فهرست مطالب

فصل اول: مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..1

1-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل دوم: بررسی منابع………………………………………………………………………………………………………………………..5

2-1 نخود و اهمیت آن……………………………………………………………………………………………………………………………..5

2-2 تنش­های مؤثر بر عملکرد نخود زراعی……………………………………………………………………………………………..6

2-2-1 تنش­های زیستی …………………………………………………………………………………………………………..6

2-2-2 تنش­های غیر زیستی…………………………………………………………………………………………………….7

2-3 پدیده بروز خشکی در کشور…………………………………………………………………………………………………………….8

2-3-1 اثرات تنش خشکی ……………………………………………………………………………………………………….8

2-4 نشانگرهای مورفولوژیکی………………………………………………………………………………………………………………….9

2-5 نشانگرهای بیوشیمیایی…………………………………………………………………………………………………………………..10

2-6 نشانگرهای مولکولی…………………………………………………………………………………………………………………………11

2-7 توالی­های تکرار شونده…………………………………………………………………………………………………………………….13

2-7-1 توالی­های تکراری ساده (SSR) یا ریزماهواره­ها……………………………………………………………14

2-7-1-1 کاربرد نشانگرهای ریز ماهواره در گیاهان……………………………………………………..15

2-8 نشانگر مولکولی ISSR……………………………………………………………………………………………………………………17

2-8-1 منشأ تغییرات چند شکلی در نشانگر ISSR…………………………………………………………………………….19

2-8-1-1 DNA الگو…………………………………………………………………………………………………………….19

2-8-1-2 ماهیت آغازگر مورد استفاده………………………………………………………………………………….20

2-8-2 روش شناسایی…………………………………………………………………………………………………………………………..22

2-8-3 مزایای ISSR…………………………………………………………………………………………………………………………….22

2-8-4 معایب ISSR ……………………………………………………………………………………………………………………………23

2-8-5 کاربردهای نشانگر ISSR………………………………………………………………………………………………………….23

2-8-5-1 تهیه نقشه ژنتیکی…………………………………………………………………………………………………23

2-8-5-2 گزینش به کمک نشانگر………………………………………………………………………………………..24

2-8-5-3 انگشت نگاری ژنوم………………………………………………………………………………………………..24

2-8-5-4 تعیین فراوانی موتیف­های SSR ………………………………………………………………………….25

2-8-5-5 مطالعه روی جمعیت­های طبیعی و گونه­زایی……………………………………………………..25

2-8-5-6 تعیین تنوع ژنتیکی……………………………………………………………………………………………..26

فصل سوم: مواد و روش………………………………………………………………………………………………………………….32

3-1 مواد گیاهی……………………………………………………………………………………………………………………………….32

3-2 استخراج DNA…………………………………………………………………………………………………………………………33

3-3 تعیین کمیت و کیفیت DNA ژنومی استخراج شده………………………………………………………………35

3-3-1 الکتروفورز ژل آگارز……………………………………………………………………………………………….35

3-3-2 روش نانو دراپ………………………………………………………………………………………………………36

3-4 انجام واکنش PCR………………………………………………………………………………………………………………….36

3-4-1 آغازگرهای ISSR…………………………………………………………………………………………………37

3-4-2 برنامه حرارتی چرخه­های PCR…………………………………………………………………………..38

3-5 الکتروفورز محصولات PCR…………………………………………………………………………………………………..39

3-6 تشخیص باند اختصاصی و تعیین توالی آن……………………………………………………………………………40

فصل چهارم: نتایج و بحث………………………………………………………………………………………………………….41

4-1 استخراج DNA…………………………………………………………………………………………………………………….41

4-2 PCR با 13 آغازگر با استفاده از مخلوط DNA ژنوتیپ­های متحمل و ژنوتیپ­های حساس گیاه نخود…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

4-3 تعیین بهترین آغازگر(ها) برای تکثیر قطعات ISSR در هشت ژنوتیپ­ نخود به صورت جداگانه

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46

4-4 جداسازی، تعیین توالی و انجام همردیفی باندهای متمایز تکثیر شده……………………………….49

فصل پنجم: نتیجه گیری کلی و پیشنهادات…………………………………………………………………………54

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………..55

فهرست شکل­ها

 

عنوان                                                                                                             صفحه

شکل 2-1. انواع نشانگرها………………………………………………………………………………………………13  شکل 2-2. نمایش اتصال آغازگر (AG)8 به DNA……………………………………………………………..21 شکل 3-1. گیاهان حاصل از بذرهای کشت شده ژنوتیپ­های مختلف در مزرعه پژوهشکده علوم گیاهی..………………………………………………………………………………………………………………………..33 شکل 4-1. نمونه­های DNA بر روی ژل آگارز 1 درصد با روش .CTAB…………………………………42 شکل 4-2. سنجش کیفیت و کمیت یکی از نمونه های استخراج شده توسط دستگاه نانودراپ ……………………………………………………………………………………………………………………………………43 شکل 4-3. مقایسه محصول PCR با نمونه­های DNA استخراج شده با روش کیت و CTAB ……………………………………………………………………………………………………………………………………44 شکل 4-4. الکتروفورز ژل آگارز PCR با مخلوط DNA ژنوتیپ­های حساس و متحمل………….45 شکل 4-5. الکتروفورز ژل آگارز PCR با 8 ژنوتیپ گیاه نخود با آغازگرهای نشانگر ISSR…..47 شکل 4-6. PCR با 8 ژنوتیپ گیاه نخود با آغازگرهای نشانگر ISSR…………………………………48 شکل 4-7. PCR با 8 زنوتیپ گیاه نخود توسط آغازگرهای ISSR………………………………………49 شکل 4-8. همردیفی انجام شده توسط الگوریتم BLAST در پایگاه Gene Bank از طریق وبگاه NCBI……………………………………………………………………………………………………………………………50

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                     صفحه

جدول 2-1. اسامی مترادف ISSR و تغییرات آن……………………………………………………………..19  جدول 3-1. تهیه بافر استخراج……………………………………………………………………………………..35 جدول 3-2. ترکیبات و اجزای مورد استفاده جهت انجام واکنش PCR…………………………….37 جدول 3-3. مشخصات آغازگرهای مورد استفاده جهت تکثیر توالی DNA………………………38 جدول 3-4. برنامه زمان بندی چرخه حرارتی برای تکثیر آغازگرهای ISSR…………………….39

 

فصل اول

 

 

 

مقدمه

نخود (Cicer arietinum L.) با 2n=2x=16 کروموزوم و ژنومی به اندازه Mbp750 یکی از مهمترین نوع حبوبات در کشورهای در حال توسعه بوده و همچنین حائز رتبه سوم در بین تمامی حبوبات است (فائو[1]، 2012). نخود یکی از مهمترین محصولات حبوبات در هند و کشورهای مجاور آن است که 90% تولید جهانی را به خود اختصاص داده است (گوپتا و همکاران، 2011). به طور کلی، نخود زراعی در میان کلیه محصولات دانه­ای جهان، رتبه پانزدهم را به خود اختصاص داده است (گائور و همکاران، 2007). این گیاه در دامنه وسیعی از شرایط آب و هوایی، از نواحی نیمه گرمسیری شبه قاره هند و استرالیا تا مناطق مدیترانه­ای حوزه مدیترانه، غرب آسیا، شمال آفریقا، جنوب و جنوب غربی اروپا کشت می­شود (سیدیک و همکاران، 2000). علاوه بر اهمیت این گیاه به عنوان یك منبع مهم برای تغذیه انسان و دام، در مدیریت حاصلخیزی خاك به ویژه در

یک مطلب دیگر :

 

بهبود خوشه بندی شبکه های حسگر بیسیم با بهره گرفتن از ترکیب الگوریتم ژنتیک و کلونی مورچگان - دانلود پایان نامه های ارشد

 مناطق خشك نیز می­تواند بسیار مؤثر باشد (کلارک و همکاران، 2004؛ وارشنی و همکاران، 2009). بذر نخود حاوی 20 تا 30% پروتئین، 40% کربوهیدرات و فقط 3 تا 6% روغن است. همچنین، سرشار از عناصر معدنی نظیر Ca، Mg، K، S، Fe، Mn وZn می­باشد. تولید کارتنوئیدهای سودمندی مانند بتاکاروتن و همین طور قابلیت تثبیت نیتروژن از دلایل دیگر اهمیت این گیاه به شمار می­آید (میلان و همکاران، 2006). نخود از نظر مقدار پروتئین بسیار غنی بوده و از این لحاظ، برای افراد گیاهخوار و آن­هایی که قدرت خرید گوشت را ندارند نقش مهمی در تأمین پروتئین رژیم غذایی ایفا می­نماید. این گیاه به دلیل تثبیت نیتروژن اتمسفر در کاهش مصرف کود نیتروژنه نقش بسزایی بر عهده دارد. توانایی رشد و محصول­دهی نخود در مناطق و شرایط مختلف آب و هوایی حکایت از پتانسیل بالا در این گیاه دارد. با این حال شرایط نامساعد محیطی نظیر خشکی و درجه حرارت بالا در طول دوره رشد به مقدار قابل ملاحظه­ای از عملکرد آن می­کاهد (کوپر، 1998).

تنش خشکی بیشترین تأثیر را در کاهش عملکرد گیاهان دارد. این تنش سبب ایجاد اثرات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی متعددی در گیاهان می­گردد. بیشتر فرآیندهای فیزیولوژیکی وابسته به رشد محصولات زراعی متأثراز کمبود آب یا خشکی است که در مطالعات جهانی، خشکی به همراه دمای زیاد و تابش آفتاب از مهمترین عوامل محدود کننده غیر زیستی محصولات زراعی در جهان است (آراس و همکاران، 2002؛ بویر، 1982). به طور کلی خشکی به دو دسته متناوب و انتهای فصل تقسیم می­شود. در طول خشکی انتهای فصل، آب قابل دسترس گیاه کاهش می­یابد و به طور سریع منجر به خشکی می­شود و رشد محصولات زراعی کاهش می­یابد ولی خشکی متناوب در نتیجه باران ناکافی یا آبیاری ناکافی اتفاق می­افتد که لزوما کشنده نیست. بررسی­ها نشان داده است که از بین تنش­های مختلف زیستی و غیر زیستی، تنش خشکی به تنهایی علت کاهش 50 درصد عملکرد نخود است (آنبسا و بجیگا، 2002؛ سکسینا، 2003). همچنین به این علت که نخود زراعی، اغلب در مناطق خشک و نیمه خشک، تحت شرایط دیم کشت می­گردد و از آن جایی که تقریبا 90% محصول جهانی آن، در شرایط دیم تولید می­شود، بنابراین تنش خشکی مهمترین عامل محدود کننده آن به شمار می­رود (میلان و همکاران، 2006).

کشاورزی در اکثر مناطق جهان با استفاده زیاد آب همراه است که با افزایش روز افزون جمعیت و افزایش خشکسالی­های مکرر میزان آب در دسترس برای تولیدات کشاورزی در حال کاهش است. لذا خشکی به عنوان یکی از تنش­های محیطی محدود کننده عملکرد محصولات زراعی مطرح می­باشد که یکی از راه­های مطمئن بر فائق آمدن بر این مشکل اصلاح برای تحمل به تنش خشکی است. در عین حال واریته­های زودرس نخود با قابلیت فرار از خشکی انتهای فصل توسعه یافته­اند، اما بلوغ زودرس روی سقف عملکرد محصول اثر می­گذارد و توانایی محصول زراعی برای بهره برداری از دوره رشد را کاهش می­دهد (جانسون و همکاران، 1997).

نشانگرهای مولکولیDNA[2] به طور وسیع در بررسی تنوع ژنتیکی حاصل از موتاسیون­ها یا اشتباهات در همانندسازی DNA و یا تفاوت­های ذاتی و فردی مورد استفاده قرار می­گیرند و بر خلاف نشانگرهای مورفولوژیکی و بیوشیمیایی، تحت تأثیر محیط قرار نگرفته و از لحاظ تعداد نامحدود و در تمام مراحل رشد گیاه قابل استفاده بوده و تغییری نمی­کنند. علاوه بر کاربرد آن­ها در تهیه نقشه ژنتیکی، در اصلاح نباتات برای تشخیص تنوع ژرم پلاسم و محصولات زراعی بکار می­روند. نشانگرهای مولکولی یکی از بهترین راه­ها برای بررسی تنوع ژنتیکی و زیستی در میان گونه­ها بوده و به دلیل دارا بودن ویژگی­هایی چون تشخیص آسان افراد هتروزیگوت و هموزیگوت، نداشتن اپیستازی، قابلیت وراثت، تشخیص در مراحل مختلف حیات گیاه، عدم محدودیت به مواد بیولوژی، دقت بسیار بالا و آسان بودن اندازه­گیری، در سال­های اخیر در امور اصلاح گیاهان زراعی بسیار رایج شده است (ملشینگر، 1990؛ میلان و همکاران، 2006).

گذشته از بروز دوره­های خشکسالی و کاهش بارندگی­ها طی سالیان اخیر، تغییرات اقلیمی ناشی از اثرات گلخانه­ای، تشدید پدیده خشکی را در پی داشته است که به عنوان چالشی اساسی برای عملکرد و تولید گیاهان زراعی مطرح می­باشد. قسمت اعظم وقوع و شدت تنش خشکی خارج از کنترل است و تنها مسیر مطمئن برای کاهش پیامدهای آن تولید گیاهان متحمل و یا ایجاد صفات دیگری چون فرار از خشکی است. بررسی­های انجام شده توسط متخصصان اصلاح نباتات و زیست شناسان مولکولی حاکی از آن است که پاسخ گیاهان به تنش­های محیطی (غیر زیستی) عموماً بصورت چند ژنی و در قالب اثرات افزایشی و غیر افزایشی ژن­ها کنترل می­شود (پنجابی- سابهاروال و همکاران، 2009). بدلیل طبیعت متغیر تنش­ها و حساسیت فنوتیپ گیاه و نیز مشکلات انتقال صفت تحمل به تنش در ژنوتیپ­های منتخب، روش­های سنتی اصلاح نباتات با موانع جدی روبرو است. لذا ترکیبی از شیوه­های جدید مولکولی نظیر گزینش بوسیله نشانگرهای DNA وQTL[3] می­تواند تسریع این فرآیندها را در پی داشته باشد (رن و همکاران، 2005). بنابراین در تحقیق حاضر از ژنوتیپ­های متحمل و حساس استفاده شد که در گذشته مطالعات اولیه فیزیولوژیکی تنش خشکی در دانشگاه فردوسی مشهد بر روی آن­ها انجام شده است. ضمناً نشانگر مورد استفاده در این تحقیق ISSR[4] بود که به دلیل داشتن آغازگرهایی با طول 16 تا 25 جفت باز از طول بیشتری نسبت به آغازگرهایی مانند RAPD[5] (10 جفت باز) برخوردار بوده و بنابراین امکان تکرار پذیری آن­ها بالاتر بود.

در این تحقیق برای بررسی تفاوت احتمالی بین ژنوتیپ­های متحمل و حساس از 13 آغازگر استفاده شد. هدف از این کار سهولت تشخیص تحمل به تنش خشکی با کمک نشانگرهای مولکولی و همچنین کسب اطمینان بیشتر نسبت به روش تشخیص فیزیولوژیک بود. نشانگرهای مولکولی در این تحقیق به عنوان راهی برای تشخیص تحمل به تنش خشکی فارغ از شرایط محیطی تأثیرگذار بکار برده می­شوند.

فصل دوم

 

 

بررسی منابع

2-1- نخود و اهمیت آن

در حال حاضر حبوبات یکی از مهمترین منابع پروتئینی در رژیم غذایی بسیاری از مردم کشورهای در حال توسعه است. رژیم غذایی در این کشورها عمدتاً نشاسته است که از گیاهانی مثل برنج، گندم، ذرت، ارزن و گیاهان غده­ای مثل سیب زمینی بدست می­آید. آن­چه مسلم است مقدار پروتئین در این محصولات کم بوده و سوء تغذیه میلیون­ها انسان ساکن در این کشورها یکی از مشکلات حاد این مناطق می­باشد. لذا در این مناطق مصرف پروتئین­های گیاهی نظیر حبوبات که سرشار از پروتئین هستند، اهمیت قابل توجهی دارد (باقری و همکاران، 1379). نخود (Cicer arietinum L.)از جمله حبوبات و یکی از قدیمی­ترین گیاهان زراعی است که توسط بشر کشت شده است. نخود عمدتاً در جیره غذایی انسان به خصوص در برنامه غذایی طبقات کم درآمد جامعه نقش اساسی داشته و در مقایسه با غلات از تولید پروتئین قابل توجهی در واحد سطح برخوردار است (باقری و همکاران، 1379). به احتمال زیاد نخود از نواحی جنوب شرقی ترکیه و مناطق مجاور آن در سوریه منشأ گرفته است (سینگ، 1997).

تنش­های مختلفی باعث کاهش عملکرد در نخود می­شود. این تنش­ها به دو گروه زیستی و غیر زیستی قابل تقسیم می­باشند. هرچند نخود گیاهی مقاوم به خشکی است و دمای پایین را نیز تا حدی به خوبی تحمل می­کند ولی دمای مطلوب رشد آن بین 20 تا 30 درجه سانتیگراد است. این گیاه در زمان گلدهی به گرما و تنش خشکی حساس می­باشد که این دو عامل بیشترین تأثیر را در کاهش محصول در کشت­های بهاره و دیم اعمال می­کنند (باقری و همکاران، 1386).

فصل اول: مقدمه  مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….19 1-1-          کلیات……………………………………………………………………………………………………..19 1-2-1- گیاهان و تنش‌های محیطی………………………………………………………………………21 1-2-2- تنش خشکی…………………………………………………………………………………………22 1-2-3- لزوم معرفی گیاهان متحمل به خشکی……………………………...…………………….23 1-2-4- کاهش رشد گیاه تحت تنش خشکی………………………………...…………………….24 1-2-5- تنش خشکی و اختلال در فعالیت گیاه…………….….………………………………….25 1-2-6- مکانیم های تحمل خشکی…………………..…….…………………………………………..26 1-2-3 آنزیم‌………………………………………………………………………………………………………28 1-2-3-1 اصول کلی واکنش های آنزیمی…………………………………………....………………29 1-2-3-2 سوپراکساید دیسموتاز……………………………………………………………………….29 1-2-3-3 کاتالاز………………………………………………………………………………………………30 1-2-3-4 آسکوربات پراکسیداز…………………………………………………………………………30 1-2-4 بررسی ژن‌های واکنش دفاعی…………………………………………………………………..31  1-2-5 بیان ژن…………………………………………………………………………………………………..32 1 -2-6-1 تعریف و مفهوم Real- Time PCR………………………………………………..….33 1-2-6-2 استفاده از رنگ‌آمیزی فلورسنت DNA مانند SYBR Green…………….….34 1-2-6-3 مزایای روش Real- Time PCR…………………………………………………..……..34 1-2-6-4 روش های سنجش با Real- Time PCR………………………………………………34 1-2-6-5 روش بررسی کمی بیان ژن یا quantetive real-time PCR………………….37 1-2-6-6 آنالیز کمی mRNAبا استفاده از Real- Time PCR………………………………37 2 بررسی منابع……………………………………………………………………………………………………..43 2-1 تاثیر تنش خشکی بر بیان ژن‌ها……………………………………………………………………..46 3 مواد و روش‌ها……………………………………………………………………………………………………49 3-1 تهیه مواد گیاهی…………………………………………………………………………………………..49 3-2 تعیین سطح تنش خشکی القاشده به گیاه ……………………………………………………..49 3-3 اندازه‌گیری صفات مورفولوژی…………………………………………………..……………………50 3-4 مطالعات بیوشیمیایی…………………………………………………………………...………………..51 3-4-1 سنجش فعالیت آنزیم‌ها…………………………………………………………...……………….51 3-4-1-1 تهیه عصاره گیاهی……………………………………………………………….……………….51 3-4-1-2 استخراج پروتئین………………………………………………………………….…………….52 3-4-1-2-1 روش اندازه‌گیری میزان پروتئین کل…………………………………...……………52 3-2-1-2-2 رسم منحنی استاندارد……………………………………………………….……………52 3-2-1-3 فعالیت آنزیمی آسکوربات پراکسیداز……………………………………..……………53 3-2-1-4 فعالیت آنزیمی کاتالاز…………………………………………………………….……………54 3-2-1-5 فعالیت آنزیمی سوپر اکسید دیسموتاز…………………………..……………………..54 3-2-1-6 فعالیت آنزیمی سوپراکسید از……………………………………….……………………..55 3-2-1-7 سنجش میزان پرولین ……………………………………………….…………………………55 3-2-2 تجزیه‌وتحلیل آماری……………………………………………………...…………………………56 3-3 مطالعات مولکولی………………………………………..……………………………………………….56 3-3-1 استخراج RNA ……………………………………………………………………………………….56 3-3-1-1 استخراج RNA با روش ترایزول………………..…………………………………………..56 3-3-1-2 بررسی کیفیت و کمیت RNA استخراج‌شده…....……………………………………57 3-3-2-1 الکتروفورز…………………………………………………....……………………………………57 3-3-2-2 اسپکتروفتومتری………………………………………....……………………………………57 3-3-3 تیمار نمونه های RNA استخراج‌شده با آنزیم DNase……..………………………..58 3-3-4 سنتز c DNA تک‌رشته‌ای از RNA کل…………………………………………………..58  3-3-5 Real-Time PCR…………………………………………………………………………………59 3-3-5-1 بررسی بیان ژن‌های آنتی‌اکسیدانتی……………………………………………………59 3-3-5-2 بهینه‌سازی شرایط واکنش Real-Time PCR…………………………………..59 3-3-5-3 کنترل آلودگی Real-Time PCR…………………………………………………….60 3-3-5-4 چرخه های حرارتی Real-Time PCR……………………………………………..60 3-3-6 تجزیه‌وتحلیل مشاهدات………………………………………………………………………..60   فصل چهارم: نتایج……………………………………………………………………………………………63 4-1 استخراج RNA کل از بافت برگ و ریشه…………………………………………………….63  4-2 طراحی پرایمر…………………………………………………………………………………………..64 4-2-1 Melting curve……………………………………………………………………………………65 4-3 نتایج بررسی بیان ژن با استفاده از روش Real Time PCR………………………..67 4-3-1 الگوی تظاهر ژن سوپراکسید دیسموتاز…………………………………………………..67 4-3-2 فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز……………………………………………………….69 4-3-3 الگوی تظاهر ژن کاتالاز………………………………………………………………………….70 4-3-4 فعالیت آنزیم کاتالاز………………………………………………………………………………72 4-3-5 الگوی تظاهر ژن پلی فنل اکسیداز…………………………………………………………73 4-3-6 فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز………………………………………………………..74 4-4 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………….77  4-5 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………..78    فصل پنجم: منابع………………………………………………………………………………………………..80        پیوست‌ها

شکل2-1 ……………………………………………………………………………………………………………………54

شکل 3-1…………………………………………………………………………………………………………………..59

شکل 4-1 …………………………………………………………………………………………………………………..60

شکل 4-2……………………………………………………………………………………………………………………60

شکل 4-3………………………………………………………………………………………………………………….63

شکل 4-4…………………………………………………………………………………………………………………..64

شکل 4-5…………………………………………………………………………………………………………………..66

شکل 4-6…………………………………………………………………………………………………………………..66

شکل 4-7………………………………………………………………………………………………………………….67

شکل 4-8………………………………………………………………………………………………………………….68

شکل 4-9………………………………………………………………………………………………………………….69

شکل 4-10………………………………………………………………………………………………………………….70

شکل 4-11………………………………………………………………………………………………………………….71

شکل 4-12 ………………………………………………………………………………………………………………..72

شکل 4-13…………………………………………………………………………………………………………………72

شکل 4-14…………………………………………………………………………………………………………………73

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول2-1…………………………………………………………………………………………………………………..46

جدول 3-1…………………………………………………………………………………………………………………57

جدول 3-2…………………………………………………………………………………………………………………57

جدول 3-3………………………………………………………………………………………………………………..58

جدول 3-4…………………………………………………………………………………………………………………59

جدول 4-1…………………………………………………………………………………………………………………..61

 

جدول 4-2 …………………………………………………………………………………………………………………61

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

مقدمه

 

 

 

1-1 مقدمه

کنجد (Sesamum indicum L.) گیاه یک‌ساله، خودگشن با دیرینه زراعی طولانی که به علت دارا بودن درصد زیاد روغن و مقدار مناسب پروتئین به‌عنوان یک منبع تغذیه‌ای محسوب می‌شود (نصر، 1382). سطح زیر کشت جهانی كنجد در سال 2010 میلادی، در میان 10 کشور عمده تولیدکننده کنجد در جهان، کشور میانمار با تولید 000/720 تن در رتبه اول تولید قرار دارد. کشور هند با تولید 000/620 تن در رتبه دوم و چین با تولید 000/590 تن در رده سوم قرار دارد که در این‌ بین ایران با تولید 31848 تن در رده دهم قرار دارد. متوسط عملکرد کنجد در جهان در این سال 490 کیلوگرم در هکتار بوده است (فائو، 2010). مناطق اصلی کشت کنجد در کشور استان‌های فارس، خوزستان، جیرفت، بوشهر، اردبیل (مغان)، خراسان شمالی می‌باشد. پنج استان فارس، خوزستان، جیرفت، خراسان رضوی و اردبیل همه‌ساله 80 درصد سطح زیر کشت کنجد کشور را به خود اختصاص داده‌اند. در سال 1391 سطح زیر کشت کنجد در کشور به 43475 هکتار با تولید 39614 تن و عملکرد 912 کیلوگرم در هکتار بوده است.

یک مطلب دیگر :

کنجد به اسامی Till, Simsim, Gingelly, Benni,Seed معروف است. كنجد از دانه‌های روغنی مناطق گرم و نیمهگرم است، ولی كشت ارقام جدید آن به مناطق معتدله نیز گسترش‌یافته است. این گیاه دارای ارقام محلی زیادی است و در اغلب كشورها توسط كشاورزان خرده‌مالک و به‌صورت سنتی كشت و كار می‌شود (وایز، 2000). مقدار روغن در زمان رسیدگی فیزیولوژیكی به سطح ثابتی می‌رسد و تا زمان رسیدگی بذر نوسان اندكی دارد (فلوئر و داونی، 1970). آبیاری می‌تواند موجب افزایش مقدار روغن شود، درصورتی‌که تنش خشكی (میلر و رایتن، 1987) موجب كاهش آن می‌شود و به‌طورکلی عوامل محیطی اثرات معكوس بر مقدار روغن و پروتئین دارند. ازنظر درصد روغن و عملكرد روغن دانه ارقام مقاوم به تنش موفق‌تر عمل می‌نمایند (اسمیت، 1990). کشور ایران ازنظر اقلیمی در منطقه خشک نیمه‌خشک دنیا قرار دارد، ازاین‌رو خشکی یکی از مشکلات پیش روی زراعت کشور ماست. خشکی سبب تغییرات مورفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی متعددی در گیاهان می‌شود ضمن اینکه تحمل به خشکی در گیاهان نیز خصوصیتی ثابت نبوده و ممکن است در مراحل مختلف رشد هرگونه، متفاوت باشد (سایرام،2001). به‌طورکلی گیاهان، طیف وسیعی از تنش‌های محیطی را که نهایت منجر به بروز تنش اکسیداتیو می‌شود، درک می‌کنند. مکانیسم مقاومت در برخی از تنش‌ها به‌صورت یک ارتباط درونی و نتیجه یک برنامه‌ریزی هماهنگ و پیچیده است. در شرایط تنش عدم توازن بین فرآیند جذب انرژی و مصرف آن توسط اندام فتوسنتزی باعث تولید انواع اکسیژن فعال (ROS) و ناتوانی گیاه در مهار آن می‌گردد که درنهایت منجر به بروز تنش در غشای سلول و بروز علائم ناشی از صدمات اکسیداتیو شود (بلوخینا و همکاران، 2003). افزایش میزان رادیکال‌های فعال اکسیژن در گیاه باعث می‏شود که برای کاهش اثرات سمی تنش اکسیداتیو ناشی از تنش خشکی، مکانیسم‌های متنوعی در گیاه فعال شود. در این شرایط میزان آنتی‌اکسیدانت­ها افزایش‌یافته و آنزیم‌های مهارکننده ROSها در جهت کاهش اثرات سمی ناشی از تنش اکسیداتیو حاصل از تنش خشکی، افزایش پیدا می‌کنند (كافی و همكاران،1382). برای مقابله با تنش اکسیداتیو آنزیم‌های آنتی­‌اکسیدانت نظیر کاتالاز (CAT)، پراکسیداز (POD)، آسکوربات پراکسیداز (APX)، سوپر­اکسید ­دیسموتاز (SOD) و گلوتاتیون ردوکتاز (GR) باعث حذف و غیرفعال شدن گونه های فعال اکسیژن می‏شوند (دیرینک و مونتاگو،2002).

لذا بررسی اثرات تنش خشکی و الگوی رفتاری آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانت، می‌تواند به درک مکانیسم‌های دخیل در القاء مقاومت یا تحمل به گیاه کمک نماید، چراکه همبستگی بالایی در تحمل به تنش‌های محیطی و تغییرات غلظت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانت در گیاهان فتوسنتز کننده وجود دارد. از سوی دیگر با عنایت به اینکه سنتز هر ماده‌ای در سلول تحت کنترل ژن‌های مسئول سنتز آن است انتقال این ژن­ها به گیاهان دیگر و تولید ارقام محتمل به خشکی دور از ذهن نخواهد بود.

اهداف تحقیق حاضر عبارت‌اند از:

1- مقایسه الگوی بیان برخی ژن‌های دخیل در تنش خشکی در سطح آنزیم شامل کاتالاز، سوپراکسید دیسموتاز و آسکوربات پراکسیداز و پراکسیداز در بافت برگ و ریشه

• بررسی الگوی بیان برخی ژن‌های دخیل در تنش خشکی در سطح ترانسکریپتوم

 

 

 

 

 

 

1-2 کلیات

1-2-1 گیاهان و تنشهای محیطی

 

گیاهان در دوره حیاتشان با انواع تنشهای محیطی مواجه می‌شوند، این تنش‌ها شانس نمو و بقای گیاهان را محدود می‌کنند. در بسیاری از نقاط کره خاکی شرایط مناسب رشد فقط برای مدت کوتاهی دوام دارد و گیاهان مجبورند که در همین زمان کم، مراحل اساسی رشد خود را انجام دهند در برخی نقاط هم که شرایط برای رشد مناسب است، افزایش تراکم و تعداد گیاهان عامل ایجاد رقابت برای گیاهان در به دست آوردن مواد غذایی، آب و نور است (لارچر و همکاران، 2001).

درمجموع تنش یعنی شرایط نامناسبی که حتماً مرگ آنی در پی نداشته و به‌طور دائم یا موقت در یک محل اتفاق می‌افتد ولی بر عملکردهای حیاتی موجودات تاثیرداشته باشد (والتر و همکاران، 1985). از قوانین حرکت نیوتن چنین استنباط شده است که اگر هر موجودی تحت تاثیرعملی (تنش) قرارگیری عکس‌العملی (واکنش) از خود نشان می‌دهد. واکنش می‌تواند برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر باشد. اگر واکنش از شدت کافی برخوردار باشد موجود زنده دچار یک تغییر پایدار یعنی صدمه یا مرگ می‌شود.

به‌هرحال دانشمندان علوم گیاهی تنش را با دو تعریف بوم‌شناختی و بیوشیمیایی موردتوجه قرار می‌دهند. تنش در مفهوم بوم‌شناختی: فشارهای زیست‌محیطی است که نسبت تولید ماده خشک را در قسمتی از گیاه یا تمامی آن محدود می‌کند اما تنش ازنظر بیوشیمیایی به معنی اختلال در تولید طبیعی ترکیبات مختلف گیاهی است. امروزه تنش را به دو گروه طبقه‌بندی می‌کنند اول تنش‌های زیستی^[1]: تنش‌هایی که حاصل حمله یک موجود زنده به موجود زنده دیگر است مانند آفت‌ها، پاتوژنها و آللوپاتی؛ دوم تنش‌های غیر زیستی^[2] شامل:

1- باد، فشار، صدا، نیروهای مغناطیسی و الکتریکی

2- شیمیایی، مثل شوری، یونی، علف‌کش‌ها و…

3- تشعشع، مثل پرتوهای A-B, UV- UV

4-آب، مثل غرقابی و خشکی

5- دما، مثل گرماو سرما

هر نوع از تنش‌ها در وهله اول تنش اولیه محسوب شده و منجر به تغییراتی در سیستم زیستی می‌شود.

اگر مدت‌زمان تنش اولیه کوتاه باشد اثرات آن در حد چند ثانیه یا دقیقه مشاهده می‌شوند؛ اما اگر مدت‌زمان بروز تنش طولانی باشد تنش ثانویه پدید آمده و آسیب حاصل از آن غیرمستقیم خواهد بود. گیاهان نیزمانندجانوران برای مقابله با این شرایط ناسازگارو سخت با استفاده از مکانیسم‌های متفاوت با تنش مقابله می‌نمایند که این مکانیزم‌ها شامل سازش و مقاومت بوده که مقاومت خود شامل تحمل کردن، اجتناب و فرار می­باشد (پارساد، 1996).

4-2 کاربرد‌ها………………………………. 12

1-4-2 گل…………………………………. 12

2-4-2 غلاف‌………………………………… 12

3-4-2 چوب………………………………… 12

4-4-2 صمغ………………………………… 13

5-4-2 خواص درمانی…………………………. 13

5-2 اهمیت اقتصادی کاشت کهور در استان خوزستان…. 14

1-5-2 تولید بذر و لگوم(میوه)………………. 14

2-5-2 تثبیت شن‌های روان، بیابان‌زدایی و توسعه‌ی فضای سبز 15

6-2 روش‌های کشت و توسعه‌ی کهور پاکستانی……….. 15

7-2 نشانگرها………………………………. 16

1-7-2 ریزماهواره‌ها………………………… 16

2-7-2 ماهیت و مبدأ پلی مورفیسم…………….. 17

3-7-2 چگونگی ایجاد ریزماهواره‌ها……………. 18

4-7-2 فراوانی ریزماهواره‌ها در ژنوم…………. 18

5-7-2 برخی نقش‌های عملکردی ریزماهواره‌‌ها……… 19

6-7-2 کاربرد‌های ریزماهواره‌ها………………. 19

8-2 مطالعات ژنتیکی انجام شده……………….. 19

فصل سوم: مواد و روش‎ها……………………… 27

1-3 سال و محل اجرای تحقیق………………….. 31

2-3 روش‌ها…………………………………. 31

1-2-3 تهیه‌ی نمونه‌ی گیاهی………………….. 31

2-2-3 استخراج DNA ژنومی……………………. 33

3-2-3 تعیین کیفیت و کمیت DNA استخراج شده……. 35

4-2-3 واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز………………. 36

1-4-2-3 اجزای واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز………. 37

2-4-2-3 چرخه‌های حرارتی واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز 37

3-4-2-3 الکتروفورز ژل افقی محصول واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز 38

1-3-4-2-3 تهیه‌ی ژل آگارز یک درصد…………. 38

2-3-4-2-3 مشاهده‌ی قطعات تکثیر شده………… 39

5-2-3 الکتروفورز ژل عمودی…………………. 39

1-5-2-3 تهیه ژل اکریل‌آمید…………………. 39

2-5-2-3 رنگ‌آمیزی ژل اکریل‌آمید……………… 40

3-3 تجزیه و تحلیل داده‌های مولکولی…………… 41

1-3-3 تجزیه خوشه‌ای……………………….. 42

فصل چهارم : بحث و نتایج……………………. 43

1-4 استخراج DNA…………………………… 45

 

2-4 کیفیت و کمیت DNA استخراج شده……………. 45

 

1-2-4 نانودراپ……………………………. 45

2-2-4 الکتروفورز ژل آگارز ……………….. 46

3-4 واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز ……………….. 46

4-4 داده‌های حاصل از لوکوس‌های پلی‌مورف………… 49

5-4 نتایج آنالیز خوشه‌ای……………………. 54

فصل پنجم : نتیجه‌گیری کلی و پیشنهادها………… 57

1-5 نتیجه‌گیری کلی………………………….. 59

 

2-5 پیشنهادها……………………………… 60

منابع…………………………………….. .61

 

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………63

 

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                                             صفحه

جدول 1-3 مشخصات جغرافیایی والد‌ها……………… .32

جدول 2-3 ترکیبات بافر استخراج CTAB……………. .34

جدول 3-3 مشخصات آغازگرهای SSR………………… .36

جدول 4-3 غلظت و مقدار اجزای واکنش PCR با آغازگرهای SSR   .37

جدول 5-3 برنامه‌ی دمایی و زمانی واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز   .38

جدول1-4 شرایط بهینه شده واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز برای هر آغازگر…………………………………………… .47

جدول 2-4 دامنه‌های آللی مشاهده شده…………….. .47

جدول 3-4 نسبت‌های گامتی کروموزوم‌های باند‌دار در یک گیاه اتوتتراپلوئید…………………………….. .50

جدول 4-4 فراوانی ژنوتیپی حاصل از تلاقی والد 103B (AAOO) با سایر والدها……………………………….52

جدول 5-4 فراوانی ژنوتیپی و فنوتیپی حاصل از تلاقی والد 103B (AAOO) با سایر والدها…………………..52

جدول 6-4 فراوانی ژنوتیپی حاصل از تلاقی والد 103B (AOOO) با سایر والدها…………………………………….52

جدول 7-4 فراوانی ژنوتیپی و فنوتیپی حاصل از تلاقی والد 103B (AOOO) با سایر والدها………………….53

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                            صفحه

شکل1-2 Prosopis juliflora. شاخه و برگ و گل (X5/0)، میوه (X5/0)، غلاف ( X2 )،گل (X5)، کاسه گل و تخمدان (X5)، (پاسیزنیک و همکاران، 2001) 10

شکل 2-2 کشور‌هایی که P. juliflora در آن‌ها وجود دارد………… 11

شکل 3-2 این شکل یک‌رشته‌ی DNA (یکی از دو رشته‌ی هومولوگ) حاوی لوکوس ریزماهواره (AT)_n را نشان

می‌دهد…………………………………………… 16

شکل1-3 عکس هوایی نمونه های والدی…………………… 32

شکل 1-4 تعیین غلظت DNA با استفاده از نانودراپ……….. 45

شکل 2-4 نمونه‌ی DNA استخراج شده…………………….. 46

شکل 3-4 چند شکلی حاصل از تکثیر با آغازگر MO9 در برخی درختان فرزندی                                                          48

یک مطلب دیگر :

شکل 4-4 درخت فیلوژنی برخی درختان مورد آزمایش……….. 54

شکل 5-4 دندروگرام به روش UPGMA با استفاده از ماتریس فاصله جاکارد                                                          56

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

مقدمه و اهداف

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول : مقدمه

1-1 مقدمه و اهداف

خوزستان در تقسیم‌‌‌بندی کلی اقلیمی کشور در بخش صحرایی گرم و خشک طبقه‌بندی گردیده است، ولی هوای خوزستان در جلگه و سواحل خلیج فارس گرم و مرطوب، در نواحی کم ارتفاع صحرایی، گرم و خشک و در قسمت‌های کوهستانی با ارتفاع زیاد دارای آب و هوای مرطوب و سرد است. استان خوزستان تحت تاثیر سه نوع باد قرار دارد: اولین باد جریان سرد نواحی کوهستانی، دومین باد (شرجی) جریان گرم و رطوبتی از خلیج فارس است که به سوی جلگه می‌وزد و سومین باد، باد سموم است که از عربستان می‌وزد و همیشه مقداری شن و خاک و رطوبت به همراه دارد. از این رو طرح‌های بیابان‌زدایی و مالچ‌پاشی از سال‌های گذشته در دست اجرا بوده‌است.

با این حال در سالهای اخیر خشک شدن تالاب هورالعظیم و وزش جریانات جوی از سوی عراق ریزگرد‌هایی که از سوی این دو کشور به ایران وارد می‌شوند به طور فزاینده‌ای افزایش داده که این امر موجب کاهش کیفیت هوا و همچنین کاهش کیفیت زندگی هموطنانمان به خصوص در استان‌های هم جوار با عراق شده‌است. از این رو تلاش برای افزایش پوشش گیاهی و جنگلی مناطق بیابانی و شنزار‌های مرزی، ضرورتی دوچندان یافته است.

از 000/200/1 هکتار وسعت بیابان‌ها و ماسه‌زار‌های استان خوزستان بالغ بر 000/350 هکتار آن را تپه‌های ماسه‌ای تشکیل می‌دهند (بی‌نام 1379). از جمله گیاهانی که در طرح‌های بیابان‌زدایی، تثبیت شن، توسعه‌ی فضای سبز و ایجاد پارک‌های جنگلی به‌کار گرفته شده‌است، کهور پاکستانی یا سمر با نام علمی Prosopis juliflora می‌باشد که 141114 هزار هکتار از اراضی بیابانی به کشت آن اختصاص یافته است (صالحه شوشتری و همکاران، 1385). این گیاه با 2n=4x=56 کروموزوم (ترنچارد[1] و همکاران، 2008)، از خانواده‌ی Mimosaceae (مظفریان، 1378) گیاهی گرمسیری است که دارای رشد و تولید مثل چشم‌گیری می‌باشد. به همین دلیل در استان خوزستان به دلیل سازگاری بالا، از پراکنش زیادی برخوردار است. با این حال به درجه حرارت‌های پایین حساس می‌باشد.

طی سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی (اندرزیان، 1392)، فراوانی بروز یخبندان‌های شبانه و دما‌های زیر صفر خسارات ناشی از سرمازدگی و حتی انجماد افزایش یافته است. خسارت سرمازدگی در گونه‌های نواحی گرمسیر و نیمه‌گرمسیر اتفاق می‌افتد. به‌طوری که در سال 1390 به دلیل سرمای بیش از حد شبانه برای اراضی زیر کشت کهور پاکستانی بسیاری از پایه‌های این گیاه از بین رفتند. در این میان تعداد محدودی از پایه‌های درختی بدون اینکه آسیب ببینند باقی ماندند. چنین تصور می‌شد که این پایه‌ها مقاوم به سرما هستند. تحقیق حاضر با هدف بررسی تنوع این پایه‌ها طراحی و اجرا شد.

ارزیابی تنوع ژنتیکی با استفاده از نشانگرهای مولکولی مبتنی بر DNA یکی از جنبه‌های کلیدی در بهبود مدیریت منابع محیطی می‌باشد. ریزماهواره‌ها یا ردیف‌های تکراری ساده (SSRs)[2] از نشانگرهای مولکولی مبتنی بر DNA هستند که گروهی از ردیف‌های تکرارشونده می‌باشند. ردیف‌های ریزماهواره‌ای غیر‌پایدارند و با کاهش یا افزایش واحد‌های تکرار شونده دچار تغییرات فراوان در طول شده (نقوی، 1388). ابزار مناسبی را برای بررسی تنوع ژنتیکی فراهم آورده‌اند.

به علاوه کاربرد و تفسیر نتایج نسبتا ساده، سیستم چند آللی ( تا 11 آلل)، تنوع زیاد، وفور بالا در ژنوم یوکاریوت‌ها، غیر عملکردی بودن، همبارز بودن (نقوی، 1388) و قابلیت انتقال بین‌گونه‌ای، آن‌ها را پرطرفدار ساخته است. با این حال تا کنون آغازگری از این دست برای کهور پاکستانی منتشر نشده است. اما گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که آغازگر‌های SSR طراحی شده برای یک گونه‌ی خاص می‌توانند بطور موفقیت آمیز برای مطالعه گونه‌های مرتبط بکار گرفته شوند (موتورا[3]،2006). با در دست داشتن چنین آغازگرهایی می‌توان میزان تنوع ژنتیکی توده‌های موجود در خوزستان را برآورد کرده و از آن‌ها در جهت اهداف اصلاحی بهره‌برداری نمود به همین دلیل تحقیق حاضر با فرضیه‌ها و اهداف زیر پیشنهاد می‌گردد.

2-1 فرضیه‌ها:

• آغازگرهای SSR گونه خویشاوند می توانند در سمر (کهور پاکستانی) باند تولید کنند.
• در توده‌های کهور پاکستانی موجود در خوزستان تنوع وجود دارد.

دانشگاه آزاد اسلامی

 

واحد علوم و تحقیقات (تهران)

 

Science and Research Branch, Islamic Azad University

 

 

 

فرم پیشنهاد تحقیق

 

پایان‏نامه‌ی كارشناسی ارشد

 

 

 

عنوان تحقیق به فارسی

یک مطلب دیگر :

 

پایان نامه مقایسه تطبیقی تأثیرگذاری مؤلفه های ژئوپلتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی ایران

: بررسی وجود تراژن در برخی از نمونه برنج های موجود در بازار ایران

 

 

 

                           گروه تخصصی: بیوتکنولوژی

 

رشته تحصیلی: کشاورزی                                    گرایش: بیوتکنولوژی

 

نیمسال ورود به مقطع جاری: نیمسال اول 93-92         نیمسال شروع به تحصیل: نیمسال اول 93-92

 

نام و نام خانوادگی استاد (اساتید) راهنما:                        نام و نام خانوادگی استاد (اساتید) مشاور:

 

1-6-4.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…. 6

1-7. مشکلات و محدودیت‌های تحقیق. 6

1-8. ساختار و سازمان دهی تحقیق. 6

1-9. پیشینه‌ی موضوع تحقیق. 7

2- فصل دوّم: ابتلاء، شناخت و مبانی آن. 8

2-1. تعریف ابتلاء 9

2-1-1.  معنای لغوی ابتلاء. 9

2-1-2. واژه‌های مرتبط با ابتلاء. 12

2-1-2-1. فتنه. 12

2-1-2-2. امتحان.. 13

2-1-2-3. تمحیص…… 14

2-1-2-4. تمییز.. 16

2-1-3. معنای اصطلاحی ابتلاء. 17

2-2.  ارکان ابتلاء 18

2-2-1. امتحان گیرنده. 18

2-2-2. آزمایش شوندگان.. 19

2-2-2-1. طاقت و توان.. 19

2-2-2-2. اختیار. 19

2-2-2-3. داشتن ابزار شناخت…. 20

2-3. مبانی ابتلاء 20

2-3-1. خداشناسی… 20

2-3-1-1. مالکیت…. 21

2-3-1-2. ربوبیت…. 21

2-3-1-3. شرآفرینی… 24

2-3-2. معاد شناسی… 27

2-3-3. انسان شناسی… 29

2-4.  شرایط و زمینه‌های فزونی ابتلاء 33

2-5.  فلسفه و اهداف ابتلاء 38

2-5-1. اهداف اخلاقی… 38

2-5-1-1. ظهور انسانیت انسان.. 38

2-5-1-2. ظهور ملکات اخلاقی… 39

2-5-1-3. ظهور رفتار اخلاقی‌تر.. 40

2-5-1-4. تنبیه و تربیت…. 41

2-5-2. هدف اعتقادی… 42

2-5-2-1. اتمام حجت پروردگار. 42

2-6.  اسباب و ابزار ابتلاء 43

2-6-1. دینی و شرعی… 44

2-6-1-1. تکالیف عمومی… 44

2-6-1-2. تکالیف ویژه. 50

2-6-2. طبیعی و انسانی… 52

2-6-2-1. نعمت‌ها و خوشی‌ها. 52

2-6-2-2. گرفتاری و سختی‌ها. 59

2-7. آفات ابتلا. 68

2-7-1. آفات ابتلاء به نعمت‌ها و خوشی‌ها. 68

2-7-1-1. عجب…. 68

2-7-1-2. دل بستن به نعمت…. 69

2-7-1-3. غفلت…. 70

2-7-2.آفات ابتلاء به سختی وناخوشی‌ها. 71

2-7-2-1. تحقیر.. 71

2-7-2-2. ناخوشنودی از خداوند.. 71

2-7-2-3. بی‌تابی و بی‌قراری… 72

2-7-2-4. ناامیدی… 72

2-7-2-5. حسد.. 73

2-7-2-6. غفلت…. 74

3- فصل سوّم: تزکیه اخلاقی، شناخت و مبانی آن. 76

3-1- تعریف تزکیه 77

3-1-1. معنای لغوی تزکیه 77

3-1-2.  واژه‌های مرتبط با تزکیه 78

3-1-2-1. تهذیب…. 78

3-1-2-2. زکات…. 78

3-1-2-3. جهاد اکبر.. 79

3-1-2-4. تطهیر.. 80

3-1-2-5. تقوا 80

3-1-3. معنای اصطلاحی. 80

3-1-3-1. تزکیه در قرآن.. 81

3-1-3-2. تزکیه در احادیث…. 82

3-1-3-3. تزکیه در عرفان.. 83

3-1-3-4. تزکیه در اخلاق… 84

3-2. مبانی تزکیه اخلاقی. 88

3-2-1. خداشناسی… 88

 

3-2-2. معاد شناسی… 90

3-2-3. انسان شناسی… 91

3-3. شرایط تزكیه 94

3-3-1. ارادى و اختیارى بودن.. 95

3-3-2. امكان «خودتزكیه گى». 97

3-3-3. عدم مغایرت تزکیه نفس با تکالیف فردی… 98

3-3-4. ایمان.. 98

3-4. اهداف وفلسفه تزکیه 99

3-4-1. لایق خلیفـه‌ی خدا بودن.. 99

3-4-2. حفظ امانت الهی… 100

3-4-3. تزکیه مقدم بر تعلیم و تربیت…. 101

3-4-4. تابش نور معرفت…. 101

3-4-5. آزادی و حکومت عقل… 102

3-4-6. تزکیه عامل رستگاری… 102

3-4-7. درک حقایق قرآن.. 102

3-4-8. جلب محبت خداوند.. 103

3-4-9. قرب به خدا 103

3-5. اسباب و ابزار تزکیه 105

3-5-1. دینی و شرعی… 105

3-5-1-1. توفیق الهی… 105

3-5-1-2. توبه. 106

3-5-1-3. تقوا 107

3-5-1-4. پیامبران و اولیای دین… 108

3-5-1-5. کتب آسمانی… 108

3-5-1-6. خوف خداوند.. 108

3-5-1-7. عبادات…. 109

3-5-1-8. رعایت احكام و قوانین شرعی… 110

3-5-2. طبیعی و انسانی… 112

یک مطلب دیگر :

3-5-2-1. ایمان و عمل صالح… 112

3-5-2-2. مراقبت…. 112

3-5-2-3. تخلیه، تحلیه، تجلیه. 113

3-5-2-4. ابتلائات و گرفتاری… 113

3-6. موانع تزکیه اخلاقی. 114

3-6-1. تداوم گناه. 115

3-6-2. تعلقات دنیایی… 115

3-6-3. پرخوری… 116

3-6-4. سخنان غیر ضروری… 117

3-6-5. ضعف اراده. 118

3-6-6. حبّ ذات…. 119

3-6-7. شیطان.. 119

3-6-8. كفر و نفاق… 120

3-6-9. عصیان و گناه. 120

4- فصل چهارم: رابطه ابتلاء و تزکیه اخلاقی. 121

4-1. تاثیر ابتلاء بر تزکیه اخلاقی. 122

4-1-1. گذر از نفس و رجوع به خدا 122

4-1-2. بیداری و یاد حق… 123

4-1-3. خودیابی و یافتن جایگاه خویش….. 124

4-1-4. شکوفا شدن استعداد عبودیت…. 125

4-1-5. تقویت روحیه آزادگی… 126

4-1-6. تنبیه و تکان دادن.. 127

4-1-7. از بین رفتن جهل و نادانی و بارور شدن عقل و اندیشه. 129

4-1-8. توحید در استعانت…. 131

4-1-9. خالی کردن دل از اعتماد و دلبستن به دنیا. 132

4-1-10. از بین رفتن سستی و به وجود آوردن عزم و اراده. 134

4-1-11. پاکی و دوری از گناه. 135

4-1-12. توبه و بازگشت به خدا 136

4-1-13. خالی کردن دل از حب به دنیا و شوق دیدار خداوند.. 138

4-1-14. از بین رفتن کینه‌ها. 139

4-1-15. افزایش یاد مرگ و کاهش طول امل… 139

4-1-16. ازبین رفتن عُجب و تکبر.. 141

4-1-17. شکسته شدن دیوارهای غفلت…. 143

4-1-18. شکوفایی فضایل اخلاقی… 144

4-1-19. اصلاح دین و ایمان.. 145

4-1-20. از بین رفتن بی‌تابی و جایگزینی صبر.. 146

4-1-21. انابه. 146

4-1-22. صعود به مقامات بالای معنوی… 146

4-1-23. اخلاص…… 149

4-1-24. رسیدن به مقام صدیقین… 149

4-1-25. یافتن جایگاه عبودیت…. 150

4-1-26. لقای پروردگار. 151

4-2. تاثیر تزکیه اخلاقی بر ابتلاء 154

4-2-1.آمادگی برای ابتلا و پرهیز از بی‌تابی… 154

4-2-2. ارتقای نورانیت دل و درک حضور خداوند.. 156

4-2-3. امید به گشایش و پرهیز از یأس و ناامیدی… 157

4-2-4. سپاس و ستایش در مقابل نزول بلاء. 159

4-2-5. صبر و بردباری… 161

4-2-6. واهمه و حساسیت نسبت به خطا و لغزش….. 164

4-2-7. پوشاندن بلاء از دید دیگران.. 165