1 . 8 .1 . قرآن………………………. 7

1 . 8 . 2 . نهج البلاغه………………… 8

1 . 8 . 3 . هوی در لغت………………… 8

1 . 8. 4 . هوی در اصطلاح……………….. 10

1 . 8 . 5 . پرستش در لغت……………….. 10

1 . 8 . 6. پرستش در اصطلاح……………… 11

1 . 8 . 7 . نفس در لغت………………… 11

1 . 8 . 8 . نفس در اصطلاح………………. 13

1 . 9 . شناختی بر فضائل و رذائل اخلاقی……. 14

فصل دوم: عوامل هوی پرستی از نگاه قرآن و نهج البلاغه

مقدمه………………………………… 18

2 . 1 . غفلت از یاد خدا………………… 20

2 . 1 . 1 .غفلت از یاد خدا در قرآن……… 21

2 . 1 . 2 . غفلت از یاد خدا در نهج البلاغه.. 24

2 . 2 . دنیا طلبی……………………… 26

2 . 2 . 1 . دنیا طلبی در قرآن………….. 27

2 . 2 . 2 . دنیا طلبی در نهج البلاغه…….. 30

2 . 3 . هم نشینی با هوی پرستان………….. 33

2 . 3 . 1 . هم نشینی با هوی پرستان در قرآن. 33

2 . 3 . 2 . هم نشینی با هوی پرستان در نهج البلاغه   37

2 . 4 . جهل و نادانی…………………… 38

2 . 4 . 1 . جهل و نادانی در قرآن……………………. 39

2 . 4 . 2 .جهل و نادانی در نهج البلاغه…… 42

2 . 5 . تکبر………………………….. 45

2 . 5 . 1 .تکبر در قرآن……………….. 46

2 . 5 . 2 .تکبر در نهج البلاغه………….. 49

2 . 6 . کوتاهی دیگران در انجام مسئولیت خود نسبت به هوی پرستان 52

2 . 6 . 1 . کوتاهی دیگران در انجام مسئو لیت خود نسبت به هوی پرستان درقرآن…………………………. 53

2 . 6 . 2 .کوتاهی دیگران در انجام مسئولیت خود نسبت به هوی پرستان در نهج البلاغه57

2 . 7 . قانون شکنی…………………….. 58

2 . 7 . 1 . قانون شکنی در قرآن…………. 58

2 . 7 .2 . قانون شکنی در نهج البلاغه…….. 61

 

2 . 8 . نتیجه…………………………. 65

فصل سوم: آثار هوی پرستی از نگاه قرآن و نهج البلاغه

مقدمه………………………………… 68

3 . 1 . واقع شدن در فتنه ها…………….. 69

3 . 1 . 1 . واقع شدن در فتنه ها درقرآن….. 70

3 . 1 . 2 . واقع شدن در فتنه ها در نهج البلاغه 71

3 . 2 . پرشدن فضای جامعه از شبهات……….. 75

3 .2 . 1 .پر دن فضای جامعه از شبهات در قرآن 75

3 .2 . 2 . پر شدن فضای جامعه از شبهات در نهج البلاغه    76

3 .3 . مغلوب شدن عقل…………………… 78

3 .3 . 1 . مغلوب شدن عقل در قرآن……….. 79

3 .3 . 2 . مغلوب شدن عقل در نهج البلاغه….. 81

3 . 4 . بی عدالتی در داوری……………… 82

3 . 4 . 1 . بی عدالتی در داوری در قرآن….. 83

3 . 4 . 2 . بی عدالتی در داوری در نهج البلاغه  84

3 . 5 . انکار حقّ آشکار…………………. 86

3 . 5 . 1 .انکار حق آشکار در قرآن………. 86

3 . 5 .2 . انکار حق آشکار در نهج البلاغه…. 87

3 . 6 . ایستادگی در مقابل انبیاء و اوصیاء… 88

3 . 6 . 1 . ایستادگی در مقابل انبیاء و اوصیاء در قرآن  88

3 . 6 . 2 .ایستادگی در مقابل انبیاء و اوصیاء در نهج البلاغه 90

3 . 7 . ایجاد اختلاف و تفرقه…………….. 93

3 . 7 . 1 .ایجاد اختلاف و تفرقه در قرآن….. 93

3 . 7 . 2 . ایجاد اختلاف و تفرقه در نهج البلاغه 96

3 . 8 . ایجاد فساد اجتماعی……………… 97

3 .8 . 1 .ایجاد فساد اجتماعی در قرآن……. 97

3 .8 . 2 . ایجاد فساد اجتماعی در نهج البلاغه 98

3 . 9 . گمراهی………………………… 100

3 . 9 . 1 .گمراهی در قرآن……………… 101

3 . 9 . 2 .گمراهی در نهج البلاغه………… 105

3 . 10 . نتیجه…………………………. 107

فصل چهارم: راهکارهای مقابله با هوی پرستی از نگاه قرآن و نهج البلاغه

مقدمه………………………………… 110

4 . 1 . توجّه به آخرت…………………… 114

4 .1 . 1 . توجه به آخرت در قرآن………… 114

4 . 1 . 2 .توجه به آخرت در نهج البلاغه…… 115

4 . 2 . رحمت و افاضه الهی………………. 116

4 .2 . 1 . رحمت و افاضه الهی در قرآن……. 116

4 . 2 . 2 .رحمت و افاضه الهی در نهج البلاغه. 119

یک مطلب دیگر :

4 . 3 . بدبینی به نفس………………….. 121

4 . 3 . 1 . بد بینی به نفس در قرآن……… 121

4 . 3 . 2 . بدبینی به نفس در نهج البلاغه…. 122

4 .4 . حاکمیّت عقل و خرد………………… 123

4 . 4 . 1 .حاکمیت عقل و خرد در قرآن…….. 123

4 .4 . 2 . حاکمیت عقل و خرد در نهج البلاغه.. 124

4 .5 . توجّه به جهنّم، جایگاه پیروان نفس…… 126

4 . 5 . 1 . توجه به جهنم، جایگاه پیروان نفس در قرآن    126

4 .5 . 2 . توجه به جهنم، جایگاه پیروان نفس در نهج البلاغه   127

4 . 6 . پرهیز از هم نشینی با هوی پرستان….. 129

4 . 6 . 1 . پرهیز از هم نشینی با هوی پرستان در قرآن    129

4 . 6 . 2 . پرهیز از هم نشینی با هوی پرستان در نهج البلاغه  131

4 . 7 . نتیجه…………………………. 134

فصل پنجم: نتیجه گیری وپیشنهادات

5 . 1 . نتیجه گیری و پیشنهاد……………. 136

منابع و مآخذ………………………….. 142

چکیده انگلیسی…………………………………………………………….

   

 

 

 

 

فصل اول كلیات

 

 

 

 

مقدّمه  :

 

 

 

در درون انسان، کشش هایی وجود دارد که آدمی را به تحرّک وا می دارد و مبنای حرکت های فردی و اجتماعی می شود. برخی از این امیال، الهی و نتیجه کردارهای نیک آدمی هستند. بعضی نیز شیطانی و از روی هوا و هوس هستند. از میان کردارهای زشت، آن چه عامل ناهنجاری و گناه شمرده می شود ، همان نفس امّاره است. هرگاه از « هواپرستی » سخن به میان می آید، منظور همین نفس است. هواپرستی در حقیقت، میوه تلخ غفلت زدگی و درست مقابل خداپرستی است. به عبارت دیگر، هواپرستی، پذیرش نابخردانه حکومت نفس امّاره و شیطان درون است. یعنی، تسلیم بی قید و شرط در برابر شهوات و خواسته های نفس است. بنابراین بدترین دشمن رستگاری آدمی، نفس خودبین و هوس مدار اوست. آدمی با پیروی از هواهای نفسانی، عقل را که حاکم عادل و بزرگ ترین نعمت الهی است خفه می کند و ظلمت نفس را بر نورانیت عقل غلبه می دهد و او را به اسارت فرمانده ی پایگاه هوی و هوس که شیطان است در می آورد .

 

هدف از آفرینش انسان رسیدن به کمال و سعادت می باشد، بی شک در وجود انسان، غرائز  و امیال گوناگونی است که خداوند آن ها را برای هدف تکاملی آفریده است. امّا مهم این است که اگر از حدّ ، تجاوز می کنند و پا را از گلیمشان فراتر می نهند، و بنای طغیان و یاغی گری می گذارند، عقل را زندانی کرده و بر کلّ وجود انسان حاکم می شوند و زمام اختیار را از دست او می گیرند. این همان، هواپرستی است. و هواپرستی از جمله آفت هایی است که مانع رشد و صعود انسان می شود و از تمام انواع بت پرستی خطرناک تر است، حتّی همه ی گناهان ریشه در هواپرستی دارند. ( مکارم شیرازی ، تفسیر نمونه ، ج 1 ، ص 120 ) .

اصلی ترین و تنها کاری که ما همیشه در طول زندگی خود داریم، مبارزه با نفس است. ولی غالباً به این مسئله توجّه نداریم در حالی که فقط باید یک موضوع را مراقبت کنیم و آن هم مبارزه با نفس است ولی متأسفانه در اکثر آدم ها تلقّی درستی از این معنا وجود ندارد. از این رو، انسان برای رسیدن به تعالی، باید با هوای نفس بجنگد و این مانع بزرگ را از میان بردارد. و سرکوب کردن این دشمن غدّار کار آسانی نیست بلکه نیاز به جهاد و تهذیب دارد. آن هم نه یک مرتبه و دو مرتبه، بلکه جهاد مداوم و تا آخر عمر. برای مهار کردن نفس و کنترل غرائز باید سخت بجنگیم  .

برای مبارزه و تهذیب نفس نیاز به راهنمایی هایی داریم که آن را در قرآن و روایات می بینیم . خداوند در آیات قرآنی به صراحت آدمی را از پیروی هوای نفس باز داشته و فرموده است :  یا داودُ اِنّا جَعَلناکَ خَلیفَةً فِی الارضِ فَاحکُم بَینَ النّاسِ بِالحَقِّ وَ لاتَتَّبِعِ الهَوی فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ اللهِ …..  ؛ ص (38) : 26  . ای داود! ما تو را خلیفه در زمین قرار دادیم؛ پس در میان مردم به حق داوری کن ، و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد ؛ …  .

در روایات معصومین ( علیه السّلام ) نیز به خطر هواهای نفسانی برای انسان اشاره شده است ، چنان که رسول گرامی (ص) می فرمایند : « أعدی عدُوِّکَ نفسُکَ الّتی بینَ جَنبَیکَ : بدترین دشمنت ، نفس توست که میان دو پهلوی تو قرار دارد » . ( مجلسی، بحارالانوار ، ج 70 ، ص 64 ) .

در روایتی امام علی علیه السّلام می فرمایند : ( الهوی عدوّ العقل ) هواپرستی دشمن عقل است .( انصاری ، ترجمه غرر الحکم ، ج 1 ، جمله 321، ص13) .

در جای دیگر نیز می فرمایند : « وَ اشرف ُ الغنی ترکُ المُنی . وَ کم مِن عقل ٍ اسیر ٍ تحت َ هوَی امیرٍ » . برترین بی نیازی، ترک آرزوهاست، و چه بسا عقل که اسیر فرمان روایی هوس است . (صبحی صالح ، نهج البلاغه ، حکمت 211 ، ص 506 ) .

در متون دینی ما از جمله قرآن و نهج البلاغه به این موضوع پرداخته شده و حتّی برای آن علّت هایی  آورده شده و آثار زیان بار آن ذکر و در مقابل، راهکارهایی برای مقابله و رهایی از آن بیان شده است .