3-نوجوانی ……………………………………………………………………………………….   26

4-خانواده و نوجوان ………………………………………………………………………….   29

5-تاثیر روابط خانواده بر وضعیت روانی نوجوان …………………………………..   49

6-شیوه های فرزندپروری ………………………………………………………………….   56

7-آموزش زندگی خانوادگی ( F.L.E ) …………………………………………….   74

7-1-آیا والدین به آموزش نیاز دارند ؟ ………………………………………………   74

7-2-آموزش گروهی والدین …………………………………………………………….   77

7-3-آموزش زندگی خانوادگی ( F.L.E ) ………………………………………..   79

8-ادبیات پژوهشی ………………………………………………………………………….   92

8-1-یافته های پژوهشی داخلی ……………………………………………………….   92

8-2-یافته های پژوهشی خارجی …………………………………………………….   93

فصل سوم : روش اجرای پژوهش …………………………………………………………………..  104

1-مقدمه ………………………………………………………………………………………..  105

2-روش پژوهش …………………………………………………………………………….  105

3-جامعه آماری ، روش نمونه گیری و حجم نمونه ……………………………..  105

4-ابزار اندازه گیری …………………………………………………………………………  106

5-روش گردآوری داده ها ………………………………………………………………..  106

6-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات …………………………………………………….  107

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل یافته ها …………………………………………………………….  108

مقدمه ……………………………………………………………………………………………  109

یافته های استنباطی …………………………………………………………………………  109

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری …………………………………………………………………..  121

مقدمه …………………………………………………………………………………………..  122

بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………….  122

پیشنهادات کاربردی ………………………………………………………………………   127

پیشنهادات پژوهش ……………………………………………………………………….   129

محدودیت های پژوهش ………………………………………………………………..   130

منابع …………………………………………………………………………………………………………   131

پیوست ها ………………………………………………………………………………………………….   138

پرسشنامه شیوه فرزندپروری …………………………………………………………….  138

نمودار ها ……………………………………………………………………………………….. 140

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………….. 149

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                              صفحه

جدول 2-1 …………………………………………………………………………………………………… 68

جدول 3-1 …………………………………………………………………………………………………… 107

جدول 4-1 …………………………………………………………………………………………………… 113

جدول 4-2 …………………………………………………………………………………………………… 113

جدول 4-3 …………………………………………………………………………………………………… 114

جدول 4-4 …………………………………………………………………………………………………… 114

جدول 4-5 …………………………………………………………………………………………………… 115

جدول 4-6 …………………………………………………………………………………………………… 115

جدول 4-7 …………………………………………………………………………………………………… 117

جدول 4-8 …………………………………………………………………………………………………… 118

جدول 4-9 …………………………………………………………………………………………………… 119

 

 

فهرست نمودار

عنوان                                                                                              صفحه

نمودار 4-1 …………………………………………………………………………………………………… 112

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                             صفحه

شکل 2-1 …………………………………………………………………………………………………….. 23

شکل 2-2 …………………………………………………………………………………………………….. 24

 

فصل اول : کلیـات

 

یک مطلب دیگر :

            1-مقدمه

            2-بیان مساله

            3-ضرورت و انجام پژوهش

            4-اهداف پژوهش

            5-فرضیه های پژوهش

            6-متغییرهای پژوهش

              7-تعاریف واژه ها

 

1-مقدمه

خانواده یک نظام طبیعی و اجتماعی است که افراد خواسته یا ناخواسته به آن وابسته اند و اولین کانونی است که فرد در آن احساس امنیت می کند و مورد پذیرش و حمایت قرار می گیرد . ساخت و فضای روانی خانواده ، که ترکیب کلی و مجموعه روابط بین اعضای آن می باشد هر کدام به گونه ای خاص عملکرد و رفتار فرد را در جهت رویارویی با مسائل و موانع وفشارهای روانی ، اضطراب ها ، ترس ها و سایر محرک های ناخوشایند تحت تاثیر قرار می دهند . بروز تحولات فرهنگی – اجتماعی – اقتصادی چشم گیر در کشور موجب شده که در سالهای اخیر ارتباطات کمتری بین فرزندان نوجوان و والدینشان نسبت به دو دهه قبل برقرار شود . برقراری تماس های کلامی و غیرکلامی بین والدین و فرزندان خود می تواند مانع جدی و عامل بازدارنده مهمی برای رشد بهنجاری در رفتارهای روان شناختی فرزندان باشد ( کاوسیان و کدیور ، 1374 ) .

در میان اعضای خانواده ، مادر نخستین شخصیتی است که با کودک نه تنها در دوران جنینی ، بلکه در این جهان رابطه مستقیم و تنگاتنگ دارد . از میان عوامل متعدد روابط انسانی موثر در رشد و تکامل کودک ، شخصیت مادر و نحوه تعامل او با کودک اهمیت اساسی دارد .

خانواده اولین پایه گذار شخصیت ، ارزشها و معیارهای فکری کودکان است که نقش مهمی در تعیین سرنوشت و سبک زندگی فرد دارد . تاثیر خانواده به عنوان نخستین و موثرترین واحد اجتماعی بر فرزندان ، امری بدیهی و مشخص است . در جریان رشد کودک محیط و شرایط خانواده یک عامل مثبت و مهیا کننده زمینه های رشد و یا یک عامل مخل و بازدارنده است . در این میان ، نظام تربیتی خانواده و یا به تعبیر دیگر روشهای فرزندپروری والدین ، یکی از عوامل مهم در شکل گیری شخصیت کودک است . در دهه 1940 روند شیوه های فرزندپروری به منظور آسان گیری و انعطاف پذیری بیشتر دگرگون شد . در این دهه نظریه های فرزندپروری زیر نفوذ مکتب روانکاوی قرار گرفت . مکتبی که در آن به امنیت عاطفی کودک و زیان های ناشی از مهار شدید تکانه های طبیعی او تاکید می شود . نخست طبق راهنمایی های دکتر بنیامین اسپاک[1] به والدین سفارش شد که از شم طبیعی خود پیروی کنند و از برنامه های انعطاف پذیری که هم با نیازهای خود آنان و هم با نیازهای کودکانشان سازگاری داشت استفاده نمایند . اما در دهه نخست قرن بیستم ، روشهای فرزندپروری تا حدود زیادی خشک و خشن بوده اند ، در آن زمان به والدین توصیه می شد با بغل کردن کودک هنگام گریه کردن ، او را لوس نکنند و طبق برنامه ثابتی به آنها غذا بدهند ( اعم از اینکه گرسنه باشند یا نباشند ) . این روش ، کاملاً خشک و تا حدودی زیر نفوذ مکتب رفتارگرایی بود، ( اتکینسون[2] ، 1983 )  .

این که کدام سبک می تواند اثر بیشتری در فرزندپروری داشته باشد نیز می توانست تحت تاثیر آموزش هایی قرار بگیرد ، که خانواده در تربیت فرزند خود انتخاب می کند . بدین ترتیب پذیرفته شد که آموزش اعضای خانواده به ویژه آموزش والدین ( مادران ) جهت درک مناسب از روش های تربیت فرزند می تواند به تحقق آرزوی داشتن کودکی با سلامتی جسمانی و روانی بالاتر کمک کند .

 

2-بیان مسأله :

بامریند[3] انواع گوناگون شیوه های فرزندپروری را شامل ؛ مقتدرانه ، خودکامه ( مستبد ) و سهل گیرانه می داند . کودکان والدینی که در تربیت فرزند خود از سبک مقتدرانه استفاده می کنند با همتایان خود ارتباط گرم و احترام آمیزی  دارند ، این کودکان احساس خوشایندی نسبت به خود دارند ، ( فرنیک ، تاسکا[4] ، 1996 ؛ به نقل از کمیجانی ؛ ماهر ، 1386 ) .

فرزند پروری صمیمانه و مثبت به آنها امکان می دهد که بدانند که به عنوان فردی ارزشمند و شایسته مورد قبول هستند و انتظارات جدی ، اما مناسب که با توضیحات همراه باشد ، به کودکان کمک می کنند تا رفتارهای خویش را در برابر معیارهای معقول ، ارزیابی کند فرزند پروری مقتدرانه با مقاومت در برابر فشار نامطلوب همسالان ارتباط دارند ، ( فلچر[5] و همکاران ، 1996 به نقل از کمیجانی ؛ ماهر ، 1386) .

در مقابل نوجوانانی که با رفتارهای افراطی والدین روبرو هستند ، خواه خیلی محدود کنند یا خیلی کم محدود کنند به مقدار زیاد به همسالان گرایش دارند ، ( تنیت[6] و همکاران ، 1999 به نقل از کمیجانی ؛ ماهر ، 1386) . آنها اغلب در مورد زندگی شخصی و آینده خود به توصیه همسالانشان متکی هستند و بیشتر تمایل دارند ، مقرارت والدین خود را نقض کنند ، تکالیف مدرسه را نادیده بگیرند ، سیگار بکشند ، مشروب بنوشند و مواد مخدر مصرف کنند ، مرتکب اعمال بزهکارانه شوند و سایر رفتارهای مشکل آفرین را انجام دهند . کودکان والدین خودکامه بیشتر ممکن است غمگین باشند و به موفقیت های کمتری در مدرسه دست می یابند و ارتباط ضعیفی با همتایان دارند ، ( پاتالاز[7] ، 1987 ؛ هارت، لاد و برلسن[8]، 1990؛ به نقل از علیزاده، 1380 ) .

آموزش زندگی خانوادگی[9] که از نظر تاریخی از سال 1960 آغاز شده نیز به نوعی آموزش گروهی والدین اطلاق می شود که می تواند علاوه بر توجه به رشد توانایی های بالقوه خانواده معطوف به حل مشکل باشد و این نوع آموزش باید اساساً برمبنای ارتقای دانش پایه ریزی شود و یا این که به نگرش و مهارت ها توجه کند ، ( ایرلن[10] ، وایزنر[11] ، 2004 ) .

مشکبید حقیقی ( 1386 ) در پژوهشی با عنوان بررسی اثر آموزش زندگی خانوادگی در کاهش تنیدگی والدینی مادران دارای کودک ADHD نشان داده است که با آموزش زندگی خانوادگی مادران دارای کودکان ADHD می توان احساس های منفی صلاحیت نقش ، انزوای اجتماعی ، روابط با همسر ، دلبستگی و سلامت کاهش داد .

ایرلن و وایزنر (2004 ) در یک پژوهش گزارش کرده اند آموزش 9 هفته ای آموزش زندگی خانوادگی، با هدف تغییر رفتار، باعث بروز تغییرات مهم در والدین برای موفقیت در کنترل رفتار کودکانشان می شود که به نوعی دارای ناسازگاری رفتاری می شود ، ( شهرکی پور ؛ 1388 ) .

فارشتاین[12] (1986) ، بیان می کند هنگامی که به والدین آگاهی درستی از مشکلات کودك شان داده می شود، مادران ساز و کارهای مناسبی از خود نشان می دهند تا بدون دخالت احساساتشان با فرزندان خود برخورد منطقی نمایند ، (مختاری ، 1387) .

با توجه به اینکه پژوهش های گوناگون تلاش کرده اند تا اثر آموزش بر تغییر سبک رفتاری والدین را مورد بررسی قرار دهند پژوهش حاضر در صدد پاسخگویی به این سؤال است که آیا آموزش زندگی خانوادگی ( F.L.E ) سبب تغییر سبک فرزندپروری مادران می شود ؟ آیا آموزش زندگی خانوادگی ( F.L.E ) قادر است سبب افزایش سبک مقتدرانه مادران دارای فرزند پسر نوجوان و سبب کاهش سبک های سهل گیرانه و مستبدانه آنان گردد ؟

[1]-Benjamin Spak

[2]- Atkinson

[3]- Baumrind

[4]- Feiring & Taska

[5]- Fletcher

1-4-1- هدف کلی.. 8

3-1- هدف های جزئی.. 8

1-5- فرضیه‏های تحقیق   9

1-6- تعریف مفاهیم و اصطلاحات تحقیق   9

1-6-1-1- تعریف مفهومی عزت نفس…. 9

1-6-1-2- تعریف عملیاتی عزت نفس…. 10

1-4-2- تعریف مفهومی پرخاشگری… 10

1-6-1-4- تعریف عملیاتی پرخاشگری… 11

1-6-1- درمان فراشناختی.. 11

2-4-2- بزه کاری… 12

2-فصل دوم مبانی نظری.. 14

2-2-عزت نفس     16

2-2-1-مفهوم عزت نفس     19

2-2-2-عزت نفس چیست؟  20

2-2-3-اهمیت عزت نفس     21

2-2-4-ابعاد عزت نفس     21

2-2-5-سطوح عزت نفس     23

2-2-6-شكل گیری مفهوم خود و عزت نفس به مثابه صفات شخصیتی   26

2-2-7-از عزت نفس » بالا یا پایین«چه استنباطی می‌شود؟  30

2-2-8-دیدگاه متقدمان روانشناسی درباره عزت نفس     31

2-2-9-روی آوردهای نظری دربارة عزت نفس     33

2-2-10-رابطة خود آرمانی ، خودپنداشت و  حرمت‌خود  37

2-2-11روش‌های تغییر پذیری عزت نفس و پاره‌ای پژوهشها در مورد آن   38

2-3-پسخوراند   39

2-3-1-درمان شناختی – رفتاری    40

2-4-عزت نفس و اختلالات روانی   41

2-13-1- آسیب پذیری عزت نفس و افسردگی   43

2-5-چشم انداز نظریه‌ی فعالیت افتراقی تیاس دال( 1988)  44

2-6-پرخاشگری    45

2-6-1-تعریف پرخاشگری    48

2-6-2-انواع پرخاشگری    48

2-6-2-1نظریه های پرخاشگری    50

2-6-2-1-1-نظریه فردیت زدایی پرخاشگری زیمباردو  50

2-6-2-1-2-نظریه انسانیت زدایی- پرخاشگری فشباخ   51

2-6-2-1-3-نظریه انتقال برانگیختگی   51

2-6-2-1-4-نظریه درونگرایی- برونگرایی آیزنک      52

2-6-2-1-5-مدل شرمساری- پرخاشگری تانگنی   52

2-6-2-1-6-مدل پرخاشگری- پرخاشگری    53

2-6-2-1-7-رفتار پرخاشگرانه در مراحل رشد کودکی و نوجوانی   53

2-6-3-عوامل خطر ساز پرخاشگری    55

2-6-3-1-عوامل خطرساز موثر در پرخاشگری از جانب کودک      56

2-6-4-عوامل خطرساز موثر در پرخاشگری از جانب والدین   57

2-6-4-1-اسنادهای نادرست والدین به عنوان عامل خطر ساز پرخاشگری    57

2-6-4-2-ویژگی های فردی والدین به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگری    58

2-6-5-روابط پدر – مادر به عنوان عامل خطر ساز در پرخاشگری    60

 

2-6-5-1-تعامل والدین- کودک به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگری    61

2-6-5-2-سایر تعاملات اجتماعی والدین به عنوان عامل خطرساز در پرخاشگری    62

2-6-6-مداخلات در زمینه پرخاشگری    63

2-6-6-1-روان تحلیلگری    64

2-6-6-2-رویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری    65

2-6-6-3-رویکرد شناختی-رفتاری    66

2-6-6-4-دیدگاه یادگیری اجتماعی   68

2-7-تاریخچه فراشناخت     69

2-7-1- حوزه روان شناسی شناختی از دهه 1960  70

2-7-2-حوزه  روان شناسی رشد از دهه 1970  70

2-7-4-فراشناخت     71

2-7-4-1-فراشناخت و اختلالات هیجانی   74

2-7-5-دانش فراشناختی( باورهای شناختی )  74

2-7-6-فراشناخت به عنوان شناخت در باره شناخت     76

2-7-7-فراشناخت به عنوان بازبینی و كنترل دنیای درونی   77

2-7-8-تجارب فراشناختی   77

2-7-9-راهبردهای کنترل فراشناختی   78

2-7-10-هیجان، بازبینی و کنترل فراشناختی   79

2-7-11-فرا شناخت و روانشناسی بالینی   82

2-7-12- مدل فراشناختی اختلال روانشناختی   85

2-7-13- فراشناخت درمانی: نسخه ی سخت و نسخه نرم  88

2-7-14- خلاصه ای از مدل درمانی فراشناختی   89

2-7-15- مدل بازسازی شده A-B-C    90

2-7-16- رویکرد درمانی فراشناختی   92

2-8-پیشینه پژوهشی درمان فراشناختی   93

2-9-جمع بندی    96

3- فصل سوم روش شناسی تحقیق.. 97

3-2- روش پژوهش     99

3-3- جامعه آماری    99

یک مطلب دیگر :

3-3-1- نمونه و روش نمونه گیری    99

3-4- ویژگی گروه ها 100

3-5- معیارهای ورود به پژوهش     104

3-5-1- ملاک های ورود به پژوهش حاضر عبارت بودند از: 104

3-6- معیارهای خروج از پژوهش     104

3-6-1 ملاک خروج از پژوهش حاضر عبارت بودند از : 104

3-7-ابزار پژوهش     105

1) پرسشنامه ی عزت نفس کوپر اسمیت     106

(2)پرسشنامه ی پرخاشگری AQ    108

3-7-1-2-پایایی و روایی   109

3-8-متغیر های مستقل و وابسته  110

3-9- روش اجرا و جلسات درمانی   111

3-9-1- جلسات درمانی   114

3-9-1-1-جلسه اول تا سوم  114

3-9-1-2-جلسه سوم  114

3-9-1-3-جلسه چهارم و پنجم   115

3-9-1-4-جلسه ششم و هفتم   116

3-9-1-5-جلسه نهم   116

3-9-1-6-جلسه دهم و  یازدهم   117

3-9-1-7-جلسه دوازدهم و سیزدهم   117

3-9-1-8-جلسه چهاردهم   118

3-10-تحلیل آماری    118

3-11-خلاصه  119

4- فصل چهارم تجزیه و تحلیل دادهها 120

4-2- داده های جمعیت شناختی   123

4-3- یافته های پژوهش     123

الف )  یافته های توصیفی   123

ب) یافته های مربوط به فرضیه های پژوهش. 123

4-4-1-نرمال بودن متغیرها 126

4-4-2-همگنی شیب های رگرسیون   128

4-4-3-همگنی واریانس ها ( عزت نفس اجتماعی و خانوادگی )  129

4-4-4-یکسانی ماتریس واریانس – کواریانس ( عزت نفس اجتماعی و خانوادگی )  130

یافته های مربوط به فرضیه های تحقیق   132

4-4-5-همگنی واریانس ها ( پرخاشگری کلامی و فیزیکی )  134

-4-4-6مفروضه یکسانی ماتریس واریانس-کوواریانس ( پرخاشگری کلامی و فیزیکی)  135

4-5-خلاصه  139

5- فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادها 140

5-2-تشریح کلی مسئله پژوهش     142

5-2-بحث     143

5-3-محدودیت های تحقیق   147

5-4-پیشنهادها 148

5-4-2-پیشنهادی کاربردی    151

5-5-نتیجه گیری    152

5-6-خلاصه  153

منابع. 155

منابع فارسی   156

منابع انگلیسی   160

پیوست… 166

الف ) پرسشنامه عزت نفس (فرم تجدید نظر شده پرسشنامه کوپر اسمیت 58 ماده)  167

ب)پرسشنامه پرخاشگری (آرنولد اچ. باس، و مارک پری)  171

پروتکل درمان فراشناختی   174

واژه نما 179

چکیده انگلیسی.. 180

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                     صفحه

جدول-3-1-طرح آزمایشی با پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل. 99

جدول-3-2- ضرایب پایایی پرسشنامه عزت نفس در تحقیق حاضر. 108

جدول-3-3-ضرایب پایایی پرسشنامه پرخاشگری در تحقیق حاضر. 110

1-5- 1- سؤالات فرعی.. 8

1-6- فرضیات تحقیق. 8

1-6-1- فرضیه اصلی.. 8

1-6-2- فرضیات فرعی.. 9

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 9

1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق. 10

فصل دوم: ادبیات، پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه. 13

2-2- مفهوم شناخت درمانی، کاربرد و کارایی آن در پژوهش‌های روان درمانی.. 13

2-2-1- رویکرد شناختی.. 13

2-2-2- مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی.. 14

2-2-3- رویکرد شناخت درمانی.. 14

2-2-4- اصول بنیادی درمان شناختی.. 16

2-2-5- شناخت درمانی گروهی مایكل فری.. 16

2-2-6- مدل شناخت درمانی مایکل فری.. 16

2-2-7- انواع تکنیک‌های شناخت درمانی.. 17

2-2-8- شناخت درمانی از دیدگاه بک… 18

2-2-9- هدف‌های درمان. 19

2-2-10- سنجش در شناخت درمانی.. 19

2-2-10-1- روش‌های استفاده از فنون سنجش… 19

2-2-11- رابطه درمانی.. 19

2-2-12- فرایند درمان. 20

2-2-13- کاربردهای درمان شناختی.. 22

2-2-14- فنون درمان. 23

2-2-15- تفاوت دیدگاه شناختی درمانی با روان تحلیلی.. 24

2-2-16- محدودیت‌ها و انتقادهای وارد شده به درمان شناختی.. 25

2-2-17- شناخت درمانی در اعتیاد. 25

2-3- مفهوم شناسی نظری نگرش‌های ناکارآمد. 26

2-3-1- تعریف نگرش… 26

2-3-2- عناصر نگرش… 26

2-3-3- اهمیت شناخت نگرش… 27

2-3-5- مفهوم نگرش‌های ناکارآمد. 28

2-3-6- الگوهای شناختی و نظریات نگرش‌های ناکارآمد. 29

2-3-7- نقش افكار و باورها در مصرف مواد بر مبنای دیدگاه‌های شناختی.. 30

2-3-8- ارتباط نگرش و باور با مصرف مواد بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی.. 31

2-3-9- اهمیت و تأثیر نگرش مثبت به مصرف مواد. 31

2-4- مفهوم باورها و باورهای مرتبط با مواد مخدر. 32

2-4-1- تعریف باور. 32

2-4-2- باور و حالات بازنما 33

2-4-3- منابع باورها 33

2-4-4- رابطه باور و نگرش… 33

2-4-5- عقاید و باورها در رابطه با مصرف مواد. 34

2-4-6- باورهای غلط و رایج نسبت به مصرف گونه‌های مواد مخدر. 35

2-4-7- ارتباط باور فردی و مصرف مواد. 36

 

2-4-8- باورهای غیر منطقی و اعتیاد. 37

2-4-9- باورهای فراشناختی و اعتیاد. 38

2-5- پیشینه تحقیق. 42

2-5-1- مطالعات داخلی.. 42

2-5-1- مطالعات خارجی.. 47

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 50

3-2- روش تحقیق. 50

3-3- جامعه آماری و روش نمونه گیری.. 51

3-4- ابزار اندازه‌گیری تحقیق. 51

3-5- روش اجرا 54

3-6- شیوه تجزیه و تحلیل دادهها 56

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

4-1- مقدمه. 58

4-2- آمار توصیفی.. 58

4-2-1- گروه سنی.. 59

4-2-2- وضعیت تاهل. 59

4-2-3- تحصیلات.. 60

4-2-4- میزان درآمد ماهیانه. 61

4-2-5- وضعیت شغلی.. 62

4-2-6- آزمون همسانی واریانس ها 63

4-2-7- آزمون همسانی واریانسها 63

4-2-8- میانگین و انحراف معیار نمرات نگرشهای ناکارآمد در گروهها 64

4-2-9- میانگین و انحراف معیار نمرات باورهای مرتبط با مواد در گروهها 64

4-3- آمار استنباطی.. 65

4-3-1- فرضیه (1) 65

4-3-2- فرضیه (2) 66

4-3-3-فرضیه (3) 66

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

یک مطلب دیگر :

5-1- مقدمه. 68

5-2- بحث (آزمون فرضیات) 68

5-3- نتیجه گیری.. 72

5-4- راهکارها و پیشنهادات.. 74

5- 4-1- پیشنهادات کاربردی.. 75

5-4-2- پیشنهادات پژوهشی.. 76

5-5- محدودیت‌های پژوهش… 76

منابع. 78

پیوست ها 87

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

جدول 3-1- سؤالات و شاخص‌های مربوط به هر کدام از متغیرهای پژوهش… 53

جدول 3-2- پایایی پرسشنامه به تفکیک هر متغیر در پژوهش حاضر. 53

جدول 3-3- شرح جلسات آموزش شناخت درمانی در کاهش نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مصرف مواد  55

جدول 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

جدول 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل در گروههای مورد مطالعه. 59

جدول 4-3- توزیع فراوانی تحصیلات گروههای مورد مطالعه. 60

جدول 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه. 61

جدول 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 62

جدول 4-6- آزمون لوین برای بررسی یكسانی واریانس… 63

جدول 4-7- نتایج آزمون كولموگروف اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن توزیع ها در متغیرهای مورد مطالعه. 64

جدول 4-8- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری نمرات نگرش ناکارآمد در دو گروه 64

جدول4-9- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری نمرات باورهای مرتبط با مواد در دو گروه 64

جدول 4-10- نتایج تحلیل کواریانس تاثیر شناخت درمانی بر میزان نمرات نگرش ناکارآمد پس آزمون وپیگیری.. 65

جدول 4-11- نتایج تحلیل كواریانس برای بررسی اثربخشی شناخت درمانی بر باورهای مرتبط با مواد. 66

جدول 4-12- ضریب همبستگی پیرسون بین باورهای مرتبط با مواد و نگرشهای ناکارآمد با عوامل زمینه‌ای (متغیرهای دموگرافیک) 66

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                            صفحه

نمودار 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

نمودار 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل گروه‌های مورد مطالعه. 60

نمودار 4-3- فراوانی و درصد تحصیلات گروههای مورد مطالعه. 61

نمودار 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه. 62

نمودار 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 63

 

فهرست شکل‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

شکل 2-1- مدل شناخت درمانی، برگرفته از کتاب شناخت درمانی گروهی. 17

 

فصل اول:

 

کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه

مصرف مواد یكى از جدّى‌ترین معضلات بشرى در سال‌هاى اخیر است كه پایه‌ها و بنیان‌هاى جامعۀ انسانى را تضعیف مى‌كند و پیشگیرى از آن نیازمند كاربرد نظریه‌هاى متعدد در رشته‌هاى علمى مختلف و روش‌ها و فنون متنوع است (علائی و همکاران 1389، 52)، طبق گزارش دفتر پیشگیرى از مصرف مواد و جرم سازمان ملل متحد[1] كشور ایران داراى بیشترین تعداد سوءمصرف­‌كنندگان موادّ افیونى به نسبت جمعیت در جهان است و بالاترین شیوع سوء مصرف با 2/8 درصد در بین افراد در ایران وجود دارد (ضیایى 1388، 42). تاکنون جامعه شناسان، روان شناسان، روانپزشکان و بطورکلی محققان و متخصصان بر پایه دیدگاه‌های، مختلف علل وعوامل متعددی رابرای اعتیاد وسوء مصرف مواد مخدر برشمردند.براساس مطالعات اکتشافی انجام شده می‌توان این عوامل را در سه سطح خرد، میانه و کلان تقسیم کرد. منظور از سطح خرد همان دیدگاه روان­شناسانه است. براین اساس کلیه عواملی که مربوط به فرد، شخصیت و حتی ناراحتی‌های جسمی و روانی او می‌شود، بررسی می‌گردد (میری آشتیانی 1385، 40)، از میان متغیرهای فردی تأثیر‌گذار بر مصرف مواد مخدر می‌توان به نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد اشاره نمود که دو متغیر اصلی در نظر گرفته شده پژوهش حاضر می‌باشد، در این زمینه می‌توان اذعان نمود که بسیارى از شناخت درمانگران بر این باورند كه واكنش‌هاى هیجانى و رفتارى به وسیله فرآیندهاى شناختى ایجاد مى‌شوند. از این‌رو افكار، باورها و سایر فرآیندهاى شناخت تعیین كننده‌ى اصلى خلق و هیجان مى‌باشند (تیزدیل[2] 1997؛ به نقل از آذرگون و کجباف، 1380، 80). با توجه به توضیح مختصر داده شده، پژوهش حاضر با هدف مشخص كردن كارایی شناخت درمانی در اصلاح نگرش‌های ناكارآمد و باورهای مرتبط با مواد در افراد دچار سوء­مصرف مواد مخدر شهر ایلام صورت گرفته تا بتوان از این نوع درمان به عنوان یك درمان مكمل در زمینه ارتقای بهداشت روانی و یكی از فاكتورهای پیشگیری کننده در افراد دچار به سوء­مصرف مواد همچنین از رویکرد‌های مؤثر مقابله‌ای، جهت کنترل مصرف و جلوگیری از بازگشت معتادین به سوء‌مصرف مواد با تأکید بر متغیرهای روان شتاختی استفاده نمود.

1-4-1 هدف اصلی .. 8

1-4-2 اهداف فرعی .. 8

1-5 فرضیه‌های پژوهش … 8

1-5-1 فرضیه اصلی .. 8

1-5-2 فرضیه‌های فرعی .. 8

1-6 تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 9

1-6-1 تعاریف مفهومی متغیرها 9

1-6-1-1 سرطان . 9

1-6-1-2 بهزیستی روان‌شناختی: 9

1-6-1-3 امید به زندگی: 9

1-6-1-4 ذهن آگاهی: 9

1-6-2 تعاریف عملیاتی متغیرها 9

1-6-2-1 سرطان: 9

1-6-2-2 بهزیستی روان‌شناختی: 10

1-6-2-3 امید به زندگی: 10

1-6-2-4 ذهن آگاهی: 10

 

 

فصل دوم : ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2 بخش اول: سرطان……………………………………………………………………………………………………… 12

2-2-1 تعریف سرطان………………………………………………………………………………………………………. 12

2-2-2 منشأ سرطان…………………………………………………………………………………………………………. 12

2-2-3 سرطان در کودکان………………………………………………………………………………………………….. 13

2-2-3-1- مراقبت حمایتی از کودکان مبتلابه سرطان……………………………………………………………….. 15

2-2-3-2-سازگاری روانی………………………………………………………………………………………………… 16

2-2-3-3- شیمی‌درمانی……………………………………………………………………………………………………. 17

2-3 بخش دوم: بهزیستی روان‌شناختی………………………………………………………………………………….. 19

2-3-1 مفهوم بهزیستی روان‌شناختی…………………………………………………………………………………….. 19

2-3-2 اجزا و عناصر بهزیستی روان‌شناختی…………………………………………………………………………… 20

2-3-2-1 معنویت……………………………………………………………………………………………………………. 21

2-3-2-2 رضایت از زندگی………………………………………………………………………………………………. 22

2-3-2-3 شادی……………………………………………………………………………………………………………… 23

2-3-2-4 خوش‌بینی………………………………………………………………………………………………………… 24

2-3-2-5 معناداری………………………………………………………………………………………………………….. 25

2-3-2-6 روابط مثبت با دیگران…………………………………………………………………………………………. 26

2-3-2-7 احساس انسجام یا به‌هم‌پیوستگی……………………………………………………………………………. 27

2-4 بخش سوم: امید به زندگی……………………………………………………………………………………………. 27

2-4-1 مفهوم امید به زندگی………………………………………………………………………………………………. 27

2-4-2 نظریه ابعاد امید……………………………………………………………………………………………………… 28

2-4-3 نظریه امید……………………………………………………………………………………………………………. 29

2-4-3-1 نظریه سرسختی…………………………………………………………………………………………………. 31

2-4-3-2 نظریه شادمانی…………………………………………………………………………………………………… 31

2-4-3-3 نظریه خوش‌بینی………………………………………………………………………………………………… 32

2-4-4 رویکردهای امید به زندگی……………………………………………………………………………………….. 32

2-4-4-1 رویکرد روان‌شناختی امید به زندگی………………………………………………………………………… 32

 

2-4-4-2 رویکرد جامعه‌شناختی…………………………………………………………………………………………. 33

2-4-4-3 رویکرد زیستی اجتماعی………………………………………………………………………………………. 35

2-5 بخش چهارم: ذهن آگاهی……………………………………………………………………………………………. 35

2-5-1 مفهوم ذهن آگاهی…………………………………………………………………………………………………. 35

2-5-2 ذهن آگاهی و بهزیستی روان‌شناختی………………………………………………………………………….. 36

2-5-3 آموزش ذهن آگاهی……………………………………………………………………………………………….. 37

2-6 بخش پنجم: هوش معنوی.. 37

2-6-1 هوش………………………………………………………………………………………………………………….. 37

2-6-2 معنویت……………………………………………………………………………………………………………….. 38

2-6-3 هوش معنوی و مؤلفه های آن……………………………………………………………………………………. 39

2-6-4 مؤلفه های هوش معنوی در اسلام………………………………………………………………………………. 43

2-6-5 رشد هوش معنوی………………………………………………………………………………………………….. 45

2-6-6 هوش معنوی و سلامت روانی…………………………………………………………………………………… 46

2-6-7 مقایسه هوش معنوی باهوش‌های دیگر………………………………………………………………………… 47

2-7 پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………….. 49

2-7-1پژوهش‌های داخلی و خارجی……………………………………………………………………………………. 49

 

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 53

3-2 روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 53

3-3 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………. 54

3-4 روش نمونه‌گیری و حجم نمونه…………………………………………………………………………………….. 54

3-5 روش جمع آوری داده ها……………………………………………………………………………………………. 54

3-6 ابزار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 55

3-6-1 روایی ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 55

3-6-2 پایایی ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 56

3-7 روش اجرای پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 57

3-8 روش تجزیه‌وتحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………. 57

فصل چهارم: تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

یک مطلب دیگر :

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 59

4-2 آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………………………. 59

4-2-1 توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان………………………………………………………………………… 59

4-2-2 توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان. 60

4-3 آمار استنباطی……………………………………………………………………………………………………………. 60

4-3-1 تحلیل عاملی تأییدی متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………….. 60

4-3-2 آزمون فرضیات اصلی تحقیق .. 62

4-3-2-1 فرضیه اصلی اول……………………………………………………………………………………………….. 62

4-3-2-2 فرضیه اصلی دوم……………………………………………………………………………………………….. 64

4-3-2-3 فرضیه اصلی سوم………………………………………………………………………………………………. 67

4-3-2-4 فرضیه اصلی چهارم……………………………………………………………………………………………. 69

4-3-3 فرضیات فرعی……………………………………………………………………………………………………… 72

4-3-3-1 فرضیه فرعی اول……………………………………………………………………………………………….. 72

4-3-3-2 فرضیه فرعی دوم……………………………………………………………………………………………….. 73

4-3-3-3 فرضیه فرعی سوم………………………………………………………………………………………………. 74

4-3-3-4 فرضیه فرعی چهارم……………………………………………………………………………………………. 75

4-3-3-5 فرضیه فرعی پنجم……………………………………………………………………………………………… 76

4-3-3-6 فرضیه فرعی ششم……………………………………………………………………………………………… 77

4-3-3-7 فرضیه فرعی هفتم………………………………………………………………………………………………. 78

4-3-3-8 فرضیه فرعی هشتم…………………………………………………………………………………………….. 79

4-3-3-9 فرضیه فرعی نهم……………………………………………………………………………………………….. 80

4-3-3-10 فرضیه فرعی دهم…………………………………………………………………………………………….. 81

4-3-3-11فرضیه فرعی یازدهم…………………………………………………………………………………………… 82

4-3-3-12 فرضیه فرعی دوازدهم……………………………………………………………………………………….. 83

 

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………… 85

5-2 نتایج و دستاوردهای حاصل از تحقیق…………………………………………………………………………….. 85

5-2-1 نتایج فرضیه‌های اصلی……………………………………………………………………………………………. 85

5-2-2 نتایج فرضیات فرعی………………………………………………………………………………………………. 86

5-3 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 89

5-4 ارائه راهکارها و پیشنهادات………………………………………………………………………………………….. 89

5-4-1 پیشنهادات کاربردی……………………………………………………………………………………………….. 89

5-4-2 پیشنهادهای پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 89

5-5 محدودیتهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 90

فهرست منابع . 91

پیوست‌ها 98

چكیده 109

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

 

جدول 2-1:  مقایسه هوش معنوی و هوش متعارف………………………………………………………………….. 48

جدول 3-1: سؤالات پرسشنامه……………………………………………………………………………………………. 55

جدول 3-2 ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش……………………………………………………………….. 56

جدول 3-2 جلسات مداخله هوش معنوی و ذهن آگاهی…………………………………………………………… 57

جدول 4-1: توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان………………………………………………………………….. 59

جدول 4-2:  توزیع فراوانی سن پاسخ دهندگان………………………………………………………………………. 60

جدول (4-3): بارهای عاملی متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………. 61

جدول 4-4: ضریب همبستگی، R²، آماره دوربین-واتسون………………………………………………………… 62

جدول 4-5: تحلیل واریانس……………………………………………………………………………………………….. 62

جدول 4-6: نتایج حاصل از آزمون رگرسیون برای فرضیه اول…………………………………………………….. 63

جدول 4-7: ضریب همبستگی، R²، آماره دوربین-واتسون………………………………………………………… 64

جدول 4-8: تحلیل واریانس … 65

جدول 4-9: نتایج حاصل از آزمون رگرسیون برای فرضیه . 65

1-4- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………… 7

1-4-1- هدف کلی………………………………………………………………………………………………………… 7

1-4-2- اهداف جزئی…………………………………………………………………………………………………….. 7

1-5- فرضیه‌های پژوهش………………………………………………………………………………………………… 8

1-6- متغیرهای پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 8

1-7- تعریف واژه‌ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)……………………… 8

1-7-1- تعاریف مفهومی و نظری……………………………………………………………………………………… 8

1-7-2- تعاریف عملیاتی………………………………………………………………………………………………… 9

1-8- قلمرو پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 10

 

فصل دوم: ادبیات نظری پژوهش

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2- مهارت ابراز وجود……………………………………………………………………………………………….. 13

2-2-1- مداخلات روانشناختی (جرات ورزی)…………………………………………………………………… 13

2-2-2- یادگیری مهارت اهمیت دادن به خود…………………………………………………………………….. 14

2-2-3- سازگاری شخصی یا حفظ سلامت روان…………………………………………………………………. 15

2-2-4- راهکارهای تقویت اراده و قاطعیت در تصمیم گیری و دوری از اهمال كاری…………………… 17

2-3- سلامت معنوی…………………………………………………………………………………………………….. 21

2-3-1- شناسایی راهکار مناسب در تبیین سلامت معنوی………………………………………………………. 22

2-3-2- شناخت نیازهای معنوی در بیماران………………………………………………………………………… 23

2-3-3- تأثیر دین و باورهای دینی در سلامت روانی فرد و جامعه………………………………………….. 26

2-3-4- تاثیر دین و باورهای مذهبی در بهداشت روانی………………………………………………………… 27

2-3-5- مقابله‌های دینی و سلامت روانی…………………………………………………………………………… 28

2-3-6- دین و بیماری روانی…………………………………………………………………………………………. 28

2-4- جهت گیری مذهبی………………………………………………………………………………………………. 31

2-4-1- سرمایه مذهبی………………………………………………………………………………………………….. 31

2-4-2- سرمایه مذهبی و ایمان……………………………………………………………………………………….. 32

2-4-3- خودفزایندگی و استهلاك سرمایه مذهبی…………………………………………………………………. 33

2-4-4- مرور دیدگاه چند روانشناس در مورد دین………………………………………………………………. 33

2-5-تعاریف اعتیاد………………………………………………………………………………………………………. 38

2-5-1- علل گرایش به اعتیاد…………………………………………………………………………………………. 38

2-5-2- پیشگیری از اعتیاد…………………………………………………………………………………………….. 39

2-5-3- نظریه‌های انحرافات اجتماعی (پیدایش اعتیاد)………………………………………………………….. 39

2-5-4- علل گرایش به اعتیاد…………………………………………………………………………………………. 43

2-5-4-1- علل فردی…………………………………………………………………………………………………… 43

2-5-4-2- علل خانوادگی……………………………………………………………………………………………… 46

2-5-4-3- علل اجتماعی………………………………………………………………………………………………. 51

2-5-5- نقش مذهب در درمان اعتیاد………………………………………………………………………………… 55

2-5-6- نقش مذهب و سلامت معنوی در پیشگیری از اعتیاد………………………………………………….. 56

2-5-7- عوامل تشدید کننده اعتیاد……………………………………………………………………………………. 61

2-5-7-1- راهکارهای کاربردی………………………………………………………………………………………. 62

2-6- پیشینه تجربی تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 63

2-6-1- تحقیقات انجام گرفته در خارج از کشور………………………………………………………………… 63

2-6-2- تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور…………………………………………………………………….. 67

2-7- جمع‌بندی مطالعات انجام شده…………………………………………………………………………………. 69

 

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 71

3-2- روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 71

3-3- شیوه اجرای تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 72

3-4- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………. 72

3-5- حجم نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………. 72

3-6- ابزار جمع آوری داده‌ها…………………………………………………………………………………………. 73

3-6- 1- پرسشنامه‌ی سلامت معنوی………………………………………………………………………………… 73

3-6- 2- پرسشنامه جهت گیری مذهبی…………………………………………………………………………….. 74

3-6- 3- پرسشنامه ابراز وجود………………………………………………………………………………………… 74

3-6-4- روایی ابزار اندازه گیری……………………………………………………………………………………… 74

3-6-5- پایایی ابزار اندازه گیری……………………………………………………………………………………… 74

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها…………………………………………………………………………………… 75

3-7-1- ضریب همبستگی پیرسون…………………………………………………………………………………… 75

3-8- جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………. 76

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1-مقدمه………………………………………………………………………………………………………………… 78

4-2- تجزیه و تحلیل داده‌ها………………………………………………………………………………………….. 79

4-3- آمار استنباطی…………………………………………………………………………………………………….. 81

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 86

5-2- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………… 87

5-3- پیشنهادها و راهکارهای مبتی بر یافته‌های پژوهش………………………………………………………… 88

5-3-1- پیشنهادها به پژوهشگران بعدی……………………………………………………………………………. 88

5-3-2- پیشنهادهای كاربردی…………………………………………………………………………………………. 89

5-4- محدودیت‌های پژوهش…………………………………………………………………………………………. 89

5-4- 1- محدودیت‌های در اختیار پژوهشگر……………………………………………………………………… 89

5-4- 2- محدودیت‌های خارج از اختیار پژوهشگر………………………………………………………………. 89

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………. 90

ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

جدول 3-1-ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های پرسشنامه معتادین كمپ اعتیاد………………. 75

جدول 4-1- توزیع فراوانی مربوط به جنسیت، وضعیت تاهل، سن و سطح تحصیلات پاسخگویان….. 79

جدول 4-2- توزیع فراوانی مربوط به وضعیت استخدام، طول دوران اعتیاد و وضعیت مصرف مواد….. 80

جدول شماره 4-3- آزمون همبستگی  پیرسون بین جهت گیری مذهبی با مهارت ابراز وجود در بین معتادین کمپ اعتیاد ایلام…………………………………………………………………………………………………………………………. 81

جدول شماره 4-4- آزمون همبستگی  پیرسون بین جهت‌گیری مذهبی(درونی) با مهارت ابراز وجود در بین معتادین کمپ اعتیاد ایلام………………………………………………………………………………………………………………….. 82

جدول شماره 4-5- آزمون همبستگی  پیرسون بین جهت‌گیری مذهبی(بیرونی) با مهارت ابراز وجود در بین معتادین کمپ اعتیاد ایلام………………………………………………………………………………………………………………….. 83

جدول شماره 4-6- آزمون همبستگی پیرسون بین سلامت معنوی با مهارت ابراز وجود در بین معتادین کمپ اعتیاد ایلام……………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

ترقی و پویایی و اعتلای هر جامعه‌ای جز در داشتن عناصر و اعضایی سالم و کارآمد در آن اجتماع نیست افرادی که علاوه بر وضعیت جسمانی مناسب ازلحاظ وضعیت روحی و روانی نیز در حد متعادل و مطلوبی باشند. بدون تردید تقارن سلامتی جسمانی و روانی اصلی‌ترین نتیجه‌اش داشتن جامعه‌ای شکوفا و با آتیه است. سلامت روانی مقوله‌ای بسیار حائز اهمیت است چراکه تأثیر روح و روان بر عملکرد جسمانی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. در این راه بزرگان مذهبی ما و همچنین دانشمندان علوم پزشکی از دیرباز بر مبحث سلامت روان تأکید داشته‌اند.

در جوامع کنونی و به‌ویژه با ورود به قرن بیست و یکم اکثریت قریب اتفاق افراد به اصول بهداشتی مربوط به ابعاد مختلف جسمانی خویش آگاهی دارند به والدین از طریق رسانه‌های گروهی و به فرزندان از طریق آموزشگاه‌ها این مهم توصیه و سفارش می‌شود. ولی اکثریت جامعه متأسفانه به امر بسیار مهم بهداشت روانی خود و فرزندان اهمیت نمی‌دهند و بهتر آنکه بیان نمائی‌ام آگاهی ندارند(میلانی فر،1379). درحالی‌که برحسب آمارهای کشورهای مختلف تعداد افراد مبنی بر مشکلات و معضلات روانی

یک مطلب دیگر :

۱۵توصیه برای تقویت سیستم ایمنی بدن

 رو به فزونی است. گرچه به نظر می‌رسد همه انسان‌ها مسئول اعمال و سلامت خود هستند ولی در مورد وابستگی به مواد و اعتیاد مسئله اندكی پیچیده تر است بدین معنی كه فرد معتاد صرفا یك مصرف كننده نیست كه هر وقت خواست ماده ای را مصرف كند و هر وقت نخواست آن را كنار بگذارد. در واقع مجموعه ای از عوامل ذهنی، روانی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و … فرد را به این سمت سوق می‌دهند كه معمولا همه آن‌ها در نگاه اول موردتوجه قرارنمی گیرند و روند درمان راتحت تاثیر قرار میدهند و البته خود اعتیاد و فرد وابسته به مواد نیز بر عوامل بالا تاثیر می‌گذارند و خانواده و جامعه را به واکنش‌های خاص وادار می‌کند لذا اخیراً بر رفتار خانواده ونقش آن‌ها بر ادامه اعتیاد فرد تاكید شده است و البته سوالی كه اغلب پدر و مادرها وهمسران می‌پرسند این است كه در مقابل فرد وابسته به مواد چه رفتاری نشان بدهیم كه فرد مجدداً مصرف مواد را شروع نكند پاسخ به این سوال اندكی مشكل است وراهنمایی ها بستگی به شرایط فرد وخانواده اش دارد وشایدپاسخ به اینكه چه كارهایی را نبایدانجام داد راحتترباشد. (بیابانگرد، 1373)

اختیاردادن [1] اولین و مورد توافق‌ترین مشخصه هموابستگی[2]  است که در آن اعضای خانواده فکر می‌کنند کمترین کنترل را روی توانمندسازی افراد برای مصرف مواد دارند و آن هم به خاطر فشار اجتماعی روی افراد حمایت گر خانواده مثل همسرومادر است که از اعضای دیگر خانواده حمایت می‌کنند یا ممکن است وابستگی‌های بین فردی بیمار گونه بین افراد خانواده وجود داشته باشد که یک نفر از فرد معتاد حمایت می‌کند. که هر دوی این رفتارها واحساس ها باعث می‌شود که در مقابل تغییر رفتار اعتیادی مقاومت ایجاد شود. بنابراین، برای پیشگیری از بروز حالات عدم تعادل روانی و خارج شدن انسان از خط صراط مستقیم، باید بازگشت به فطرت پاک الهی را توصیه كرد، همچنین قدرت ابرازوجود تا انسان به دور از عوامل تحریکی خارج‌کننده از صراط مستقیم، به این راه راست پای‌نهد و منحرف نگردد. اینجا نقطة عطف ارتباط بین دین و مذهب و بهداشت روانی است؛ زیرا بهداشت روانی نیاز به شناخت کامل روان انسان دارد؛ دین نشئت گرفته از علم الهی است و خالق، از روان مخلوق خود شناخت كامل دارد. بنابراین، دین می‌تواند اطلاعات جامعی دربارة روان انسان ارائه کند و آموزه‌های آن می‌تواند راهنمای کاملی برای رعایت بهداشت روانی باشد. (بیابانگرد، 1373).

 

1-2- بیان مسئله

بر اساس جدیدترین پژوهش‌های جامعه‌شناختی، 95% انسان‌ها به وجود خداوند ایمان دارند. محققان هیچ قومی از اقوام بشری را نیافته‌اند که صاحب نوعی دین نباشند. مذهب به عنوان مجموعه ای از اعتقادات بایدها و نبایدها و نیز ارزش‌های اختصاصی و تعمیم یافته، از مؤثرترین تکیه گاه‌های روانی به شمار می‌رود و قادر است معنای زندگی را در لحظه‌های عمر فراهم کند و در شر ایط خاص نیز با فراهم سازی تکیه‌گاه‌های تبیینی، فرد را از تعلیق و بی‌معنایی نجات دهد. آملینگ از مذهب به مثابه یک مجموعه عقاید سازمان یافته یاد می‌کند که به سؤالات زندگی پاسخ می‌دهد. و در قالب متون مذهبی، تشریفات و اعمال سازماندهی می‌شود (وولف[3]، 2011) اسپیکلا و همکاران مذهب را به عنوان یک نظام مرجع برای تفسیر وقایع زندگی مورد بحث قرار می‌دهند. مذهب به عنوان یک نظام با معنا تصور می‌شود که افراد از آن برای کمک به فهم مسایل جهانی، پیش بینی، مهار وقایع و حفظ حرمت خود استفاده می‌کنند. در همین زمینه، یکی از موضوعات دینی و مذهبی، که از سوی محققان به عنوان شاخص پیروی یا تمایل به آموزه‌های دینی در پیشینه پژوهشات مطرح شده، جهت گیری مذهبی است. این مفهوم بر دلایل ابزاری و غیرابزاری بودن افراد، در گزاردن کنش‌های مذهبی دلالت دارد. (جان بزرگی، 1388) جهت گیری مذهبی عبارت است از: عملكرد فرد بر اساس باورهای دینی خود. جهت گیری مذهبی به قرار مرجعیت بخشیدن به ساختار روابط و مناسبات در تمام ابعاد آن، در پرتو رابطۀ انسان با خدا تعریف شده است. در حوزه روان شناسی، آلپورت نخستین محققی هست که جهت گیری مذهبی را مورد بررسی قرار داده است. مقصود آلپورت از جهت گیری مذهبی، ترکیبی از باورهای مذهبی، رفتارها و انگیزه بود. از دیدگاه آلپورت[4]، این جهت گیری مذهبی به دو صورت جهت گیری مذهبی درونی و جهت گیری مذهبی بیرونی می‌باشد. (بهرامی، 1389) افراد دارای جهت گیری بیرونی، باورهای مذهبی را قبول دارند و به آن عمل می‌کنند. این گروه به اندازه ای در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند که آن‌ها را در رسیدن به اهداف مادی خود مانند وجهۀ اجتماعی، رفاه و آسایش، حمایت و تأیید یاری رساند. اما جهت گیری مذهبی درونی، فراتر و متعالی تر از این مجموعه اهداف، در نظر گرفته می‌شود. در این جهت گیری، ایمان، به خاطر خود ایمان، ارزشمند و مفید است، نه به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف. آلپورت مذهب بیرونی را به عنوان یک مذهب نابالغ یا کمتر رسش یافته نسبت به مذهب درونی توصیف می‌کرد. به عقیده وی، مذهب بیرونی کمتر از مذهب درونی، جنبه درمانگرانه و پیشگیرانه دارد. تنها مذهب با جهت گیری درونی است که سلامت روانی را تضمین می‌کند. امروزه توجه به بعد معنوی سلامت در بسیاری از تعاریف ارائه شده برای سلامتی مدنظر قرار گرفته است و پیشنهادهایی برای گنجاندن سلامت معنوی به عنوان یكی از ابعاد سلامتی در تعریف سازمان بهداشت جهانی از سلامت ارایه شده است (آلپورت،­2010). هنگامی كه هدف از برخورداری از سلامت معنوی، احساس راحتی، آرامش درونی و… بیان می‌گردد، این نتیجه را در پی دارد كه با توجه به متفاوت بودن افراد، آنچه ممكن است برای فردی احساس راحتی و آرامش ایجاد كند، ممكن است برای دیگری كارایی نداشته باشد. پس هر كس باید در پی چیزی باشد كه برای شخص وی احساس راحتی، امید، معنا و آرامش درونی به ارمغان آورد. سلامت معنوی اصطلاحی است كه در دانش جدید پزشكی در بازه زمانی سال 1979 میلادی توسط بهداشت جهانی به عنوان ركن چهارم سلامت مطرح گردید و در معاهده كپنهاك برای توسعه اجتماعی مورد توافق دولت‌های اروپایی قرارگرفت. (فرهنگستان علوم پزشكی ایران، 1389)

قدرت ابراز وجود از مهارت‌های اجتماعی موثر انسان‌هاست نوآوری و توانایی‌های انسان‌ها در گروه و زندگی اجتماعی تبلور می‌یابد. انسان‌هایی در زندگی اجتماعی موفق ترند که قدرت ارتباطی بیشتری داشته و بتوانند به آسانی خواسته‌ها، سئوالات و مشکلات خود را در گروه‌ها اعم از خانواده، کلاس درس، دانشگاه و غیره بیان کنند و از طرح خواسته‌های خود هراس نداشته باشند. ابراز وجود معمولاً مناسب‌ترین پاسخ است. مردم افراد پرخاشگر را اشخاصی ناسازگار، زورگو، سلطه گر و غیرخویشتندار می‌دانند. گرچه این افراد گاهی با نهیب زدن و ترساندن دیگران می‌توانند حرف خود رابر كرسی بنشانند، اما باعث می‌شوند تا دیگران از آن‌ها بیزارند و گریزان شوند. از سوی دیگر عدم ابراز وجود باعث می‌شود تا دیگران  ما را موجودی ضعیف دانسته كه من سادگی می‌توان او را فریب داد و در نتیجه این افراد اغلب از زندگی خود ناراضی بوده و نمی‌توانند من اهداف خود برسند. اما افرادی كه اهل ابراز وجود هستند كنترل بیشتری بر زندگی خود داشته و اغلب از روابطشان رضایت دارند و من اهداف خویش می‌رسند. مردم من آن‌ها اعتماد بیشتری داشته و احترام بیشتری می‌گذارند، زیرا آن‌ها را شخصیت‌های محكم و ثابت قدم می‌دانند. (بهرامی، 1389). در بعضی از پژوهش‌ها، گزارش شده که شدت نگرش‌های مذهبی در زنان بیشتر از مردان است برای مثال، داناهیواز نظر نگرش‌های مذهبی و فرارو و کلی‌ـ مور از نظر درخواست مشاوره مذهبی، بین دو جنس تفاوت معناداری یافتند. قوی‌تر بودن نگرش‌های مذهبی در زنان در چند پژوهش داخلی نیز به دست آمده است. در پژوهشی که همایون فرد نجام داد، مشخص شد که بین نوجوانان دختر و پسر تفاوت معناداری در زمینة ارزش‌های دینی، سیاسی، فطری، اجتماعی و هنری وجود دارد. بنابراین، نتایج، دختران به ترتیب در ارزش‌های دینی، سیاسی، فطری، هنری و اقتصادی در اولویت‌اند. ابراهیمی گزارش می‌کند كه در 75٪ از دانشجویان دانشگاه اصفهان گرایش دینی وجود دارد و دانشگاه بر افکار و اعمال دینی 40% از دانشجویان تأثیر گذاشته است و دانشجویان مؤنث، در این زمینه در مقایسه با دانشجویان مذکر برتری داشته‌اند. لهسایی‌زاده و همكاران (1388) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی و سلامت روانی مهاجران بر اساس مدل آلپورت و راس» به این نتیجه رسیده‌اند كه ضریب همبستگی بین جهت‌گیری درون‌دینی با سلامت روان 79/0 و برون‌دینی 75/0- است و یافته‌های پژوهش آن‌ها پیش‌فرض نظریه آلپورت در مورد رابطه بین سلامت روانی و دین‌داری و ارتباط آن با سلامت روانی مهاجران را تأیید می‌كند. (پی^[5]ن، 2013). گردی و همكاران در پژوهشی تحت عنوان «رابطه سلامت روانی با تفكر غیرمنطقی در دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی» به این نتیجه دست یافته‌اند كه سطح سلامت روانی آزمودنی‌ها با میزان تفكرات غیرمنطقی آن‌ها به‌طور كلی، و با انواع توقع تأیید از دیگران، انتظار بیش از حد از خود، واكنش به ناكامی، بی‌مسئولیتی هیجانی، بیش‌دلواپسی اضطرابی، اجتناب از مشكل، و درماندگی برای تغییر معكوس و با كمال‌گرایی معنادار بوده است. بنابراین سوال اصلی این پژوهش این است که آیا بین جهت گیری مذهبی، سلامت معنوی و مهارت ابراز وجود (قاطعیت) در بین معتادین كمپ اعتیاد شهر ایلام رابطه وجود دارد؟

[1] Enabling

[2] codependence