشد و مصرف كودهای شیمیایی را در اراضی کشاورزی كاهش دهد (Marten and et al, 1980). اما گاها برخی از این عناصر غذایی در حد بیش از میزان مورد نیاز گیاهان می‌باشند، که ممكن است موجب بروز سمیت در اندام گیاهان و نیز رشد بیش از اندازه سبزینگی و یا كاهش كیفیت آنها گردد (عابدی،1380).

با توجه به كمبود آب در مناطق خشك و نیمه خشكی همانند ایران، استفاده از پساب فاضلاب‌ها در امر تولید محصولات زراعی می‌تواند به عنوان منبع آب مطمئنی برای آبیاری مورد توجه قرار گیرد. در نتیجه نه تنها بخشی از كمبود آب كشاورزی جبران خواهد ‌شد، بلكه از اثرات سوء تخلیه بی رویه فاضلاب‌ها و خسارت‌های آن به منابع كشاورزی و آلودگی محیط زیست نیز جلوگیری به عمل می آید (عرفانی و همكاران، 1380). پیش­بینی ‌شده در سال 14700 بیش از 10 میلیارد متر مكعب آب در سال در بخش شرب شهری، روستایی و صنعت، مصرف می­شود، بنابراین با فرض ضریب بازیافت 60 تا 70 درصد، حدود 6 تا 7 میلیارد متر مكعب آب در سال قابل بازیافت بوده و می‌تواند به طور مستقیم ظرفیت تأمین آب كشور برای مصارف كشاورزی و صنعت را افزایش دهد (عابدی کوپایی و همكاران، 1382). مهمترین دلایل كاربرد مجدد پساب‌ها را می‌توان در 7 مورد به شرح زیر خلاصه كرد (جعفرزاده حقیقی، 1375).

1- كاهش فشار بر منابع آب

1-7-3- نیاز گوجه فرنگی به پتاسیم                                                            22

1-7-4- نیاز گوجه فرنگی به کلسیم                                                             24

1-7-5- نیاز گوجه فرنگی به منیزیم                                                            25

1-7-6- نیاز گوجه فرنگی به گوگرد                                                              26

1-7-7- نیاز گوجه فرنگی به روی                                                               27

1-7-8- نیاز گوجه فرنگی به آهن                                                               28

1-2-7- نیاز گوجه فرنگی به منگنز                                                              29

1-2-7- نیاز گوجه فرنگی به مس                                                               29

فصل دوم: مروری برتحقیقات گذشته

 2-1- اهمیت ازت و حساسیت گوجه فرنگی به آن                                             31

2-2- نمونه برداری صحیح خاک و تجزیه آن                                                   38

2-2-1- تجزیه خاک                                                                              39

2-3- خصوصیات کیفی گوجه فرنگی                                                            40

 فصل سوم: مواد  و روش ها

  3-1- مشخصات محل وروش اجرای طرح                                                       44

3-2- طرح آزمایش مورد استفاده                                                                45

3-3- انتخاب بذر، زمین و انتقال نشاء گوجه فرنگی                                            47

3-4- تیمارهای کودی و عملیات آبیاری و کوددهی                                            48

3-5- یادداشت برداری ها                                                                         48

3-6- عملیات آزمایشگاهی خاک، برگ و میوه                                                  49

3-6-1-آزمایش های مربوط به خاک                                                            50

3-6-2-نمونه برداری و تجزیه برگ                                                              50

3-7- آزمایش های مربوط به خصوصیات کیفی گوجه فرنگی                                 51

3-8-اندازه گیری های مربوط به خصوصیات کمی گوجه فرنگی                              51

3-9- بررسی عناصر باقیمانده در خاک بعد از برداشت محصول گوجه فرنگی               52

3-10-تجزیه آماری                                                                                52

فصل چهارم:نتایج و بحث و پیشنهادها

 4-1-بررسی نرمال بودن داده ها                                                                  53

4-2-تجزیه واریانس داده                                                                          53

4-3-نتایج تجزیه آزمایشگاهی خاک و آب                                                      55

4-3-1- نتایج تجزیه فیزیکو شیمایی خاک                                                     55

4-3-2-نتایج تجزیه شیمایی آب                                                                 55

4-4-نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر عملکرد گوجه فرنگی    56

4-5- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر وزن میوه گوجه فرنگی 60

4-6- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و  ازت و تاثیر  متقابل آنان بر کارایی مصرف آب  در

گوجه فرنگی                                                                                63

4-7- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر میزان ویتامین c

گوجه فرنگی                                                                                 67

4-8- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر میزان اسیدیته

گوجه فرنگی                                                                                 70

4-9- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر نیترات موجود در

آب میوه گوجه فرنگی                                                                      73

4-10- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر غلظت نیترات

موجود در خاک                                                                            76

4-11- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر درصد ازت برگ

گوجه فرنگی                                                                              79

4-12- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر کلروفیل برگ

گوجه فرنگی                                                                               81

4-13- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر میزان مواد جامد

محلول درعصاره گوجه فرنگی                                                                     84

4-14- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر آب و ازت و تاثیر متقابل آنان بر بر PH گوجه فرنگی 87

5- نتیجه گیری کلی و پیشنهادها

 5-1- نتایج حاصله                                                                                  90

5-1-1- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر عملکرد

گوجه فرنگی                                                                                      90

5-1-2- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر وزن میوه

گوجه فرنگی                                                                                      91

5-1-3- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر روی کارایی مصرف آب گوجه فرنگی                                                                                  91

5-1-4- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر روی ویتامین ث

گوجه فرنگی                                                                                      92

5-1-5- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر کلروفیل در

برگ گوجه فرنگی                                                                                 92

5-1-6- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و آب و تاثیر متقابل آنان بر میزان مواد

جامد محلول در عصاره گوجه فرنگی                                                          93

5-1-7- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر PH

گوجه فرنگی                                                                                      93

5-1-8- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر میزان اسیدیته

گوجه فرنگی                                                                                      93

5-1-9- نتایج حاصل از تاثیر مقادیر مختلف ازت و اب و تاثیر متقابل آنان بر غلظت نیترات

موجود در خاک                                                                                  94

2-5- پیشنهادها                                                                                            95

-فهرست منابع                                                                                     97

• مقدمه

 ازت بیش از هر عنصری مورد مطالعه علمای تغذیه گیاهی قرار گرفته است. حدود 78% حجم اتمسفر را ازت ملکولی (N₂) تشکیل می دهد که ستونی از اتمسفر به مساحت یک هکتار، وزنی معادل 72هزار تن را شامل می گردد اما گیاهان سبز قادر نسیتند از این منبع عظیم ازتی مستقیما استفاده نمایند و تنها به مقدار بسیار جزئی بسته به

 شرایط و فاکتورهای متعدد، بعضی از گیاهان قادر به استفاده از آن می باشند.

فاکتورهای افزاینده ازت به خاک بجز کودهای شیمیایی بسیار محدود می باشند. چون از طریق تثبیت در مناطق حاره 100-25 کیلو گرم در هکتار در سال و از طریق باران 20- 1 کیلو گرم در هکتار در سال و مواد پوسیده حیوانی و گیاهی 25 کیلو از هر تن بتدریج و درصورت مرطوب باقی ماندن آن به خاک اضافه می کنند بنابراین عمده ترین راه برای جبران کمبود ازت استفاده از کودهای شیمیایی است.

کمبود منابع آب با کیفیت مطلوب از مهم ترین عوامل محدود کننده تولید و توسعه کشت گوجه فرنگی در استان بوشهر می باشد. علاوه بر این کاهش روز افزون کیفیت آب های زیرزمینی استان  مزید بر علت شده و لزوم استفاده بهینه از منابع آب موجود را ضروری می نماید. یکی از مهم ترین مصادیق استفاده بهینه از منابع آب آبیاری افزایش کارآیی مصرف آب می باشد.عوامل زیادی از جمله روش آبیاری ، مدیریت دور و عمق آبیاری و … در افزایش کارآیی مصرف آب موثر است(تصدیقی،محمد،1389) .

مصرف متعادل کودهای شیمیایی نیز یکی از مهمترین عواملی است که با تاثیری که در استفاده مطلوب از آب آبیاری و افزایش عملکرد محصول دارد می تواند در افزایش کارآیی مصرف آب موثر باشد. استفاده از کود های شیمیایی همراه آب آبیاری در روش قطره ای بدلیل امکان کنترل مقدار و زمان مصرف کود و توزیع یکنواخت آن باعث افزایش قابل ملاحظه محصول و کارآیی آب مصرفی می گردد که مزیت مضاعف بر سایر مزایای آبیاری قطره ای محسوب می شود(کاویانی،اسداله،1379). افزایش راندمان مصرف کود و بخصوص کودهای ازته که از دیگر مزایای کود- آبیاری می باشد عامل اساسی در کاهش هزینه های تولید و پرهیز از آلودگی نیتراتی آب ، خاک و محصول گزارش شده است(فرشی وهمکاران،1376).

نیتروژن از جمله عناصر غذایی مورد نیاز گیاه است که با توجه به نقش و اهمیتی که در تولید محصولات کشاورزی و از جمله گوجه فرنگی دارد کاربرد آن در کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک بدیل کمبود مواد آلی خاک ضروری و اجتناب ناپذیر است(بیات،ب،1378). همانگونه که کمبود ازت کاهش تولید را در پی دارد مصرف اضافی آن نیز علاوه بر هدرروی سرمایه کاهش تولید و کیفیت محصول و همچنین افزایش آلودگی محیط زیست را بدنبال خواهد داشت. تجمع نیترات در گیاه و شستشوی ازت نیتراتی به آبهای زیر زمینی از مهم ترین آلودگی های حاصل از مصرف اضافی ازت می باشد. افزایش حساسیت گیاهان به آفات و بیماری ها از دیگر نتایج مصرف اضافی نیتروژن می باشد. عوامل زیادی از جمله زمان، مقدار و روش مصرف نیتروژن و نیز مدیریت آبیاری بر کارآیی کود نیتروژنه موثر است.

سرزمین ایران با برخورداری از اقلیم های مختلف از 7000 سال پیش تا کنون بستر کاشت انواع محصولات زراعی و باغی بوده است. در سدههای اخیر انواع کیوی ، سیب زمینی  توت فرنگی ، آندی و امثالهم باغ و بستان کشور را زینت بخشیده است. از طرف دیگر بررسی های سازمان خواربار جهانی نشان می دهد که قاره آسیا دارای 31 درصد از اراضی کشاورزی قابل کشت و 58 درصد جمعیت جهان است و تراکم جمعیت در رابطه با اراضی کشاورزی فعلا حدود هشت نفر برای هر هکتار زمین می باشد. بیش از 25 درصد درآمد ناخالص ملی کشور به بخش کشاورزی مربوط می شوند و معاش اغلب ساکنین روستاها از راه فعالیت های کشاورزی تامین می گردد(ملکوتی وهمکاران،1379).

از میان محصولات کشاورزی با اهمیت روزافزونی که سبزی ها در غذا ی روزانه میلیون ها مردم جهان کسب کرده توجه محافل علمی و بهداشتی و کشاورزی دنیا به بررسی روی این منابع مهم غذایی بیشتر جلب می شود. رابطه نزدیکی که غذا با تمدن هر ملتی دارد بسیار مهم بوده چه بساکه بزرگترین مسئله ای که بشر همیشه در طول تاریخ چند هزار ساله اش با آن روبرو است قحطی و کمبود مواد غذایی است و به این دلیل، در زمانهای قدیم پایه و اساس اجتماعات را کشاورزی تشکیل می داده است و تا کنون نیز این امر ادامه دارد. و این نشانگر اهمیت غذا و نقش آن در زندگی انسان هست(مشیری،م،1362).

یکی از مشکلات بزرگ انسان با توجه به رشد روزافزون جمعیت وسطح محدود زمین های قابل کشت تامین غذا می باشد.غلات، سبزی ها و میوه ها هر یک بطور جداگانه نقشی در تامین احتیاجات غذایی و اقتصادی ملت های مختلف بازی می کند. بعد از غلات که احتیاجات عمده غذایی انسان ها را بر می آورد سبزی ها نیز در اهمیت بعدی

یک مطلب دیگر :

 

فاکتور های منحصر به فرد موقعیتی در زنجیره تامین:

 قرار دارند و این بخاطر ارزش بالای بهداشتی آنها است. و مصرف آنها در جیره غذایی روزانه می تواند نقش مهمی در سلامت انسان به دلیل داشتن منابعی سرشار از ویتامین و مواد معدنی داشته باشد. بطور کلی ارزش سبزی ها در بهداشت و سلامت انسان خلاصه می شود(فرجی هارمی،احمد) یکی از سبزی های مهم گوجه فرنگی است . تولید گوجه فرنگی در سراسر دنیا بالغ بر 30 میلیون تن می باشد سهم کشور ایران در این تولید برابر با 3398512 تن می باشد که در سال های اخیر نیز کشت و کار آن روبه افزایش نهاده و بر مقدار تولید آن افزوده شده است.80-60 درصد از کل تولید این محصول در صنایع تبدیلی به فراورده هایی نظیر پودر،ورقه های خشک،کنسرو و انواع سس و رب تبدیل می شود(فصیحیان،ن،1376).

گوجه فرنگی بعد از سیب زمینی یکی از مهم ترین گیاهان خانواده بادمجانیان است که در تغذیه بشر مورد استفاده قرار می گیرد. اهمیت میوه این گیاه که به عنوان سبزی مصرف می شود بیشتر مدیون انواع ویتامین هایی است که به مقدار زیادی در آن یافت می شوند(شیبانی،ح،1361). گوجه فرنگی یکی از سبزی های مهم است که به لحاظ داشتن ویتامین های C,A و موادغذایی نقش مهمی در سلامتی جامعه ایفاء می نماید. گوجه فرنگی در شرایط اقلیمی بسیار متفاوت از بوشهر گرفته تا مرند آدربایجان شرقی و در تمام استانهای کشور و در سطح وسیعی کشت می شود.(کاویانی،اسداله،1379).

بر مبنای آمار رسمی وزارت کشاورزی در سال 1377 سطح زیر کشت گوجه فرنگی در کشور حدود120 هزار هکتار و متوسط تولید 27 تن در هکتار و بالاترین تولید در استان تهران و حدود 37 تن در هکتار گزارش شده است. استان بوشهر با 5/25359 کیلومتر مربع وسعت حدود 5/1 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است و از نظر وسعت هفدهمین استان کشور محسوب می گردد. براساس آمارنامه استان بوشهر سال 1389 سطح زیر کشت آبی 51937 هکتار است که بعد از خرما و گندم  ، گوجه فرنگی با سطحی برابر با 15919 هکتار یکی از محصولات مهم و درآمدزای استان بوشهر تعلق دارد. در این مناطق که حالت گلخانه طبیعی دارند محصول خارج از فصل تولید می شود.

بر اساس تحقیقات انجام شده ازت و آب اثرات متقابل شدید داشته و میزان کود ازته مورد نیاز گیاهان در سطوح مختلف آب آبیاری متفاوت می باشد. از طرف دیگر سطوح مختلف ازت نیز کارآیی مصرف آب را تحت تاثیر قرار می دهد. مجد سلیمی و میرلطیفی(1387) با مطالعه اثرات سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد چای تحت شرایط مختلف آبیاری گزارش نمودند که در شرایط آبیاری کامل نسبت به تیمارهای کاهش مصرف آب، نیاز به نیتروژن تشدید می یابد. تامسون و همکاران(1995،Tompson et al.) با مطالعه اثرات متقابل ازت و آب برگیاه گل کلم در آبیاری قطره ای زیر زمینی گزارش نمودند که با افزایش سطوح آبیاری مقادیر بیشتری از ازت جهت افزایش عملکرد و ارتقاء کیفیت محصول لازم است. براساس این گزارش با افزایش مصرف ازت غلظت ازت نیتراته در خاک سیر صعودی داشته و با افزایش سطوح آبیاری کاهش یافته است. صدیق وهمکاران (1356) تاثیر تواتر کود آبیاری را بر روی محصول گوجه فرنگی در خاک لوم شنی بررسی و گزارش نموده اند که کود آبیاری روزانه و یا هفتگی تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشته اند. کودهای نیتروژنه و آب آبیاری پرمصرف ترین نهادهای کشاورزی از نظر حجم و ارزش اقتصادی و موثرترین آنها در تولید محصول می باشد. اثرات اصلی و متقابل این دو فاکتور بر عملکرد و کیفیت محصول از یک طرف و ارزش اقتصادی آنها از طرف دیگر مصرف بهینه آنها را در شرایط مختلف آبیاری و کود دهی ضروری می نماید.

کاویانی(1379) حداکثر تاثیر ازت بر عملکرد گوجه فرنگی تحت شرایط آبیاری سطحی در برازجان را 80 کیلوگرم در هکتار ازت خالص از منبع اوره گزارش کرده است. همچنین میزان تبخیر و تعرق اندازه گیری شده گوجه فرنگی در شرایط استاندارد با لایسیمتر 7/467 میلی متر گزارش شده است(بیات،پرویز،1378).با توجه به مطالب فوق و نیز اهمیت گوجه فرنگی در استان بوشهر این آزمایش به منظور تعیین میزان آب آبیاری مورد نیاز در شرایط مختلف مصرف کود نیتروژنه و یا میزان کود نیتروژنه مورد نیاز در شرایط مختلف آبیاری و درنهایت بهینه سازی مصرف اقتصادی نهاده های مذکور در زراعت گوجه فرنگی اجرا شد. براساس آمار سازمان کشاورزی استان بوشهر مربوط به سال زراعی 89-1388 سطح زیر کشت گوجه فرنگی 15919 هکتار و متوسط عملکرد آن 7/41 تن در هکتار اعلام شده است.

میزان برداشت عناصر غذایی گوجه فرنگی با 90 تن عملکرد، بیش از 260 کیلوگرم ازت (N) ،100 کیلوگرم فسفر  (P205) ، 520  کیلوگرم پتاسیم  (K20)، 40کیلوگرم منیزیم ،60 کیلو گرم گوگرد و رقمی بیش از 100 کیلوگرم در هکتار کلسیم می باشد ولی مقدار برداشت عناصر ریزمغذی در مقایسه با عناصر  پرمصرف بسیار کم و ناچیز است(9) . گوجه فرنگی با وجود آنکه ارزش انرژی زایی (حدود 20 کیلو کالری) زیادی ندارد به علت مصرف بالای آن در بسیاری از کشورهای دنیا، به عنوان منبع مهم ویتامین و مواد معدنی و همچنین سبزی سالادی و بهترین چاشنی غذا شناخته می شود و در سطح وسیعی در رب سازی،ترشی، سس و آب گوجه فرنگی مورد استفاده قرار می گیرد . آب گوجه فرنگی به عنوان نوشیدنی و اشتها آور مورد مصرف قرار می گیرد. سس، رب و ترشی آن بخصوص در ایران رب گوجه فرنگی به عنوان بهترین چاشنی غذایی استفاده وافری دارد(هدایت،م،1373).

امروزه از کودها به عنوان ابزاری برای نیل به حد اکثر تولید در واحد سطح استفاده می شود. متاسفانه مصرف کودهای شیمیایی در کشور مانامتعادل بوده است و مطابقتی با نیاز واقعی گیاه ندارد. در دهه 1360 کودهای ازته و فسفاته در هر سال از روند رشد بیش از ده درصد برخوردار بوده و از مصرف کودهای پتاسیمی و ریز مغذی به دلائل نه چندان معقول خبری نبوده است(ملکوتی وهمکاران،1379).

با توجه به سیاست جدید وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر ترویج آزمون خاک و توصیه مصرف بهینه کود، افزایش ماده آلی خاک و در نهایت تحقیق بیشتر در زمینه مصرف متعادل کودهای ازته و میزان مصرف آب آبیاری و استفاده از آبیاری تحت فشار به ویژه آبیاری قطره ای این آزمایش با عنوان بررسی تاثیر متقابل ازت و آب برخصوصیات کمی و کیفی گوجه فرنگی در سیستم آبیاری قطره ای در استان بوشهر با اهداف زیر طراحی و اجرا گردید.

• تاثیر مقادیر کود اوره بر خصوصیات کمی و کیفی گوجه فرنگی جهت حل معضل استفاده بی رویه کودهای ازته در استان بوشهر
• تاثیر مقادیر مختلف مصرف آب آبیاری بر خصوصیات کمی و کیفی گوجه فرنگی
• تاثیر متقابل ازت وآب بر خصوصیات کمی و کیفی گوجه فرنگی

و درنهایت توصیه و ترویج میزان و زمان مصرف کود اوره و میزان مصرف آب آبیاری در سیستم آبیاری قطره ای در شرایط آب و خاک استان بوشهر از اهداف اجرایی آزمایش می باشد.

آنچه مسلم است اینکه در استان بوشهر  با توجه نوع خصوصیات آب و هوایی و خاکی، بویژه فرهنگ کشاورزی منطقه به نحوی بی رویه از کود ازته خصوصا اوره  استفاده می نمایند.لذا با این نوشتار درصددیم که به طور خلاصه راههای اتلاف ازت مورد استفاده  گیاهان را بیان نموده تا نه تنها از هزینه سنگین واردات این قلم جنس که با پرداخت سوبسید گزاف همراه است کاسته شود بلکه از عواقب شومی که سلامت انسان ، حیوان و بطور کلی طبیعت را در معرض خطر قرار می دهد به اطلاع مسئولین اجرائی رسانده تا قبل از رسیدن به نقطه انفجار اقدام جدی و مقتضی معمول نمایند چرا که خود آنان (مسئولین) نیز در تیررس ترکش این انفجار خواهند بود.

2-3-2- برگها: 6

2-3-3- ساقه: 6

2-3-4- طبق: 6

2-3-5- گل: 7

2-3-6- دانه: 7

2-3-7- تركیبات دانه گلرنگ: 7

2-4- مراحل نمو گلرنگ    7

2-4-1- مرحله رویشی شامل  Veتا  Vn  7

2-4-2- مرحله زایشی شامل R1 تا R6  7

2-5-گیاه زراعی   8

2-6- ارقام گلرنگ    9

2-6-1- ارقام داخلی   10

2-6-1-1- رقم محلی 2811 (اراک) 10

2-6-1-2- رقم محلی اصفهان  10

2-6-1-3- رقم محلی 3147 (ارومیه) 10

2-6-1-4- رقم محلی 2819  11

2-6-1-5- رقم محلی 3148  11

2-6-1-6- رقم محلی 3150 کرمانشاه 11

2-6-1-7- سایر ارقام  12

2-6-2- ارقام خارجی   12

2-6-2-1- ژیلا¹ 12

2-6-2-2- فریو  12

2-6-2-3- یو.اس- 101  13

2-6-2-4- یوت   13

2-6-2-5- آ-101 و آ-12417  13

2-6-2-6- ان-10  14

2-6-2-7- رقم 1-VC  14

2-6-2-8- نبراسکا-10  14

2-7- تاریخ کاشت   15

2-7-1- اجزای موثر بر عملکرد دانه  16

2-7-2- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد دانه  17

2-7-3- تاثیر تاریخ کاشت بر تعداد دانه در طبق   20

2-7-4- تاثیر تاریخ کاشت بر تعداد طبق بارور 21

2-7-5- اثر تاریخ كاشت بر ارتفاع بوته  23

2-7-6- تأثیر تاریخ کاشت بر درصد روغن   24

2-7-7- تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت و عملكرد دانه  26

2-7-8- تاثیر تاریخ کاشت بر وزن هزار دانه  27

2-8- کشت دوگانه  28

2-9- همبستگی بین عملکرد و سایر صفات کمی و کیفی گلرنگ    30

فصل سوم: مواد و روشها 34

3-1- زمان، موقعیت و شرایط اقلیمی محل آزمایش    34

3-2- مشخصات تیمارهای آزمایشی   34

3-3- عملیات آماده سازی زمین   35

3-4- عملیات کاشت و داشت   35

3-5- فاکتورهای اندازه‌گیری شده در طی فصل رشد  36

3-5-1- اندازه‌گیری عملکرد دانه در واحد سطح  36

3-5-2- تعداد طبق بارور و نابارور در گیاه 36

3-5-3- تعداد دانه در بوته و طبق   37

3-5-4- ارتفاع ساقه و ارتفاع تا اولین شاخه بندی   37

3-5-5- محاسبه‌ی عملکرد بیولوژیک    37

3-5-6- درصد روغن دانه  38

3-5-7- وزن گلچة گلرنگ (عملكرد گلبرگ) 38

3-5-8- محاسبة شاخص برداشت   38

3-6- محاسبات آماری   38

فصل چهارم: نتایج و بحث و پیشنهادات    39

4-1- عملکرد دانه  39

4-2- عملکرد بیولوژیک    43

4-3- شاخص برداشت   46

4-4- درصد روغن   48

4-5- عملکرد روغن   50

4-6- عملكرد گلبرگ   53

 

4-7- ارتفاع بوته  55

4-8- تعداد طبق بارور در بوته  58

4-9- تعداد دانه در طبق   60

4-10- وزن هزار دانه  63

4-11- ارتفاع تا پایین‌ترین شاخه بندی   66

4-12- نتیجه‌گیری كلی   69

4-13- پیشنهادات   70

منابع  71

چکیده:

 به منظور بررسی تاثیر تاریخ کاشت بر عملكرد و اجزاء عملكرد چهار رقم گلرنگ بهاره، آ‌زمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 89-1388 در منطقه گچساران به اجرا در آمد. عامل اول شامل تاریخ كاشت در چهار سطح (26 اردیبهشت، 11 خرداد، 26 خرداد و 11 تیر) و عامل دوم شامل چهار رقم گلرنگ بهاره (اراك2811، اصفهان14، IL111 و PI) بود. نتایج نشان داد، برهمكنش رقم و تاریخ کاشت در اکثر صفات مورد بررسی معنی‌دار بود؛ به طوری كه بیشترین عملكرد دانه، عملكرد روغن و تعداد دانه در طبق مربوط به رقم اصفهان 14 در تاریخ كاشت 11 تیر (چهارم) و كمترین مربوط به رقم IL111 در تاریخ كاشت 26 اردیبهشت (اول) بود. به طور كلی بین تاریخ‌های مختلف كاشت، تاریخ كاشت سوم، بیشترین عملكرد دانه (1376 كیلوگرم در هكتار)، عملكرد بیولوژیك (3601 كیلوگرم در هكتار )، عملكرد روغن، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه را به خود اختصاص داد، ولی تاریخ كاشت اول در طول دوره‌ی نموی خود كمترین عملكرد دانه (1143 كیلوگرم در هكتار )، شاخص برداشت، عملكرد روغن، تعداد دانه در طبق، تعداد طبق بارور در بوته و ارتفاع ساقه را تولید كرد. ارقام در تاریخ كاشت اول، به دلیل شاخص سطح برگ بیشتر، نور بیشتری دریافت كرده و در نتیجه به علت فتوسنتز بیشتر، سرعت رشد محصول و تجمع ماده خشك آن­ها نیز افزایش یافت.

 كلمات كلیدی: تاریخ کاشت، رقم، گلرنگ بهاره، عملکرد دانه و اجزای عملکرد

 

1-1-مقدمه

روغن‌های خوراکی از منابع مهم تامین انرژی برای فرآیندهای حیاتی در بدن انسان هستند و به خاطر نقشی که این مواد در تامین نیازهای چربی و ویتامین‌ها دارند، پس از مواد نشاسته‌ای در زمره‌ی مهمترین کالاهای ضروری محسوب می‌گردند. با توجه به روند رو به افزایش مصرف روغنهای نباتی و هزینه زیاد تامین روغن مورد نیاز كشور از طریق واردات، توسعه كشت گیاهان دانه روغنی سازگار به شرایط اقلیمی كشور و همچنین گسترش برنامه‌های تحقیقاتی در این زمینه حائز اهمیت است.

خوشبختانه به دلیل تنوع آب و هوایی در ایران امکان کشت بسیاری از دانه‌های روغنی با کیفیت مناسب، که از ارزش اقتصادی بسیاری برخوردارند، وجود دارد. در این ارتباط کشت گیاهان روغنی نظیر گلرنگ که از نظر صنعتی و دارویی نیز مهم هستند می‌تواند مدنظر قرار بگیرد. گلرنگ گیاهی است كه از دیر‌ باز در مناطق خشك و نیمه خشك و نیز در هندوستان و دیگر نقاط خاورمیانه و شرق آفریقا كشت می‌شده است. خصوصیات مطلوب و خاص این گیاه نظیر خواص طبی، صنعتی، غذایی، كیفیت بالای روغن به جهت وجود بیش از 80 درصد اسید‌های چرب غیر اشباع بخصوص اسید چرب لینولئیك و اولئیك، مقاومت بالا به شوری و خشكی، نیاز رطوبتی كم، سازگاری وسیع به درجه حرارت‌‌های پایین زمستان و بالای تابستان و فصل رشد و نمو كوتاه در كشت بهاره و تابستانه از جمله مواردی است كه گلرنگ را به عنوان یك گیاه روغنی با

یک مطلب دیگر :

 

پایان نامه با موضوع شوک های جریان وجه نقد

 ارزش مطرح ساخته است.

انتخاب تاریخ‌کاشت مناسب یکی از فنون زراعی است که با رعایت آن حداکثر محصول بدست خواهد آمد. از آنجایی که طول مراحل مختلف نمو تابعی از دو عامل اصلی حرارت و طول روز است؛ ممکن است تاریخ‌کاشت را به نحوی تغییر داد که مراحل مختلف نمو گیاه با وضعیت حرارت و طول روز موجود طی فصل رشد انطباق مناسبی یافته و میزان رشد رویشی و زایشی مطلوبی بدست آید. بدین لحاظ لازم است اطلاع کامل و صحیحی از خصوصیات رشد و نمو و نیازهای اکولوژیک محصول مورد کاشت و عوامل محیطی داشت تا بتوان تاریخ‌کاشت مناسبی را انتخاب نمود.

كاشت دو یا چند محصول در سال، موجب استفاده مؤثر از منابع طبیعی موجود در بخش كشاورزی و افزایش بازدهی اقتصادی آنها می‌شود و در بسیاری از مناطق كشور مورد توجه قرار گرفته است. انتخاب ژنوتیپ‌های مناسب گلرنگ از لحاظ صفات زراعی و اقتصادی جهت كاشت به عنوان محصول دوم بسیار حائز اهمیت است. در این زمینه، انتخاب گیاه مناسب و با دوره رشد كوتاه به عنوان محصول دوم پس از برداشت گندم و جو اهمیت دارد. تركیب مناسبی از ژنوتیپ و تاریخ كاشت در گیاهان زراعی یكی از مهمترین عوامل مؤثر در كسب عملكرد مطلوب و اقتصادی است. در تاریخ كاشت مناسب مراحل رویشی و زایشی گیاه با شرایط مطلوب محیطی منطبق شده و موجب افزایش بازدهی فتوسنتز و سرانجام انتقال و ذخیره مواد فتوسنتزی در دانه‌ها و افزایش عملكرد می‌گردد. نتایج مشابهی در گیاهان مختلف از قبیل‌ آفتاب‌گردان و گلرنگ در ارتباط با اثر متقابل ژنوتیپ و تاریخ كاشت بر عملکرد دانه و برخی خصوصیات فیزیولوژیکی گزارش شده است. در مواقعی که تاخیر در كاشت بهاره گلرنگ، با افزایش دما در طی دوران رشد رویشی و زایشی گیاه همراه باشد، موجب تسریع نمو شده و در نهایت عملکرد و اجزای عملکرد را کاهش می دهد. ولی چنانچه تاخیر در کاشت، موجب انطباق مرحله گلدهی و پر شدن دانه‌ها با هوای نسبتاً خنک اواخر تابستان باشد، افزایش عملکرد دانه را نسبت به تاریخ‌های کاشت زود هنگام به دنبال خواهد داشت.

با توجه به امتیازات ارزشمند گیاه گلرنگ و بومی بودن و سازگاری آن، شایسته است که مطالعات بیشتری برای شناخت بهتر این گیاه انجام شود. در هر حال با آزمایش‌های بسیار معدودی که در کشور بر روی این گیاه صورت گرفته و همچنین محدودیت نسبی ارقام مناسب اصلاح شده، بدون توجه اساسی در زمینه به‌نژادی و به‌زراعی نمی‌توان امید چندانی به بهبود وضعیت گلرنگ در ایران داشت. با توجه به خصوصیات ارزشمند این گیاه، به ویژه سازگاری با شرایط محدودیت رطوبت و امکان کشت بهاره آن در بسیاری از مناطق کشور و همچنین اثرات مفید قرار دادن آن در تناوب زراعی و استفاده از این گیاه به عنوان کشت دوم بعد از برداشت غلات دانه ریز مثل گندم و جو، امید است که این گیاه در آینده بیشتر از گذشته، مورد توجه پژوهشگران و سیاست گذاران کشاورزی کشور قرار گیرد.

 

1-2-هدف از اجرای این پژوهش

1- تعیین مناسب‌ترین تاریخ‌کاشت تابستانه موثر در افزایش عملکرد دانه و روغن گلرنگ در منطقه گچساران

2- تعیین بهترین رقم گلرنگ برای کشت دوم در منطقه گچساران

1-3-فرضیات پژوهش

• امكان كاشت و برداشت دو محصول در منطقه مورد مطالعه وجود ندارد
• امكان كاشت گلرنگ بهاره در منطقه مورد مطالعه وجود ندارد.
• تاریخ كاشت تأثیری بر عملكرد دانه، درصد روغن و خصوصیات زراعی گلرنگ بهاره ندارد.

فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده

 2-1- نام‌های گلرنگ

گلرنگ گیاهی است که از سالیان بسیار دور در کشورهای مختلف جهان رشد و نمو نموده است. این گیاه در کشورهای مختلف به اسامی مختلف نامیده می‌شود. نام علمی گلرنگ یا گل رنگCarthamus tinctorius  L. می‌باشد. این گیاه در زبان فارسی علاوه بر گلرنگ یا گل رنگ اسامی متعدد دیگری نیز دارد که کافشه، کاجیره، کاچیره، کاژیره و کازیره بیش از سایر اسامی محلی مصطلح هستند. در زبان انگلیسی به این گیاه Safflower و در زبان فرانسه Carthame می‌گویند. عرب‌ها این گیاه را به اسامی قرطوم[1]، کرتوم[2] و عصفر[3] می‌شناسند. گفته شده است که Carthamus (نام جنس) برگردان لاتین کلمه عربی قرطوم است که به ماده رنگی گلها اشاره دارد و عصفر به احتمال زیاد منشأ نام انگلیسی آن یعنی Safflower است. این گیاه عضوی از خانواده گیاهی کاسنی(مرکبان یا مرکبه) یا (Compositae) Asteraceae می‌باشد ( ناصری، 1370؛ Chapman and Carter, 1976). گونه زراعی گلرنگ یکساله است؛ اما در این جنس گونه‌های وحشی چند ساله نیز وجود دارد (یزدی صمدی و عبدمیشانی، 1370).

2-2- تاریخچه کاشت گلرنگ در ایران و جهان

گلرنگ سالیان درازی است که از حالت وحشی خارج شده است. این گیاه از 4000 سال قبل به دلیل استفاده از گلچه‌های آن در مصر کشت می‌شده است. این محصول احتمالاً از فرات به مصر برده شده است؛ اما روغن‌کشی و استفاده از روغن آن بعدها در آنجا متداول گردید. در طی بررسی‌های باستان شناسی دسته‌هایی از گل‌های مجزای گلرنگ در میان پاکتی از جنس برگ بید همراه جسد مومیایی آمنوخیس اول از سلسلة هجدهم (1600 قبل از میلاد) کشف شد، که دقیقاً قابل تشخیص نبود. گلرنگ کشت شده در مصر پس از برداشت و تهیه رنگ از آن به ایتالیا، فرانسه و انگلستان صادر می‌شد و در آنجا به مصرف رنگرزی و تهیه‌ی پنیر می‌رسید. از سایر موارد استفاده‌ی گلرنگ در مصر به تهیه‌ی سرمه از بوته‌ی زغال شده‌ی گلرنگ می‌توان اشاره کرد. گلرنگ در کشورهای عربی به عنوان داروی پادزهر و عرق آور شناخته می‌شد.

-3- مشخصات گیاهشناسی گلرنگ

گلرنگ زراعی گونه­ای یكساله است ولی گونه­های وحشی آن چند ساله­اند. اندام­های این گیاه از نظر گیاه شناسی دارای ویژگیهایی به شرح ذیل می­باشند.

2-3-1- ریشه: این گیاه دارای ریشه­ای قوی و گسترده می­باشد. این ویژگی به گیاه امكان
می­دهد تا رطوبت و مواد غذایی را از اعماق نسبتا زیاد جذب نماید. به همین جهت گلرنگ را گیاهی كم توقع و مقاوم به خشكی به شمار می­آورند (زینلی، 1378).

2-3-2- برگها: پس از جوانه­زنی گلرنگ و ظهور برگهای لپه­ای، برگهای حقیقی گلرنگ ظاهر می­شوند. برگهای این گیاه بر اساس نوع واریته و محل آن روی گیاه، صاف یا خاردار می­باشد. برگهای پایینی فاقد خار، در حالی كه برگهای فوقانی معمولا خاردار هستند. بعضی واریته­ها كاملا بدون خار می­باشند. در ابتداء برگهای گلرنگ روی زمین خوابیده است. به این دوره از رشد گیاه مرحله روزت می­گویند. در این مرحله ساقه هنوز طویل نشده و دیده نمی­شود (خواجه­پور، 1383).

بررسی اثر كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات بر عملكرد دانه در لوبیا چیتی

بررسی اثر كاربرد كود نیتروكسین و بیوسوپرفسفات بر عملكرد بیولوژیكی در لوبیا چیتی

1-2- كلیات

 

1-2-1- حبوبات

  حبوبات به عنوان مهم‌ترین منابع غذایی گیاهی سرشار از پروتئین، دارای ارزش غذایی زیاد و قابلیت نگهداری خوبی هستند. طبق مطالعات انجام شده، ترکیب مناسبی از پروتئین حبوبات با غلات می‌تواند سوء تغذیه و کمبود اسید آمینه‌های ضروری انسان را بر طرف سازد. از طرف دیگر، با توجه به توانایی تثبیت نیتروژن در این گیاهان، قرار دادن آنها در تناوب، به پایداری سیستم‌های زراعی کمک می‌کند. یکی از راه‌های افزایش تولید محصولات کشاورزی، افزایش عملکرد در واحد است. استفاده از ارقام اصلاح شده، تهیه و آماده سازی بستر مطلوب کاشت، انتخاب تاریخ و روش کاشت مناسب، میزان بذر، تناوب زراعی و غیره موجب افزایش عملکرد در واحد سطح می‌گردد. یکی از عوامل مهم در تغییرات عملکرد حبوبات، تغذیه مناسب می‌باشد. تغذیه مطلوب بوته، تغذیه‌ای است که در نتیجه آن، عوامل محیطی دیگر نظیر آب، نور، و غیره نیز به‌طور مؤثر مورد استفاده گیاه قرار گیرد و در عین حال، رقابت درون بوته‌ای طوری باشد تا حداکثر عملکرد به‌دست آید (مجنون حسینی، 1379). حبوبات دومین منبع غذایی بشر پس از غلات و عمده‌ترین منبع پروتئین گیاهی است. (باقری و همکاران، 1380. کوچکی و بنایان اول، 1386). مقدار پروتئین حبوبات حدود 2 تا 4 برابر غلات و 10 تا 20 برابر گیاهان غده‌ای می‌باشد. حبوبات 20 درصد پروتئین و 10 درصد انرژی جمعیت انسانی را تأمین می‌کند و به دلیل داشتن 8 تا 14 درصد پروتئین دارای انرژی بیشتری نسبت به علوفه ذرت می‌باشد. به‌طور متوسط رژیم غذایی خصوصاً در جهان سوم بیشتر نشاسته است و کمبود پروتئین در تغذیه میلیون‌ها نفر انسان در کشورهای توسعه نیافته، امروزه یکی از مشکلات می‌باشد (مجنون حسینی، 1379). حبوبات به دلیل دارا بودن درصد قابل توجهی از مواد پروتئینی از ارزش غذایی نسبتاً

یک مطلب دیگر :

 

مؤسسه‌ی آموزش عالی شهید اشرفی اصفهانی گروه حقوق پایان‌نامه برای دریافت درجه‌ی کارشناسی ارشد(M.A.) گرایش حقوق خصوصی موضوع

 بالایی برخودار می‌باشد (آیکروید و دوقتی، 2003). پروتئین که یکی از مواد غذایی عمده در تغذیه جانوران محسوب می‌شود، از دو منبع گیاهی و حیوانی قابل تأمین است. میزان پروتئین در غذای حیوانی معمولاً کمتر از میزان پروتئین در منابع گیاهی است. ولی پروتئین‌های موجود در غذاهای حیوانی به‌علت داشتن تعداد و مقدار اسید آمینه بیشتر، با ارزش‌تر از پروتئین‌های گیاهی است. از طرفی، تولید پروتئین حیوانی از پروتئین گیاهی مشکل‌تر و گران‌تر است. لذا در کشورهایی که به دلایل اقتصادی و یا مذهبی قادر به استفاده از گوشت و فرآورده‌های دامی نیستند، حبوبات می‌توانند منبع عمده پروتئین را تشکیل دهند. مطالعات حاکی از آن است که قسمتی از کمبود پروتئین را می‌توان به‌وسیله مصرف حبوبات خصوصاً لوبیا جبران نمود. حبوبات علاوه بر تأمین پروتئین، به‌علت وجود باکتری‌های تثبیت